Doświdczenie starości w wymiarze jednostkowym i społecznym.

Elżbieta Wiesiołek

Pedagogika nst III

Opiekunczo-wychowawcza

Głogów 2009

Spis treści

1. Wstęp………………………………………………………………………………………………………………………..1

2. Czym jest starość?............................................................................................................2

   1. Starość…………………………………………………………………………………………………………………2

   2. Starzenie się…………………………………………………………………………………………………………2

   3. Okresy starości…………………………………………………………………………………………………….2

   4. Stereotypy starości……………………………………………………………………………………………..2

   5. Postawy osob starszych do starości……………………………………………………………………..3

   6. Potrzeby osób starszych……………………………………………………………………………………..3

3. Poczycie samotności i osamotnienia………………………………………………………………………….5

4. Formy aktywności osób starszych………………………………………………………………………………6

5. Bibliografia…………………………………………………………………………………………………………………7

1. Wstęp

Polski stereotyp starości utożsamiany jest z wizją klęski. Odejście od pracy zawodowej, rezygnacja z wielu ról społecznych-traktowane są jako nieużyteczność, alienacja, życie na marginesie wydarzeń społecznych i politycznych. Brak odpowiedniej edukacji do starości powoduje, że nkt nie chce być stary, a na nieuniknioną starość patrzy z lękiem. O starości mówi się jako o zniedolężnieniu, schorowaniu, potrzebie korzystania z zaangażowania innych. A przecież przejście na emeryturę dla większości osob wcale nie oznacza starości.

Faktem jest, że wśród dożywających poźnej starości wiele jest osób niedołężnych, kalekich, wymagającyhc stalej pomocy i opieki medycznej, ale choroba i zniedołeznienie nie stanowią reguły podeszłego wieku. Tendencja do uogólnien spowodowała trudne do przelamania bariery psychiczne zarówno osob starszych, którzy utozsamiają się niejako z wszechobecnym stereotypem, jak i tych, którzy nimi w przyszlości będą.

Ludziom mlodym, aktywnym zawodowo trudno jest wyobrazić sobie życie na emeryturze. O starości i jej specyfice niewiele się mówi i rzadko myśli i może właśnie dlatego po latach, przekroczenie progu emerytalnego dla wielu jest równoznaczne z tzw. „gilotyną śmierci”.

W każdy etap życia człowiek powinien wkraczac z pełną świadomością zmian, które należy zaakceptować, z dobrym nastawieniem na wykorzystywanie zalet każdej z faz.

Aby zaakceptować starość, trzeba ją poznać i zrozumieć, bowiem korzystając z doświadczeń osob starszych-można ostatni etap życia uczynić pogodnym, szczęśliwym, wypełnionym satysfakconującą aktywnością i akceptacją otoczenia.

1. Czym jest starość?

„To jeden z przywilejów młodości. Gdy masz siedemnaście lat, śmierć wydaje ci się gwiazdą odległą o tyle lat świetlnych, że nawet przez potężny teleskop ledwie ją widać. Potem starzejesz się i odkrywasz, że to nie gwiazda tylko wielki jak nieszczęście asteroid, który leci prosto na ciebie i jeszcze trochę, a przyładuje ci w ciemię” — Jonathan Carroll

1. „Starość - stan będący efektem starzenia się, ostatni okres życia u ludzi. Starość ma przede wszystkim wymiar biologiczny (fizjologiczny), lecz także poznawczy, emocjonalny i społeczny”.(Wikipedia, wolna encyklopedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Staro%C5%9B%C4%87)

2. Starzenie się- to zmniejszenie zdolności do odpowiedzi na stres środowiskowy, które pojawia się w organizmach wraz z upływem czasu, naturalne i nieodwracalne nagromadzenie się uszkodzeń wewnątrzkomórkowych, przerastające zdolności organizmu do samonaprawy. Starzenie się powoduje utratę równowagi wewnętrznej organizmu, co zwiększa ryzyko wystąpienia chorób. Prowadzi do upośledzenia funkcjonowania komórek, tkanek, narządów i układów, zwiększa podatność na choroby (np. choroby krążenia, Alzheimera, nowotwory), wreszcie prowadzi do śmierci.

3. Okresy starości: Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), za początek starości uznaje 60 rok życia. Wyróżnia w niej trzy zasadnicze etapy:
   od 60 - 75 r. ż. - wiek podeszły ( tzw. wczesna starość);
   od 75 - 90 r. ż. - wiek starczy ( tzw. późna starość);
   90 r. ż. i powyżej - wiek sędziwy ( tzw. długowieczność).

4. Stereotypy starości: - emeryci zachowują się biernie, ponieważ długo w swoim życiu pracowali, teraz chcą odpoczywać, a panujące normy społeczne pozwalają im tylko na ograniczoną aktywność
   -są zależni od pomocy i rady innych
   - liczba osób starszych potrzebujących pomocy, zależnych od instytucji i zaludniających szpitale, jest większa niż ich odsetek w społeczeństwie
   - przerywanie pracy zawodowej oznacza wycofanie się z kontaktów społecznych i wiąże się u człowieka starego z poczuciem,
   że został wyizolowany i wyłączony ze społeczeństwa
   - właściwe przygotowanie do starości nie jest potrzebne, ponieważ stary człowiek musi odpoczywać, czytać, słuchać radia i patrzeć w telewizor
   - starzy robotnicy nie nadają się do nowych technologii, maja więcej wypadków i są mniej produktywni
   - to typ człowieka słabego- zapominający, powolny, nieaktywny seksualnie, z drżącymi rękami
   - typ człowieka bezbronnego- biedny, lękliwy, skromnie żyjąca ofiara wyłudzeń, oszust i przestępstw
   - typ człowieka osamotnionego- nieufny, żyjący przeszłością, konserwatywny, zacofany
   - typ człowieka niezaangażowanego społecznie- chory, wymagający opieki i pomocy, wdzięczny za nią, powolny i słaby
   - typ nieznośnego sąsiada- skąpy, chciwy, plotkarz, oschły, snob
   - typ zniechęconego- budzący współczucie, nieszczęśnik, w smutku oczekujący śmierci, przewrażliwiony hipochondryk, mało aktywny
   - typ żebraka i włóczęgi- brudny, pozbawiony uczuć, będącym zbędnym ciężarem dla społeczeństwa
   - typ złośnika i sknery- zgorzkniały, bez poczucia humoru, zawistny w stosunku do młodych, egotyk, egoista

5. Postawy osób starszych do starości: S. Richard wyróżnia pięć najczęściej występujących postaw ludzi starych:
   - postawa konstruktywna, jedną z pozytywną wśród wyróżnionych, skierowaną nad aktywność na rzecz najbliższych osób potrzebujących pomocy czy tez wsparcia
   - zależności, postawa naganna: choć osoba jest sprawna psychicznie i fizycznie, żąda opieki, stale absorbuje uwagę bliskich lub opiekunów
   - obronną ("opancerzonych"), nie może wykonać danej czynności, ale mimo to broni się przed pomocą innych, równocześnie zamykając się w sobie, izolując, jest osobowością bierną, która mogłaby pomóc innym, ale nie chce.
   - wrogości skierowanej na innych osoba uważa, ze inni przychodzą do niej, ponieważ chcą czegoś w zamian (np. emeryturę lub rentę)
   - autodestrukcji, wrogości skierowanej na siebie; osoba taka nie umie pogodzić się z własną starością, oczekuje śmierci, jednocześnie lękając się jej

2.6 Potrzeby osob starszych: W przypadku osób starszych, poza materialnymi potrzebami (zapewniającymi byt) na szczególne wyróżnienie zasługuja potrzeby, czy raczej oczekiwania o charakterze psychospołecznym. Pozwolę sobie w tym miejscu przytoczyć trafną klasyfikację owych potrzeb, zaproponowaną przez amerykańskiego gerontologa C.Tibbittsa: - potrzeba wykonywania społecznie użytecznych działań

- potrzeba uznania za część społeczeństwa, społeczności, grupy i odgrywania w nich określonej roli

- potrzeba wypełnienia w satysfakcjonujący sposób powiększonego wolngo czasu

- potrzeba utrzymywania normalnych stosunków towarzyskich

- potrzeba uznania jako jednostki ludzkiej

- potrzeba stwarzania okazji i sposobności dla autoekspresji oraz poczucia dokonań

- potrzeba odpowiedniej stymulacji psychicznej i umysłowej

- potrzeba ochrony zdrowia i dostępu do opieki zdrowotnej

- potrzeba odpowiednio ustalonego trybu życia i utrzymania stosunków z rodziną

- potrzeba duchowej satysfakcji.

1. Poczucie samotności i osamotnienia.

Samotnośc i osamotnienie to dwa odmienne stany i postawy ludzkiego bytowania a zdaniem Dyczkowskiego nie należy ich ze sobą utożsamiać. Samotność wg niego jest „prowadzeniem przez czlowieka refleksji nad istnieniem, poszukiwaniem sensu życia, świata i swego dzialania. Jest stanem koncentracji i pogłębiania kontaktu z drugim czlowiekiem i światem, a także Bogiem i samym sobą”. Natomiast osamotnienie to niedorozwój osobowści i brak możliwości

przekraczania własnego ja, który sprawia, że czlowiek zawęża swoje myśli, pragnienia, przeżycia

i dażenia do siebie. Wskutek czego czuje się bezużyteczny i niepotrzebny, nie odczuwa radości podczas dawania, a w konsekwencji popada w stan smutku i nieszczęścia. Ważnym wyzwaniem przede wszystkim dla rodzin, ale także i sąsiadów oraz organizacji społecznych

jest wspomaganie ludzi starych w trudnych dla nich chwilach. Wiadomo, że jest wiele czynników

które w różny sposób wpływają na stopień odczuwanego osamotnienia, jak np. wiek, stan

cywilny, płeć czy stosunki z dziećmi. U mężczyzn znacznie rzadziej występuje osamotnienie niż u

kobiet. Przewage tę tłumaczyć należy wyższą przeciętną wieku kobiet, gdyż osoby starsze w większym

stopniu odczuwają osamotnienie aniżeli młodsze. Przyczyną tego także może być śmierć życiowego partnera, a co za tym idzie osamotnienie spowodowane te stratą. Ponadto zwiększone osamotnienie ludzi starszych wynika również z pogarszającego sie stanu zdrowia, zmniejszonej sprawności samoobsługowej, z czym związane z kolei jest utrudnienie kontaktów z rodziną, znajomymi i sąsiadami. Ale na stan ten wpływ ma także stan cywilny. Badania potwierdzają, że osoby posiadające partnera życiowego znacznie rzadziej osiągają ten stan od wdowców, kawalerów i panien. Współmalżonek odgrywa tu zasadnicza rolę, której nie da się przecenić. Jest ważny, ponieważ pomaga w gospodarowaniu, sprawowaniu opieki pielęgnacyjnej, potrafi wysłuchać i poradzić. Istotne znaczenie ma też sam fakt posiadania lub nie, dzieci i jakość stosunków z nimi. Wśród osób

posiadających dzieci odsetek osamotnionych jest niemal dwukrotnie mniejszy niż u bezdzietnych.

Podobna sytuacja dotyczy pozytywnych relacji między nimi - im lepsze, tym człowiek czuje się

mniej osamotniony. Czynnikiem, który jeszcze wpływa na czestotliwość odczuwanego osamotnienia

jest liczba osób, z którymi zamieszkuje. Okazuje siê, iz poczucie osamotnienia maleje wraz ze wzrostem liczby mieszkañców w domu. [Czekanowski 2002].

1. Formy aktywności osób w starszym wieku

Osoby starsze, mając do dyspozycji dużo wolnego czasu, w miarę możliwości i potrzeb, mogą nie tylko być aktywne w sferze realizacji własnej osoby, lecz także pomagać innym ludziom. Mogą się zaangażować w działalność różnych organizacji, fundacji i stowarzyszeń, grup samopomocowych, mogą też podejmować nowe role społeczne — rodzinne (matki–ojca, teściowej–teścia,babci–dziadka) oraz społeczne (kuratora sądowego, ławnika, samorządowca) Z przeprowadzonych badań wynika, że emeryci w większości przeznaczają czas wolny na pomoc w codziennych obowiązkach dzieciom i wnukom, na uprawianie działki, oglądanie telewizji, słuchanie radia, czytanie książek.

Wśród ofert aktywności społecznej skierowanych do osób starszych największą popularnością cieszą się następujące formy spędzania nadmiaru wolnego czasu:

— Uniwersytety Trzeciego Wieku prowadzące działalność edukacyjną, kulturalną, społeczną i opiekuńczą, które sprawiają, że ludzie starsi chcą się ze sobą spotykać i przebywać, chcą sobie wzajemnie pomagać, służyć bogatym doświadczeniem zawodowym i życiowym. Słuchacze UTW, jak donosi Sitarczyk , są najczęściej osobami zadowolonymi z życia, szczególnie z rodziny, pracy zawodowej i kontaktów towarzyskich;

— wolontariat, czyli działanie na rzecz ludzi potrzebujących,które daje poczucie użyteczności i satysfakcji z wykonywania nawet drobnych czynności. Wolontariuszy w starszym wieku spotyka się w szpitalach, hospicjach, schroniskach, gdzie odwiedzają samotne osoby; chętnie robią też zakupy, czytają książki lub prasę pensjonariuszom domów pomocy społecznej, chodzą z nimi na spacery, wystawy, do teatru lub do lokali użyteczności publicznej. Wolontariat może mieć charakter pracy indywidualnej lub grupowej — skupionej w różnych organizacjach kościelnych lub świeckich. Bezinteresowna działalność na rzecz osób potrzebujących może mieć charakter krótkoterminowy (akcyjny) i bezterminowy — stały i regularny, na przykład praca w świetlicach środowiskowych, ośrodkach pracy z dziećmi ;

— kluby seniora, w ramach których osoby w starszym wieku mogą ciekawie i aktywnie spędzać czas, organizując wyjścia/wyjazdy do teatru czy opery, wycieczki i wyjazdy turystyczno-plenerowe, a także uczestnicząc w różnych szkoleniach (np. kursach obsługi i korzystania z komputera i Internetu).

Interesującą i cieszącą się dużym zainteresowaniem formą spędzania wolnego czasu przez osoby w starszym wieku jest uczestnictwo w zajęciach muzycznych, które w zależności od formy aktywności mogą mieć charakter:

— pasywny, odbiorczy, oparty na słuchaniu muzyki;

— aktywny, czynny, oparty na ekspresji dźwiękowej z pomocą instrumentów lub głosu ludzkiego (śpiew);

— choreografii, rytmiki, gdzie istotą zajęć jest taniec, ruch ciała w rytmie muzyki.

Istotnym elementem pomyślnego starzenia się jest aktywność fizyczna. Niestety u większości osób w starszym wieku obserwuje się wyraźny spadek aktywności fizycznej, która ogranicza się do codziennych czynności, takich jak: zakupy, gotowanie, sprzątanie, praca. Tymczasem zachowanie wysokiej aktywności fizycznej w wieku starszym stanowi jeden z czynników prognozujących dłuższe trwanie życia, umożliwia ludziom starszym zachowanie autonomii i niezależności, a tym samym przyczynia się do poprawy jakości ich życia.

Bibliografia:

1. Nowicka A.: Starość jako faza życia człowieka. W: Nowicka A.:Wybrane problemy osób starszych. Impuls, Kraków 2006; 20––22

2. Kowalska M.:Sytuacja ludzi starszych w rodzinach wiejskich w Małopolsce.Roczniki Naukowe, Tom IX, zeszyt 2

3. Wikipedia, Wolna encyklopedia, http://wikipedia.org

4. Susułowska M.: Psychologia starzenia się i starości. PWN, Warszawa 1986