Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim
Informacje ogólne
Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim, masowe wystąpienia społeczeństwa, głównie robotników i chłopów, przybierające formy manifestacji, demonstracji, strajków i starć zbrojnych w miastach i wsiach.
Partie polityczne biorące udział w wystąpieniach
Celem wystąpień było dążenie do zmian sytuacji politycznej i ekonomicznej narodu polskiego. Na przebieg wypadków wywierały wpływ partie polityczne o różnych odcieniach, m.in.: Polska Partia Socjalistyczna (PPS), Narodowa Demokracja (Niezależny Związek Robotniczy), Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy, Polski Związek Ludowy.
Główne postulaty
Zgłaszane podczas wystąpień postulaty dotyczyły m.in.: zmiany systemu polityczno-ustrojowego, złagodzenia reżimu narodowego i społecznego, zaprzestania rusyfikacji, wprowadzenia języka polskiego do szkół, sądów i gmin, likwidacji tajnej policji, swobody działania Kościoła katolickiego, poprawy warunków bytowych robotników i chłopów.
Na zaostrzenie sytuacji duży wpływ miał kryzys ekonomiczny lat 1901-1903 i ogłoszenie poboru do wojska w związku z wojną rosyjsko-japońską (1904-1905). 13 XI 1904 doszło do starć zbrojnych Oddziałów Bojowych PPS (OB PPS) z policją i Kozakami w czasie demonstracji antywojennej na placu Grzybowskim w Warszawie.
Przebieg rewolucji
Na wiadomość o wydarzeniach "krwawej niedzieli" w Petersburgu (22 I 1905) społeczeństwo Królestwa odpowiedziało strajkiem powszechnym, który objął 400 tys. robotników. W Warszawie doszło do starć zbrojnych, w których zginęło ok. 90 ludzi. Podobnie krwawy przebieg miały wystąpienia w Zagłębiu Dąbrowskim, Skarżysku i Radomiu. Śmiercią 32 uczestników zakończyła się manifestacja 1-majowa w Warszawie.
W dwudniowe walki zbrojne zamienił się strajk włókniarzy w Łodzi (22-24 VI 1905), w którym zginęło lub zostało rannych ok. 2 tys. osób. Jesienią doszło do zbrojnych wystąpień w Zagłębiu Dąbrowskim i powstania Republiki Zagłębiowskiej oraz w Zagłębiu Staropolskim (Republika Ostrowiecka). 1906-1907 natężenie wypadków rewolucyjnych nieco zmalało, w dalszym ciągu trwały jednak demonstracje i strajki robotników i chłopów.
Od lata 1906 OB PPS rozpoczęły akcję terrorystyczną, organizując zamachy na wysokich dostojników rządu carskiego i funkcjonariuszy policji (m.in. na generał-gubernatora G.A. Skałona) oraz akcje na pociągi pocztowe, kasy powiatowe i in.
1906-1907 wzmogły się działania antyrewolucyjne ze strony władz carskich i właścicieli zakładów przemysłowych. Wprowadzono stan wojenny, w procesach zatrzymanych działaczy i bojowców orzekano bardzo surowe kary, zapadały liczne wyroki śmierci i długoletniego więzienia.
Właściciele zakładów przemysłowych masowo stosowali politykę tzw. lokautów, tj. czasowego zamykania fabryk i zwalniania robotników. Obecność 250-tysięcznej armii carskiej na terenie Królestwa stanowiła oparcie dla działań antypolskich i antyrewolucyjnych. Królestwo Polskie było głównym ogniskiem walk rewolucyjnych 1905-1907 w całym imperium rosyjskim.