Antropomotoryka

Prof. Vladimir Lyakh

1.10.2008

Plan

1. Przedmiot, zadania i koncepcje Antropomotoryki

2. Zakres tematyczny w Antropomotoryce

3. Miejsce Antropomotoryki w systemie nauk kultury fizycznej

4. Metody i techniki badawcze w Antropomotoryce

5. Kierunki badań nad motorycznością człowieka w Polsce

Literatura:

1. Szopa J., Mleczko E., Żak S. Podstawy Antropomotoryki. Kraków 1999

Motoryka człowieka jest sumą możliwości ruchowych i przejawów działalności człowieka. Naukę, która bada motorykę człowieka nazywamy antropomotoryką.

Przedmiotem Antropomotoryki jest ruch pojmowany jako czynność motoryczna.

Główne zadania Antropomotoryki

• zbadanie i wyjaśnienie ruchu w jego zewnętrznie dostrzegalnych przejawach

• zbadanie i wyjaśnienie leżących u podstaw ruchu mechanizmów i procesów wewnątrz organizmu, warunkujących skuteczność ich przebiegu

Znaczenie terminu motoryczność

• w węższym sensie własności strukturalne i funkcjonalne aparatu ruchu

• w szerszym sensie aparat ruchu i ogół zjawisk towarzyszących ruchowi

Pochodzenie nazwy Antropomotoryka

pierwszy człon „antropo” – lidzki, pochodzi z języka greckiego od „Atropos” – człowiek drugi człon „motoryka”, źródłosłowy łacińskie od „motio”, „motus” – ruch, „motor” – ten kto porusza

Przedmiot badań Antropomotoryki

• według prof. Szopy zakres penetracji badawczej Antropomotoryki został określony jako „dziedzina wiedzy, która bada stan i rozwój motoryki człowieka, prawidłowości jej powstania i rozwoju w zależności od rozwoju nauki, kultury a przede wszystkim kultury fizycznej”.

• określenie zaczerpnięte z pozycji „Kinathropometry”; kinatropometria jest stosunkowo nowym terminem chociaż obszar tematyczny do którego się odnosi ma bogatą historię.

3 koncepcje Antropomotoryki:

Pedagogiczno-normatywne – ukierunkowane na określenie istotnych cech ruchu i właściwości motorycznych, ich analizę i ocenę, określenie zasad i optymalnego wykonania ruchów, uczenia się motorycznego itp.

Cybernetyczno-systemowe – ujmujące motoryczność człowieka jako swoisty system przetwarzania informacji.

Integracyjno-funkcjonalne – poszukujące związków między czynnością ruchową rozpatrywaną z jednej strony jako efekt, z drugiej jako proces przy uwzględnianiu czynników środowiskowych.

1. Ogólne koncepcje i modele motoryczności człowieka

2. Uwarunkowania motoryczności (genetyczne, środowiskowe)

3. Przejawy motoryczności:

• formy i przebieg ruchu – cechy ruchu;

• efekt ruchu.

1. Regulacyjne procesy czynności ruchowych:

• procesy sterowania i regulacji ruchu;

• proces uczenia się i nauczania czynności ruchowych.

1. Sprawność motoryczna, modele i podstawy jej kształtowania.

2. Typologia czynności ruchowych (jak je klasyfikować)

3. Rozwój motoryczny człowieka:

• prawidłowości i zasady rozwoju;

• okresy rozwoju;

• metody oceny rozwoju.

1. Diagnostyka właściwości motorycznych:

teoretyczne przesłanki (kryteria);

metody, narzędzia pomiaru i oceny.

08.10.2008

Miejsce Antropomotoryki w przestrzeni nauk kultury fizycznej

Antropomotoryka jest dyscypliną podrzędną (analityczną) w stosunku do teorii kultury fizycznej, służebną w odniesieniu do całego subsystemu dyscyplin pedagogicznych, nadrzędną (syntetyczną) w stosunku do pozostałych dyscyplin specjalistycznych.

Metody i techniki badawcze w A.

Empiryczne

• obserwacja

• eksperyment

• pomiar i ocena

Teoretyczne

• idealizacja

• formalizacja

• aksjomatyzacja

• analiza

• synteza

• indukcja

• dedukcja

obserwacja – jest to zamierzony sposób postrzegania zjawisk motoryczności bez ingerencji w zmiany ich poziomu i przebiegu. jest zawsze subiektywna.

eksperyment – sposób badania zakładający celowe wywołanie lub zmianę i regulację warunków przebiegu procesów motorycznych.

pomiar i ocena – stwierdzenie ilościowych i jakościowych podobieństw i różnic znamion motoryczności ludzi w zależności od wieku, płci, stanu wytrenowania itd.

Obok przedstawionych metod badań w badaniu motoryki człowieka stosujemy także różnorodne techniki i narzędzia badawcze.

Do narzędzi badawczych zaliczamy:

• aparatura pomiarowa

• kwestionariusze

• testy

• instrumenty techniczne

• modele

test – ocena, pomiar. podział testów:

1. testy dla oceny zdolności motorycznych (siłowych, szybkościowych, wytrzymałościowych, gibkościowych, koordynacyjnych)

2. testy dla oceny umiejętności ruchowych (technicznych umiejętności)

3. testy dla oceny sprawności fizycznej (motorycznej) - eurofit, Denisiuka

15.10.2008

Techniki badawcze w A.:

motoskopie (opis przebiegu i formy czynności ruchowych)

motografie (zapis czasowo-przestrzennych parametrów ruchu)

motometrie (pomiar parametrów przebiegu czynności ruchowych i ich efektów)

Historia A. w Polsce i kierunki badań

• Badania motoryczne w Polsce są bogate i ustaliły: stan, strukturę oraz przemianę motoryczną dzieci i młodzieży. Najbardziej znani naukowcy to Mleczko, Żak, Drozdowski, Denisiuk, Wolański, Pilicz, Pereszkowa.

Wyniki badań mają znaczenie w wychowaniu dzieci i w sporcie.

• Badania nad tendencją przemian w rozwoju sprawności motorycznej młodej generacji (Ryszard Przewęda; Szopa; Żak; Trześniowski, Raczek). Świadczą one o niepokojących zmianach w odniesieniu do lat 70 o 20-30% nastąpił spadek, głównie w wytrzymałości siłowej.

• Badania dotyczące opracowania kryteriów i metod oceny sprawności motorycznych.

• Badania na temat diagnozowania, rozwoju i kształtowania koordynacyjnych zdolności motorycznych u dzieci, młodzieży i sportowców.

• Badania wpływu czynników środowiskowych na motoryczność człowieka (w zależności od miejsca zamieszkania, stopy życia, czynników klimatycznych).

• Wpływ czynników dziedzicznych, genetycznych na rozwój motoryki ludzkiej (Skład, Szopa).

• Uczenie i nauczanie czynności ruchowych (Czabański, Czajkowski).

22.10.2008

Zdolności motoryczne i predyspozycje

Klasyfikacja zdolności motorycznych

1. Zdolności kondycyjne

energetyczne

wytrzymałościowe

siłowe

1. Koordynacyjne (informacyjne)

łączenia

różnicowania

równowagi

orientacji

rytmizacji

szybkości reakcji

dostosowania

1. kompleksowe (hybrydowe)

zwinnościowe

szybkościowe

Zdolności motoryczne

kondycyjne koordynacyjne

kompleksowe

zdolności motoryczne

predyspozycje

Zdolności motoryczne są to kompleksy predyspozycji zintegrowanych wspólnym, dominującym podłożem biologicznym i ruchowym, ukształtowanych przez czynniki genetyczne i środowiskowe oraz pozostających we wzajemnych interakcjach.

Wraz z umiejętnościami ruchowymi tworzą potencjalną stronę motoryczności, warunkując stan gotowości organizmu do efektywnego wykonania różnego typu zadań ruchowych.

Zdolności motoryczne to możliwości ruchowe człowieka określające efektywność wykonywania różnego typu zadań ruchowych.

4 typy zdolności motoryczności:

1. siłowe

2. szybkościowe

3. wytrzymałościowe

4. koordynacyjne

Predyspozycje są to względnie elementarne cechy strukturalne i funkcjonalne organizmu w znaczącym stopniu uwarunkowane genetycznie i możliwe do pomiaru za pomocą metod specyficznych dla nauk podstawowych.

Ich kombinacje składają się na potencjalne możliwości ruchowe człowieka, czyli tzw. zd. mot.

Predyspozycje morfologiczno-strukturalne

• wysokość ciała

masa ciała a szczególnie jej komponenty

masa ciała szczupłego (LBM) oraz masa tłuszczu (FM)

• proporcje ciała a przede wszystkim proporcje dźwigni kostnych – ważne dla rozwijania maksymalnych momentów sił

• masa mięśni

• proporcje włókien mięśniowych, jak wiadomo z badań anatomiczno – histopatologicznych u człowieka można wyróżnić dwa ich zasadnicze typy:

  • szybkokurczliwe – tzw. białe (FT) charakteryzują się mniejszą liczbą mitochondriów, słabym ukrwieniem oraz szybkim rozwijaniem maksymalnej siły.

  • wolnokurczliwe – tzw. włókna czerwone charakteryzują się większą liczbą mitochondriów i silniejszym ukrwieniem oraz zdolnością do długotrwałej pracy przy wolniejszym rozwijaniu siły maksymalnej.

• gibkość, czyli ruchomość odcinków ciała w poszczególnych stawach (lokuje się n pograniczu cech strukturalnych i funkcjonalnych)

Predyspozycje energetyczne

MMA – max. moc anaerobowa niekwasomlekowa i kwasomlekowa (alactacid aerobic power)pomiar w warunkach laboratoryjnych: Margarii, Georgescu, t. cykloergometryczny. Najprostsza jest metoda wyznaczania max. pracy anaerobowej (MPA) wykonanej w trakcie jednorazowego wysiłku (np. wyskok dosiężny, skok w dal z miejsca).

VO₂max – zdolność maksymalnego minutowego poboru tlenu (wyrażona globalnie lub relatywnie na kg masy ciała lub m. c. szczupłego), która jest odpowiednikiem mocy aerobowej.

sposoby pomiaru – na podstawie analizy gazów wdechowych i wydechowych oraz częstości skurczów serca w trakcie standardowego wysiłku w warunkach standardowych obciążeń wysiłkowych test do odmowy (metody bezpośrednie).

29.10.2008

Zdolności siłowe – warunkują możliwości org. w zakresie pokonywania oporu zewnętrznego lub oporu własnego ciała lub ruchach wolnych lecz o dużej intensywności (mocy). W ich obrębie można wyróżnić: zdolności rozwijania maksymalnej siły absolutnej i siły lokalnej.

Siła eksplozywna (w skokach) – siła amortyzacyjna

Siła względna - na kg masy ciała

Główne predyspozycje

1. Wielkość (przekrój) mięśni, m. o przekroju 1 cm_­² może rozwinąć siłę 7-10 kg, wielkość ta jest nazwana siłą bezwzględną

2. Liczba jednostek motorycznych mm i stopień ich inerwacji

3. Proporcje włókien ST i FT

4. Proporcje dźwigni kostnych

5. Sprawność mechanizmów enzymatycznych uwalniania energii z rozpadu fosfokreatyny (MMA niekwasomlekowa)

Sposoby pomiaru:

• w warunkach laboratoryjnych pomiary momentów sił największych zesp. mm

• w badaniach populacyjnych pomiar dynamometryczny wybranego zespołu mm i wyr. go w jedn. wzgl. lub rzut piłką lek. w tył przez głowę.

Zdolności szybkościowe – określają możliwości org. w zakresie przemieszczania (mechanizmów energetycznych) całego ciała lub jego części w przestrzeni w jak najkrótszym czasie (z punktu widzenia mech. energ. istotą zdolności szybkościowych jest rozwinięcie jak największej energii w jak najkrótszym czasie czyli mocy)

W ich obrębie można wyróżnić:

1. zdoln. rozw. max. mocy anaerobowej niekwasomlekowej

2. j.w. kwasomlekowej

3. zdol. szybkiej mobilizacji mięśnia

Najważniejsze predyspozycje:

• proporcje włókien mm

• zapas fosfokreatyny

• sprawność układów enzymatycznych rozpadu fosfokreatyny i glikolizy beztlenowej (MMA)

• inerwacja

• czas reakcji i częstotliwość (koord. nerw.mięśn.)

• proporcje dźwigni kostnych

Efekty motoryczne, w których przejawiają się zdoln. szybkościowe: skoki, rzuty, sprinty (pływackie, biegowe), uderzenia.

Sposoby pomiaru:

• w warunkach lab. pomiar MMA (obydwa komponenty) i szybkości ruchów (kinematografia), Wingate test

• w warunkach popul. pomiar MPA, wyliczanie na podstawie wyn. testów skoku w dal z miejsca lub skoku dosiężnego oraz pomiar częstotliwości ruchów (np. plate taping), bieg po kopercie.

5.11.2008

Koordynacyjne zdolności motoryczny (informacyjne) – postrzegane są aktualnie jako zintegrowane właściwości psychomotoryczne zdeterminowane w dominujący sposób funkcjami centralnego układu nerwowego. Definiuje się je obecnie jako względnie utrwalone i uogólnione formy przebiegu psychofizycznych procesów regulacji ruchowej. Odzwierciedlają one złożone stosunki zach. pomiędzy czynnikami neuropsychicznymi umożliwiającymi skuteczne sterowanie i regulację ruchowych czynności człowieka.

W ich obrębie można wyróżnić:

• różnicowanie kinestetyczne

• równowagę

• szybk. reagowania

• dostosowanie i przestawienie

• orientację

• sprzężenie

• rytmizację

Wymienne zdolności wyst. w różnych powiązaniach strukturalnych, a w obrębie trzech kompleksów: motorycznego uczenia się – sterowania i regulacji ruchem oraz adaptacji motorycznej.

Kompleksy zdolności koordynacyjnych (Blume 1981)

Zdolność Zdolność łączenia ruchów

sterowania - Zd. różnicowania ruchów

ruchem Zd. równowagi

Zd. orientacji - Zdolność uczenia się ruchu

Zd. rytmizacji ruchów

Zd. adapt. motorycznej Zd. reakcji

Zd. dostosowania ruchów

Zdolność orientacji przestrzennej – umożl. określ. poz. ciała oraz jej zmian w trakcie ruchu całego ciała w przestrzeni ii czasie, w odniesieniu do ustalon. pola działania (np. boisko) lub porusz. się obiektu (np. piłka)

Zdoln. szybkiej reakcji – pozwala na szybkie zróżnicowanie i wykonanie

Def. KZM (Lach, Witkowski)

Kryteria i metody do oceny zd. mot.

• poprawność wykonania – dokładność w zmieniających się warunkach otacz. środ

• szybkość wykonania

Kryteria

• poprawność wykonania

• prędkość wykonania

• racjonalność wykonania

• kreatywność wykonania

Jakościowe

• adekwatność wykonania

• aktualność czasowa

• celowość wykonania

• inicjatywność wykonania

Ilościowe

• precyzja wykonania

• szybkość wykonania

• ekonomia wykonania

• stabilność wykonania

Testy zdolności motorycznej (metody oceny KZM)

w badań eksperymentalnych

1. Laboratoryjne techniki pomiarowe

koordynacjometry – o różnej skali złożoności tj.:

• tremometry (ocena precyzji, szybkości i ekonomii ruchów)

• kinematometry, dynamometry i refleksometry – dla pomiaru precyzji różnicowania i odmierzania parametrów ruchów

• stabilografy i stabilometry (oc. poz. zach. równow.)

1. W biomechanice i fizjologii

• foto- i kinogramy (przemieszcz., prędkość, przyspieszenie)

• magnetowidy

• elektromiografie (wewn. strukt. ruchu – mm.)

• goniometrie (przem. cz. ciała wzgl. siebie)

1. Komputerowe techniki pomiarowe

• Wiedeński System Testowy – diagnost. zakresu KZM i ich predyspozycji

• System Motoryk – do oc. dostosow. motor. i orient. przestrzennej.

12.11.2008

zdolności koordynacyjne

1. Neuro-funkcjonalne – neurofizjologiczne substraty i mech. organizacji informacji w syst. sterowania i regulacji ruchami

   1. zbieranie informacji

   2. przetwarzanie informacji

   3. gromadzenie informacji

   4. doprowadzenie informacji

Neurologiczne mechanizmy org. inf. w czasie motorycznych działań wyjaśnia się jako skomplikowane, wzajemne współdziałanie kojarzeniowych i ruchów pól ze zwojami podstawy, móżdżkiem i wzgórzem. Struktury te odgrywają główną rolę w określeniu koncepcji, planowaniu, realizacji i korekty programów ruchu. Istotne są także funkcje układu receptorów (inicjowanie i korelacja) oraz efektorów (realizacja).

1. Predyspozycje psychicznie – komponenty regulacji i czynności ruchowych

• aktywacyjne – procesy motywacyjne wolicjonalne i emocjonalne

• orientacyjne – f-cje percepcyjne, kognitywne (intelektualne), mnemoniczne (pamięciowe), efektoryczne

• kontrolne – procesy inf. o przebiegu oraz rezultacie czynności

W obrębie tych 3 komponentów należy wskazać takie właściwości jak:

• zdolność koncentracji uwagi

• pamięć i wyobraźnia ruchowa

• operatywne myślenie

• antycypacja

• cechy charakteru, temperamentu

• procesy motywacyjno-wolicjonalne oraz emocjonalne

Wymienione procesy łączą się ściśle z koncepcją poziomów regulacyjnych:

• intelektualnym

• percepcyjnym

• sensomotorycznym

Genetyczne uwarunkowania motoryczności człowieka

1. Znaczenie genetyki dla praktyki WF i sportu

2. Wzaj. stos. gen. i środ. czynników w zmienności kondycyjnych zdolności motorycznych (siłowych, szybkościowych, szybk. – siłowych, wytrzymałościowych) oraz gibkości człowieka.

3. Podstawowe pojęcia i metody badań o wpływie czynników genetycznych i środowiskowych na proces rozwoju zdolności motorycznych.

4. Genetyczne i środowiskowe uwarunkowania koordynacyjnych zdolności motorycznych człowieka.

5. Wpływ czynników dziedzicznych na rozwój zdolności motorycznych w zależności od płci, wieku, treningu

Ad.1 Badania znaczenia genetyki dla praktyki WF i sportu:

1. w oparciu o podst. naukowe przeprowadzić dobór do sportu przy uwzględnieniu genetycznie uwarunkowanych cech morfologiczno-strukturalnych i funkcjonalnych a także zrealizować sportową selekcję w drużynie

2. prognozować indywidualne osiągnięcia sportowca, które może pokazać w przyszłości

• określić już w dzieciństwie przydatność dziecka do konkretnego rodzaju aktywności ruchowej (dyscypliny sportowej) na podst. markerów genetycznych (grupy krwi)

• rozpoznać mechanizmy przekazywania inf. genetycznej, co da możliwość prognozowania predyspozycji do działalności ruchowej w przypadku, gdy:

• jeden z rodziców był sportowcem

• oboje rodziców było sportowcami

• brat czy siostra byli sportowcami

• badać w jakim stopniu zdolności motoryczne są uzależnione względem siebie w wyniku tego będzie możliwe ustalenie zależności rezultatu sportowca od jednej lub kilku zdolności motorycznych

• racjonalnie prowadzić indywidualny trening sportowca z uwzględnieniem normy reakcji organizmu na obciążenie zewn.

• dokładnie określić efektywność środków i metod WF i sportu w kształtowaniu zdolności motorycznych człowieka

Ad.2

Genetyka – nauka o dziedziczności. Zastępuje nie tylko mechanizmy dziedziczności lecz i zmiany materiału dziedzicznego pod wpływem tak odziedziczalności jak i środowiska.

Odziedziczalność – właściwości organizmu zapewniające kontynuację materialną i funkcjonalną między pokoleniami, warunkującą też specyficzny charakter rozw. ind. w określonych war. środ.

Odziedziczalność to stosunek wariacji gen. do całkowitej fenotypowej wariacji danej cechy.

Całkowita wariacja cechy składa się z wariacji genetycznej i środowiskowej:

V_t = V_g + V_e, gdzie:

V_t – całkowita wariacja

V_g – genetyczna wariacja

V_e – środowiskowa wariacja

19.11.2008

Wpływ czynników dziedzicznych na rozwój motoryczności człowieka można badać za pomocą 3 podstawowych metod:

1. Badania podobieństw rodzinnych (genealogia)

a) wybitnych sportowców

b) określenie statystycznych związków współczynnika korelacji między wskaźnikami określonych zdoln. motorycznych (np. siły) rodziców i ich dzieci

1. Metoda bliźniąt opiera się na założeniu, że wielkość wariacji danej cechy u bliźniąt monozygotycznych (MZ) jest równa wariacji środowiskowej (mają one bowiem jednakowe genotypy), zaś wariacja u bliźniąt DZ jest sumą wariacji gen. i środ., a więc:

h² = albo h² =

1. Określenie tzw. longitudinalnej (długotrwałej – kilka lat) stabilności rozwojowej, a więc utrzymanie się (lub nie) danej cechy osobnika na określonym poziomi w toku rozwoju.

W genetyce najbardziej rozpowszechniony jest tzw. wskaźnik odziedziczalności h² = , gdzie jest to iloraz wariacji genetycznej do całkowitej. Oznacza więc ona % zmienności jaki wynika ze zróżnicowania gen. w stosunku do całego zakresu zmienności. Wzory określania h² są różne.

h² określa się albo w % od 0 do 100% albo w punktach 0-10. Najbardziej rozpowszechnionymi wskaźnikami odziedziczalności przy metodzie bliźniąt są:

1. wskaźnik Cholzingera - h² określamy przez dyspersje (S) dla MZ i DZ bliźniąt

2. kryterium Fishera – F

Wytrenowalność – podatność cechy indywidualnej na wpływy zewn., przede wszystkim trening. Stopień wytrenowalności zależy od rodzaju cechy (jest większy w przyp. cech o słabej kontroli genetycznej) oraz genotypu osobnika.

Wyniki badań różnych autorów otrzymywane za pomocą metod podobieństw rodzinnych i bliźniąt dowodzą, że:

• siła absolutna jest prawdopodobnie uwarunkowana czynnikami środowiska (przede wszystkim w młodszych grupach wiekowych)

• a siła względna w większym stopniu uwarunkowana jest czynnikami genetycznymi, dlatego przy doborze do sportu możliwe jest prognozowanie siły względnej

Wg wskaźnika siły absolutnej można kontrolować tylko stopień wytrenowalności człowieka

Zdolności szybkościowo-siłowe (skoki, rzuty)

Rozwój szybk.-sił. wg różnych autorów zależy od czynników gen. i środ. Nieco większy wpływ czynników genetycznych ma miejsce w przypadku wysokości skoków niż dla rzutów.

Zdolności szybkościowe

Szybkość reakcji prostej i szybkości ruchów całościowych (w biegu) w większym stopniu zależy od genotypu. Równocześnie szybkość ruchów poj. i max. częstotliwość ruchów mniej więcej w jednakowej mierze zależy od czynników gen. i środ. Reasumując mamy podstawę stwierdzić, że zdolności szybkościowe zależą od genotypu.

Zdolności wytrzymałościowe

Większość autorów stwierdziła silne uwarunkowanie gen. wydolności aerobowej człowieka (wytrzymałości ogólnej). Wskaźnik odziedziczalności od 0,6 do 0,93. Możliwości anaerobowe i statyczna wytrzymałość siłowa również w większym stopniu uzależnione są od genotypu. Jednocześnie z tym dynamiczna wytrzymałość siłowa zależy w równym stopniu od czynników gen. i środ.

Zdolności gibkościowe

Rozwój gibkości w 70-80% uzależniony jest od czynników gen.

Koordynacyjne zdolności motoryczne

26.11.2008

Wpływ czynników genetycznych na rozwój zdolności motorycznych w zależności od wieku, płci i treningu

Zgodnie z badaniami wpływ genotypu na rozwój zdolności motorycznych rośnie z wiekiem. Wyjątek stanowi prawdopodobnie okres pokwitania, w którym w większym stopniu działają czynniki środ. Jednak dla szeregu zdolności motorycznych siła wpływów gen. pozostaje wysoka niezależnie od wieku. Nie ustalono kto jest pod większym wpływem czynników gen. (mężczyźni czy kobiety).

Siła absolutna – większy wpływ środ. w przyb. M niż K.

Siła względna (na kg/m ciała) nie stwierdzono różnic. Głównie cz. dziedziczne.

Szybkość – wys. lub średnio – wys. uwarunkowanie genetyczne (biegi cykliczne – większy wpływ czynników gen. u dziewcząt).

Wytrzymałość – czynniki genotypu więcej wpływają na organizm kobiety przy pracy submaksymalnej a u mężczyzn przy pracy o umiarkowanej mocy.

Wytrzymałość aerobowa – jednakowo pod kontrolą gen. u chłopców i dziewcząt.

Zdolności szybk.-siłowe – wys. wpływ czynników gen. niezależnie od płci.

Gibkość – wys. kontrola gen. niezależnie. O 10% większy wpływ u K.

Trening zmniejsza wpływy genotypu.

Środowiskowe uwarunkowania motoryczności ludzkiej

1. Pojęcie środowiska i charakterystyka czynników środowiskowego wpływu na motoryczność człowieka.

Środowisko – miejsce przebywania osobnika lub populacji przez dłuższy czas. Środ. bytu człowieka dzieli się na:

• biogeograficzne

• społ. – ekonomiczne

Środ. wpływa na motoryczność w sposób:

• bezpośredni (pobudzanie lub hamowanie rozwoju zdolności motorycznych i umiejętności ruchowych)

• pośredni – wówczas, gdy stwierdzamy oddziaływanie czynników zewnętrznych na cechy somatyczne np. budowa, wys., masa ciała, masa mięśniowa lub procesy rozwojowe (tempo dojrzewania), które warunkują możliwości ruchowe człowieka.

Spośród czynników środowiskowych znaczny wpływ mają:

• sposób żywienia

• warunki klimatyczne

• warunki regionalne

• warunki bytowe

• własna aktywność ruchowa lub trening

1. Wpływ na sprawność fiz. kulturo-przyrod.-wych. bytu człowieka:

Badania i publikacje pokazują różną siłę oddziaływania czynników zewn. na motoryczność. Prawidłowość: bardziej podatne na wpływ środ. są złożone przejawy ludzkiej motoryczności takie, które wymagają większego doświadczenia osobniczego. Im czynność jest prostsza koordynacyjnie, tym silniej jest ona uwarunkowana genetycznie.

1. Wpływy czynników środowiska na różne zdolności motoryczne:

• kondycyjne i szybk.-siłowe oraz szybkościowe – 40-60%

• gibkość – 15-30%

• wytrzymałość – 7-40%

• koordynacyjne (różne) – 30-80%

1. Wpływy środ. rodzinnego na motoryczność dzieci i młodzieży

Wykształcenie rodziców wyraźnie różnicuje poziom ogólnej sprawności fizycznej dzieci. Uczniowie z rodzin o wykształceniu podstawowym lub niepełnym podstawowym mają niższy, odbiegają od średniej polskiej młodzieży szkolnej. W miarę wzrostu wykształcenia rodziców wzrasta poziom sprawności ich dzieci (zależność monoticzna). W środ. mniej zurbanizowanym różnice w spr. fiz. młodzieży o niejednakowym statusie wykształcenia są wyższe niż w miastach. Środowisko wielkomiejskie wpływa unifikująco na różnice motoryczne wywołane wpływami rodzinnymi. Sprawność fizyczna dzieci o niejednakowym wykształceniu rodziców i pochodzeniu społecznym różni się nie tylko poziomem ale i strukturą. Dzieci inteligenckie w ogólnopolskim obrazie przeważają nad swoimi rówieśnikami z rodzin robotniczych a jeszcze bardziej nad pochodzącymi z rodzin chłopskich w szybkości, koordynacji i mocy. Dzieci chłopskie zwykle najlepiej wypadają w próbach siły statycznej i wytrzymałości.

1. Różnice w poziomie spr. fiz. różnych typów szkół w zależności od urbanizacji miejscowości.

Ustalono różnice (wyraźne) różnych typów szkół bez względu na stopień urbanizacji. W ogólnej spr. fiz. najlepiej wypadają uczniowie szkół ogólnokształcących, a najgorzej uczniowie ZSZ (zawodówek). Szkoły nie zacierają różnic między tymi dwoma środowiskami, a wręcz przeciwnie – pogłębiają je.

1. Wpływ skażeń środowiskowych na motoryczność człowieka.

Istnieje wiele danych na temat negatywnego wpływu skażeń powietrza i wody. Na tej podstawie wnioskuje się o negatywnym wpływie na spr. fiz., zdrowie i samopoczucie człowieka.

1. Wpływ czynników środowiskowych na spr. fiz. i wydolność dorosłych.

U dorosłych zależność ta układa się podobnie jak u dzieci i młodzieży (najczęściej ludzie z miast z wyższym wykształceniem o dobrym statusie materialnym).

Dodatkowe czynniki to:

• inwolucja

• charakter pracy zawodowej

• dowolna aktywność ruchowa

Najwyższą spr. fiz. wykazują mężczyźni pracujący umysłowo, a najmniejszą robotnicy fizyczni (niewykwalifikowani). U inteligencji spadek spr. fiz. zachodzi wolniej niż u robotników. Fakt ten zależy od trybu życia, diety, racjonalnie wykorzystanego czasu wolnego dla zdrowia i samopoczucia.

1. Porównanie poziomu spr. fiz. uczniów polskich na tle wybranych krajów europejskich.

Patrz Osiński „WF i Sport” wyd. 1993 nr. 1

1. Przemiany spr. fiz. młodzieży w Polsce

Obraz trendów sekularnych nie jest identyczny. Stwierdza się stałe pogarszanie się spr. fiz. i rozwoju motoryczności u młodzieży (np. Raczek – na podst. długotrwałych badań w szkole w Raciborzu: 1965, 75, 85, 95 i 2005r.)

10.12.2008

Aktywność ruchowa – charakterystyka, metody pomiaru, znaczenie i normy.

Czynność ruchowa – określa aktywne zachowanie człowieka w środowisku zewnętrznym.

Czynności ruchowe są specyficzne (w WF, w sporcie, rehabilitacji). Obejmują zarówno zachowania i postępowania ruchowe.

Zachowanie ruchowe – jest bardziej elementarne, obejmujące wszystkie przejawy ruchowe – świadome i nieświadome i jest jedyną formą aktywności zwierząt.

Postępowanie ruchowe – czynność typowo ludzka, gdyż jest ukierunkowana świadomie i celowo.

Akt ruchowy – pojedyncza czynność ruchowa:

• może mieć charakter cykliczny np. chód lub acykliczny (skok w dal)

• może być relatywnie prosty (np. przysiad) lub złożony (strzał do bramki)

• może obejmować ruch zamknięty lub seryjny

Połączenie większej liczby aktów ruchowych daje całość ruchu wyższego rzędu, którą nazywamy aktywnością ruchową.

Synonimem aktu ruchowego w WF i sporcie to „ćwiczenie, „konkurencja (np. w LA), „umiejętność”.

Akt ruchowy dotyczy przede wszystkim przebiegu ruchu, jego wykonania czy następstw ruchów połączonych; jego przebieg można charakteryzować nie tylko parametrami fiz. (moc, tempo, kier., czas) ale także za pośrednictwem wielu jakościowych cech ruchu (struktura, rytm, sprzężenie, płynność, dokładność, stałość, zakres)

Bogactwo ruchów człowieka opisuje się w antropomotoryce za pośrednictwem tzw. pokrewnych terminów:

• kombinacja ruchowa

• kombinacja sukcesywna

• kombinacja symultaniczna

• forma ruchu

• technika ruchu

• styl

Aktywność ruchowa i jej normy dzieci w wieku szkolnym

mała aktywność ruchowa – 6000-10000 ruchów codziennie

średnia – 10001-14000

duża – 14001-20000

bardzo duża – 20001 i więcej

Norma aktywności ruchowej – jest to ilość ruchów w jednej dobie od 14001 do 20000 w różnym wieku od 7 do 18 roku życia. Ustalono jednak, że ok. 67% dziewcząt w wieku 16-18 lat mają tylko aktywność ruchową 6000-8000, inaczej mówiąc 2,5-3,5 razy mniej niż im potrzeba.

Chłopcy powinni w ciągu jednego tygodnia ćwiczyć dość intensywnie 7-12 godzin (trening, gry, walka, szybki bieg, jazda na nartach) przy tętnie 140-200 uderzeń na minutę, a dziewczynki 4-9 godzin. Objętość obciążenia składa się z 2-3 lekcji wf, 2-4 razy w tygodniu treningu sportowego, 2-4 razy gry i zabawy, porannej gimnastyki (codziennie), plus (jeżeli to możliwe) turystyka, windsurfing, kolarstwo, kajakarstwo, itd.

Metody pomiaru aktywności fizycznej:

1. Obserwacja zachowań

2. Badania kwestionariuszowe

3. Mierniki mechaniczne elektroniczne:

• krokomierze

• elektroniczne czujniki ruchu

• mierniki przyspieszenia

• licznik kroków (w bucie)

• stabilometry (u niemowląt)

• rejestratory pozycji ciała

1. Wskaźniki fizjologiczne

• rejestratory tętna

• rejestratory wielofunkcyjne

• metoda izotropowa

• VO₂max

1. Kalorymetria

2. Pomiar energii pobieranej – analiza diety

Aktywność fizyczna w optymalizacji masy i składu ciała (Osiński, Antropomotoryka 2000 s. 253-265)

• Pojęcie i ocena zjaw. nadwagi i otyłości

• Typ otyłości oraz przyczyny wyst. nadwagi i otyłości

• Zasady i praktyka postępowania w dążeniu do redukcji masy ciała

• Program ukierunkowany na przyrost mc

• Program ukierunkowany na poprawę składu ciała

Uczenie się i nauczanie czynności ruchowych

Pojęcie uczenia się motorycznego

1. Poprzez uczenie się motoryczne rozumie się zamierzone i niezamierzone zdobywanie i utrwalanie określonych umiejętności ruchowych przez powtarzanie (Osiński 2000)

2. Ucz. się motoryczne to pewne wewn. procesy wynik. z ćwiczenia lub nabytego doświadczenia, które prowadzą do względnie stałych zmian w zdolnościach służących rozwojowi umiejętności ruchowych (Schmidt 1988)

3. Uczenie się czynności motorycznych oznacza zmysłowe odbieranie od otoczenia i przetwarzania umysłowe inf. dotyczącej nieznanej dotąd czynności motorycznej, a następnie wykonanie czynności za pomocą syst. motorycznego oraz sprawdzenie skuteczności tej czynności w różnych sytuacjach otoczenia (Czabański 1980)

W uczeniu się motorycznym 1wszoplanową rolę odgrywają intelekt, świadomość i proces antycypacji.

Uczenie się ruchu przebiega również przez naśladownictwo lub metodę prób i błędów.

Etapy uczenia się

• Najczęściej 3 etapy

• poznawczy

• kojarzenia

• samodzielność

W fizjologii istnieje 6 faz tworzenia nawyku ruchowego w kolejno następujących po sobie procesach:

• generalizacji

• koncentracji

• automatyzacji

Odp. do tych faz w biomech. mówi się o 3 fazach (Fidelus 1969)

1. F. wyłączenia nadmiernej liczby stopni swobody ruchu

2. F. wykorzystania stopni swobody ruchu i sił zewnętrznych

3. F. ekonomizacji i stabilizacji nawyku ruchu

Wg. Przewędy i Wasilewskiego (1979) wyróżniono 4 etapy:

1. Łączenia pojedynczych czynności w całość

2. Usuwania błędów

3. Precyzyjnej analizy ruchu

4. Uplasowania czynności ruchowej

Determinanty przebiegu i efektów oraz gotowości do uczenia się motorycznego

1. Właściwości uczącego się

2. Okoliczności i czynniki charakt. sytuację nauczania motorycznego

3. Właściwości nauczającego

Właściwości uczącego się

Stopień dojrzałości organizmu – poziom rozwoju morfologicznego , fizjologicznego, motorycznego (koordynacja), psychicznego (umysłowego) i społecznego.

Zasady dydaktyczne uczenia się czynności ruchowych

1. Świadomej aktywności

2. Systematyczności

3. Poglądowości

4. Dostępności

5. Trwałości

Kolejność w kszt. umiejętn. ruchowych:

1. Podanie ustalonej przyjętej nazwy ćw. oraz jej znaczenie i możliwości zastosowania w sporcie, rekreacji czy życiu.

2. Zwięzły opis reguły działania – dla aktywizacji procesów myślowych i wytworzenie właściwej struktury danego zadania ruchowego oraz dla przygotowania do świadomego odbioru pokazu.

3. Wzorcowy pokaz ćwiczenia.

4. Myślowa analiza i konfrontacja wyobrażenia o ruchu z poznanym w trakcie pokazu obrazem.

5. Wykonanie ćw. pod kontrolą z dodatkową werbalną i obrazową inf. nauczyciela.

6. Stopniowe i systematyczne przejście do względnie samodzielnego wykon. ćw. w coraz bardziej złożonych (rzeczywistych) warunkach.

Metody nauczania

• pokaz i objaśnienie

• całościowa (syntetyczna)

• nauczania fragmentami (analityczna)

• kombinowana (mieszana)

• programowania

• modelowania

• trening mentalny (umysłowy)

• wykorzystanie sztucznie stworzonego środowiska

• problemowa

• badawcza

Nauczanie motoryczne:

1. Proces stymulacji uczenia się przy pomocy nauczyciela

2. System komunikacji dydaktycznej

W centrum procesu nauczania znajduje się uczeń. Dlatego też nie wystarczy do niego mówić, lecz rozmawiać. Nie wystarczy podanie celu nauczania, należy uzyskać aprobatę dla celu stawianego przez nauczyciela lub aprobować cele stawiane przez ucznia.

Sfera emocjonalna ma istotne znaczenie dla skuteczności nauczania. Dotyczy to szczeg. związków emocjonalnych zachowań między nauczycielem a uczniem. Powinien wierzyć, że potrafić nauczyć.. etc.

Precyzyjne sformułowanie zad. i celu nauczania jest podst. dla właściwego doboru metody nauczania. Precyzyjnie określony cel daje ocenę wyników nauczania (Czabański 1998).

Zagadnienia egzaminacyjne z Antropomotoryki

dla studentów kierunku WF w roku akademickim 2008/2009.

• Przedmiot, badania i koncepcje Antropomotoryki

• Zakres tematyczny w Antropomotoryce

• Miejsce w systemie nauk kultury fizycznej

• Metody i techniki badawcze w Antropomotoryce

• Kierunki badań nad motorycznością człowieka w Polsce

• Predyspozycje zdolności kondycyjnych (siłowych, szybkościowych i Wytrzymałościowych)

• Predyspozycje zdolności koordynacyjnych

• Aspekty (strony) motoryczności ludzkiej

• Zdolności motoryczne i ich klasyfikacja

• Umiejętności ruchowe

• Przejawy motoryczności

• Koncepcje struktury motorycznych zdolności

• Kondycyjne zdolności: ogólna charakterystyka i struktura

• Koordynacyjne zdolności motoryczne: ogólna charakterystyka i struktura

• Kompleksowe (hybrydowe) zdolności motoryczne: ogólna charakterystyka, predyspozycje, sposoby pomiaru

• Pojęcie sprawności motorycznej człowieka

• Koncepcje struktury sprawności motorycznej

• Znaczenie genetyki dla praktyki WF i sportu

• Podstawowe pojęcia i metody badań o wpływie czynników genetycznych i środowiskowych na proces rozwoju zdolności motorycznych

• Stosunki wzajemne genetycznych i środowiskowych czynników w zmienności kondycyjnych zdolności motorycznych (siłowych, szybkościowych, szybkościowo-siłowych, wytrzymałościowych) oraz gibkości człowieka

• Genetyczne i środowiskowe uwarunkowania zdolności koordynacyjno-motorycznych człowieka

• Wpływ czynników dziedzicznych na rozwój zdolności motorycznych w zależności od wieku, płci, treningu

• Pojęcie środowiskowe uwarunkowania motoryczności człowieka

• Wpływ na sprawność fizyczną kulturowych i przyrodniczych środowisk bytu człowieka

• Siła wpływu czynników środowiskowych na różne motoryczne zdolności

• Różnica poziomu sprawności fizycznej uczniów różnych typów szkół w zależności od stopnia urbanizacji miejscowości

• Wpływ na motoryczność człowieka skażeń środowiskowych

• Aktywność fizyczna osób w starszym wieku

• Sprawność fizyczna dzieci polskich na tle ich rówieśników z wybranych krajów europejskich

• Przemiany sprawności fizycznej młodzieży w Polsce

• Normy aktywności ruchowej dzieci w wieku szkolnym oraz dorosłych

• Określenie właściwości i potrzeba pomiaru w badaniach nad motorycznością człowieka

• Pojęcie uczenia się motorycznego

• Etapy uczenia się motorycznego

• Determinanty przebiegu, gotowości oraz efektów uczenia się motorycznego

• Nauczanie jako stymulacja procesu uczenia się i jako system komunikacji dydaktycznej

• Wpływ procesów psychicznych na uczenie się motoryczne

• Metody nauczania techniki sportowej:

• Kolejność działań w kształtowaniu umiejętności ruchowych

• Symetryzacja ruchów - jedna z koncepcji doskonalenia techniki

• Określenie właściwości i potrzeba pomiaru w badaniach nad motorycznością człowieka

• Zasady konstruowania testów w badaniach nad motorycznością

• Klasyfikacja i uwagi krytyczne o metodzie testowej

• Metody pomiaru aktywności fizycznej

• Aktywność fizyczna w optymalizacji masy i składu ciała

Literatura do egzaminu

1. Szopa J., Mleczko E., Żak S. Podstawy Antropomotoryki. Kraków, 1999.

2. Osiński W. Antropomotoryka. Poznań, 2000. Wyd. II 2003.

3. Raczek J., Mynarski W., Ljach W. Kształtowanie i diagnozowanie koordynacyjnych zdolności motorycznych.. Katowice 2002. Wyd. II 2003.

4. Ljach W, Kształtowanie zdolności motorycznych dzieci i młodzieży. Podręcznik dla nauczycieli, trenerów i studentów. Warszawa 2003.

5. Materiały z wykładów.