Zestaw 1: 1. BUFOROWOŚĆ GLEB: zdolność do przeciwstawiania się wyraźnym zmianom odczynu, jest uwarunkowana równowagą jaka istnieje między jonami w roztworze glebowym a jonami zaabsorbowanymi wymiennie w KS gleb. Gleby kwaśne: Al przechodzi w formę rozpuszczalną i wypiera z KS jony H+ obniżające pH. W glebach zasadowych: jony wodorotlenku glinu przechodzą w nierozpuszczalny gibbsyt. Zdolność buforowa zależy od KS w tym od ilości koloidów glebowych, ich rodzaju, obecności węglowodanów. Niską buforowością charakteryzują się gleby lekkie, ubogie w próchnicę i części koloidalne, zwiększa się podatność gleby na degradację i zmusza do ostrożności w stosowaniu nawozów działających zakwaszająco lub alkalizująco. Gleby próchniczne i gliniaste wykazują duże właściwości buforowe, a piaszczyste zmieniają swój odczyn szybko i nie wymagają dużych dawek nawozów wapniowych do zobojętniania. Regulacji odczynu gleby sprzyja: nawożenie obornikiem, nawozami fizjologicznie zasadowymi oraz wapniowanie gleb. 2.STOSOWANIE NAWOZÓW FOSFOROWYCH: Nawozy fosforowe stosuje się przedsiewnie, rzutowo i miesza się z glebą. O rodzaju nawozu decyduje typ gleby i odczyn. Nawożenie jesienią lub wczesną wiosną, jeżeli dawka obliczona jest bardzo duża można podzielić i stosować połowę jesienią, resztę wiosną. Pod rośliny o długim okresie wegetacji, na glebach kwaśnych, wilgotnych, zasobnych w próchnicę można stosować mączkę fosforytową lub kostną. Można stosować łącznie z nawożeniem organicznym. Nie należy stosować z nawozami wapniowymi ponieważ P ulegnie uwstecznieniu. Przerwa pomiędzy wapniowaniem i nawożeniem P co najmniej kilka dni. Nawozy mogą zawierać metale ciężkie, pod warzywa o dużej skłonności do ich pobierania nawozy stosować jesienią. Dla gleb kwaśnych pH<5 i alkalicznych pH>7 raczej nie stosować superfosfatów zwłaszcza pylistych. Gleby kwaścne: stosować nawozy granulowane (superfosfat granulowany pojedynczy, wzbogacony, fosforan amonu) Superfosfat pylisty pojedynczy tylko na gleby obojętne pH=6,5-7. Przy ustalaniu dawek należy stosować współczynnik sorpcji zależny od odczynu i innych właściwości gleby. 3.FORMY WYSTĘPWANIA AZOTU W GLEBIE: Azot występuje w glebie w formie org., jak i mineralnej, przy czym zdecydowanie dominują połączenia organiczne, które stanowią do 90-97% całkowitej zawartości azotu (czyli 0.02 do 0.4%), natomiast azotu mineralnego jest 3-10%. W gl. Torfowych zawartość N jest wielokrotnie wyższa (3.5%).  Głównym źródłem N w gl. są resztki roślinne. Azot występuje w formach organicznych reprezentowanych przez: swoiste związki próchniczne, aminokwasy, aminocukry, kwasy nukleinowe. W wyniku rozkładu resztek roślinnych i zwierzęcych przez mikroorganizmy uwalniane są formy mineralne azotu (NH4^+, NO2^- i NO3^-).  W skład przemian form mineralnych wchodzą trzy zasadnicze procesy: -amonifikacja: przekształcenie związków organicznych azotu do amoniaku (NH3); -nitryfikacja: utlenianie amoniaku do azotynów przez bakterie z rodzaju Nitrosomonas, utlenienie NO2^- do NO3^- przez bakterie z rodzaju Nitrobacter. –denitryfikacja: redukcja azotanów do azotynów (denitryfikacja właściwa) i następnie wydzielenie wolnego azotu (denitryfikacja całkowita) występuje w głębszych warstwach. 4.SYSTEM OTWARTY I ZAMKNIĘTY Z RECYRKULACJĄ I BEZ: Są to systemy nawożenia z zastosowaniem fertygacji. System otwarty: nadmiar pożywki wycieka z podłoża w sposób niekontrolowany do gleby lub gruntu szklarni. System zamknięty bez recyrkulacji: nadmiar pożywki jest gromadzony w zbiornikach i wykorzystywany do podlewania innych upraw w tym terenów zieleni. System zamknięty z recyrkulacją: nadmiar pożywki po przefiltrowaniu, odkażeniu, rozcieńczeniu i wzbogaceniu w składniki mineralne jest ponownie wprowadzany do obiegu. Zestaw 2: 1.WPŁYW ODCZYNU GLEBY NA ROZWÓJ ROŚLIN: Wpływ pH na pobieranie jonów: pH wpływa na: ‑dostępność składników mineralnych; ‑rozpuszczalność soli mineralnych; ‑absorpcję jonów w KS gleby; ‑wietrzenie chemiczne; ‑aktywność mikrobiologiczną gleby; ‑przyswajalność fosforu; ‑skład granulometryczny. Rośliny uprawne i dziko rosnące znajdują optymalne warunki dla swego rozwoju tylko w określonych granicach pH, przy czym wymagania poszczególnych gatunków są tu dość zróżnicowane. Odczyn gleby zbliżony do obojętnego jest na ogół korzystny dla rozwoju roślin uprawnych; zapewnia bowiem dobre stosunki fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby. Wiele składników pokarmowych przy odczynie słabo zasadowym występuje w formie bardziej dla roślin dostępnej aniżeli w środowisku kwaśnym. Natomiast w miarę wzrostu stopnia zakwaszenia gleba staje się coraz mniej odpowiednim stanowiskiem dla roślin uprawnych, choć wśród roślin ogrodowych możemy wyróżnić gatunki wymagające kwaśnego odczynu do normalnego wzrostu i rozwoju. W miarę zakwaszania gleba ulega zakłóceniu pobieranie skł. pokarmowych, zmniejsza się przyswajalność P, Ca, Mg, Mo, powstają nierozpuszczalne w wodzie fosforany Al, Fe, oraz molibdeniany Al i Fe. Ca i Mg są wymywane do głębszych warstw. Poniżej pH 5,5 wzrasta ruchliwość jonów Al i Mg. Toksyczne działanie Al daje się zauważyć na korzeniach, zahamowanie wzrostu, zbrunatnienie, zgrubienie, mało korzeni drobnych. Toksyczne działanie Mn na częściach nadziemnych: młode liście rozwijają się na starszych, centkowana chloroza. 2.WPŁYW ZASOLENIA NA GLEBĘ I ROŚLINY sumaryczne stężenie soli spowodowane nagromadzeniem się w glebie. Może być naturalne, lub pod wpływem człowieka. W Polsce na wskutek gromadzenia się związków balastowych z nawozów niskoprocentowych, użycie niewłaściwej wody do podlewania. Wpływ zasolenia na glebę: -pogorszenie wł fizycznych; -nadmierne stężenie rozpuszczalnych soli; -silnie alkaliczny odczyn; -ograniczona przyswajalność fosforu i mikroelementów; -rozpad struktury gruzełkowatej, -toksyczne stężenie boranów; -zachowanie równowagi pomiędzy skł. roztworu glebowego Wpływ na rośliny: -niski plon -słabe wschody -zahamowanie wzrostu -liście niebieskozielone, następnie brunatnieją i zasychają -pokrój strzelisty -skrócone międzywęźla -słabo rozwinięty system korzeniowy. Wrażliwość na zasolenie: 1.Mało wrażliwe: pelargonie rabatowe, hortensja ogrodowa, kapusta, burak, rzepak; 2.średnio wrażliwe: frezja, anturium uprawne, groszek pachnący, niektóre odmiany róż, kukurydza, marchew, ogórek, sałata; 3.Bardzo wrażliwe: wrzosiec, anturium ogrodowe, seler, fasola śliwa, grusza, ziemniaki 3.CZYNNIKI WARUNKUJĄCE POBIERANIE FOSFORU Z GLEBY: . trudno przyswajalny, mało ruchliwy, na glebach kwaśnych może przechodzić w formy nierozpuszczalne. Potrzebny roślinom w początkowym okresie wzrostu i w tym okresie reakcja na nawożenie P jest największa. Pobiranie P zależy od temp. (przy niskich temp. w warunkach polowych szczególnie dobrze nawozić), odczynu gleby, zawartości próchnicy w glebie. Przyswajalność P z gleby zależy od gatunku. Wykorzystanie fosforu przez rośliny 15-25%. Nawozy fosforowe w niewielkim stopniu zasalają glebę, można je stosować w większych dawkach. 4.FITOREMEDIACJA: jest metodą oczyszczania zanieczyszczonych i skażonych matryc środowiskowych - wody i gleby, a także powietrza, wykorzystująca rośliny wyższe np. tobołek alpejski, gorczyca sarepska. Zalety: -minimalna inwazyjność na środowisko oraz walory estetyczne, -prostota i niewielkie wymagania sprzętowe, - niewielkie nakłady kapitałowe w odniesieniu do innych metod oczyszczania, -wysoka efektywność i skuteczność działania dla wybranych substancji. Polega na: -składowaniu przez roślinę szkodliwych substancji w korzeniach, liściach i łodygach (fitoekstrakcja, fitoakumulacja), -przetwarzaniu bardziej szkodliwych substancji, w wyniku procesów zachodzących w roś, w mniej szkodliwe (fitodegradacja, rizodegradacja), -przenoszeniu podczas oddychania rośliny zanieczyszczeń z gleby lub wody do powietrza (fitowolatalizacja), -także organizmy (bakterie, owady) żyjące w pobliżu roślin, np. przy ich korzeniach, mogą spełniać rolę w oczyszczaniu środowiska (rizodegradacja, rizofiltracja, fitostabilizacja). Składa się z: fitodegradacji, fitoekstraktacji, fitostabilizacji, fitowolatalizacji, rizofiltracji, rizodegradacji Zestaw 3: 1.CHARAKT AZOTU, PIERWIASTKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST ROŚ: jest głównym skł. plonotwórczym, przyczynia się do wytworzenia odpowiedniej masy wegetatywnej, co daje podstawy do dobrego plonowania. Wpływa także na wytworzenie właściwej liczby liści, pędów, owoców. Prawidłowe odżywianie tym skł. poprawia ponadto jakość owocowania oraz ich wybarwienie. Nadmiar N silnie ogranicza rozwój generatywny roślin, opóźniając rozpoczęcie owocowania, sprzyja porażeniu przez choroby. Zawartość azotu w roślinach 1-6%s.m. N nie należy nawozić pogłównie roślin o krótkim okresie wegetacji ze względu na nadmierne kumulowanie się azotanów w częściach jadalnych roślin lub nie później niż 6 tygodni przed ich zbiorem. W celu zmniejszenia zawartości azotanów w częściach jadalnych nawozić N w formie zredukowanej amonowej lub mocznikowej. Na glebach lekkich nie stosować dużych dawek N-NH4 ze względu na ryzyko zakwaszenia. Azot w glebie: zw.org: aminokwasy, kw nukleinowe, białka, resztki roślinne -zw, mineralne: forma amonowa i azotanowa Azot w powietrzu: wiążą go: bakterie Rhizobium roślin motylkowych Formy pobierane przez rośliny: NO3, NH4, formy organiczne – mocznik, opady atmosferyczne. W roślinach wykryto ok. 60 pierwiastków mineralnych. Do niezbędnych dla wzrostu i rozwoju roślin zalicza się 16 pierwiastków, poza węglem pobieranym z powietrza w postaci CO2, wodorem z wody i tlenem z wody lub atmosfery są to: Makroskładniki: N, P, K, Mg, Ca, S (zawartość >0.1% s.m. roślin); Mikroskładniki: Fe, Mn, Cu, Zn, B, Cl, Mo (zawartość tysiąckrotnie mniej.) Pierwiastki niezbędne to te, które są konieczne w całym cyklu życiowym, nie mogą być zastąpione pierwiastkami o podobnych właściwościach chemicznych oraz stanowią składniki związków metabolicznych lub są niezbędne do funkcjonowania enzymów. 2. ANTAGONIZM JONÓW to zjawisko polegające na tym, że pobieranie jednego jonu może być hamowane przez obecność w roztworze innego jonu o odmiennych właściwościach. Stopień ograniczenia pobierania jonu antagonistycznego zależy od stężenia w glebie jego antagonisty. Różne antagonizmy jonów: ‑kationów; ‑kationów jednowartościowych i dwuwartościowych; ‑anionów; ‑makroelementów z mikroelementami; ‑pomiędzy mikroelementami. Pseudoantagonizm: 1.Rośliny nawożone formą amonową N pobierają mniej Mo niż przy formie saletrzanej, gdyż N w nawozach amonowych jest już redukowany. 2.Intensywne nawożenie N może powodować niedobór P gdyż jest on pobierany wolniej niż N; 3.Wyysoka dawka nawozów wapniowych powoduje uwstecznianie mikroelementów poza Mo. 3.JAK WPŁYWA NA GLEBĘ NAWOŻENIE ORGANICZNE: Wpływ nawożenia organicznego na wł. gleb: Fizyczne: spulchnianie gleby, wytworzenie struktury gruzełkowatej, polepszenie stosunków powietrzno-wodnych, ogrzanie gleby.; Chemiczne: wzrost zawartości makro i mikroskładników, wzrost zawartości CO2 tworzący kw. węglowy ułatwiający przyswajanie składników, wzrost pojemności KS, wydzielanie się CO2 wokół roślin szybko zakrywających glebę; Biologiczne: wzrost liczby drobnoustrojów i polepszenie ich warunków rozwoju w glebie. 4.NIEDOBÓR FOSFORU: Rola fosforu w roślinach: Jest niezbędnym skł. szeregu związków organicznych i wielu enzymów. Za pośrednictwem wysokoenergetycznych związków fosforanowych ATP i ADP staje się głównym przenośnikiem i akumulatorem energii w procesach biochemicznych. Wpływa na ogólną kondycję roślin i ich wzrostu, a także na prawidłowy rozwój systemu korzeniowego. Podobnie jak potas, ma ogromny wpływ na przejście roślin w fazę generatywną-owocowania. Niedobór fosforu: zahamowanie podziałów kom., wzrostu części nadziemnych, spowolnienie wzrostu rośliny i niedorozwój blaszek liściowych. Wzrost zawartości cukrów i antocyjanów. Cienkie łodygi, sztywne liście ustawione pionowo, brązowiejące. Zestaw 4: 1.FUNKCJE SYSTEMU KORZENIOWEGO ‑pochłania ograniczone zasoby wody i soli min; ‑rozprowadza pobrane jony i związki; ‑gromadzi związki zapasowe; ‑mechanicznie podtrzymuje roślinę, umacnia glebę, tworząca przestwory w glebie i kruszy skały; -odbiera bodźce środowiska glebowego i uczestniczy w regulowaniu wzrostu rośliny; ‑dostarcza węgiel organiczny do gleby i uczestniczy w tworzeniu mat. org. gleby; ‑zapewnia środowisko życia dla grzybów mikoryzowych oraz organizmów rozosfery i rizoplanu. 2.OBJAWY NIEDOBORU AZOTU W ROŚLINACH: -zahamowanie wzrostu rośliny; -słabe krzewienie się roślin; -pokrój strzelisty; -mniejsze jasnozielone, szybko żółknące liście, które następnie zasychają i opadają (proces ten zaczyna się od liści starszych, w warunkach dużego deficytu pożółkłe liście zasychają, a chloroza zaczyna obejmować także liście młodsze); -łodygi cienkie, słabo ulistnione; -słabe zawiązywanie owoców 3.PODSTAWA REGULUJĄCA SPRZEDAŻ I STOSOWANIE NAWOZÓW: Ustawa o nawożeniu reguluje stosowanie nawozów naturalnych – nie należy przekraczać 170 N/ha. Nawozy nie mogą być przeterminowane, powinny zawierać nazwę producenta, sposób stosowania. Bez zezwolenia nie można sprzedawać nawozów oraz nie należy sprzedawać nawozów pochodzących od kur i zwierząt parzystokopytnych ze względu na choroby. Wykaz nawozów mineralnych znajdujących się w obrocie w naszym kraju można znaleźć na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Przed wprowadzeniem nawozu na rynek musi on zostać zopiniowany przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. 4.CO TO SĄ PODŁOŻA INERTNE. WADY I ZALETY: Podłoża inertne: aseptyczne, lekkie, łatwe do transportu, łatwo daje się nasączyć pożywką, odpowiednie warunki wodne, powietrzne, cieplne, buforujące, Fizyczne i chemiczne obojętne w minimalnym stopniu oddziaływują na stężenie i skład pożywki. Zapewniają lepszą zdrowotność roślin, wcześniejsze i większe plony, lepsze jakościowo. (wełna mineralna, wełna szklana, pianki poliuretanowe, wermikulit, zeolit, keramzyt) Zalety podłoży inertnych: możliwość dokładnej kontroli pH, EC, ilości wody, i temperatury systemu korzeniowego, a tym samym precyzyjnego utrzymania optymalnych poziomów skł. pokarmowych i odczynu w rozosferze. Stabilne warunki powietrzne. Brak patogenów i subst. toksycznych. Wady podłoży inertnych: Wysokie koszty założenia i utrzymania systemu hydroponicznego, który jest niezbędny w takich uprawach. Bardzo mały dopuszczalny margines błędu w nawożeniu, spowodowany brakiem KS oraz właściwości buforujących. Większe ryzyko pojawienia się patogenów w rizosferze przy układach z recyrkulacją pożywki. Ogromne ilości zużytych mat. z wełny mineralnej, konieczność ich utylizacji. W okresie utylizacji konieczna analityka podłoża, r-ru pożywki i części wskaźnikowych roślin Zestaw 5: 1.RODZAJE SORPCJI 1.MECHANICZNA: zależy od składu granulometrycznego gleby oraz jej struktury, działa jak filtr; 2.FIZYCZNA: zatrzymywanie na powierzchni fazy stałej gleby cząsteczek różnych związków, mikroorganizmów, pary wodnej, amoniaku, CO2. Zależy od warunków mikroklimatycznych jak temp., ciśnienie, wilgotność, od fazy rozdrobnienia fazy stałej i ilości koloidów; 3.BIOLOGICZNA: zatrzymywanie w glebie różnych skł. wskutek ich pobierania przez rośliny wyższe i mikroorganizmy, co zapobiega ich wymywaniu, zapobiega wymywaniu przyswajalnych form skł. pokarmowych nie podlegających innym rodzajom sorpcji (azotany). Nadmierna sorpcja biologiczna może czasowo wywoływać przejściowy niedobór azotu przyswajalnego dla roślin wyższych; 4.WYMIENNA: (faza stała a roztwór glebowy) wiązanie przez koloidy glebowe występujące w fazie stałej gleby jonów z roztworu glebowego z jednoczesnym wydzieleniem do roztworu glebowego równoważnych ilości innych jonów. Jest najważniejszą sorpcją w procesie nawożenia gleb i odżywiania roślin, gdyż wprowadzenie z nawozami skł. pokarmowe są w glebie zatrzymywane. Dzięki niej stężenie roztworu glebowego po nawożeniu nie ulega dużym zmianom. Nawozy są wiązane w glebowym kompleksie sorpcyjnym i ich wymywanie przez wodę glebową jest ograniczone. Sorpcji wymiennej w dużo mniejszym stopniu podlegają aniony sorbowane przez mające dodatni ładunek elektryczny, uwodnione tlenki Fe i Al. Czynniki wpływające na sorpcję wymienną: budowa sorbentu, odczyn gleby, rodzaj kationu, rodzaj towarzyszącego anionu, stężenie kationu w roztworze, stężenie roztworu, temp. 5.CHEMICZNA: to zatrzymywanie w glebie nierozpuszczalnych związków (soli) wskutek reakcji chemicznych, takie strącone sole jeśli nie podlegają procesom wymywania, są magazynowane w glebie. Ma znaczenie dla zatrzymywania anionów kw. fosforowego w glebie w formie nierozpuszczalnych fosforanów Fe, Ca i Al. 2.ROLA FOSFORU W ROŚLINACH I JEGO FORMY W GLEBIE: Rola fosforu w roślinach: Jest niezbędnym skł. szeregu związków organicznych i wielu enzymów. Za pośrednictwem wysokoenergetycznych związków fosforanowych ATP i ADP staje się głównym przenośnikiem i akumulatorem energii w procesach biochemicznych. Wpływa na ogólną kondycję roślin i ich wzrostu, a także na prawidłowy rozwój systemu korzeniowego. Podobnie jak potas, ma ogromny wpływ na przejście roślin w fazę generatywną-owocowania. Fosfor w glebie: Zawartość fosforu w glebach od 0.03 do 0.3% P2O5 zależy od rodzaju skały macierzystej i zawartości substancji organicznej. Zawartość P-organicznego (fityna, kw. fitynowy) w warstwie ornej od kilkunastu do 75% ogólnej zawartości od ok. 1/3 do ¾ zawartości ogólnej. P-mineralny: 1) rozpuszczalny w H20 -fosforany amonu- fosf sodu - fosf potasu 2)trudno rozpuszczalne w H20- fosforan trójwapniowy - fosforan ośmiowapniowy 3)bardzo trudno rozpuszczalne- hydroksyapatyt - fluoroapatyt – chloroapatyt Dostępność fosforu w glebie: od 80-90% P trudno dostępny. 10% powoli przyswajalny; 1% to formy łatwo przyswajalne. 3.SPOSOBY PRZECIWDZIAŁANIA GROMADZENIU SIĘ METALI CIĘŻKICH W ROŚLINACH: W rejonach znajdujących się poza zasięgiem oddziaływania zanieczyszczeń przemysłowych, komunalnych i motoryzacyjnych głównym źródłem skażenia roślin metalami ciężkimi jest gleba, a ich zawartość w niej zależy od koncentracji tych pierwiastków w skale macierzystej oraz przebiegu procesów glebotwórczych. Uprawy warzyw powinny być więc lokalizowane na glebach nie zanieczyszczonych, o niskiej naturalnej zawartości tych metali. Przed podjęciem uprawy warzyw wskazane jest wykonanie chemicznej analizy gleby w celu określenia zawartości metali ciężkich. Pobieranie metali ciężkich zależy od ilości form aktywnych, przyswajalnych dla rośliny. Ponadto niektóre nawozy (np. fosforowe) mogą zawierać metale ciężkie, w takim przypadku, pod warzywa które łatwo je przyswajają, należy nawozić jesienią. 4.FERTYGACJA: Metoda ta polega na dostarczaniu roślinom niezbędnych do życia składników pokarmowych doglebowo wraz z wodą, podczas ich nawadniania. Jest to bardzo efektywne rozwiązanie, pozwala ściśle kontrolować odżywianie uprawianych roślin, w wyniku czego można uzyskać wyższy i lepszy jakościowo plon przy ograniczeniu zużycia nawozów mineralnych i wody. Wszystkie składniki pokarmowe są pobierane z gleby wraz z wodą przez włośniki korzeniowe roślin. Dostarczanie składników pokarmowych roślinom w postaci wodnego roztworu nawozów przyspiesza i ułatwia ich pobranie. Kolejnym atutem fertygacji jest możliwość bardzo precyzyjnego odżywiania roś. Dzięki regularnym analizom chemicznym gleby (lub podłoża) i samych roślin, wykonywanym w trakcie uprawy, istnieje możliwość bardzo szybkiej reakcji na wystąpienie niedoborów składników pokarmowych. Są to uprawy prowadzone głównie pod osłonami, w których system korzen roś rośnie w różnego rodzaju podłożach, całkowicie izolowany od gleby. Rodzaje fertugacji: 1.System otwarty: nadmiar pożywki wycieka z podłoża w sposób niekontrolowany do gleby, gruntu szklarni; 2.System zamknięty bez recyrkulacji pożywki: nadmiar pożywki jest gromadzony w zbiornikach i wykorzystywany do podlewania innych upraw w tym terenów zieleni; 3.System zamknięty z recyrkulacją pożywki: nadmiar pożywki po przefiltrowaniu, odkażeniu, rozcieńczeniu i wzbogaceniu w składniki mineralne jest ponownie wprowadzony do obiegu. Zestaw 11: 1. SPOSOBY NAWOŻENIA AZOTEM: N nie należy nawozić pogłównie roślin o krótkim okresie wegetacji ze względu na nadmierne kumulowanie się azotanów w częściach jadalnych roślin lub nie później niż 6 tygodni przed ich zbiorem. W celu zmniejszenia zawartości azotanów w częściach jadalnych nawozić N w formie zredukowanej amonowej lub mocznikowej. Na glebach lekkich nie stosować dużych dawek N-NH4 ze względu na ryzyko zakwaszenia. Rozsiewać rzutowo pod pług, kultywator lub bronę przed siewem lub sadzeniem. Pogłównie posypowo w międzyrzędzia roślin lub dolistnie. Można stosować jesienne opryski 5% roztworem mocznika po liściach na 2 tyg. przed ich opadaniem. Nawożenie zlokalizowane (depozytowe): Rodzaj nawozu siarczan amonu, woda amoniakalna lub siarczan amonu z mocznikiem. Termin nawożenia z siewem nasion lub sadzeniem rozsady. Lepiej po wschodach i po przyjęciu się posadzonej rośliny. Na glebach ubogich w N dawka startowa 20kg N/ha rozsiewana przed siewem lub sadzeniem w postaci saletrzano-amonowej lub saletrzanej, reszta w sposób zlokalizowany specjalnymi siewnikami. Depozyt w odległości 7-10cm od roślin. U dyni i pomidora 20-30cm punktowo. Zalety nawożenia depozytowego: lepsze wykorzystanie N przez rośliny; można zmniejszyć dawkę N nawet o 20%; ograniczenie zachwaszczenia w międzyrzędziach. 2. NAWOŻENIE ZALEWOWE: Uprawa zalewowa może być prowadzona na stołach, podłogach i rynnach. Pojemniki z roślinami układa się na wypoziomowanych powierzchniach, na które pompuje się pożywkę nawozową. Doniczki pozostają w niej zanurzone na głębokość kilku cm. Potem roztwór wraca do zbiornika przez filtr i zawór zwrotny. Najważniejszym składnikiem podłoży jest torf sfagnowy, do którego dodaje się perlitu, piasku, kory. Wszystkie materiały muszą być starannie wymieszane. Najczęściej nawozi się pożywkami płynnymi zawierającymi mikro i makroskładniki. W czasie produkcji zawsze następuje stopniowe zasolenie podłoża. Przy wysokim zasoleniu podłoża zalecane jest przemywanie go wodą. O częstotliwości nawadniania może decydować komputer oraz człowiek w wyniku obserwacji roślin. 3. CO TO JEST NITRYFIKACJA: Proces utleniania amoniaku i soli amonowych do azotanów(III)  i azotanów(V) prowadzony przez bakterie nitryfikacyjne. Azotany powstałe w tym procesie mogą zostać przyswojone przez rośliny lub ulegać akumulacji, czego efektem może być powstanie złóż saletry. Proces ten zachodzi w warunkach tlenowych i jest dwufazowy. W fazie pierwszej bakterie z rodzaju np. Nitrosomonas utleniają jony amonowe do azotanów(III) (azotynów). Jony azotynowe następnie są utleniane przez bakterie z rodzaju np. Nitrobacter do azotanów(V) (azotanów). 4. PRAWA NAWOZOWE: Prwawo zwrotu: Aby gleba nie traciła żyzności, konieczne jest zwracanie jej wszystkich skł. pokarmowych pobranych przez rośliny. Nowe prawo zwrotu składników pokarmowych: Aby utrzymać żyzność gleby należy jej zwracać substancje przyswajalne, nie tylko pobrane przez rośliny i zebrane z plonem, ale również te które znikają w glebie w formie przyswajalnej w następstwie stosowania dużych ilości nawozów mineralnych (N, P, K, Ca) sorpcja chemiczna, wypłukiwanie, utlenianie amoniaku. Prawo minimum: Wysokość plonu zależy od tego pierwiastka, który znajduje się w glebie w ilości min. w stosunku do potrzeb rośliny. Pierwiastek ten ogranicza działanie innych i następstwie powoduje obniżkę plonu. Prawo maksimum: Nadmiar skł. pokarmowego w glebie ogranicza skuteczność działania innych i w następstwie powoduje obniżkę plonów. Prawo pierwszeństwa wartości biologicznej: Stosowanie nawozów musi mieć na celu poprawę wartości biologicznej plonu, która ma większe znaczenie aniżeli jego wysokość. Zestaw 12: 1. ZNACZENIE AZOTU W ROŚLINIE ORAZ W JAKIEJ FORMIE WYSTĘPUJE W GLEBIE: jest głównym skł. plonotwórczym, przyczynia się do wytworzenia odpowiedniej masy wegetatywnej, co daje podstawy do dobrego plonowania. Wpływa także na wytworzenie właściwej liczby liści, pędów, owoców. Prawidłowe odżywianie tym skł. poprawia ponadto jakość owocowania oraz ich wybarwienie. Nadmiar N silnie ogranicza rozwój generatywny roślin, opóźniając rozpoczęcie owocowania, sprzyja porażeniu przez choroby. Zawartość azotu w roślinach 1-6%s.m. : Azot występuje w glebie w formie org., jak i mineralnej, przy czym zdecydowanie dominują połączenia organiczne, które stanowią do 90-97% całkowitej zawartości azotu (czyli 0.02 do 0.4%), natomiast azotu mineralnego jest 3-10%. W gl. Torfowych zawartość N jest wielokrotnie wyższa (3.5%).  Głównym źródłem N w gl. są resztki roślinne. Azot występuje w formach organicznych reprezentowanych przez: swoiste związki próchniczne, aminokwasy, aminocukry, kwasy nukleinowe. W wyniku rozkładu resztek roślinnych i zwierzęcych przez mikroorganizmy uwalniane są formy mineralne azotu (NH4^+, NO2^- i NO3^-).  W skład przemian form mineralnych wchodzą trzy zasadnicze procesy: -amonifikacja: przekształcenie związków organicznych azotu do amoniaku (NH3); -nitryfikacja: utlenianie amoniaku do azotynów przez bakterie z rodzaju Nitrosomonas, utlenienie NO2^- do NO3^- przez bakterie z rodzaju Nitrobacter. –denitryfikacja: redukcja azotanów do azotynów (denitryfikacja właściwa) i następnie wydzielenie wolnego azotu (denitryfikacja całkowita) występuje w głębszych warstwach. 2. JAKIE SUBSTANCJE WSPOMAGAJĄCE DODAJE SIĘ DO DOKARMIANIA DOLISTNEGO: Substancje wspomagające (adjuwanty). Zwilżacze (surfakanty) powierzchniowo czynne substancje, posiadające grupy hydro i lipofilowe i powodują zmniejszenie napięcia powierzchniowego pomiędzy powierzchnią liścia a cieczą. Humektanty wydłużają czas zwilżenia liścia. Często zastosowane substancje spełniają oba czynniki. 3. METODY OZNACZANIA POTRZEB NAWOZOWYCH: Oznaczanie potrzeb nawozowych roślin możemy podzieli na kilka metod: 1. Metody wegetacyjne (polowe, wazonowe, wazonowo-labolatoryjne) 2. Metody mikrobiologiczne 3. Analiza chemiczna gleb i podłoży 4. Metody orientacyjne Podstawą określenia zapotrzebowania na składniki pokarmowe jest właściwe pobranie próbek gleby. Próbki glebowe pobiera się z profilu glebowego z warstwy ornej z kilkunastu miejsc pola. (15-20 liczba prób z powierzchni 1 ha). Metoda uniwersalna pozwala na oznaczenie dostępnych form makroskładników przy pomocy kwasu octowego, którym traktuje się wyciąg gleby. W roztworze oznacza się fosfor, potas, wapń, sód, chlor, azot amonowy i azotanowy. Do oznaczania dostępnych mikroskładników metodą uniwersalną stosuje się mieszaninę kwasu wersenowego, amoniaku, kwasu cytrynowego i octanu wapnia. W przypadku roślin sadowniczych i rolniczych P i K ekstrahuje się zbuforowanym roztworem mleczanu wapnia i kwasu solnego. Magnez oznacza się metodą Schachtschabla w roztworze sześciowodnego chlorku wapnia. Metody orientacyjne są to uproszczone metody chemiczne polegające na zastosowaniu odczynnika na sok z rośliny. Oznacza się w ten sposób azotany. Metoda wizualna czyli obserwacja roślin (tempo wzrostu, wybarwienie, termin zakwitania) pozwala na określenie zapotrzebowania na składniki pokarmowe. 4. DOKARMIANIE POZAKORZENIOWE W SADACH: W okresie suszy rośliny nie mogą pobierać wystarczającej ilości składników przez system korzeniowy. Również nadmiar wody w glebie oraz zbyt zwięzła gleba osłabiają wzrost korzeni, a w efekcie ograniczają pobieranie składników mineralnych. Uszkodzenie systemu korzeniowego przez niską temperaturę lub gryzonie także powoduje, że aktywność pobierania składników jest ograniczona. W tych warunkach wskazane jest opryskiwanie roślin nawozami wieloskładnikowymi. Jeśli nawozy te zawierają mało azotu należy dodatkowo opryskać rośliny mocznikiem. Skuteczna i szybka forma dokarmiania roślin. Szybko eliminuje objawy niedoboru makro i mikroskładników. Rośliny szybko przyswajają skł. dostarczane na liść. Mniejsze zużycie nawozów ponieważ skł. nie przechodzą w formy nieprzyswajalne dla roślin i nie są sorbowane przez glebę. Mechanizm pobierania skł. przez liście: Przenikanie jonów przez warstwę woskową i kutykulę. Przenikanie przez ścianę epidermy. Przenikanie przez błonę komórki epidermy. Przemieszczanie przez kom. liścia i floem. Przydatne terminy dokarmiania dolistnego: Okresy suszy, nieregulowane stosunki powietrzno-wodne i ograniczona aktywność korzeni. W fazie intensywnego wzrostu, przy znacznym przyroście biomasy. Przy małej zawartości w glebie makro i mikroskł. W okresie stresu roślin. Po wystąpienie objawów niedoboru skł. mineralnych. Wpłym na dokarmianie ma: wilgotność względna powietrza, uwilgotnienie gleby, temperatura powietrza i gleby, pora dnia, charakterystyka cieczy użytkowej, stężenie, odczyn, technika aplikacji, substancje wspomagające. Najczęściej dokarmia się mikroskładnikami, mocznikiem lub magnezem. Zestaw 15: 1. NAWOŻENIE DEPOZYTOWE: Rodzaj nawozu siarczan amonu, woda amoniakalna lub siarczan amonu z mocznikiem. Termin nawożenia z siewem nasion lub sadzeniem rozsady. Lepiej po wschodach i po przyjęciu się posadzonej rośliny. Na glebach ubogich w N dawka startowa 20kg N/ha rozsiewana przed siewem lub sadzeniem w postaci saletrzano-amonowej lub saletrzanej, reszta w sposób zlokalizowany specjalnymi siewnikami. Depozyt w odległości 7-10cm od roślin. U dyni i pomidora 20-30cm punktowo. Zalety nawożenia depozytowego: lepsze wykorzystanie N przez rośliny; można zmniejszyć dawkę N nawet o 20%; ograniczenie zachwaszczenia w międzyrzędziach. 2. OBJAWY NIEDOBORU WAPNIA: Wapń w życiu roślin spełnia podwójną rolę. jest on niezbędnym składnikiem pokarmowym, a ponadto odpowiada za właściwy odczyn gleby. Reguluje pobieranie innych składników pokarmowych, wzmacnia odporność roślin na czynniki chorobowe a także stanowi element budulcowy (składnik ściany komórkowej). Deficyt wapnia objawia się żółknięciem oraz deformacją najmłodszych liści, jednak objawy te występują rzadko. Znacznie groźniejsze są choroby fizjologiczne wywołane niedostatecznym odżywieniem roślin wapniem: sucha zgnilizna wierzchołkowa owoców pomidora i papryki czy gorzka plamistość podskórna jabłek. 3. FORMY AZOTU W GLEBIE DOSTĘPNE DLA ROŚLIN SADOWNICZYCH I WARZYWNYCH: Azot występuje w glebie w formie org., jak i mineralnej, przy czym zdecydowanie dominują połączenia organiczne, które stanowią do 90-97% całkowitej zawartości azotu (czyli 0.02 do 0.4%), natomiast azotu mineralnego jest 3-10%. W gl. Torfowych zawartość N jest wielokrotnie wyższa (3.5%).  Głównym źródłem N w gl. są resztki roślinne. Azot występuje w formach organicznych reprezentowanych przez: swoiste związki próchniczne,  aminokwasy,  aminocukry, kwasy nukleinowe. W wyniku rozkładu resztek roślinnych i zwierzęcych przez mikroorganizmy uwalniane są formy mineralne azotu (NH4^+, NO2^- i NO3^-). Formy N dostępne dla roślin to: -NH4 – gleby o odczynie obojętnym; -NH3 – gleby o odczynie kwaśnym; -mocznik – bezpośredni dostęp; -azot ze związków organicznych (po ich humifikacji i mineralizacji); -azot atmosferyczny pobrany przez mikroorganizmy (Rhizobium) u roślin motylkowych 4. KIEDY NAWOŻENIE DOLISTNE JEST NAJBARDZIEJ EFEKTYWNE: Opryskiwanie należy wykonać wtedy, gdy rośliny wytworzyły już dostatecznie dużo dobrze rozwiniętych liści. Dobranie odpowiedniego stężenia roztworu nawozowego (zastosowanie zbyt wysokich stężeń roztworów mikroelementów w formie soli powoduje "oparzenia" roślin, a w formie chelatów - czernienie, sztywnienie i zlepianie się liści). W okresie najintensywniejszego wzrostu roślin przyswajanie składników jest w tym czasie najszybsze, a opryskiwanie najbardziej efektywne. Dobranie odpowiedniego opryskiwacza (nowsze technologie są z reguły skuteczniejsze). Stosowanie zabiegu podczas optymalnych (dla danego oprysku) warunków pogodowych, Aby uzyskać jak najlepszy efekt dolistnego dokarmiania roślin, należy zoptymalizować następujące elementy agrotechniczne: • Uregulowanie odczynu gleby do poziomu pH 6÷7. • Stosowanie odmian o wysokim potencjale plonowania. • Zaspokojenie potrzeb pokarmowych roślin na fosfor i potas. • Zastosowanie ścieżek przejazdowych umożliwiających wielokrotny przejazd przez łan. Stosuje się także substancje wspomagające, które zwiększają efektywność. Zestaw 16: 1.FORMY FOSFORU W GLEBIE: Zawartość fosforu w glebach od 0.03 do 0.3% P2O5 zależy od rodzaju skały macierzystej i zawartości substancji organicznej. Zawartość P-organicznego (fityna, kw. fitynowy) w warstwie ornej od kilkunastu do 75% ogólnej zawartości od ok. 1/3 do ¾ zawartości ogólnej. P-mineralny: 1) rozpuszczalny w H20 -fosforany amonu- fosf sodu - fosf potasu 2)trudno rozpuszczalne w H20- fosforan trójwapniowy - fosforan ośmiowapniowy 3)bardzo trudno rozpuszczalne- hydroksyapatyt - fluoroapatyt – chloroapatyt Dostępność fosforu w glebie: od 80-90% P trudno dostępny. 10% powoli przyswajalny; 1% to formy łatwo przyswajalne. 2. PODZIAŁ NAWOZÓW ORGANICZNYCH: Nawozy naturalne: odchody zwierząt: obornik, gnojówka, gnojowica; Nawozy ograniczne: subst. org. i ich mieszaniny zawierające skł. pokarmowe: komposty, słoma. Obornik: mieszanina odchodów zwierzęcych i ściółki. Jego jakość zależy od skł. odchodów i ściółki. Ściółka polepsza wł. fizykochemiczne obornika. Zawiera 75% wody, 0.5%N, 0.3%P2O5, 0.6%K2O, 0,5%CaO, 0,2%MgO Efektywność stosowania: rodzaj obornika, wielkość dawki, sposób użycia, bezwietrzna pogoda, po rozsianiu natychmiast przeorać, straty, głębokość przyorania. Obornik stosuje się raz na 3-4 lata w dawce 40-60t/ha. Gnojowica: skład chemiczny zależy od wielu czynników, w tym od stopnia rozcieńczenia. Przeciętna bydlęca zawiera: 0.31%N. 0.15%P2O5, 0.33%K2O, 0.19%CaO. Gnojówka: jest nawozem azotowo potasowym i średnio zawiera 04-05%N i 0.8%K2O oraz 0,4% P2O5. Stosując gnojówkę należy dodatkowo nawozić P. Komposty: Surowce przeznaczone na produkcję kompostu można podzielić na 3 grupy: 1.odpady gospodarskie; 2.mat. org. zawarte w torfach, liściach, szlamach; 3.odpady komunalne i przemysłowe. (komposty: gospodarskie, biodynamiczne, korowe) Skład chemiczny: 0.3%N, 0,2%P2O5, 0,4%K2O w świeżej masie. Dawka kompostu to 60-80t/ha, należy wymieszać z glebą. Nawozy zielone: zwiększa zawartość próchnicy, wzbogaca glebę w N, poprawia właściwości fizyko-chemiczne, podciągają składniki z głębszych warstw, uaktywniają mikroorganizmy, zwiększają liczbę gatunków w zmianowaniu; przedłużają pokrycie gleby roślinnością, ograniczają zachwaszczenie. 3. NAWOŻENIE AZOTEM W SADACH: Nawożenie wiosenne i jesienne N: Wiosenne N na całą powierzchnię sadu 3 tyg. przed kwitnieniem. Czasem stosuje się 30% azotu jesienią w postaci mocznika co powoduje obniżenie liczby owocników Venturia inequalis sprawcy parcha jabłoni oraz wpływa korzystnie na stan pąków kwiatowych również na ich odporność na niskie temp. Wczesną wiosną, gdy system korzeniowy jest jeszcze mało aktywny, skł. uruchamiane z pędów są bardzo dobrym źródłem N i B. Aby roślina miała odpowiednią ilość N stosuje się jesienne opryski 5% roztworem mocznika po liściach na 2 tyg. przed ich opadaniem. Efektywność nawożenia sadów jabłoniowych nawozami azotowymi: zależy od wielu czynników: 1.formy azotu w zastosowanym nawozie mineralnym; 2.terminu i sposobie aplikacji azotu; 3.właściwości gleby; 4.zawartości w roztworze glebowym innych składników. Do intensywnego wzrostu drzew w pierwszych latach po posadzeniu za najbardziej uzasadnioną naukowo i godną polecenia w praktyce uważa się dawkę 50-60 kg azotu na hektar. 4. NEGATYWNY WPŁYW NAWOZÓW ORGANICZNYCH: Nadmierne dawki gnojowicy mogą objawiać się obniżeniem zdolności kiełkowania nasion, wylęgiem zbóż, zaskorupieniem gleby. Może powodować zasolenie wód gruntowych. W przypadku słomy ważne jest przyoranie jej. Wprowadzenie słomy może zahamować jej rozkład. Przez nieodpowiednie przechowywanie nawozów forma azotanowa azotu może być wypłukiwana do wód gruntowych bądź cieków wodnych powodując eutrofizację wód. Nawozy organiczne powodują różne negatywne skutki np. wydzielają się gazy z obornika. Trudność z zachowaniem odpowiednich warunków sanitarno higienicznych, wymagają dużego zużycia ściółki. Pozostawienie obornika rozścielonego na polu powoduje przejście N amonowego do atmosfery. Zestaw 17: 1.OBJAWY NIEDOBORU I NADMIARU POTASU: Potas: w roślinie jest go najwięcej 0,5-10%s.m. Pobierany w postaci jonu K+. Brak trwałych połączeń ze związkami organicznymi. Wpływa na przebieg fotosyntezy, metabolizm węglowodanów, syntezę białek, aktywator 60 enzymów, turgor komórek, otwieranie szparek, i pobieranie wody przez roślinę. Niedobór K w roślinie: szczególnie wrażliwe są: pomidory, papryka, następnie: zboża, buraki, ziemniaki, rzepak, groch, a także drzewa i krzewy owocowe oraz rośliny jagodowe. Przy braku potasu rośliny bardzo słabo kwitną i owocują. Owoce są drobne, słabo wybarwione. Dobre zaopatrzenie rośliny w K zwiększa jej reakcję na nawożenie N, a jednocześnie dobre zaopatrzenie rośliny w N zwiększa efektywność nawożenia K. Nadmiar K w roślinie: może powodować pogorszenie jakości plonów, np. gorzka plamistość podskórna jabłek lub sucha zgnilizna pomidora, względne zasolenie podłoża. Przenawożenie K jest bardzo niebezpieczne dla sadów i plantacji roślin jagodowych, gdyż stymuluje występowanie niedoboru Mg, B i Ca. Zbyt wysokie nawożenie K prowadzi do występowania charakterystycznych objawów na liściach, brak Mg, a owoce są bardzo kwaśne. Potas jest silnym antagonistycznym pierwiastkiem w stosunku do Mg i dlatego blokuje zarówno pobieranie Mg jak i jego przemieszczanie się w roślinie. Objawy niedoboru K: wzrost zahamowany, pędy cienkie, liście ciemnoniebiesko zielone, na liściach starszych chlorotyczne plamy, nekroza brzegów blaszki liściowej, liście zwijają się ku górze. 2.PRĘDKOŚĆ WCHŁANIANIA SKŁ. POKARMOWYCH PRZEZ LIŚCIE: Rośliny szybko przyswajają skł. pokarmowe dostarczane na liście. Dokarmianie dolistne to szybka i skuteczna sorma dokarmiania roślin, szybko eliminuje objawy niedoboru makro i mikroelementów. Kationy są pobierane do 1000x szybciej niż aniony. Azot najszybciej (1-4h) żelazo najwolniej (24h). Szybciej są pobierane z liści młodych niż starszych.

Zestaw 18: 1. SKUTKI PRZENAWOŻENIA WAPNEM: Prowadzi do uwstecznienia fosforu do fosforanów trójwapniowych nierozpuszczalnych w wodzie. Uwstecznia się magnez oraz Fe, Mn, Cu, Zn, B. Przewapnowanie gleby i doprowadzenie do odczynu zasadowego wywoluje przesuszenie gleby (szczególnie lekkiej). Następuje szybszy rozkład substancji organicznej. Objawem nadmiaru wapnia u roslin sa objawy niedoboru Magnezu, Boru itd. pojawia się chloroza, liście wiedną, zahamowany wzrost. Mo jest pobierany w zakresie optymalnym. Zmiana odczynu gleb zasadowych jest trudna. Stosowanie nawozów fizjologicznie kwaśnych i S obniża pH na krótko i w małym zakresie. 2. OD CZEGO ZALEŻY EFEKTYWNOŚĆ NAWOŻENIA OBORNIKIEM: Rodzaju obornika, wielkosci dawki, sposobu użycia, bezwietrzna pogoda, po rozsianiu natychmiast przyorać, głębokość przyorania. Obornik należy przorać na glebach lekkich na 12-18 cm, na cieżkich 8-12 cm. Obornik stosuje się raz na 3-4 lata w dawce 40-60 t/ha, w ciągu jednego roku nie więcej niż 170 kg N/ha, po rozsypaniu należy szybko przyorać ze względu na straty, termin stosowania jesień, wiosną dla warzyw o długim okresie wegetacji. 3. ZASOBNOŚĆ, ŻYZNOŚĆ I URODZAJNOŚĆ: Żyzność gleb: 1.Naturalna właściwa: ukształtowana wyłącznie przez naturalne warunki przyrodnicze i dotyczy tylko gleb dziewiczych. Związana ściśle z typami i gatunkami gleb. 2.Sztuczna: (antropogeniczna, agrotechniczna) występuje w glebach kulturoziemnych, całkowicie przekształconych pod wpływem głęboko sięgających zabiegów uprawowych. Występuje tam, gdzie materiał macierzysty ma bardzo niską zasobność i żyzność. Dotyczy to zwłaszcza terenów rekultywowanych (kopalnictwo odkrywkowe); 3.Naturalna powstająca pod wpływem człowieka: charakterystyczna dla gleb uprawowych, w których została ona zmieniona przez działalność człowieka. Ma ona charakter zmienny, a zmiany te mogą być pozytywne lub negatywne. Czynniki warunkujące żyzność gleb: 1.Budowa morfologiczna: właściwości morfologiczne profilu glebowego, miąższość gleby i poziomu próchnicznego; 2.Wł. fizyczne gleb: skł. granulometryczny, struktura i tekstura, porowatość, układ porów, właściwości termiczne, wodne i powietrzne; 3.Wł. chemiczne i fizykochemiczne gleb: zasobność w skł. pokarmowe, zawartość subst. toksycznych, pH, skł. KS, wł. sorpcyjne, buforowość; 4.Wł. biochemiczne i biologiczne: zaw. subst. org., zwłaszcza próchnicy, skład edafonu, aktywność biologiczna gleby, produkcja CO2. Zasobność gleb: sumaryczna zawartość w glebie skł. mineralnych, próchnicy i szczątków organicznych w różnym stopniu rozkładu. Jest wynikiem procesów akumulacji zachodzących w glebie. Zaczyna się kształtować w momencie początku przeobrażania się litej skały w rozluźnioną zwietrzelinę. Wł. określające zasobność: skł. granulometryczny, skł. mineralny, zawartość subst. org., odczyn, potencjał oksydoredukcyjny, wł. sorpcyjne, zespoły organizmów glebowych Urodzajność gleby: zdolność gleby do wydawania plonów. Jest wynikiem żyzności gleby, wł. klimatu i działalności człowieka. Wyrażana jest plonem zbieranym z określonej powierzchni produkcyjnej. Urodzajność ma charakter zmienny i zależy od wpływu człowieka. U. potencjalna: określa możliwości max. plonowania przy wykorzystaniu optymalnych zabiegów uprawowych; U. aktualna: informuje o osiągniętych plonach w określonych warunkach siedliska i w danym czasie. Może być różna zależnie od wpływu człowieka nawet przy takiej samej żyzności gleb. 4.METODY OKREŚLENIA NIEDOBORU MIKROSKŁADNIKÓW: Metody wizualne: obserwacja roślin (tempa wzrosu, wybarwienia liści, termin zakwitania kwiatów, dojrzewanie owoców, wybarwianie owoców, szukanie plam na liściach i owocach); Metody orientacyjne: kilka kropli odczynnika + sok z rośliny, azotany, elektroniczne aparaty określające pH, koncentracje soli w podłożu, zawartość N-NO3 oraz potasu; Metody testowe: proste, tanie, nie wymagają dczynników i aparatury, mniej dokładne, utrudniona interpretacja wyników bo nie opracowano liczb granicznych. Zestaw 19: 1.ZASADY POBIERANIA MIKROSKŁADNIKÓW: 2. FORMY AZOTU POBIERANE PRZEZ ROŚLINY: Formy N dostępne dla roślin to: -NH4 – gleby o odczynie obojętnym; -NH3 – gleby o odczynie kwaśnym; -mocznik – bezpośredni dostęp; -azot ze związków organicznych (po ich humifikacji i mineralizacji); -azot atmosferyczny pobrany przez mikroorganizmy (Rhizobium) u roślin motylkowych . Pobrany przez korzenie azot (N) jest przede wszystkim wykorzystywany w roślinie do syntezy aminokwasów z amoniaku i kwasów organicznych  a następnie białek. 3.DLA CZEGO GLEBY KWAŚNE NALEŻY WAPNOWAĆ: Gleby kw. są przeważnie zlewne, mało przepuszczalne, zimne i słabo przewiewne. Słabnie działalność bakterii wiążących N z powietrza, zmniejsza się aktywność biologiczna innych mikroorganizmów. Rozpada się struktura gruzełkowata, pogarsza się jakość próchnicy, tworzy się próchnica kwaśna. W miarę zakwaszania gleba ulega zakłóceniu pobieranie skł. pokarmowych, zmniejsza się przyswajalność P, Ca, Mg, Mo, powstają nierozpuszczalne w wodzie fosforany Al, Fe, oraz molibdeniany Al i Fe. Ca i Mg są wymywane do głębszych warstw. Poniżej pH 5,5 wzrasta ruchliwość jonów Al i Mg. Toksyczne działanie Al daje się zauważyć na korzeniach, zahamowanie wzrostu, zbrunatnienie, zgrubienie, mało korzeni drobnych. Toksyczne działanie Mn na częściach nadziemnych: młode liście rozwijają się na starszych, centkowana chloroza. 4.ZASADY POBIERANIA SKŁ. POKARMOWYCH PRZEZ LIŚCIE: Mechanizm pobierania skł. przez liście: Przenikanie jonów przez warstwę woskową i kutykulę. Przenikanie przez ścianę epidermy. Przenikanie przez błonę komórki epidermy. Przemieszczanie przez kom. liścia i floem. U jednoliściennych najszybsze pobieranie ma miejsce z nasady liścia, u dwuliściennych ze spodniej strony liścia. Z liści młodych szybciej pobierane niż ze starszych. Wpłym na dokarmianie ma: wilgotność względna powietrza, uwilgotnienie gleby, temperatura powietrza i gleby, pora dnia, charakterystyka cieczy użytkowej, stężenie, odczyn, technika aplikacji, substancje wspomagające. Zestaw 20: 1.ŹRÓDŁO METALI CIĘSZKICH I ICH ZNACZENIE W ŚRODOWISKU: Źródła: naturalne – obieg i migracjametali cieżkich w naturalnym środowisku przyrodniczym związane są głownie z procesami wietrzenia skał, erupcji wulkanów, parowania oceanów, pożarów lasów, procesy glebotwórcze. Antropogeniczne – hutnictwo, przemysł metalurgiczny, spalanie paliw kopalnych, transport oraz zrzuty ścieków. 2. NAWOZY O SPOWOLNIONYM DZIAŁANIU: należą do nich nawozy granulowane pokryte otoczką z syntetycznego polimeru, długość działania takiego nawozy uzależniona jest od rodzaju materiału z którego wykonano otoczkę oraz od jej grubości, temperatury podłoża. Przykłady : Hydrocote, Multicote, Osmocote 3. ZASADY POSTĘPOWANIE PRZED ZAŁOŻENIEM SADU: Przygotowanie gleby pod założenie sadu: Drzewa owocowe rosną na jednym miejscu 15-20 lat, krzewy jagodowe 10, a truskawka 3. Wapnowanie jest utrudnione bo nie ma możliwości dokładnego wymieszania nawozu, Nawóz należy rozsiać na całą powierzchnię sadu. Założenie sadu: 2 lata przed założeniem sadu głębokie uprawki, orka, kultywatorowanie; wapnowanie gleby; uprawa innych roślin; nawozy zielone; 2-3 tyg. przed sadzeniem drzewek nawożenie obornikiem 40-60t/ha + nawóz P 200kg P2O5/ha; nawozy K 200kg K2O/ha 4 NA CZYM POLEGA TECHNOLOGIA UPRAWY CKP ( cienkowarstwowe kultury przepływowe) – technologia ta umożliwia rośliną rozwój systemu korzeniowego w cienkiej warstwie pożywki przepływającej w obiegu zamkniętym, pożywka po przepłynięciu przez powierzchnie uprawną wraca grawitacyjnie do zbiornika, pożywkę toczy pompa, która pobiera ją ze zbiornika i kieruje na filtry, po przejściu przez filtry pożywka trafia do miksera nawozowego który koryguje pH i doprowadza do zadanego EC Zestaw 21: 1. W JAKI SPOSÓB ROŚLINY MOGĄ PRZYSFAJAĆ WOLNY AZOT Z ATMOSFERY: Bakterie Rhizobium rośliny motylkowe, rośliny niemotylkowe i inne mikroorganizmy wiążące azot, Olsza, Oliwnik, Woskownica 2.SPOSOBY PRZECIWDZIAŁANIA GROMADZENIU SIĘ METALI CIĘŻKICH W rejonach znajdujących się poza zasięgiem oddziaływania zanieczyszczeń przemysłowych, komunalnych i motoryzacyjnych głównym źródłem skażenia roślin metalami ciężkimi jest gleba, a ich zawartość w niej zależy od koncentracji tych pierwiastków w skale macierzystej oraz przebiegu procesów glebotwórczych. Uprawy warzyw powinny być więc lokalizowane na glebach nie zanieczyszczonych, o niskiej naturalnej zawartości tych metali. Przed podjęciem uprawy warzyw wskazane jest wykonanie chemicznej analizy gleby w celu określenia zawartości metali ciężkich. Pobieranie metali ciężkich zależy od ilości form aktywnych, przyswajalnych dla rośliny. Ponadto niektóre nawozy (np. fosforowe) mogą zawierać metale ciężkie, w takim przypadku, pod warzywa które łatwo je przyswajają, należy nawozić jesienią. 3. CO TO SĄ NAWOZY ZIELONE (przykłady i stosowanie) zwiększa zawartość próchnicy, wzbogaca glebę w N, poprawia właściwości fizyko-chemiczne, podciągają składniki z głębszych warstw, uaktywniają mikroorganizmy, zwiększają liczbę gatunków w zmianowaniu; przedłużają pokrycie gleby roślinnością, ograniczają zachwaszczenie Jako nawóz zielony można przyorać całą wytworzoną biomasę albo tylko resztki pożniwne pozostałe po ścieciu nadziemnych części roślin jeżeli te ostatnie wykorzystywane są jako pasza dla zwierząt. Na glebach cieższych zaleca się umieszczać je na głębokości 15 cm. Na glebach lżejszych na ok. 20 cm. Zwiększaja zawartość próchnicy, wzbogacają glębę w azot, poprawiają właściwości fizyko chemiczne, Podciągają składniki z głębszych warstw, uaktywniają mikroorganizmy, ograniczają zachwaszczenie. 4. ZASADY NAWOŻENIA FOSFOREM: Nawozy fosforowe stosuje się przedsiewnie, rzutowo i miesza się z glebą. O rodzaju nawozu decyduje typ gleby i odczyn. Nawożenie jesienią lub wczesną wiosną, jeżeli dawka obliczona jest bardzo duża można podzielić i stosować połowę jesienią, resztę wiosną. Pod rośliny o długim okresie wegetacji, na glebach kwaśnych, wilgotnych, zasobnych w próchnicę można stosować mączkę fosforytową lub kostną. Można stosować łącznie z nawożeniem organicznym. Nie należy stosować z nawozami wapniowymi ponieważ P ulegnie uwstecznieniu. Przerwa pomiędzy wapniowaniem i nawożeniem P co najmniej kilka dni. Nawozy mogą zawierać metale ciężkie, pod warzywa o dużej skłonności do ich pobierania nawozy stosować jesienią. Dla gleb kwaśnych pH<5 i alkalicznych pH>7 raczej nie stosować superfosfatów zwłaszcza pylistych. Gleby kwaścne: stosować nawozy granulowane (superfosfat granulowany pojedynczy, wzbogacony, fosforan amonu) Superfosfat pylisty pojedynczy tylko na gleby obojętne pH=6,5-7. Przy ustalaniu dawek należy stosować współczynnik sorpcji zależny od odczynu i innych właściwości gleby.