Alkaloidy- substancje zasadowe zawierające azot w pierścieniu heterocyklicznym i pochodzącym od aminokwasu, kwasu nikotynowego lub antranilowego. Zazwyczaj pochodzenia roślinnego o silnym działaniu farmakologicznym.

Alkaloidy według Hegnawera:

-Alkaloidy właściwe- azot pochodzi z aminokwasów alkaidogennych.

-Pseudo alkaloidy- ich biogeneza nie jest związana z aminokwasami.

-Proto alkaloidy(aminy)- powstają z aminokwasów ale nie zawierają azotu heterocyklicznego.

Właściwości:

Substancje stałe, rzadziej ciecze, słabo rozpuszczalne w wodzie, zazwyczaj charakter zasadowy.

Występowanie:

We wszystkich częściach rośliny, w małych ilościach. Maksymalne stężenie jest podczas kwitnienia. Stosuje się tylko izolowane alkaloidy.

Alkaloidy pirymidynowe i piperydynowe.

-Nikotyna- Nicotianae folium (Nicotiana species) Pobudza receptory cholinergiczne N. Zwiększanie wydzielania amin katecholowych i serotoniny. Zwiększenie kurczliwości mięśnia sercowego, podwyższenie ciśnienia, zwiększa poziom cholesterolu, zwiększanie wydzielania błon śluzowych. Utrata rzęsek nabłonka migawkowego (przewlekłe zapalenie oskrzeli). Powoduje powstawanie nowotworów. Stosowana w nikotynowej terapii zastępczej. Śmierć następuje w wyniku porażenia układu oddechowego i krwionośnego.

-Lobelina- Lobeliae herba- ziele stroiczki- właściwości pobudzające ośrodek oddechowy. Stosowany u noworodków by zaczęły oddychać. Przywracanie czynności oddechowej.

-Cytyzyna- Citrusum cabernum- złotokap zwyczajny. Działanie podobne do nikotyny. Stosowany w nikotynowej terapii zastępczej preparat Tabex.

Alkaloidy tropanowe

-Atropina- Jest parasympatykolitykiem- blokuje receptory M i N. Spazmolitycznie na mięśnie gładkie.

Surowce:

-Stramonii folium- liść bielunia kędzierzawego.

-Belladone radix i folium- korzeń i liść porzyku

-Hioscyami herba- ziele czarnego lulka

Zastosowanie w okulistyce- rozszeżająco źrenice, jako środek przeciw skurczowy.

-Skopolamina- parasympatykolityk- działa jak atropina. Stosowany w chorobie Parkinsona, lokomocyjnej, w psychozach i jako spazmolityk. Preparat Scopolan.

-Kokaina- Erythroxylan coca- kokainowiec. Stosowana w postaci chlorowodorku. Pobudza układ sympatyczny i centralny ośrodek nerwowy.

Alkaloidy izochinolowe

-Papaweryna- występuje w opium. Działanie rozkurczające

-Narkotyna (noscapina) właściwości pobudzające ośrodek oddechowy

-Boldyna- boldo folium- żółciopędne i żółciotwórcze

-Helidonina- helodonii herba ziele glistnika jaskółcze ziele. Stosowany na kurzajki, spazmolitycznie, bakteriostatycznie i fungostatycznie, hamuje podziały komórkowe.

-Emetyna- ipecauanhae radix- korzeń wymiotnicy. W małych dawkach wykrztuśnie a w dużych wymiotnie.

Toksyferyna C- strychnos toxifera- do produkcji curary- poraża mięśnie gładkie. Antagoniści receptorów Nm.

Alkaloidy purynowe

-Teobromina- cacao semen. Właściwości diuretyczne i spazmolityczne.

-Teofilina- theae folium- liść herbaty. Właściwości diuretyczne, spazmolityczne, słabe działanie psychobopudzające. Stosowana w lecznictwie astmy i nadciśnieniu.

-Aminofilina- połączenie teofiliny z etylodiaminą. Powoduje rozpuszczalną teofilinę.

-kofeina- coffeae semen- nasienie kawy

Surowce:

-Theae folium- liść herbaty

-Colae embrio- zarodek koli

-Paulinia cupanea- guarana

-Mate herba- ziele ostrokrzewu

-Cacao semen- nasiona kakaowca (niewielkie ilości)

Alkaloidy chinolinowe:

-Chinina- Cinchonae cortex- kora chinowca. Działanie przeciw gorączkowe, bólowe, pobudzająco skórcze macicy, przeciw malaryczne, przeciw arytmiczne.

-Chinidyna- Cinchonae cortex- kora chinowca. Działanie jak chinina, głównie przeciw arytmicznie.

-Johimbina- Yohimbe cortex.

-Pobudza centralny układ nerwowy

-poraża obwodowe receptory adrenergiczne (rozszerzanie naczyń krwionośnych)

-Stosowana przeciw impotencji

-Pobudza w stanach wyczerpania.

Alkaloidy indolilowe

-Razerpina- Działanie hipotensyjne- obniża ciśnienie krwi.

-Ajmalina- Działanie przeciw arytmiczne.

-Strychnina- strychni semen- pobudza centralny układ nerwowy. Upośledzenie wzroku, słuchu, atonia jelit.

-Brucyna- pochodna strychniny- gorzki smak jak strychnina- wykorzystuje się do oznaczania stopnia goryczy.

-Fizostygnina- główny składnik- physostygnina vermonosum- działa parasympatykolitycznie, ale nie bezpośrednio. Działa po przez inhibitor acetylenocholinooksydowy. Rozkłada acetylocholinę. Zastosowanie: jaskra (zmniejsza ciśnienie śródgałkowe), atonia jelit.

-Winblastyna i winkrystyna- cytostatycznie.

-Harmina- ziele męczennicy (possiflorae herba). Działanie uspokajające.

Alkaloidy sporyszu:

-Ergomentyna- silne skórcze mięśnia macicy podczas porodu i zmniejsza krwawienia

-Ergotomina- działanie sympatykolityczne- blokuje receptory a adrenergiczne.

-Kurcząco na mięśnie gładkie

-Hamuje krwawienie z dróg rodnych

-Pobudza skórcze macicy

-Przeciw migrenowo

-Hamuje laktację (wydzielanie prolaktyny)