Czym jest partia polityczna?
Partia polityczna jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej. (art..1 ustawy o partiach politycznych z 27 czerwca 1997 roku).
Finanse i finansowanie partii politycznych.
Główną zasadą dotyczącą finansowania partii politycznych w Polsce jest to, że źródła jej finansowania są jawne. (art. 23a). Zasadę tą potwierdza również Konstytucja RP P (art. 11 ust. 2: „Finansowanie partii politycznych jest jawne”), w Rozdziale I, wśród przepisów, które określają fundamenty funkcjonowania państwa. Potwierdza to wysoką rangę tej zasady w polskim porządku prawnym. W praktyce wyraża się to przede wszystkim poprzez obowiązek publikowania przez partie różnego rodzaju sprawozdań i informacji. Na mocy art. 38 U.p.p. są one zobowiązane sporządzać i dostarczać do Państwowej Komisji Wyborczej coroczne sprawozdania, w których wykazują źródła, z jakich pozyskiwały środki finansowe, przedstawiają informacje o kredytach bankowych i o wydatkach poniesionych z Funduszu Wyborczego. Do sprawozdania załącza się wykazy osób, które wpłaciły na rzecz partii składki lub darowizny, a także wyciągi z rachunków bankowych. Aby wzmocnić przejrzystość gospodarki finansowej partii politycznych, przepisy nakazują im gromadzić wszystkie środki finansowe (poza niewielkimi kwotami składek członkowskich) na kontach bankowych.
Na mocy ustawy (art. 24) partie polityczne w Polsce mają prawo pozyskiwać środki z następujących źródeł:
dotacje i subwencje,
składki członkowskie,
darowizny osób fizycznych (tylko od obywateli polskich i do określonej w ustawie wysokości). Łączna suma kwot wpłaconych w ciągu roku przez jedną osobę fizyczną nie może przekroczyć 15-krotności tzw. minimalnego wynagrodzenia za pracę.
spadki i zapisy,
dochody z majątku,
kredyty bankowe. Jeżeli partia jest znana i posiada wysokie poparcie często uzyskuje szereg udogodnień przy zaciąganiu takiego kredytu.
Dochody na finansowanie partie polityczne mogą pozyskiwać z gospodarowania kapitałami własnymi.. Zgromadzone na rachunkach bankowych pieniądze mogą być pomnażane w drodze inwestowana w obligacje lub bony skarbowe. Innym sposobem powiększania funduszy jest umieszczanie pieniędzy na lokatach bankowych.
Ponadto jeżeli partia polityczna posiada w swoich aktywach nieruchomości, może udostępniać je częściowo lub w całości w drodze umowy najmu innym podmiotom gospodarczym. Podobnie dziać może się z ruchomościami partii, które mogą być udostępniane w drodze umów leasingowych. Kapitały własne oraz datki od sympatyków stanowią ok 60 % finansów partii politycznych.
Partia nie może pozyskiwać funduszy ze zbiórek publicznych ani od osób prawnych, nie może też prowadzić działalności gospodarczej.
W 2001 r. zakazano partiom prowadzenia działalności gospodarczej, organizowania zbiórek publicznych i pozyskiwania funduszy od osób prawnych, aby przeciąć finansowe powiązania między polityką a biznesem, które sprzyjały nadużyciom i korupcji. Za działalność gospodarczą według ustawy nie uznaję się prowadzenia przez partię polityczną działalności własnej polegającej na sprzedaży tekstu statutu lub programu partii, a także przedmiotów symbolizujących partię i wydawnictw popularyzujących cele i działalność partii politycznej oraz na wykonywaniu odpłatnie drobnych usług na rzecz osób trzecich z wykorzystaniem posiadanego sprzętu biurowego.
Praktyka finansowania partii politycznych w kadencjach 2001–2005 oraz 2005–2007 udowodniła, że subwencje z budżetu państwa stały się głównym źródłem dochodów. uprawnionych do ich otrzymania partii politycznych. Środki finansowe z innych dozwolonych ustawowo źródeł– składki członkowskie czy też darowizny od osób fizycznych –stanowią jedynie niewielką część partyjnych budżetów.
Partie polityczne, które uzyskają mandaty w parlamencie, otrzymują dotacje na pokrycie kosztów kampanii wyborczej. Oprócz tego ugrupowania, które zdobędą w wyborach wymagany odsetek głosów, są uprawnione do pobierania corocznej subwencji budżetowej. Ten minimalny próg poparcia wynosi 3% dla komitetów wyborczych partii politycznych i 6% dla koalicji wyborczych. Jest więc niższy niż próg wyborczy, umożliwiający partiom czy koalicjom wprowadzenie swoich posłów do Sejmu, który wynosi odpowiednio 5% i 8%. Subwencja z budżetu państwa jest przeznaczona na szeroko pojętą działalność statutową partii politycznych. Jej wysokość jest wyliczana na zasadzie degresji proporcjonalnej, zależnie od liczby głosów oddanych w wyborach na listę danego ugrupowania. Subwencja w granicach ustalonej kwoty jest wypłacana przez okres kadencji Sejmu w czterech rocznych równych częściach płatnych w kwartalnych ratach. Warunkiem wypłacenia subwencji stanowi złożenie przez organ partii politycznej statutowo uprawniony do jej reprezentowania na zewnątrz w odpowiednim terminie wniosku o wypłacenie subwencji na dany rok, sporządzonego na urzędowym formularzu i potwierdzonego przez Państwową Komisję Wyborczą .
Informacja o wysokości subwencji na działalność statutową przysługujących partiom politycznym w latach 2008-2011
| Nazwa partii | Wysokość subwencji za 2008 r. (zł) |
Wysokość subwencji za 2009 r.** (zł) |
Wysokość subwencji za 2010 r.** (zł) |
Wysokość subwencji za 2011 r.*** (zł) |
|---|---|---|---|---|
| Platforma Obywatelska Rzeczypospolitej Polskiej | 37 966 470,31 | 40 430 797,40 | 40 430 797,40 | 20 244 868,20 |
| Prawo i Sprawiedliwość | 35 508 066,85 | 37 805 465,31 | 37 805 465,31 | 18 924 614,49 |
| Polskie Stronnictwo Ludowe | 14 201 375,95 | 15 119 448,77 | 15 119 448,77 | 7 563 759,94 |
| Sojusz Lewicy Demokratycznej* | 13 515 020,02 | 14 388 733,69 | 14 388 733,69 | 7 198 906,60 |
| Socjaldemokracja Polska* | 3 329 787,54 | 3 545 050,33 | 3 545 050,33 | 0**** |
| Partia Demokratyczna – demokraci.pl* | 2 252 503,34 | 2 398 122,29 | 2 398 122,29 | 1 199 817,77 |
| Unia Pracy* | 489 674,64 | 521 330,94 | 521 330,94 | 260 829,95 |
| Łącznie | 107 262 898,65 | 114 208 948,73 | 114 208 948,73 | 55 392 796,95 |
Objaśnienia:
* Wysokość subwencji została ustalona przez podział łącznej kwoty przysługującej Koalicji Wyborczej Lewica i Demokraci SLD+SDPL+PD+UP w
proporcjach ustalonych w umowie koalicyjnej (Sojusz Lewicy Demokratycznej: 69%, Socjaldemokracja Polska: 17%, Partia Demokratyczna - demokraci.pl: 11,5%, Unia Pracy: 2,5%).
** Z dniem 1 stycznia 2009 r. kwoty za jeden głos, o których mowa w art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U.
z 2001 r. Nr 79, poz. 857, z późn. zm.) zostały podwyższone rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 7 listopada 2008 r. w sprawie podwyższenia kwoty subwencji dla partii politycznej albo koalicji wyborczej (Dz. U. Nr 207, poz. 1301).
*** Z dniem 1 stycznia 2011 r. kwoty za jeden głos, określone w art. 29 ust. 1 ustawy o partiach politycznych, zostały obniżone ustawą z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o partiach politycznych (Dz. U. Nr 254, poz. 1702).
**** Sprawozdanie partii politycznej Socjaldemokracja Polska o źródłach pozyskania środków finansowych, w tym o kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania oraz o wydatkach poniesionych ze środków Funduszu Wyborczego w 2009 r. zostało odrzucone przez Państwową Komisję Wyborczą uchwałą z dnia 27 września 2010 r.; Sąd Najwyższy oddalił wniesioną w tej sprawie skargę partii postanowieniem z dnia 18 listopada 2010 r. (sygn. akt III SW 391/10). Zgodnie z art. 38d ustawy o partiach politycznych Socjaldemokracja Polska utraciła prawo do otrzymania subwencji od początku I kwartału 2011.
Nadzór organów państwa nad finansami partii politycznych
Głównym instrumentem rozliczania partii politycznych są coroczne sprawozdania finansowe. W dokumencie tym ujawniają one źródła, z jakich pozyskiwały środki na swoją działalność, informacje o zaciągniętych kredytach bankowych i wydatkach poniesionych z Funduszu Wyborczego. Do sprawozdania, którego formularz określa specjalne rozporządzenie, należy załączyć m.in. wyciągi ze wszystkich rachunków bankowych. Dodatkowo ugrupowania otrzymujące subwencje budżetowe muszą przedkładać coroczną informację o wysokości otrzymanego finansowania budżetowego i wydatkach poniesionych z tej puli środków. Sprawozdania i informacje są weryfikowane przez Państwową Komisję Wyborczą. Zanim jednak dokumenty trafią do tego organu, poddawane są audytowi prowadzonemu przez biegłych rewidentów, którzy kontrolują rzetelność i zgodność raportów z oryginalną dokumentacją finansowo-księgową. PKW dokonuje z kolei weryfikacji sprawozdań i informacji pod kątem ich zgodności z przepisami właściwych ustaw i rozporządzeń.
Odrębne, zaostrzone przepisy obowiązują w odniesieniu do rozliczenia kampanii wyborczych, które PKW kontroluje w sposób bardziej szczegółowy, mając dostęp nie tylko do wyciągów z rachunków bankowych, ale także do pełnej dokumentacji finansowo-księgowej komitetów wyborczych.
Źródła:
Mechanizmy przeciwdziałania korupcji w Polsce. Raport z monitoringu. Instytut spraw publicznych.
System finansowania partii politycznych w Polsce – kierunki zmian. Jarosław Zbieranek.
Ustawa o partiach politycznych z 27 września 1997 roku.
.