Najważniejsze zadania w zakresie organizacji życia w szkole, specyfika pracy w grupach wiekowych

Istotnymi czynnikami kształtującymi osobowość młodego człowieka, mającymi na nią największy wpływ są bez wątpliwie dom rodzinny, szkoła i szeroko rozumiane środowisko.

Nie ulega wątpliwości, że rodzina spełnia w tym przypadku rolę pierwszorzędną i decydującą jako pierwszy opiekun, wychowawca i autorytet. Tradycje, zwyczaje, pojęcia i normy moralne wyniesione z domu na długo pozostają w pamięci młodego człowieka i często decydują o jego światopoglądzie i etyce w życiu dojrzałym.

Szkoła to instytucja, której naczelnym zadaniem obok funkcji dydaktycznej, jest oddziaływanie wychowawcze na młodzież. Szkoła współczesna pragnie wpoić młodzieży zasady patriotyzmu, humanizmu, szacunku dla człowieka i jego godności, nauczyć postawy życzliwości i zrozumienia we wzajemnym współżyciu, altruizmu, poszanowania życia, tolerancji, uczciwości i uczynności. Pragnie uczyć harmonijnego współżycia w zespole i rzetelnego, solidarnego działania dla wspólnego dobra, odpowiedzialności i umiejętności łączenia interesu osobistego z interesem grupy. Szkoła ma za zadanie rozwijać postawę społeczną oraz kształtować, krytycyzm, uczyć samodzielności myślenia. Tolerancji i uczciwości intelektualnej, oraz kultury osobistej, nadto właściwej postawy wobec życia, aktywnego uczestnictwa w kulturze narodu i wykształcenia tych cech, które stanowić będą o wartości jednostki jako wykonawcy konkretnego zawodu.

Cele te można osiągnąć w trakcie długotrwałego procesu wychowawczego, którego najwłaściwszą formą jest należyta organizacja życia i działalności uczniów w szkole.

Ponieważ naczelnym zadaniem tej instytucji jest przygotować jednostkę do życia w społeczności, dlatego też jej osobowość i charakter winny być kształtowane właśnie w grupie i poprzez grupę, jaką stanowi społeczność szkolna czy klasowa. Współczesna psychologia społeczna potwierdza ścisłą współzależność zmian zachodzących w grupie ze zmianami w osobowości i postawie jednostki. Zmiany w otoczeniu społecznym pociągają zwykle za sobą reakcje przystosowawcze u jednostki, która w nowych warunkach szuka nowych form zachowania, skutecznych z punktu widzenia jej potrzeb. Badania psychologów wykazały, że wpływ grupy na jednostkę zachodzi w zakresie wszystkich sfer jej osobowości

M.in. warunkuje sposoby postrzegania i oceniania otaczającej rzeczywistości, wyzwala potrzeby kontaktów z innymi, a także doznawania bliskich więzi emocjonalnych. Brak tych kontaktów i doświadczeń prowadzi na ogół do utrwalenia się u dziecka poczucia braku wyrobienia społecznego, a co za tym idzie tendencję do wycofywania się z wielu sytuacji, ucieczkę w świat marzeń, brak realizmu oraz uległość wobec innych.

W wyniku rozlicznych kontaktów jednostka uświadamia sobie własną pozycję w grupie, oczekiwania wobec siebie, dzięki temu uczy się coraz bardziej realistycznie oceniać własne cechy osobowości oraz stawiać coraz większe wymagania.

Jak z tego wynika, większość procesów nabywania i rozwijania różnorodnych cech i dyspozycji charakteru zachodzi w wyniku udziału człowieka w życiu pewnej społeczności. Prawidłowość ta jest wykorzystywana w pracy szkoły. Klasę uznaje się za podstawowe ogniwo systemu wychowawczego, gdyż jest ona na terenie szkoły grupą, w której życiu uczeń wszechstronnie uczestniczy.

W związku z mnogością zadań wychowawczych, powołane są na terenie szkoły komórki nadrzędne, które realizują różnorodne cele. Jedną z nich jest samorząd szkolny. Trudno wyobrazić sobie efekty działania szkoły bez rozwijania samorządności. Oparte o zasady samorządu uczniowskiego życie szkolne tworzy, a przynajmniej tworzyć powinno z młodzieży małe społeczeństwo, w którym każdy znajdowałby nie tylko oparcie, ale i miejsce dla zaspokojenia swej aktywności. Zadania związane z samorządową działalnością dzieci w szkole dotyczą pełnej aktywizacji coraz większych grup uczniów w zakresie organizowania życia zbiorowego w klasach i grupach wiekowych. Wszyscy uczniowie są członkami samorządu. Takie rozumienie samorządu nie jest w szkolnictwie powszechne. Potocznie nazywa się samorządem, wąską grupę młodzieży, pełniącą funkcje z ramienia ogółu. Konieczne jest, aby wszyscy uczniowie w szkole byli przekonani, że są członkami samorządu uczniowskiego i mają możność współdecydowania bezpośrednio lub pośrednio poprzez swoich przedstawicieli o sprawach funkcjonowania tej instytucji. Samorząd uczniowski powinien łączyć społeczność uczniowską szkoły, wytwarzać więzi między jej członkami oraz tworzyć określoną atmosferę wspólnoty.

Zarząd samorządu uczniowskiego spełnia różnorodne funkcje w szkole:

- jest reprezentantem dążeń i interesów wszystkich uczniów wobec dyrekcji i nauczycieli

- pełni funkcje koordynatora działalności samorządowej w klasie i szkolnych sekcjach samorządowych, reguluje i kieruje trybem życia ogólnoszkolnego

- spełnia rolę gospodarza szkoły

Szczególną wagę przepisuje się działalności samorządów klasowych, gdyż ogólnoszkolny organ samorządu może spełniać efektywnie swe zadania tylko w oparciu o doświadczenia prawidłowo działających samorządów klasowych. Z kolei samorządy klas pozostają pod stałą opieką, inspiracją i kontrolą samorządu szkolnego. Działalność samorządu uczniowskiego w szkole uzależniona jest od występowania różnych czynników i zjawisk w życiu szkoły

- Istotne znaczenie ma stosunek grona nauczycielskiego do samorządu uczniowskiego

- Zapewnienie mu autonomii

- Harmonijna współpraca całego grona nauczycielskiego

- Skoordynowanie działalności samorządowej młodzieży z codzienną pracą wychowawczą w szkole

- Stopniowe wdrażanie do samorządności, którą należy wprowadzać etapami, biorąc pod uwagę możliwości psychofizyczne młodzieży, jej doświadczenia społeczne oraz warunki, jakimi dysponuje szkoła.

Istotne znaczenie ma utrzymanie ciągłości pracy w samorządzie; systematyczne i planowe działanie umożliwia wytworzenie pewnych nawyków pracy społecznej. Niezbędnym warunkiem występowania atmosfery samorządności w szkole jest autentyczność samorządowych zadań uczniów. Zadania stawiane przez samorząd i samorządowi winny mieć charakter konkretny, wymierny, powinny stwarzać określone perspektywy rozwojowe, rozbudzać motywacje do działania, zapewniać możliwość sukcesu.

Samorząd uczniowski spełnia niejako rolę nadrzędną wobec innych organizacji działających na terenie szkoły. Pożądany jest taki przydział kompetencji poszczególnym organizacjom uczniowskim, aby Rada Samorządu Uczniowskiego była partnerem, jednocześnie koordynatorem działalności pozostałych organizacji, z których każda ma pewne cele i zadania określone przez własne statuty. W wielu przypadkach cele i zadania tych organizacji pokrywają się, co w rezultacie doprowadza bądź do niepotrzebnego dublowania niektórych poczynań, bądź też do niepodejmowania określonych zadań w ogóle, gdyż każda organizacja liczy na to, że zajmie się tym kto inny.

Organizacje uczniowskie działające w szkole nie mogą zasklepić się same w sobie, lecz muszą włączyć się w życie szkoły w możliwie szerokim zakresie. Oznacza to, że muszą one podporządkować swą działalność wymogom ustanowionym przez obowiązujący je statut, a także przez potrzeby szkoły wynikające z jej systemu dydaktyczno - wychowawczego.

Sprawne funkcjonowanie wszystkich organizacji uczniowskich oraz wynikające z ich działalności efekty wychowawcze zależą od spełnienia następujących wymogów: zaplanowania i koordynacji, organizowania, kontrolowania i oceny pracy.

Każda organizacja planuje całoroczną pracę zgodnie z wymogami swego statutu. W projekcie określa cele, jakie chce osiągnąć, zadania, które mają doprowadzić do osiągnięcia założonych celów, orientacyjne terminy realizacji oraz wykonawców. Opracowane projekty planów pracy przekazuje do Rady Samorządu Uczniowskiego. Ta, działając poprzez swoje sekcje, dokonuje analizy przedstawionych planów, a następnie porozumiewa się z ich autorami, proponuje korektę polegającą na wprowadzaniu do nich dodatkowych zadań wynikających z potrzeb szkoły i środowiska oraz wyłonieniu zadań powtarzających się w różnych planach i przydziela je do realizacji organizacji najbardziej kompetentnej w danym zakresie.

Rada Samorządu Uczniowskiego, będąc koordynatorem, powinna mieć prawo kontrolowania poszczególnych organizacji w zakresie realizacji tych zadań, które służyć mają szerszemu ogółowi, nie powinna natomiast ingerować w sprawy wewnętrzne. Każde zadanie wykonane przez określoną organizację na rzecz innych, winno być ocenione. Cele postawione zorganizowanej grupie powinny być tak dobrane stopniem trudności, aby z jednej strony zmuszały członków do podjęcia wysiłku, z drugiej nie przerastały ich możliwości realizacyjnych.

Jak wcześniej było powiedziane, klasa jako grupa społeczna jest podstawową komórką w systemie dydaktyczno - wychowawczym szkoły, ponieważ w jej obrębie w najpełniejszy sposób dokonuje się proces przystosowania do życia w społeczeństwie.

Aby ta grupa działała społecznie, muszą wytworzyć się w klasie bliskie więzi emocjonalne pomiędzy uczniami, a ma to miejsce wówczas, gdy członkowie grupy utrzymują między sobą częste kontakty nie wypływające tylko z konieczności wspólnego uczestnictwa w lekcji. Najbardziej korzystne dla powstawania więzi są kontakty oparte o wspólne wypełnianie zadań. Jak wykazały badania, wspólnota zadań jest czynnikiem najbardziej integrującym emocjonalnie. Ludzie, przed którymi stoją wspólne cele, muszą porozumiewać się, aby uzgodnić strategię działania, dokonać podziału czynności, koordynować ich realizację, dokonywać oceny ich wykonania. Wszystko to powoduje, iż jednostki zaczynają postrzegać siebie jako partnerów. Wytwarzają osobiste więzi na podłożu obiektywnych działań. Te prawidłowości dają się zauważyć w klasie. Jeżeli wychowawca pragnie integrować zespół, rozwijać wśród uczniów pożądane stosunki, musi wzbogacać wewnętrzne życie klasy, a to z kolei może rozwijać się w oparciu o wspólne cele i zadania, których realizacja umożliwia uruchomienie procesów porozumiewania się w formach najbardziej pożądanych wychowawczo.

Cele stawiane przed klasą powinny wynikać z indywidualnych potrzeb uczniów oraz potrzeb ogółu. Ujednolicenie zadań stawianych przez wychowawcę z uznawanymi przez zespół uczniowski celami jest jednym z głównych problemów, przed którym staje nauczyciel. Jednocześnie jest gwarancją powodzenia pracy. Aby klasa stanowiła zespół, w którym zadania wychowawcze będą należycie realizowane, należy wypracować w niej strukturę w pełni demokratyczną, (nie ma osób izolowanych, ani uprzywilejowanych, wszyscy mają pewne kompetencje w życiu zbiorowym), zadbać o stopień spójności i integracji oraz wypracować atmosferę polegającą na współpracy. Zatem podstawowym celem pracy wychowawcy z klasą jest ukształtowanie takich cech, które umożliwiałyby efektywne oddziaływanie na jednostki. Wpływ na ucznia ma jedynie taka klasa, w której czuje się on potrzebny, widzi swoje miejsce, ma przekonanie, że to, co robi, jest grupie potrzebne, że koledzy na niego liczą, że jego zdanie jest równie ważne jak zdanie innych. Z życia w tej klasie uczeń wynosi satysfakcję, dobrze się w niej czuje i dlatego spełnia oczekiwania grupy, przestrzega panujących w niej norm, zwyczajów, a więc poddaje się jej wpływom. W takiej sytuacji i atmosferze w klasie możliwy jest jej podział na grupy i praca z nimi.

Podział na grupy winien odbywać się poprzez stworzenie naturalnej sytuacji, w której tworzenie grup powinni wynikać w sposób spontaniczny z zadań postawionych przed klasą. Np. organizowanie jakiejś uroczystości wymaga wykonania pewnych czynności. Uczniowie przyjmują i wykonują je na zasadzie dobrowolności zgodnie ze swymi uzdolnieniami i możliwościami.

Ten naturalny podział może być przyjęty jako stały. Zadania przydzielone grupom winny być podporządkowane celom klasy, w przeciwnym wypadku mogą pogłębiać antagonizmy między zespołami. Powinny być na tyle różnorodne, aby każdy uczeń mógł coś wnieść do zespołu, mógł wykorzystać swoje umiejętności, aby się czuł potrzebny. Zadania muszą być dostosowane do możliwości rozwojowych wychowanków, ich upodobań i potrzeb związanych z codziennym życiem. Muszą być podzielane przemiennie, aby każdy zespół mógł uczestniczyć w różnych dziedzinach życia klasy. Nadto powinny być użyteczne i podlegać ocenie. Pogłębianiu wewnętrznej więzi grupy ma służyć wykorzystywanie i utrwalanie elementów symboliki, obrzędowości i tradycji, odbywanie wewnętrznych narad zespołów, wspólne rozrywki zapewniające współprzeżywanie, dające okazję do swobodnej zabawy w kręgu najbliższych kolegów.

W trakcie pracy z zespołami należy dążyć do przeprowadzenia procesu samowychowania ucznia, czyli świadomego kierowania własnym postępowaniem i rozwojem, samodzielności i odpowiedzialności za siebie. Jest to proces trudny i długotrwały. Organizowanie procesów samowychowawczych stawia przed nauczycielem następujące zadania:

- dostarczenie wychowankom wzorców, które mogą stanowić źródło inspiracji w zakresie budowania ideału własnej osoby

- przyswajanie wychowankom technik samopoznawania, wdrażanie go do stawiania sobie pytań o to, kim jest, a więc do krytycznej oceny samego siebie

- rozwinięcie i utrwalanie się u ucznia motywacji do doskonalenia, aspiracji stawania się lepszym

- przyswojenie uczniowi technik pracy nad sobą

Samowychowanie jest najlepszym sprawdzianem rzeczywistej efektywności wychowania. Omówione pokrótce w niniejszej wypowiedzi zagadnienia związane z zadaniami oraz organizacją życia w szkole nie wyczerpują tego obszernego tematu. Są jedynie zasygnalizowaniem pewnych spraw uznanych przeze mnie za istotne. A oto bibliografia dotycząca omawianego tematu.