Agnieszka Kozłowska - Woźniak

- nauczycielka Miejskiego Przedszkola nr 1 w Redzie

„Jak uczyć czytać i pisać dzieci?”, czyli nowe spojrzenie na to zagadnienie, na podstawie teorii prof. Bronisława Rocławskiego - twórcy edukacji językowej - glottodydaktyki.

B. Rocławski uważa, iż dziecko potrzebuje wydłużenia czasu na przygotowanie do nauki czytania i pisania; dlatego też proponuje program edukacji językowej począwszy od 3 roku życia. Obejmuje on m. in.: ćwiczenie sprawności manualnej, ćwiczenia językowe, doskonałe opanowanie syntezy i analizy oraz bezbłędne rozpoznawanie liter, przy jednoczesnym skróceniu czasu dochodzenia do płynnego czytania i sprawnego pisania.

Program daje ogromną szansę indywidualnego podejścia do dziecka m. in. przez: rezygnację z podręcznika, radość z czytania

związaną z chęcią poznawania świata. Zrozumieniu i opanowaniu mechanizmu syntezy służy metoda „ślizgania się” z głoski na głoskę.

Zadania z zakresu przygotowania dzieci do pisania i czytania

(opracowane przez prof. Bronisława Racławskiego):

1. Zadania w grupie 3 - latków:

Już w pierwszych miesiącach rozpoznanie stanu sprawności komunikowania się, stanu percepcji wzrokowej, stanu wierności i zakresu pamiętania, stanu syntezy i analizy wzrokowej i słuchowej, stanu sprawności manualnej, stanu rozwoju społeczno - emocjonalnego, stanu rozbudzania poznawczego, stanu zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego.

Dziecko z zaburzeniami rozwojowymi należy objąć szczególną

opieką specjalistyczną ( przede wszystkim logopeda). Doskonalić

sprawność komunikowania się, zwracając uwagę na postać orto- foniczną wyrazów, ćwiczyć sprawność analizatora słuchowego w zakresie syntezy i analizy sylabowej ( 2 - 3 sylabowe wyrazy), ćwiczyć syntezę morfemową i logotomową, wykorzystać do ćwiczeń rozsypanki obrazkowe sylabowe i logotomowo - fonemowe, wprowadzić klocki dydaktyczne do nauki czytania i pisania, rozwijać pamięć fonetyczną i wzrokową przy posługiwaniu się sylabami, samogłoskami i spółgłoskami: m, f, s, z, ś, ż, sz, ź, ch, i literami o prostej budowie graficznej. Ćwiczyć umiejętność porównywania i identyfikowania liter, uczyć właściwego posługiwania się przyborami do pisania i rysowania, nauczyć wskazywania lewej i prawej strony swego ciała oraz pokazywania lewej i prawej ręki ( serce jako punkt odniesienia).

2. Zadania w grupie 4 - latków:

Ustalić poziom przygotowania dziecka do nauki czytania

i pisania oraz poziom czytania i pisania. Ćwiczyć umiejętność powtarzania po śladzie pojedynczych głosek ( zabawa w echo) oraz wydłużania głosek trwałych w wyrazach 2 - i 3 - fonemowych ( zabawa w nawoływanie). Ćwiczyć syntezę

i analizę sylabową wyrazów 4 - i 5 - sylabowych. Doskonalić syntezę logotomowo - fonemową i wprowadzić syntezę fonemowo - logotomową. Ćwiczyć syntezę i analizę sylabową

z utrudnieniami. Uczyć wskazywania od strony lewej do prawej sylab w rozsypankach obrazkowych sylabowych ( poznawanie linearnej budowy wyrazów. ).Doskonalić pamięć fonetyczną i wzrokową. Ćwiczyć „odczytywanie” z ust głosek i prostych wyrazów podawanych bez udziału głosu ( obraz układu artykulatorów jako znak głoski. ). Ćwiczyć umiejętność porównywania i identyfikowania pojedynczych liter oraz sylab zbudowanych z dwóch liter. Doskonalić umiejętność posługiwania się przyborami do pisania i rysowania, uczyć kreślenia po śladach prostych liter dbając od początku o właściwy kierunek kreślenia, zapoznać dzieci z właściwym sposobem pisania wyrazów mama i tata.

3. Zadania w grupie 5 - latków

W pierwszych miesiącach pobytu dziecka w przedszkolu wykonać wszystkie zadania podane w programie dla dzieci 3 i 4- letnich Ustalić poziom przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania oraz poziom czytania i pisania. Doskonalić pamięć fonetyczną i wzrokową. Doskonalić umiejętność wydłużania głosek w sylabach i wyrazach. Doskonalić syntezę logotomowo - fonemową i fonemowo - logotomową, wprowadzić syntezę fonemową. Nauczyć analizy fonemowej sylab o budowie CV (spółgłoska + samogłoska) i wyrazów o prostej budowie fonemowej, wykorzystać rozsypanki obrazkowe fonemowe i klocki dydaktyczne do nauki czytania i pisania. Doskonalić odczytywanie głosek, sylab i wyrazów z ust bez udziału głosu. Uświadomić związek między literami a fonemami ( litera jako znak graficzny fonemu ). Uświadomić istnienie 4 wariantów litery ( wariant drukowany i pisany, wielki i mały ) na oznaczenie tego samego fonemu. Ćwiczyć umiejętność porównywania, rozpoznawania i identyfikowania liter grup literowych o podobnych kształtach. Uświadomić potrzebę ustalenia punktu odniesienia w wypadku kontaktu z literami p, b, d, u, n, m, w, właściwego wiązania z fonemami ( „nazywania” liter ),wykorzystać planszę do nauki liter. Ćwiczyć pisanie liter po śladach z zachowaniem właściwej drogi kreślenia. Otaczając szczególna opieką dzieci mające trudności z syntezą i analizą fonemową wyrazów.

4. Zadania w grupie 6 - latków

Zrealizować w ciągu I półrocza, jeśli dzieci nie były objęte opieką przedszkolną wszystkie zadania programowe stawiane przed nauczycielem pracującym z dziećmi 3-, 4- i 5-letnimi, ustalić poziom przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania oraz poziom czytania i pisania. Doskonalić technikę syntezy i analizy fonemowej wyrazów. Wprowadzić do syntezy i analizy utrudnienia, zwrócić uwagę na wyrazy o skomplikowanej budowie fonemowej, posługiwać się zapisem ortograficznym wyrazu jako modelem jego struktury fonemowej. Ćwiczyć syntezę i analizę fonemową wyrazów zawierających litery niepodstawowe oznaczone kolorem czerwonym. Ćwiczyć umiejętność szybkiego rozpoznawania pojedynczych liter i sylab. Uczyć syntezy fonemowej na bieżąco, tj. dołączania nowo posłyszanego fonemu i tworzenia logotomu. Doskonalić technikę kreślenia liter po śladach. Sprawdzić odpowiednimi testami stan gotowości dziecka do nauki czytania i pisania.¹

Zadania z zakresu czytania i pisania:

- Ćwiczyć czytanie techniką „ślizgania się” z litery na literę, zabronić literowania sylab (głoskowania).

• Nauczyć poprawnego pisania i łączenia wszystkich 44 liter małych i wielkich, grupując litery według podobieństwa w kierunku kreślenia, wykorzystać „zeszyt do początkowej nauki pisania” i podręcznik „Świat głosek i liter”.

• Wdrażać do globalnego czytania. Wykorzystać „ zestaw wyrazów do początkowej nauki globalnego czytania”.

_ Skracanie czasu do minimum przy wymawianiu głosek w

czytaniu techniką „ ślizgania się” z litery na literę.

• Uczyć cichego czytania.

• Wdrażać do płynnego pisania sylab i wyrazów w liniaturze.

Zwracać uwagę na umieszczanie znaku diakrytycznego w momencie pisania danej litery lub po napisaniu litery sąsiedniej.

• Zachęcić do czytania książek i czasopism dziecięcych.

• Kształcić wrażliwość i świadomość ortograficzną. Zachęcić do posługiwania się podstawowymi zasadami ortograficznymi

„ Świat głosek i liter”. Zapoznać z klasyfikacją fonemów.

• Wprowadzić „Złotą odznakę Czytelnika” i „ Złotą odznakę

Pisarza”.²

Temat „ spotkania z glottodydaktyką” w pracy nauczyciela przedszkola opisała Sławomora Załęska - doradca metodyczny w zakresie wychowania przedszkolnego (czasopismo dla nauczycieli „ Wychowanie w przedszkolu”, nr 9/ listopad 2003).

Celem nowej metody jest przygotowanie dzieci o jak najwyższym poziomie sprawności, dlatego też stan zdrowia dziecka jest tutaj istotnym czynnikiem decydującym o jego możliwościach.

Podstawę nauczania stanowią ćwiczenia słuchowe

i artykulacyjne, ćwiczenia manualne, ćwiczenia sprawności

psychoruchowej i całej motoryki, opanowanie syntezy i

analizy wyrazów, oderwaniu spółgłoski od samogłoski służą

ćwiczenia w „ślizganiu się” . Technika „ślizgania” kieruje

dziecko w stronę czytania sylabami, czytania globalnego.

Doskonaląc czytanie, zastępujemy technikę czytania „ ślizgania się”

czytaniem płynnym, zbliżonym do tempa mówienia.

„ Postać literowa wyrazu jest przez nauczyciela używana jako model struktury fonemowej( napisy towarzyszące obrazkom, rozsypanki obrazkowo fonemowe), przez co analizie i syntezie fonemowej towarzyszy bierne poznawanie liter. Technikę analizy i syntezy fonemowej ćwiczymy z dzieckiem do czasu osiągnięcia przez nie pełnej wprawy. Występują tu wyrazy zapisane pełnym czterdziestoczteroliterowym alfabetem. Innowacją tej metody jest podział na podstawowe (czarne) i niepodstawowe ( czerwone).” Co pozwala uwrażliwić dzieci na problemy ortograficzne, odkrywanie przez dzieci liter „drugich”, np. poznając ”u” odkrywają również

” ó” - drugą literę dla oznaczenia danej głoski.

W glottodydaktyce stosuje się „ pismo supełkowe”. Na początku nie używamy liniatury ucząc poprawnego kreślenia i łączenia liter, a grupując je według podobieństwa drogi kreślenia i sposobu łączenia.

Bierne poznawanie liter daje dobre podstawy do poznania czynnego, wyrażającego się poprawnym wskazywaniem liter i ich zapisywaniem,

wyzwala u dziecka chęć pisania. „Dlatego na pierwszy plan wysunięte są litery pisane”.³

Na jakość czytania i pisania u dziecka duży wpływ ma stan języka , którym się ono posługuje, dlatego trzeba dbać o jego rozwój i poprawność.

„ Sposób czytania i pisania stosowany w glottodydaktyce wymaga od dziecka dobrej orientacji w przestrzeni, dlatego ważna jest nauka orientacji w schemacie własnego ciała - najpierw poznaje lewą stronę, a następnie prawą” ⁴. Pozwala to pokonywać trudności przy orientacji w przestrzeni.

W poszczególnych grupach wiekowych tworzą z dziećmi książeczki słowno - obrazkowe zatytułowane: „Mamo, ja umiem czytać !”

Dzięki tym książeczkom rozszerzamy nasz kącik czytelniczy o literaturę, której autorem jest samo dziecko.

Często uczestniczą one w wymyślaniu zdań i słów, które potem kompletują w stałe zestawy słownikowo - obrazkowe. Dziecko lub

zespół ustala temat książeczki, nauczyciel wykonuje podpisy, a dziecko własne ilustracje (rysunki). Gotowe napisy dzieci odcinają

i przyklejają samodzielnie pod odpowiednim obrazkiem.

W ten sposób powstają zestawy tematyczne książeczek, które można nazwać słownikami, np.: słowniki pór roku, słowniczek sytuacyjny (zabawy),słowniczek - kolory, słowniczek - zawody itd.

Do wprowadzenia nowych wyrazów może posłużyć zabawa pt. „Zgadnę czym jestem”, „ Kto za mną stoi ?”, „ Kto, co? „ i inne.

Warto dodać , iż nowe słowa powinny być utrwalone innymi ćwiczeniami niż te, w których były po raz pierwszy demonstrowane.

Wszystkie książeczki i zestawy słowno - obrazkowe można posegregować według stopnia trudności. Po piętnasto - dwudziestominutowej sesji czytania własnych książeczek możemy zachęcić dzieci, do wypowiedzi na ich temat.

W grupie 3 - latków, książeczki do czytania powinny zawierać imiona oraz kilkanaście rzeczowników z najbliższego otoczenia np.: bałwan, budzik, byk, butelka, słoń, kot, płot, rak, byk, słońce, książki, pieniążki...⁵

W grupie 4 - latków wyrazy pospolite ( około dwudziestu rzeczowników, po kilka czasowników i przymiotników).⁶

Podczas zabawy np.: „ Zabawa w Rybaka”, „ Zabawa w skreślanki - rzeczowniki” dzieci rozpoznają wyrazy „ rzutem oka”. W tej grupie dzieci są w stanie same skonstruować zdanie do książeczki lub gazetki grupowej, ważne jest wzbudzenie u nich chęci do werbalizacji własnych przeżyć i emocji. Niektóre zdarzenia dzieci mogą nazwać jednym słowem. Wybrane zdanie lub słowo warto zapisać na tablicy,

a następnie je wspólnie zredagować co pobudzi świadomość ortograficzną dzieci. Zredagowany tekst jest następnie powielany według wzoru np. : przez kalkę, szablony, stemple, małą drukarkę, maszynę do pisania lub nawet komputer.

W grupie 5 - latków mogą powstawać „książeczki w kopertach”, w których tekst będzie czytelny, język poprawny, a obrazki nie przytłaczające tekstu. Każda literatura, która spowoduje zainteresowanie treścią będzie wartościowa.

Zestaw do ćwiczeń powinien składać się z zadania do czytania, pisania lub innego zastosowania. Mogą tam być

krzyżówki, rebusy, uzupełnianie zdań, wyrazów itd.

Dzieci nie piszą samodzielnie ale wykorzystują gotowe napisy.

W grupie 6 - latków proponujemy wychowankom codzienną sesję czytania, same mogą wybrać materiał czytelniczy lub obrazkowy. Zabawy sylabowe i literowe, z dwuznakami

np. „ Dołóż literę”, „ Dołóż sylabę” pomagają w budowaniu i czytaniu wyrazów. Można stworzyć gazetę lub powielać swobodny tekst dla każdego dziecka do czytania globalnego zdań i wyrazów. Powielone zdanie dzielimy na wyrazy, a dzieci je składają na nowo. Sześciolatki tworzą już własne książeczki samodzielnie i w zespołach. Poznają funkcję podstawowych znaków interpunkcyjnych, pojawia się również głośne czytanie z interpunkcją (np. wiersz lub inscenizacja ze „ ściągawki”), głośne czytanie przez dzieci innym dzieciom

w parach lub w zespołach.

Ponieważ na tym etapie nauki przedszkolnej większość dzieci powinna już dobrze czytać ze zrozumieniem, tworzone książeczki mogą zawierać tematy na które dzieci poszukują odpowiedzi w celu pogłębiania swojej wiedzy.

¹Rocławski B. Nauka czytania i pisania. Gdańsk 1989. S. 11 - 14

2 Tamże s. 15

^{3 Załęska S. Wychowanie w Przedszkolu. ( czasopismo) Nr 9 2003r. „Moje spotkanie z glottodydaktyką”}

^{s. 523}

^{4 Tamże s. 524}

5.Edukacja w przedszkolu. Styczeń 1998. Raabe. C.3.1. s. 19

6.Tamże. s. 22

7

Bibliografia:

1. Rocławska B. 1989. „Nauka czytania i pisania” Gdańsk.

2. Załęska S. 2003. „ Wychowanie w przedszkolu” (czasopismo) nr 9”

3. Edukacja w przedszkolu. 1998. Raabe.

---