ROLA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO W PRZYGOTOWANIU DZIECKA DO NAUKI CZYTANIA I PISANIA
Spis treści
Wstęp……………………………………………………………………..3
I Problematyka badań w świetle literatury……………………………….5
1. Organizacja wychowania przedszkolnego…………………………….6
1.1. Pojęcie wychowania przedszkolnego……………………………...7
1.2. Cele i zadania wychowania przedszkolnego………………………8
1.3. Zasady pracy w przedszkolu……………………………………..12
1.4. Metody i formy pracy w przedszkolu…………………………….15
1.5. Kompetencje nauczyciela przedszkola…………………………...22
2. Wychowanie przedszkolne a gotowość do podjęcia nauki czytania
i pisania……………………………………………………………....28
2.1. Treści dotyczące pisania i czytania w wybranym programie
wychowania przedszkolnego…………………………………….29
2.2. Sposoby i formy przygotowania dziecka do nauki czytania
i pisania……………………………………………………………….40
2.3. Trudności w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania..53
2.4. Objawy dysleksji…………………………………………………67
II Metodologiczne podstawy pracy……………………………………..73
Przedmiot i cel pracy………………………………………………74
Problemy i hipotezy badawcze……………………………………75
3.Metody, narzędzia i techniki badawcze…………………………….77
4.Charakterystyka terenu i przebieg badań…………………………...80
III Analiza wyników badań……………………………………………..84
<= Wnioski z badań………………………………………………………93
<= Bibliografia……………………………………………………………97
<= Aneks………………………………………………………………….99
Wstęp
Jeśli myślisz rok naprzód - sadź ryż
Jeśli myślisz dziesięć lat naprzód - sadź drzewa
Jeśli myślisz sto lat naprzód - ucz ludzi
(przysłowie chińskie)
Weszliśmy w XXI wiek, przed nami nowe wyznania, cele, zadania i nowe nadzieje. Każda dziedzina naszego życia ulega ciągłym przemianom i każdy stara się dotrzymać kroku coraz to nowej rzeczywistości.
Okres przedszkolny charakteryzuje się dużym zapotrzebowaniem na różnorodne formy i metody pracy. Jest okresem szczególnie ważnym w kształtowaniu umiejętności czytania i pisania. Przedszkole pozwala dziecku wyruszyć w podróż, która jest fascynująca, pełna wielkich odkryć, fantastycznych intuicji, elementarnych doświadczeń. Równocześnie naznaczona groźnymi przeszkodami i różnego rodzaju trudnościami.
Z uwagi na to, że każde dziecko jest jedyne i niepowtarzalne, konieczne jest, aby interwencja dydaktyczna brała pod uwagę specyfikę każdego dziecka. Odpowiedzialność edukacyjna przedszkola bierze się stąd, że dzieci nieśmiałe, zamknięte w sobie mogą w niej znaleźć przestrzeń użyteczną dla otwarcia się i dialogu.
Rola przedszkola w odkrywaniu przez dziecko świata liter, polega na wysiłku w celu zdobywania informacji, kształtowaniu wyobraźni oraz inwencji twórczej. Ale dziecko nie jest świadome tej funkcji nauki, a ponadto jest nazbyt skupione na teraźniejszości, by rozumieć ewentualne korzyści płynące z nauki dla przyszłości.
Dlatego tak ważną rolę w przedszkolu odgrywa nauczyciel, który jest modelem pozytywnym, wiarygodnym, stanowczym, ale zawsze dyspozycyjnym, gotowym przebaczać, w którym dzieci mogą znaleźć punkt odniesienia. Tak więc przedszkole w pracy dydaktyczno - wychowawczej powinno kierować się zasadą: twórczy nauczyciel - twórcze dziecko.
Celem mojej pracy jest sprawdzenie stopnia przygotowania dzieci sześcioletnich do nauki czytania i pisania oraz wykazanie, że w przygotowaniu dziecka do czytania i pisania dużą rolę odgrywa wychowanie przedszkolne.
Praca składa się z trzech rozdziałów i kilku podrozdziałów. W pierwszym rozdziale znajduje się pojęcie wychowania przedszkolnego; zasady, metody i formy pracy w przedszkolu; kompetencje nauczyciela przedszkola. Zwrócona została również uwaga na trudności dotyczące pisania i czytania w wybranym programie wychowania przedszkolnego; sposoby i formy przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania; trudności w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania oraz objawy dysleksji. Rozdział drugi ukazuje przedmiot i cel pracy; problemy i hipotezy badawcze; metody, techniki i narzędzia badawcze oraz charakterystykę terenu i przebieg badań. W rozdziale trzecim znajduje się analiza wyników badań oraz wnioski z badań. Praca zawiera bibliografię i aneks.
„Nowa edukacja polega na nowym podejściu do dziecka. Postawa oczekiwania, cierpliwości - na podobieństwo delikatnej ręki, która nie ośmiela się rozchylać pąka kwiatu ani wprowadzać dziecko w błąd w jego pierwszych doświadczeniach czy też ucznia w jego pierwszych pracach.”
(Christa Meres)
I
Problematyka badań w świetle literatury
1. Organizacja wychowania przedszkolnego
1.1. Pojęcie wychowania przedszkolnego
Wychowanie przedszkolne traktuje się jako etap, którego celem jest optymalizacja zdolności i możliwości rozwojowych dzieci od 3 do 6 lat.¹ Oczekuje się, że na tym etapie edukacyjnym dziecko poszerza stopniowo zakres doświadczeń oraz nabycia określoną wiedzę i umiejętności, które wyposażą je w coraz większą autonomię, aby móc podejmować trudne wyzwania, jakie proponuje życie codzienne. Uczenie się w tym okresie życia poczyna się w sposób zdecydowany do rozwoju, w miarę jak staje się dla dziecka znaczące.
Wychowanie przedszkolne - „wychowanie dzieci w wieku 3 - 6 lat, obejmujące okres przed wstąpieniem do szkoły i w zasadzie realizowane w przedszkolu”.²
Dawniej wychowanie przedszkolne sprowadzono głównie do zorganizowania opieki nad dziećmi i zapewnienia im jakiejkolwiek aktywności, obecnie coraz większy nacisk kładzie się na wszechstronne rozwijanie osobowości dziecka, obejmujące oddziaływanie na jego rozwój somatyczny, umysłowy, społeczno - moralny i estetyczny.³Wiąże się to z odpowiednim wzbogaceniem form aktywności dziecięcej, obejmujących poznawanie przez dzieci środowiska przyrodniczego i społecznego, różnicowane odmiany zabaw (funkcjonalne, tematyczne, konstrukcyjne), gry rozwijające umysł i kształtujące postawy, zajęcia z zakresu plastyki, muzykowanie, ćwiczenia fizyczne, spacery i wycieczki.
Wychowanie przedszkolne łączy, zatem spełnienie zadań wychowawczych i opiekuńczych, umacnia w środowisku dziecka działanie ____________________
¹ M. Grądziel, Edukacja integracyjna - założenia i rzeczywistość, „Wychowanie w przedszkolu” 2003, nr 1, s. 52.
² W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1995, s. 321.
³ Tamże, s. 321.
czynników sprzyjających jego rozwojowi i eliminuje czynniki szkodliwe.
1.2 Cele i zadania wychowania przedszkolnego
Każdy proces wychowawczo - dydaktyczny zmierza do tego, aby w wiadomościach, umiejętnościach i systemie wartości wychowanków zaszły określone zmiany. Przebiegiem tych zmian kieruje nauczyciel, dążąc do zrealizowania wytyczonych zadań, których wykonanie powoduje osiągnięcie konkretnego, zamierzonego celu końcowego.¹
Ponieważ cele bywają czasem utożsamione z zadaniami, spróbuje sprecyzować ich zakres. Celem jest to, co próbujemy osiągnąć, do czego zmierzamy, jest to efekt końcowy działań.² I te działania są właśnie zadaniami, które realizujemy w drodze do osiągnięcia celu. Każda placówka oświatowa ma do realizowania specyficzne dla swojej działalności cele, tak ogólne, jak i szczegółowe. Ogólne cele wychowania przedszkolnego zostały sformułowane w podstawie programowej zatwierdzonej przez MEN:
„Celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem społeczno - kulturowym i przyrodniczym”.³
Wynikające z powyższego celu zadania, dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka, nauczyciel realizuje w ramach określonych obszarów edukacyjnych.
____________________
¹ A. Łada - Grodzicka, E. Bełczewska, M. Herde, E. Kwiatkowska, J. Wasilewska, ABC… Program wychowania przedszkolnego XXI wieku, Warszawa 2000, s. 155.
² Tamże, s. 155.
³ Tamże, s. 155.
Wychowanie przedszkolne ma na celu możliwości uczenia się poprzez:¹
- poznawanie i kontrolowanie swojego ciała.
Poznawanie jego ograniczeń i możliwości oraz nabywanie umiejętności ruchowej. Nabywanie umiejętności troszczenia się o higienę i podstawowe nawyki dbania o zdrowie;
- nabywanie umiejętności oceny swojej aktywności ruchowej w przedszkolu i poza nim w trakcie zaspokajania podstawowych potrzeb ruchowych i formy fizycznej w zabawie i kontaktach towarzyskich, demonstrując wzrastający poziom autonomii, wiary w siebie, adekwatnej do swoich rzeczywistych możliwości. Nabywanie umiejętności oceny sytuacji, w których należy prosić o pomoc.
- obserwowanie i eksplorowanie otaczającego środowiska fizyczno - przyrodniczego. Rozpoznawanie właściwości najbardziej charakterystycznych elementów, które je tworzą. Odkrywanie relacji między nimi. Uczenie się postawy uważnej, poszukującej, twórczej;
- posługiwanie się językiem mówionym coraz bardziej poprawnym i zrozumiałym przez innych. Nabywanie umiejętności wyrażania swoich myśli, uczuć, doświadczeń oraz pragnień w formie adekwatnej do różnych kontekstów i sytuacji komunikowania się zgodnego z regułami języka. Nabywanie umiejętności używania języka do planowania swoich zachowań;
- poświęcanie uwagi i nabywanie umiejętności szacowania form aktywności muzycznej, plastycznej i ruchowej, aby w ten sposób poszerzać i stosować własne środki wyrazu (malarstwo, modelarstwo, mimika, śpiew, taniec) przez zwiększanie i indywidualizowanie własnych umiejętności ekspresji;
____________________
¹ E. Brańska, Edukacja przedszkolna w nowym roku, „Wychowanie w przedszkolu”, 2003, nr 1, s. 4.
- nabywanie poczucia przynależności do różnych grup (rodzina, klasa, przyjaciele, szkoła), aby w nich aktywnie uczestniczyć oraz poznawać ich swoiste cechy, normy i konwencje społeczne rządzące nimi. Uczenie się ustalania dobrych relacji w grupie oraz dbania o to, aby grupa nabierała niepowtarzalnego charakteru;
- nabywania umiejętności szanowania więzi pomiędzy rówieśnikami, pomiędzy dziećmi i dorosłymi, aby w ten sposób nauczyć się odczytywać i interpretować uczucia innych osób i odpowiadać na nie w sposób adekwatny. Prowadzi to do rozwoju postawy współpracy, pomocy, współdziałania i solidarności;
- uczenia się działania w grupach rówieśniczych wypowiadania swoich własnych zdań, punktów widzenia, respektowania zdania innych, przestrzegania granic czasowych wypowiedzi, a także dzielenia się przedmiotami, odraczania realizacji swoich życzeń itp.;
- poznawanie innych kultur oraz charakterystycznej kultury własnej wspólnoty, do której się należy (zwyczaje, folklor, tradycje). Rozwijanie postawy szacunku i zainteresowania różnorodnością świata.
Wychowanie przedszkolne charakteryzuje się wieloprzedmiotowością, czyli obejmuje wiedzę z różnych dziedzin, jak język ojczysty (literaturę, gramatykę, formę dźwiękową), przyrodoznawstwo, podstawę nauk matematycznych, przedmioty artystyczne (malarstwo, muzykę, taniec) i techniczne.
Przedszkole jest instytucją powołaną do wypełniania określonych programem zadań stanowiących i jego funkcjach spełnianych wobec dziecka, rodziny i społeczeństwa. Współpracując z rodziną i środowiskiem przedszkole sprawuje opiekę nad zdrowiem i bezpieczeństwem dzieci, stymuluje ich wszechstronny rozwój, prowadzi działalność profilaktyczną
i kompensacyjną, przygotowuje do szkoły.¹
Według mnie wychowanie przedszkolne stawia sobie następujące zadania:
- wspieranie dziecka w poznawaniu w wykorzystywaniu własnego potencjału rozwojowego oraz budowaniu pozytywnego obrazu własnego ja;
- tworzenie warunków umożliwiających dziecku aktywny udział w poznawaniu, uczeniu się i konstruowaniu wiedzy;
- organizowanie sytuacji sprzyjających rozwijaniu spontanicznej aktywności dziecka, wewnętrznie motywowanej i wynikającej z jego potrzeb, aktywności inspirowanej przez nauczyciela lub rówieśników oraz aktywności kierowanej przez nauczyciela i motywowanej zewnętrznie przez stawiane dziecku zadania;
- umożliwianie dziecku działań kreatywnych;
- tworzenie okazji do odczuwania satysfakcji z własnego działania i osiągania sukcesów;
- wspieranie dziecka w odnajdywaniu swojego miejsca w grupie rówieśniczej i nawiązywaniu pozytywnych kontaktów z innymi osobami, budowanie poczucia przynależności dziecka do rodziny, społeczności lokalnej regiony kraju przez poznawanie przez nie dziedzictwa kulturowego, obyczajów i tradycji.
Cele i zdania przedszkolnego skierowane są, zatem z jednej strony na dziecko, jego wychowanie, prawidłowy i wszechstronny rozwój, z drugiej wychodzą naprzeciw ogólnym potrzebom życia społecznego i gospodarczego oraz związanej z tym sytuacji rodziny.² Wydaje mi się, że dziecko w przedszkolu ma szansę na osiągnięcie dojrzałości szkolnej. Uczy
____________________
¹ D. Pacholicka, A. Fik, Edukacja sześciolatków - szansą na lepszą jakość życia, „Wychowanie w przedszkolu” 2003, nr 7, s. 393.
² Tamże, s. 394.
się kontaktów społecznych, emocjonalnych, przez zabawę zdobywa wiele
potrzebnych w karierze szkolnej umiejętności. Staje się samodzielne,
odpowiedzialne, podejmuje próby rozwiązywania problemów na miarę swoich możliwości. Rozwija zainteresowania o zdolności.
1.3 Zasady pracy w przedszkolu
Zasady wychowania zawierają ogólne normy postępowania dydaktycznego, które przypominają o tym, że w procesie nauczania - uczenia się, występują pewne prawidłowości, które należy uwzględniać, a wówczas osiągnięcie celów dydaktyczno - wychowawczych będzie pełniejsze.¹ W szkole realizacja ich wygląda nieco inaczej niż w przedszkolu i jest to uwarunkowane odmiennymi sposobami działań.
Wychowanie w przedszkolu pociąga za sobą konieczność doboru swoistych zasad pracy pedagogicznej, które muszą być dostosowane do właściwości rozwojowych dziecka, ponieważ jest to pierwszy warunek ich skuteczności. Konsekwentne przestrzeganie tych zasad jest konieczne, aczkolwiek nie zapewnia to jeszcze uzyskania spodziewanych efektów. Zależą one, bowiem również od szeregu innych czynników, takich jak postawa i umiejętności wychowawcze nauczycieli.²
Według M. Kwiatowskiej klasyfikacja zasad przedstawia się następująco:³
1. Zasada zaspokajania potrzeb dziecka.
Działanie zgodnie z tą zasadą wpływa na dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne dzieci, a więc na ich zdrowie. Z punktu
____________________
¹ A. Łada - Grodzicka, E. Bełczewska, M. Herde, E. Kwiatkowska, J. Wasilewska, op. cit., s. 12 - 13.
² D. Pacholicka, A. Fik, op. cit., s. 394.
³ M. Kwiatowska (red.), Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1985, s. 58.
widzenia omawianej zasady wysoką rangę mają czynności opiekuńcze nauczycielki prowadzące do zabezpieczenia podstawowych potrzeb dziecka, takich jak: potrzeby biologiczne, emocjonalno - społeczne, potrzeba bezpieczeństwa, miłości, uznania. Zaspokajanie podstawowych potrzeb umożliwia ich dalsze kształtowanie w połączeniu z kulturą życia codziennego, różnymi formami działalności i ekspresji dzieci, rozwijaniem ich ciekawości poznawczej, zainteresowań sztuką.
2. Zasada aktywności.
Aktywność dziecka stanowi warunek skuteczności wychowania w każdej dziedzinie, zarówno i sferze wychowania zdrowotnego, jak i społeczno - moralnego, umysłowego i estetycznego. Przedszkole rozbudza własną aktywność dzieci, rozwija ją w zakresie zabawy, twórczości artystycznej, pracy i nauki dziecka.
Zabawa jest jednym z bardzo ważnych czynników stymulujących społeczne dojrzewanie dziecka do pracy i obowiązków. Obok zabawy aktywność dziecka manifestuje się poprzez samodzielne spontaniczne zaspokojenie ciekawości poznawczej, obserwowanie otoczenia, zadawanie pytań, reagowanie.
Aktywność dzieci jest dla nauczycielki czułym barometrem. Świadczy o ożywieniu i gotowości do działania, a jeśli słabnie - o zmęczeniu, złym samopoczuciu i przykrych przeżyciach, nudzie.
3. Zasada indywidualizacji.
Metody postępowania pedagogicznego powinny być dostosowane do potrzeb i możliwości dzieci, wynikających z różnic indywidualnych. Jedne dzieci rozwijają się szybciej, inne wolniej, odznaczają się różnym usposobieniem, poziomem rozwoju umysłowego, społeczno - emocjonalnego, fizycznego, rozwojem specjalnych uzdolnień. Pracując z grupą dzieci należy zwrócić uwagę na indywidualne możliwości, oraz stopniować wymagania.
Zasada indywidualizacji wskazuje na konieczność otoczenia troską każdego dziecka i gotowości nauczycielki do nawiązania z nim indywidualnych kontaktów. Ponieważ małe dzieci poszukują kontaktu z dorosłymi, którzy wzbudzają ich ufność i sympatię oraz życzliwość.
4.Zasada organizowania życia społecznego dzieci.
Przedszkole wprowadza dzieci, przebywające dotąd w otoczeniu rodziny, w szerszy krąg środowiska społecznego. W tym środowisku przebiega proces socjalizacji, ukierunkowany jednak przez zamierzoną pracę pedagogiczną.
Działając w myśl tej zasady nauczycielka wprowadza normy społeczno - moralne obowiązujące w środowisku przedszkolnym, zmierzając do tego, aby je dzieci zaakceptowały i przestrzegały w swoim postępowaniu. Nauczycielka tworząc prawidłowo warunki życia zbiorowego budzi u dzieci wrażliwość na opinię społeczną, spełniają one nowe dla siebie role i uczą się współdziałać z innymi.
5. Zasada integracji.
Przedszkole jak żadna inna instytucja w systemie szkolnym, ma możliwość wywierania zintegrowanych, wielostronnych wpływów na rozwój dzieci, organizując całość ich życia i czasu, który spędzają w tej placówce. Zasada ta postuluje harmonijne oddziaływanie na rozwój dzieci przez łączenie treści różnych dziedzin wychowania, a także integracje treści wychowania i kształcenia.
Podana klasyfikacja moim zdaniem jest tylko ogólnym zarysem zasad, który pozostawia pole dla własnej inwencji nauczycielek. Zasady stosowane wobec dziecka służą bezpośrednio doskonaleniu działalności pedagogicznej. Wynika z tego, że podstawową umiejętnością pedagogiczną kadry przedszkola jest rozumienie potrzeb dziecka (rozwojowych i indywidualnych) indywidualnych znajdowanie trafnych dróg ich zaspokajania w specyficznych warunkach placówek zbiorowego wychowania małych dzieci.
1.4. Metody i formy pracy w przedszkolu
Bogaty dorobek metodyki wychowania przedszkolnego zawiera uzasadnione teoretycznie i sprawdzone w praktyce sposoby postępowania. Podstawową formą aktywności dziecka jest zabawa, która jest dominująca w wychowaniu przedszkolnym. Stąd wypływa powszechnie znana prawda, że dziecko powinno uczyć - bawiąc i bawić się - ucząc.¹
Oznacza to, że proces nauczania powinien być związany z zabawą. Dziecko przedszkolne przejawia najczęściej swą aktywność zabawą w zabawach manipulacyjnych, konstrukcyjnych, tematycznych, dydaktycznych i ruchowych. Obok tego pojawiają się także elementy innych form działania, związane z nauką i pracą.
Występuje wiele klasyfikacji form wychowania. Generalnie przyjmuje się jednak dwa kryteria ich wyodrębniania. Kryterium pierwsze stanowi przedmiot aktywności, dziedzina życia społecznego, w której uczestniczy wychowanek. Kryterium drugim są natomiast relacje, w jakie wchodzi wychowanek z innymi osobami.² Tutaj ważny jest zarówno emocjonalny znak tych relacji: pozytywny, obojętny, negatywny, jak też treść społeczna - typ więzi społecznej występujący między uczestnikami sytuacji wychowawczej.³
____________________
¹ J. Górniewicz, Teoria wychowania, Toruń - Olsztyn 1996, s. 65.
² Tamże, s. 66.
³ Tamże, s. 67.
Przyjmując jako podstawę klasyfikacji form wychowania pierwsze kryterium mówi się o formach wychowania przez działalność wytwórczą (pracę), przez zabawę, sztukę, naukę, działalność usługową i społeczną. Biorąc z kolei pod uwagę kryterium drugie wskazuje się na takie formy wychowania, jak: działalność indywidualna, zespołowa czy zbiorowa, a w działalności zbiorowej na współdziałanie, konkurencyjność lub rywalizację oraz zwalczanie.
Forma wychowania przez wytwórczość występuje wówczas, kiedy wychowawca szeroko pojęty (jako nauczyciel, rodzic, członek instytucji edukacyjnej lub kulturalnej, a nawet sam wychowanek) inicjuje proces produkcyjny prowadzący do wytworzenia nowego przedmiotu przez wychowanka.¹
Od początku do końca tego procesu wychowawca kontroluje poziom wykonawstwa postawionego zadania i służy pomocą podczas ewentualnie pojawiających się trudności z jego wykonaniem. Zadania te wychowanek realizuje w najrozmaitszych momentach swego życia. Zarówno w szkole na przedmiotach technicznych, jak też w domu rodzinnym, podczas wykonywania stawianych przez rodzica zadań.
Forma wychowania przez działalność artystyczną dokonuje się w klasie szkolnej, na zajęciach pozalekcyjnych czy też pozaszkolnych ośrodkach kulturalnych i społecznych. W miejscach tych dziecko może aktywizować różne dyspozycje osobowościowe, jak również zdolności manualne związane z działalnością artystyczną.² Działania w zakresie tworzenia dzieł sztuki rozwijają przede wszystkim, moim zdaniem, zdolności artystyczne i ekspresję twórczą człowieka.
Działalność naukowa wychowanków związana jest z ich ____________________
¹ Tamże, s. 65.
² J. Kopczyńska - Sikorska, Przedszkole XXI wieku - oczekiwania i refleksje, „Wychowanie w przedszkolu” 2000, nr 8, s. 451.
kształceniem szkolnym. Dziecko dąży wytrwale do pozyskania wiedzy,
rozwija przy tym takie cechy osobowościowe, jak: cierpliwość, konsekwencja w podejmowaniu kolejnych wysiłków związanych z uczeniem się.¹ Poszukiwania nowej wiedzy to takie rozwijanie zdolności związanych z przekonywaniem innych osób, co do słuszności obranej drogi postępowania.²
Wydaje mi się, że wychowanie przez naukę to również rozwijanie umiejętności przekazywania tej wiedzy innym osobom w różnej formie. Wychowanie przez działalność usługową także rozwija wiele dyspozycji osobowościowych i cech psychicznych wychowanka. W wychowaniu jednak największe znaczenie przypisuje się samoobsłudze dziecka, w nabywaniu przez niego umiejętności związanych z radzeniem sobie samemu w różnych sytuacjach społecznych związanych z higieną ciała, ubieraniem się, a tutaj zwłaszcza dobieraniem różnych elementów garderoby, zachowaniem się przy stole podczas wspólnych posiłków.
Wychowanie przez działalność społeczną, działalność w różnych organizacjach formalnych i nieformalnych była szczególnie zalecaną formą wychowania przez różne systemy pedagogiczne.³
Podkreślano szczególną rolę różnych organizacji dziecięcych i młodzieżowych, przykładem jest harcerstwo, zespoły sportowe, koła zainteresowań.
Dziecko dostosowuje się do wymagań otoczenia, grupy nabywając nowych kompetencji do uczestnictwa w życiu danej zbiorowości społecznej.4
Podsumowując wymienione formy wychowania, wyróżnione ze względu na kryterium relacji, w jakie wchodzi wychowanek z innymi
____________________
¹ Tamże, s. 451.
² Tamże, s. 452.
³ Tamże, s. 453.
4 Tamże, s. 453.
osobami, angażują poważnie tylko niektóre jego dyspozycje osobowościowe. W działalności indywidualnej dziecko może liczyć tylko na siebie, na własne zdolności poznawcze i manualne. Rozwijają się tu takie cechy osobowościowe, jak: cierpliwość, skupienie się na przedmiocie działania, dokładność, wytrwałość itp.
Natomiast w działalności zespołowej dziecko musi respektować polecenia przywódców grupy i wykonywać powierzone zadania. Tu rozwijają się takie cechy osobowościowe, jak: lojalność, rzetelność wykonania, współdziałanie w grupie, uczciwość itp… W ostatniej działalności, jaką jest zbiorowa wstępuje czasami brak koordynacji w działalności, nie istnieją podziały ról i zadań, nie ma kryterium współdziałania. Ta forma wychowania powoduje czasami negatywne skutki w osobowości wychowanka.
W pracy przedszkola bardzo ważną rolę odgrywają metody nauczania. Słowo „metoda” wywodzi się z języka łacińskiego, gdzie „methodos” oznaczało drogę. Metoda jest, więc pewną drogą w postępowaniu wychowawcy z wychowankiem.¹
Traktować można ją za systematycznie stosowany sposób współbycia, współprzeżywania wychowawcy z wychowankiem. Ale wychowawca może wpływać na postępowanie wychowanka, na jego wyobrażenia, oceny moralne i estetyczne.
Metody są po prostu funkcją ideału i celów wychowania. Każda metoda nabiera treści i znaczenia dopiero w praktycznym zastosowaniu.
Istnieje wiele różnorodnych klasyfikacji metod wychowania. Propozycje takie przekładają w swoich pracach tacy autorzy jak:
M. Krawczyk ² - Metody wychowania moralnego Warszawa (1965);
____________________
¹ J. Górniewicz, op. cit., s.68.
² M. Krawczyk, Metody wychowania moralnego, Warszawa 1965.
K. Sośnicki¹ - Teoria środków wychowania, Warszawa (1975);
H. Muszyński 2- Zarys teorii wychowania, Warszawa (1977);
K. Konarzewski 3 - Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych (1983);
M. Łobodzki 4 - Wychowanie w klasie szkolnej, Warszawa (1986).
Ostatecznie wszyscy autorzy zgadzają się w jednej sprawie. Występują metody indywidualne, - czyli relacje interpersonalne: wychowawca - wychowanek i metody wpływu poprzez grupę. Większości autorów wyróżnia następujące metody wpływu bezpośredniego, interakcji wychowawca - wychowanek: nagradzania i karania, modelowania, kształtowania zachowań wychowanka, następnie metodą stawiania zadań do wykonania oraz perswadowania - tłumaczenia zasad postępowania moralnego.
Do metod grupowych wpływu bezpośredniego zalicza się takie jak: kształtowanie norm i wartości grupowych, np.: w klasie szkolnej, restrukturowanie powiązań interpersonalnych w grupie, kreowanie przywództwa w klasie lub w innej grupie wychowawczej.
Metoda nagradzania i metoda karania często występują łącznie, gdyż stanowią jedne z najczęściej stosowanych metod oddziaływań wychowawczych. Metody nagradzania nazwano wzmocnieniami karania - wzmocnieniami negatywnymi.5
Okazuje się, że kara bywa skuteczna tylko do pewnego momentu. Przekroczenie granicy skuteczności kary powoduje to, że występują odwrotne skutki niż planowane przez wychowawcę. Zresztą także brak nagrody za określone zachowanie wychowanka przyzwyczajonego do
____________________
¹ K. Sośnicki, Teoria środków wychowania, Warszawa 1975.
² H. Muszyński, Zarys teorii wychowania, Warszawa 1977.
³ K. Konarzewski, Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, Warszawa1983.
4 M. Łobocki, Wychowanie w klasie szkolnej, Warszawa 1986.
5 M. Kwiatowska (red.), op. cit., s. 62.
pozyskiwania nagród jest właśnie karą. Podobnie bywa w sytuacji
odwrotnej, kiedy to brak kary staje się nagrodą dla wychowanka, w sytuacji, kiedy ten spodziewał się akurat kary za swoje zachowanie.
Wydaje mi się, że operowanie karami nagrodami, często występuje w kontaktach rodziców z dziećmi, wychowawców z wychowankami, ale bywa, że owe kary i nagrody są mało skuteczne.
Metoda modelowania, czyli kształtowania zachowań wychowanków, według określonego wzoru uznanego za cenny. Najważniejszym problemem w tej metodzie jest ukazanie owego wzoru, jego wartości i cech osobowościowych.
Metoda modelowania polega na tym, że dziecko naśladuje zachowania wzoru i identyfikuje się z nim, z jego zachowaniami, poglądami.¹ Dlatego w metodzie modelowania ważne jest to, że wychowanek chce upodobnić się do owego modelu, kształtuje swoją osobowość na jego podobieństwo, naśladuje go w formułowaniu myśli, w zachowaniach społecznych.
Każda metoda obejmuje poszczególne czynności metodyczne, które są jej podporządkowane. Czynności metodyczne bywają w pedagogice nazywane „sposobami”, stąd mówi się o metodach i sposobach wychowania.²
Kolejną metodą wychowawczą indywidualną jest stawianie zadań. Jej skuteczność zależy od rodzaju stawianych wychowankowi zadań do wykonania, klimatu pedagogicznego i społecznego, jaki towarzyszy tym zadaniom, ocenianie ich wykonania sensowności podejmowania określonego trudu fizycznego i psychicznego.³
Jedną z najczęściej stosowanych metod w procesie wychowania jest
____________________
¹ J. Górniewicz, op. cit., s. 70
² Tamże, s. 71.
³ Tamże, s. 71.
metoda perswazji.1 Istotą tej metody jest tłumaczenie, objaśnianie dziecku norm i zasad moralnych, błędu w jego postępowaniu, błędów w postępowaniu innych osób, bliskich dziecku. Perswadowanie to także przekonywanie kogoś do własnego stanowiska wyrażonego w określonych, ważnych dla perswadującego, sprawach.
Do zestawu metod oddziaływania poprzez grupę zalicza się taką metodę, jak kształtowanie norm i wartości grupowych. Metoda ta staje się skuteczna szczególnie wtedy, kiedy wychowawca jest akceptowanym członkiem grupy, albo nawet jej przywódcą. Ma on wpływ na tworzenie się określonych reguł współżycia społecznego w tejże grupie, na zachowania poszczególnych osób.2
Inną metodą jest restrukualizacja spontanicznie ukształtowanych w grupie relacji interpersonalnych opartych na zasadzie atrakcyjności poszczególnych członków i tworzących określoną sytuację socjometryczną, czyli układ pozycji zajmowanych dzieci w grupie.3
Również metoda kreowania przywództwa grupowego jest niezwykle delikatnym sposobem podchodzenia do problemów wychowawczych.
Nie zawsze diagnozy wychowawcy w tym względzie pokrywają się z interesami i oczekiwaniami innych członków grupy.
Zasadniczym celem stosowanych metod grupowych jest jednak modyfikacja postaw wychowanka lub grupy wychowanka lub grupy wychowanków.
Ogromną rolę w pracy nauczyciela przedszkola odgrywają, moim zdaniem, działania wyzwalające określone rodzaje aktywności wychowanków. Jeśli te działania są celowo organizowane po to, aby
____________________
¹ E. Bełczewska, M. Herde, E. Kwiatkowska, J. Wasilewska, A. Łada - Grodziska, op. cit., s. 12.
² Tamże, s. 13.
³ Tamże, s. 72.
wychowankowie przejawiali oczekiwane przez wychowawcę różne rodzaje aktywności.
1.5. Kompetencje nauczyciela.
Zawód nauczyciela należy do nielicznych zawodów, które zostały podniesione do rangi zawodu o szczególnym znaczeniu społecznym,
specyficznych zadaniach i warunkach pracy. Nauczyciele mają status określający ich obowiązki i uprawnienia zawodowe i socjalne, które zawarte są w Karcie nauczyciela - ustawie z dnia 15 marca 2000 r.¹
Karta nauczyciela określa: obowiązki nauczycieli, wymagania kwalifikacyjne, zasady nawiązania, zmiany i rozwiązania stosunku pracy, nagrody i odznaczenia, uprawnienia socjalne, postanowienia dotyczące ochrony zdrowia nauczycieli oraz odpowiedzialność dyscyplinarną. Swoimi postanowieniami Karta nauczyciela obejmuje nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych państwowych szkół od przedszkola do szkół po maturalnych.
Obowiązki nauczycieli zostały wytyczone w rozdziale 2 Karty nauczyciela, w którym stanowi się, co następuje:²
Art.6. Nauczyciel obowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą; wspierać każdego ucznia w jego rozwoju oraz dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego. Nauczyciel obowiązany jest kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka; dbać
____________________
¹ Karta Nauczyciela, Dz. U. z 2000 r., Nr. 12, roz. 2.
² Tamże, Art. 6.
o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.
Art.6a.1. Praca nauczyciela, z wyjątkiem pracy nauczyciela stażysty, podlega ocenie. Ocena pracy nauczyciela może być dokonana w każdym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie roku od dokonania oceny poprzedniej lub oceny dorobku zawodowego, z inicjatywy dyrektora szkoły lub na wniosek:¹
1) nauczyciela.
2) organu sprawującego nadzór pedagogiczny.
3) organu prowadzącego szkołę.
4) rady szkoły.
5) rady rodziców.
Art.7.1 Szkołą kierują dyrektor, który jest jej przedstawicielem na zewnątrz, przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły, przewodniczącym rady pedagogicznej. Dyrektor sprawuje opiekę nad dziećmi i młodzieżą uczącą się w szkole.²
2. Dyrektor szkoły odpowiedzialny jest w szczególności za:
1. Dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły.
2. Realizację zadań zgodnie z uchwałami rady pedagogicznej i rady szkoły, podjętymi w ramach ich kompetencji stanowiących oraz zarządzeniami organów nadzorujących szkołę.
3. Tworzenie warunków do rozwijania samorządnej i samodzielnej pracy uczniów i wychowanków.
4. Zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu zawodowym.
____________________
¹ Tamże, Art. 6a.1.
² Tamże, Art. 7.1.
5. Zapewnienie w miarę możliwości odpowiednich warunków organizacyjnych do realizacji zdań dydaktycznych i opiekuńczo - wychowawczych.
W świetle tych artykułów nauczyciel wspierający ucznia w jego rozwoju, dbający o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich winien posiadać wymagane kwalifikacje, które określa rozdział 3 Karty nauczyciela:
Art.9.1. Stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która:¹
1. Posiada wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje.
2. Przestrzega podstawowych zasad moralnych.
3. Spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu.
3. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, a w stosunku do nauczycieli szkół artystycznych - minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami, w drodze rozporządkowania, określa szczegółowe kwalifikacje wymagane od nauczycieli oraz szkoły i wypadki, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia.
Podstawową jednak sprawą, która decyduje o jakości pracy nauczyciela, jest dobra znajomość programu i systematyczna jego realizacja z zastosowaniem metod odpowiadających współczesnym osiągnięciom naukowym. Dobra orientacja w całokształcie treści programowych jest konieczna, z tego względu, że treści podane dla rocznika młodszego nie są powtarzane w części przeznaczonej dla rocznika następnego. Aby praca z dziećmi przyniosła maksymalnie dobre efekty,
____________________
¹ Tamże, roz 3, Art.9.1.
musi charakteryzować się ciągłością i systematycznością. Wszelka działalność przypadkowa, chaotyczna, bez przewidywania i właściwych środków realizacji, nie przyniesie korzyści wychowankom i nie da zadowolenia nauczycielowi.
W procesie wychowawczym doniosłą rolę odgrywają umiejętności interakcyjne, czyli komunikacyjne. Niezbędne dla harmonijnej komunikacji są następujące umiejętności nauczyciela:¹
- umiejętności ścisłego i zrozumiałego wyrażania swoich myśli, opinii, oczekiwań, dostosowanego do umiejętności językowych dzieci;
- umiejętność wczuwania się w przeżycia i emocje uczniów, rozumienia tych przeżyć;
- umiejętność zadawania pytań, wyrażająca się m.in.:
- dostosowaniem pytań do poziomu uczniów (słabszy zadaje pytania łatwiejsze, zdolniejszym - trudniejsze);
- unikaniem zachowania pytań w ścisłej kolejności;
- zadawaniem pytań zaczynających się, od „dlaczego”, aby zachęcić uczniów do przedstawiania argumentów;
- formułowanie pytań otwartych, (na które jest więcej niż jedna odpowiedź) i zamkniętych.
Ważnym elementem kompetencji nauczyciela jest umiejętność określania celów edukacji, czyli samodzielność w ustalaniu odpowiedzi na pytanie: Co uczeń w czasie zajęć osiągnie?
Dotyczy to zarówno celów konkretnych zajęć, jak i celów nadrzędnych, do osiągnięcia, których dążymy przez cały okres nauki.
Aby osiągnąć zamierzone cele należy stworzyć odpowiednie warunki pracy.
____________________
¹ J. Jaśkowska, Kompetencje nauczycieli…„Życie szkoły” 2003, s. 472.
Nauczyciel powinien wykazać się umiejętnością doboru i posługiwaniu się środkami dydaktycznymi. Dziecko jest istotą dynamicznie się rozwijającą, nieustannie aktywną, wybiegającą poza rzeczywistość, która je otacza. Dlatego ważne jest korzystanie przez nauczyciela z różnorodnych środków dydaktycznych, np.: rozsypanek, plątaninek, uzupełnianek, krzyżówek, zagadek, środków audiowizualnych - radia, radia, magnetofonu, wideo, grafoskopu, komputera. Właściwy dobór i wykorzystanie wielu środków w czasie zajęć zachęca i mobilizuje dzieci do aktywnej pracy.
Szczególną uwagę pragnę zwrócić na specyficzną i niezwykle ważną umiejętność, a mianowicie diagnozowanie. Istotą pracy nauczyciela jest wspomaganie rozwoju ucznia i w związku z tym znajomość możliwości psychofizycznych dziecka, a także wiedza o warunkach środowiskowych są niezbędne dla podjęcia właściwych zadań edukacyjno - wychowawczych.¹
Umiejętność diagnozowania wymaga od nauczyciela:²
- zdobywania i gromadzenia informacji o uczniu (jego warunkach środowiskowych, stanie zdrowia, rozwoju intelektualnym, interakcjach społecznych itp.);
- posługiwania się swoistymi narzędziami zbierania informacji (ankiety, testy, obserwacje itp.);
- analizowania wytworów pracy dziecka (rysunki, pismo);
- systematycznego porządkowania zgromadzonych informacji;
- formułowania opinii o dziecku.
W swojej pracy nauczyciel nieustannie oddziałuje na wychowanków. Szczególnie ważne jest to oddziaływanie w nauczaniu zintegrowanym,
____________________
¹ Tamże, s. 472.
kiedy wychowawca pracuje z dziećmi 7 - 8 letnimi, a więc osobowościami o wyjątkowej plastyczności i podatności na wszelkie zabiegi dydaktyczne i wychowawcze. Sytuacja ta wymaga szczególnej odpowiedzialności oraz wysokiego poziomu kompetencji oraz umiejętności.
Według mnie powinnością nauczycieli jest ciągłe kształcenie pedagogiczne w celu lepszego poznania i zrozumienia dziecka oraz stała refleksja etyczna. Nauczyciel musi być świadomy tego, że jego zawód ma charakter aksjologiczny. Powinien posiadać zdolność rozumnego odnoszenia się do własnej osoby, do innych ludzi czy rzeczy.
Nauczyciel musi zawsze pamiętać, że jest odpowiedzialny przed dzieckiem, jego rodzicami, własną grupą zawodową, władzami oświatowymi, a przede wszystkim przed własnym sumieniem.
2. Wychowanie przedszkolne a gotowość do podjęcia nauki czytania i pisania
2.1. Treści dotyczące pisania i czytania w wybranym programie wychowania przedszkolnego
Właściwe przygotowanie dzieci do szkoły wymaga rozumienia pojęcia dojrzałości szkolnej, która określona jest ogólnie jako poziom wszechstronnego rozwoju dziecka, który pozwala mu rozpocząć naukę szkolną i bez trudności sprostać wynikającym z tego faktu obowiązkom.¹
Przygotowaniem dzieci do szkoły w bardzo dużym stopniu zajmuje się przedszkole, w którym dokonuje się czynności zmierzające do wyzwalania różnorodnej aktywności dzieci, pozwalających każdemu wychowankowi osiągnąć możliwie najwyższy dla niego poziom dojrzałości szkolnej. Osiąganie dojrzałości fizycznej, emocjonalno - społecznej i umysłowej.²
To proces długi i powolny, którego realizacja w przedszkolu rozpoczyna się już w pracy z 3 - latkami.
Jednym z wielu kryteriów osiągnięcia gotowości do rozpoczęcia nauki w szkole jest przygotowanie do pisania i czytania.
Wychowanie przedszkolne sprzyja tworzeniu warunków do nabywania przez dzieci i rozwijania umiejętności czytania i pisania.³
Umiejętności decydujące o powodzeniu w nauce czytania i pisania dojrzewają i doskonalą się w ciągu całego okresu przedszkolnego.
Prześledzenie ich w kolejnych poziomach pozwoli nauczycielowi określić zakres tych umiejętności u dzieci, z którymi rozpoczyna pracę i zaplanować własne zadania do realizacji.
W omówieniu zagadnień z zakresu przygotowania do nauki pisania i czytania posłuży mi wybrany program wychowania przedszkolnego, ____________________
¹ A. Łada - Grodzicka, Przewodnik metodyczny ABC sześciolatka, Warszawa 2000, s. 29.
² E. Barańska, op. cit., s. 441.
³ Tamże, s. 442.
a mianowicie ABC… Program wychowania przedszkolnego XXI wieku.1
W programie wyodrębniono obszar edukacji w zakresie przygotowania do pisania i czytania, w skład, którego wchodzą określone zagadnienia. Są to:
1. Doskonalę spostrzegawczość wzrokową.
2. Doskonalę wrażliwość słuchową.
3. Przygotowuję się do pisania.
4. Przygotowują się do czytania i zaczynam czytać.
Moim zdaniem program jest bardzo dobrze sprecyzowany, który uwzględnił stopniowanie, czyli podział na poziomy, zwracając uwagę na dzieci mniej uzdolnione i te bardziej. Stopniowanie obejmuje IV poziomy i treści rozszerzające.
1. Doskonalę spostrzegawczość wzrokową.
Dziecko w wieku przedszkolnym poznaje świat w sposób wielozmysłowy przez spostrzeżenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe, węchowe i inne. Spostrzeżenia dzieci 3 - 4 letnich mają charakter całościowy, związany z nieuporządkowanym, przypadkowym charakterem spostrzegania, globalnym ujmowaniem przedmiotu i dostrzeganiem cech, które oddziaływają na emocje, indywidualne zainteresowania dziecka lub są dominujące (np.: intensywna barwa).²
Dokładność spostrzegania doskonali się wraz z rozwojem dziecka przez cały okres przedszkolny. Dobrze rozwinięta spostrzegawczość wzrokowa pomaga różnicować litery o podobnych kształtach, a pamięć wzrokowa sprzyja zapamiętywaniu ich wyglądu.
____________________
¹ E. Bełczewska, M. Herde, E. Kwiatkowska, J. Wasilewska, A. Łada - Grodzicka, op. cit.
² Tamże, s. 95.
Poziom percepcji wzrokowej ogrywa ważną rolę w przygotowaniu do pisania i czytania.
Wyróżnia się spostrzeganie przypadkowe, czyli niezamierzone i zamierzone czyli ukierunkowane na cech przedmiotów i zjawisk, oraz spostrzeganie występujące w czasie celowo zorganizowanej obserwacji.¹
Szczególną uwagę zwrócę na poziom I przystosowany dla dzieci mniej uzdolnionych treści rozszerzające, czyli treści dostosowane dla dzieci z większymi uzdolnieniami.
Poziom I
1. Przyglądanie się temu, co znajduje się w otoczeniu, określanie ogólnego wyglądu i łączenie nazwy z desygnatem pojęcia.
2. Porównywanie ze sobą dwóch takich samych zabawek (rzeczy, obrazków) różniących się wyraźnymi cechami: barwą, wielkością lub kształtem… np. piłka żółta i czerwona; samochód mały i duży; wstążka długa i krótka.
3. Dobieranie w pary dwóch takich samych obrazków, przedstawiających znane i bliskie dzieciom zabawki i rzeczy.
4. Dobieranie w pary dwóch takich samych obrazków różniących się jedną cechą, np. kolorem: jedno jabłko żółte, drugie czerwone; miś biały i czarny…
5. Zgadywanie, która zabawka (np. z pośród trzech) została schowana (podanie jej nazwy).
6. Zgadywanie, który obrazek (przedstawiający pojedynczą rzecz) został schowany.
7. Oglądanie obrazków i wypowiedzi na temat ich treści.
8. Składanie według wzoru prostych obrazków pociętych na 2 - 4 części - na obrazku przedstawiamy jeden przedmiot (cięcia wykonane według linii
____________________
¹ Tamże, s. 95.
poziomych i pionowych - kwadraty i prostokąty).
9. Porządkowanie zabawek znanych przedmiotów według jednej, wybranej cech (rodzaju, wielkości, koloru…).
10. Obserwowanie przykładów tworzenia z figur geometrycznych różnych obiektów, przedmiotów i układów.
11. Obserwowanie przykładów powstawania z klocków prostych budowli, porównywanie wyglądu klocków.
Treści rozszerzające
1. Składanie obrazków z 16 i więcej części, także puzzli (układanie według wzoru i bez wzoru).
2. Układanie i rysowanie kompozycji szeregowych powtarzającym się rytmie z uwzględnieniem różnorodnych figur, kształtów form.
3, Zgadywanie, co zostało schowane z liczby ponad ośmiu rzeczy (obrazków).Zwiększenie liczby chowanych przedmiotów, co 2 - 3 i więcej, więcej zależności od stopnia spostrzegawczości i pamięci wzrokowej dzieci.
4. Opowiadanie zapamiętywanych treści oglądanego przez krótki czas obrazka.
2.Doskonalę wrażliwość słuchową.
Przygotowaniu do nauki czytania bardzo ważne są wszelkie ćwiczenia słuchowe odnoszące się do słuchu fizycznego, muzycznego i językowego. Słuch fizyczny związany jest z odbieraniem bodźców słuchowych docierających do ucha i uwarunkowany prawidłowym działaniem narządu słuchu. Słuch muzyczny związany jest z wrażliwością na dźwięki muzyki, a słuch językowy z wrażliwością na dźwięki mowy ludzkiej.
Rozwijanie wrażliwości słuchowej może pojawiać się nie tylko w specjalnie organizowanych zabawach dydaktycznych zajęciach, jak również w sytuacjach dnia codziennego. Bardzo ważnym zadaniem jest także rozwijanie pamięci słuchowej, czyli powtarzanie różnych dźwięków i ich układów rytmicznych. Po takich zabawach słuch dziecka staje się uwrażliwiony na odbieranie i odtwarzanie wielorakich dźwięków, które płyną np. z mowy ludzkiej.
Poziom I i II
1. Rozpoznawanie głosów wydawanych przez znane zwierzęta (np. kot, pies, kura, kogut, kaczka, krowa…). Przyporządkowanie głosu do obrazka przedstawiającego dane zwierzę - nazywanie zwierząt (naśladowanie głosów).
2. Rozpoznawanie odgłosów wydawanych przez znane pojazdy (np. samochód, traktor, autobus…) oraz ich sygnałów specjalnych (np.. klakson, alarm samochodowy, sygnały dźwiękowe pojazdów uprzywilejowanych). Przyporządkowanie głosu do obrazka przedstawiającego dany pojazd - nazywanie pojazdów.(Nierzadko dla dzieci ze środowiska wiejskiego bliższe, a zatem łatwiejsze, będą głosy zwierząt, a dla dzieci za środowiska miejskiego bliższe będą odgłosy pojazdów)
3.Wsłuchiwanie się w odgłosy dochodzące z otoczenia (przy zamkniętych oczach - skupianie się na dźwięku) i nazywanie czynności, które powodują ich powstawanie, np. pukanie do drzwi, zamykanie drzwi, odkręcanie kranu, otwieranie szuflady.
4. Określanie odległości i miejsca, z którego dochodzi głos, np. z bliska, z daleka, z korytarza, za okna, z tyłu, z przodu, od strony szafy…
5.Zabawa dydaktyczna „Gdzie ukrył się miauczący kotek” (lub inna zabawa wydająca dźwięk) albo „Zgadnij, co teraz robię?” - wsłuchiwanie się w odgłosy znanych czynności.
6. Posługiwanie się umiarkowanym głosem i rozumienie, że przebywanie w hałasie jest szkodliwe dla naszego słuchu i zdrowia.
Treści rozszerzające
1. Określanie stopnia nasilenia odgłosów dźwięków poprzez używanie różnych określeń: ledwo słyszalne, bardzo słabe, słabe, ciche, średnie, średnio głośne, głośne, donośne, bardzo głośne, hałaśliwe (ćwiczenia słownikowe).
2. Próby określania cech głosu aktorów występujących w oglądanych teatrzykach, spektaklach teatralnych lub w słuchanych nagraniach literatury dziecięcej.
3. Przygotowuję się do pisania.
O przygotowaniu do pisania decyduje poziom sprawności ruchowej, manualnej, koordynacji wzrokowo - słuchowej, orientacji przestrzennej, lateralizacji, spostrzegawczości, analizy i syntezy wzrokowej i wielu innych czynników. Bardzo ważna jest również pamięć wzrokowa, ruchowa, rozumienie symbolu i sprawność wszystkich procesów poznawczych. Szczególna rolę odgrywają czynności manualne, w tym działania plastyczne, techniczne i konstrukcyjne.
Ostatnim etapem poprzedzającym przygotowanie do pisania są specjalne ćwiczenia graficzne. Wyróżnione są w nich różne wzory i znaki literopodobne, w których (zawartych) zawarte są kształty występujące w literach.
Poziom I
1. Opanowanie prostych czynności samoobsługowych (w tym jedzenie i poprawne trzymanie łyżki).
2. Systematyczny udział w zabawach i zajęciach ruchowych, ze szczególnym uwzględnieniem różnorodnych ruchów całego ciała, w tym kończyn górnych.
3.Systematyczny udział w zajęciach umuzykalniających uwzględniających proste formy ruchu przy muzyce i zajęciach rytmizujących (uczenie się kierowania ruchami własnego ciała i ruchami rąk - proste ilustracje ruchowe piosenek).
4. Udział w zabawach ilustrowanych ruchami obu rąk i ruchami palców, np. „Dwa Michały”, „Rodzina”, „Stuk, puk w okieneczko”, „Co robi golasek rano”…
5.Rozwiązywanie zagadek ruchowych - odtwarzanie przez nauczycielkę ruchem i gestem prostych, znanych czynności. Ze strony dzieci - naśladowanie ruchów.
6. Wykonywanie prostych prac plastycznych - poprawne trzymanie kredki i pędzla.
7. Budowanie z różnych klocków. Wkładanie jednych przedmiotów w drugie.
8. Rozumienie podstawowych pojęć odnoszących się do położenia w przestrzeni, kierunku i wielkości (na - pod, wysoko - nisko, góra - dół, duży - mały).
9. Zabawy z klockami. Próby ułożenia 3 - 4 różniących się między sobą klocków według podanego przez nauczycielkę wzoru..
Treści rozszerzające
1. Wyrażenie swobodnej ekspresji ruchowej przy muzyce (ruch całego ciała, głowy, nóg, rąk i dłoni).
2. Majsterkowanie z pomocą prostych narzędzi (usprawniające ruchy drobnych mięśni dłoni i palców). Haftowanie krzyżykami.
3. Próby pisania liter w liniaturze na kartkach zeszytu stosowanego w klasie pierwszej.
4. Wykorzystanie elementów metody „Don De'part”, tzw. „metody dobrego startu” i elementów ćwiczeń Dennisona.
4.Przygotowuję się do czytania i zaczynam czytać.
W przygotowaniu do czytania szczególnie ważne jest doskonalenie:
a) poprawność wymowy i umiejętności wypowiadania się (dbałość o bogactwo słownika, właściwe posługiwanie się melodią, akcentem i rytmem mowy);
b) zdolności myślenia i zapamiętywania;
c) Umiejętności skupiania uwagi, patrzenia, słuchania i rozumienia;
d) wrażliwości słuchu fizycznego, muzycznego i językowego;
językowego) spostrzegawczości wzrokowej;
f) umiejętności porównywania, różnicowania, kojarzenia, porządkowania i zapamiętywania bodźców słuchowych wzrokowych (obrazków, kształtów), kształtów także kojarzenia z nimi różnych umownych znaczeń (np. umowa:2 uderzenia w kołatkę - siad prosty; 3 uderzenia - siad skrzyżny…);
g) powstawania zainteresowań czytelniczych i utrzymywanie stałego kontaktu z książką (ilustracją i tekstem).
Powszechnie wiadomo, że w analizie i syntezie słuchowej wyróżnia się: głoskę, zgłoskę i słowo, a w analizie i syntezie wzrokowej: literę, sylabę i wyraz. Sylaba i wyraz mogą być wypowiedziane lub napisane. Nazwa „zgłoska” była przeznaczona dla nauczyciela, prawdopodobnie jak terminologia odnosząca się do ćwiczeń słuchowych w obrębie początku, środka i końca wyrazu (na głos, śród głos, wygłos).
Określenia: wyraz i słowo, używane są zamiennie, zależy to od sytuacji i kontekstu np. „On mówi brzydkie wyrazy (słowa)”
Poziom I
1. Doskonalenie umiejętności słownego komunikowania się z otoczeniem.
2. Doskonalenie słuchu fizycznego, muzycznego i językowego.
3. Słuchanie i rozumienie prawidłowej mowy osób dorosłych.
4. Uczestniczenie w zabawach usprawniających narządy mowy, głos, oddech i fonację.
5. Doskonalenie spostrzegawości wzrokowej poprzez zwracanie uwagi na wygląd, kształt, barwę… i dominujące, wyraźnie cechy tego, z czym dziecko się styka (otoczenie, ludzie, zwierzęta, zabawki, przedmioty, obrazki…)
Treści rozszerzające
1. Rozwiązywanie krzyżówek literowo - obrazkowych.
2. Czytanie tekstów o wyższym stopniu trudności.
3. Zwiedzanie szkoły i klasy szklonej.
W powyżej scharakteryzowanym programie wychowania przedszkolnego, szczególną uwagę zwróciłam na wprowadzone poziomy, dźwięki, czemu oddalamy się od stereotypu przypisywania dzieciom ze wszystkich środowisk tych samych możliwości rozwojowych, a co za tym idzie konieczności dojścia do tych samych osiągnięć w ściśle określonym wieku. Wiadomo, że tempo rozwoju dziecka, czyli szybkość dokonywania się zmian w jego organizmie i psychice są różne. Podobnie rytm rozwoju, czyli regularność zachodzenia tych zmian w czasie, nie zawsze są równomierne. W wyniku tego, rozwój może przebiegać harmonijnie, może w nim występować hysharmania lub też przyspieszenie.
Przedstawię również program wychowania przedszkolnego „Razem z dzieckiem”, który jest oparty na koncepcji pedagogicznej, która sprzyja zachowaniu odrębności rozwojowej dziecka¹. Treści programowe są kierowane do każdego dziecka objętego wychowaniem przedszkolnym, bez zróżnicowania wiekowego. Termin zaś ich realizowania zależy wyłącznie od indywidualnego rytmu rozwoju dziecka oraz warunków, jakich ono wzrasta, a także od nauczyciela - bacznego obserwatora².
Program ten realizuje ideę przedmiotowości. Jest to właściwość edukacji nastawionej na stymulowanie indywidualnego rozwoju każdego dziecka zgodnie z jego możliwościami. Nie stawia wobec wszystkich dzieci tych samych wymagań³. Opiera się na aktywności wychowanków, rozwijając mocne strony każdego z nich. Kształtuje w dziecku szeroko pojętą samodzielność, która przejawia się w samoobsłudze, gotowość do podejmowania inicjatyw oraz umiejętności radzenia sobie z problemami.
Program wychowania przedszkolnego „Razem z dzieckiem” nie uwzględnia szeroko opracowanych treści dotyczących czytania i pisania. Gdyż według tego programu w przedszkolu należy stworzyć mocne podstawy, czyli „tło” do zdobycia tych umiejętności przez dziecko. „Tłem” tym będzie na przykład wykorzystywanie mowy we wszystkich sytuacjach bądź też osoba dorosła, która wspólnie z dzieckiem poszukuje, przeżywa, chce wiedzieć. W ten właśnie sposób wyrabia się gotowość dziecka do nauki czytania i pisania.
Program wychowania przedszkolnego „Razem z dzieckiem” przedstawia treści programowe dotyczące przygotowania do nauki pisania i czytania w następujący sposób:4
____________________
¹ A. Bojakowska, A. Fiedorowicz, E. Kozłowska, M. Krawcewicz, Razem z dzieckiem, Program wychowania przedszkolnego, Warszawa 2000, s. 4.
² Tamże, s. 4.
³ Tamże, s. 5.
4 Tamże, s. 28.
Treści programowe |
Przykłady działań |
Wskazówki dla nauczyciela |
1. Rozwiązywanie tzw. małej motoryki.
2. Stymulowanie zdolności percepcyjnych.
3. Poznawanie i stosowanie znaków oraz symboli.
|
Doskonalenie ręki w ćwiczeniach (lepienie, malowanie, wycinanie, konstruowanie z klocków,) kolorowanie powierzchni zamkniętych. Łączenie punktów liniami. Pokonywanie „labiryntów”. Próby odwzorowania liter, wyrazów. Rozróżnianie kształtów za pomocą wzroku. Przyporządkowanie zapisów do konkretnego przedmiotu bądź obrazka. Poznawanie kształtów poprzez dotyk; odwzorowanie ich ruchem i graficznie. Znajomość znaków stosowanych w przedszkolu (określających pogodę, nastrój dziecka danego dnia). |
Istotne jest zapewnię nie dzieciom warunków do wszelkiej działalności plastycznej, konstrukcyjnej, w tym kolorowanek i kart pracy.
Dzieci powinny mieć możliwość doświadczeń na konkretnych przedmiotach.
W zabawach i ćwiczeniach używa się znaków symbolicznych, najpierw opartych na ruchu, na zmysłach, a następnie werbalnych, graficznych. |
Zaprezentowane przeze mnie programy wychowania przedszkolnego są moim zdaniem wskazówkami dla nauczyciela, które pomogą mu w skutecznej realizacji wytyczonych celów. Autorami programów są pedagodzy i psycholodzy z dużym doświadczeniem w pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym. Wszystkie zaś proponowane zabawy i ćwiczenia są sprawdzone w praktyce.
W kolejnym podrozdziale szerzej opiszę sposoby i formy stosowane przez nauczycieli w przygotowaniu dziecka do nauki pisania i czytania.
2.2. Sposoby i formy przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania
Wprowadzenie dziecka w świat symboli graficznych, będących nośnikiem określonych treści językowych, jest przede wszystkim związane z dziecięcym zainteresowaniem otaczającym światem, a równocześnie służy kształtowaniu gotowości szkolnej. Właściwą naukę czytania poprzedza przygotowanie, które wraz z przygotowaniem do nauki pisania trwa od pierwszych dni pobytu dziecka w przedszkolu.¹
____________________
¹ B. Bieleń, Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, „Wychowanie w przedszkolu” 2003, nr 9, s. 561.
Umiejętności pisania z psychologicznego punktu widzenia ma charakter wtórny w stosunku do umiejętności czytania. Zatem wszystko to, co sprzyja gotowości do nauki czytania jest równocześnie przygotowaniem do nauki pisania.¹
Przygotowanie do nauki czytania i pisania w przedszkolu koncentruje się na rozwijaniu sprawności psychomotorycznych, rozbudzaniu i kształtowaniu procesów poznawczych oraz pozytywnych nastawień emocjonalno - społecznych² dzieci od początku ich pobytu w przedszkolu. Podstawowym warunkiem nabywania umiejętności czytania pisania jest dobra orientacja przestrzenna. Rozumienie kierunków związane jest niepodzielnie z własnym ciałem i przestrzenią, w której się poruszamy. Trzeba, zatem jak najwcześniej według mnie stwarzać dzieciom takie sytuacje, aby mogły przeżywać różnorodne poczucie kierunków, zanim będą się uczyły określania ich wzrokiem i słowem.
Najwcześniej zapoznaje się małe dziecko z kierunkiem na wprost oraz w prawo i w lewo.
W wyczuwaniu prawej i lewej strony własnego ciała znaczną pomocą okazują się zabawy i ćwiczenia równowagi.
Ważnym pytaniem staje się, jak pomóc dziecku w zapamiętywaniu prawej i lewej strony własnego ciała?³ Można to uczynić poprzez oznaczenie jednej ręki. U większości ręką dominującą jest ręka prawa. Można na niej zawiązać wstążeczkę, nitkę, założyć bransoletkę lub na palcu umieścić pierścionek, ewentualnie narysować flamastrem literę „p” albo kropkę. To oznaczenie będzie dla dziecka punktem odniesienia, że jest to ręka prawa. Skupieniem się na jednym kierunku, jest na
____________________
¹ Tamże, s. 562.
² Tamże, s. 562.
³ A. Łada - Grodzicka, op. cit., s. 96.
początku działaniem wystarczającym. Nie należy zamęczać dziecka ciągłymi pytaniami o lewą i prawą stronę.
W ćwiczeniu strony prawej i lewej znaczącą role mają zabawy z odróżnianiem stron własnego ciała. Przykłady ćwiczeń orientacji przestrzennej zaczerpnę z Przewodnika medycznego ABC sześciolatka.¹
1. Zabawy z odróżnianiem stron własnego ciała.
A. Dzieci wymieniają, czego mają po dwa: dwie ręce, dwie nogi, dwoje uszu, dwoje oczu.
Pokazują prawą rękę, prawą nogę, prawe ucho, prawe oko - wyjaśniamy, że po ich prawej stronie jest również prawy bok (pokazują). Zaznaczamy tylko, że to wszystko, co znajduje się po przeciwnej stronie ciała, określamy jako „lewe”. Skupiamy się na prawej stronie - dzieci zmieniają swoje ustawienie i określają, co znajduje się po ich prawej stronie (okno, drzwi, stolik, itp.). Zakrywają prawe oko i prawe ucho i opowiadają, jak wówczas widzą i słyszą. Umawiamy się, że w najbliższym czasie, przy odpowiedzi, będą się starały podnosić prawą rękę do góry. Wyjaśniamy, że mają prawo do popełnienia pomyłek i prosimy, aby się tym nie martwiły. Pytamy, kto czuje się niepewnie i chciałby mieć na palcu prawej dłoni przypominającą kropkę?
Rozmawiamy na temat bransoletek, wstążeczek na wybranej ręce - rysujemy kropki… itd.
B. Zabawa orientacyjna „Ciepło - zimno”.
Wybieramy rzecz, którą będziemy chować. Po środku sali ustawiamy umowny symbol (chorągiewkę, zabawkę, wazon…), od którego
____________________
¹ Tamże,
wyznaczamy kierunek prawy i lewy. Dziecko szukające otrzymuje informacje, że to „coś” schowane jest „na prawo” od chorągiewki lub „na lewo” od chorągiewki. Jego zadanie polega na szukaniu po właściwej stronie. Dzieci podpowiadają tradycyjnymi określeniami „zimno… ciepło…gorąco…parzy”.
2. Oglądanie różnorodnych naczyń z różnymi uchami i uchwytami - określanie ich nazwy i przydatności. Ustawienie naczyń tak, aby pośrodku znajdowały się naczynia z dwoma uchwytami. Po prawej stronie ustawiamy naczynia mające ucho (uchwyt) zwrócone w prawo, po lewej, w lewo. Odłożenie naczyń z dwoma uchwytami (uchami). Ustawienie naczyń z jednym uchwytem w dwojaki sposób:
a) w szeregu, uchwyty zwrócone w prawo,
b) w szeregu, uchwyty zwrócone w lewo,
Kiedy staniemy z drugiej strony naczyń, ucha będą zwrócone przeciwnie.
- Dzieci powinny zrozumieć, że nie ma naczyń, które mają ucho z ustalonej strony. Naczynia można obracać w zależności od ustalenia do nas, i nas do naczynia, kierunki ich ulegają zmianie.
Szczególnie ważną rolę w procesie przygotowania do nauki pisania odgrywa nabywanie przez dzieci zręczności, czyli sprawności w posługiwaniu się rękami oraz koordynacji wzrokowo - ruchowej i słuchowo - ruchowej, umiejętności podporządkowania ruchów kontroli wzroku lub słuchu.¹
Usprawnienie rąk dziecka ma na celu doprowadzenie do tego, aby potrafiło ono dobierać potrzebne ruchy, dostosowując je do rodzaju zadania
____________________
¹ M. Kwiatowska, op. cit., s. 389.
manualnego oraz narzędzi i materiału, z którym przyjdzie mu mieć doczynienia.
W ćwiczeniu sprawności rąk służą zabawy ruchowe związane z toczeniem się, rzucaniem i chwytaniem piłek różnej wielkości, obręczy, woreczków napełnionych piaskiem itp.
Według mnie naturalnych ćwiczeń dostarczają dziecku wszystkie czynności samoobsługowe, prace porządkowo - gospodarcze, a zwłaszcza prace plastyczne: rysowanie, malowanie, lepienie, wycinanie itp.
Innym i bardzo istotnym problemem jest rozwijanie u dziecka koordynacji wzrokowo - ruchowej. Aby osiągnąć koordynację ruchów rąk i podporządkować je kontroli wzroku - trzeba przejść wcześniejszą drogę koordynowania dużych partii mięśni i kierowania wzrokiem tymi globalnymi jeszcze czynnościami, przechodząc stopniowo do coraz bardziej złożonych i precyzyjnych ruchów. Typowe przykłady zabaw zręcznościowych kształtujących koordynację wzrokowo - ruchową w zakresie tzw. dużej motoryki to różne rodzaje toczenia się, rzucania piłek przez bramki do określonego celu, tarczy obręczy itp., zabawy w kręgle (szczególnie dla najmłodszych dzieci). Drugą grupę stanowią zabawy zręcznościowe w sali, które służą kształtowaniu precyzyjnych ruchów o mniejszej sile i dynamice, ograniczone przeważnie do pracy przedramienia, dłoni i palców. Należą do nich wszelkie warianty gry w pchełki, skaczące czapeczki, bilard, bierki.¹
Wszelkie gry i wymienione przeze mnie zabawy uczą dziecko różnicować siłę i kierunek ruchów ramienia, przedramienia, nadgarstka, palców i stopniowo prowadzą do coraz bardziej świadomego udziału wzroku dziecka w ocenie odległości celu i zależnej od niego regulacji siły mięśniowej. Pojawienie się oceny wzrokowej przed wykonaniem rzutu jest
____________________
¹ A. Łada - Grodzicka, op. cit., s. 100.
przejawem przewidywania i planowania u dziecka, dowodzi, więc o wyższym stopniu operacji umysłowo - motorycznych.
Nad koordynacją ruchów, wzroku i słuchu pracuje przedszkole wykorzystując metody zabawowo - naśladowcze i zadaniowe.
Podstawowym zadaniem związanym z przygotowaniem do nauki czytania i pisania jest doskonalenie percepcji wzrokowej i słuchowej dziecka. Proces analizy i syntezy wzrokowej rozwijany jest w różnorodnych sytuacjach, których dostarcza codzienna zabawa, zajęcia, prace samoobsługowe. Wymienię jako przykład porządkowanie zabawek, materiałów przyrodniczych itp., określenie różnic i podobieństw między tymi przedmiotami. Istotną rolę odgrywają również zabawy konstrukcyjne, układanki (mozaiki), prace z różnorodnych materiałów.¹ Konstruowanie i układanie dowolne z uwzględnieniem kompozycji asymetrycznej i abstrakcyjnej sprzyja nie tylko doskonaleniu percepcji wzrokowej. Zajęcia te ćwiczą również pamięć wzrokową i zdolność postrzegania wzajemnych stosunków, jakie zachodzą między poszczególnymi elementami (kształtami).²
Doskonalenie percepcji słuchowej następuje przede wszystkim w toku sytuacji naturalnych: zabaw, rozmów, czynności podejmowanych przez dziecko przy różnych okazjach w toku przedszkolnego dnia. Ponadto prowadzone są zabawy polegające na spostrzeganiu, różnicowaniu i określaniu zjawisk akustycznych.
Występuje to zwłaszcza na spacerach, wycieczkach, podczas zajęć umuzykalniających.
Nieodzowne są zabawy i ćwiczenia oparte na materiale słownym. Liczne zabawy, gry i ćwiczenia pomagają dziecku doskonalić słuch
____________________
¹ J. Rynek, Gry i zabawy sześciolatków, „Wychowanie w przedszkolu” 2003, nr 9, s. 545.
² Tamże, s. 546.
fonematyczny.¹
Wiele uwagi poświęcić należy w procesie przygotowania do nauki czytania analizie i syntezie słuchowej (dźwiękowej) słów.
Powszechnie wiadomo, że w analizie i syntezie słuchowej teoretycznie wyróżniono: głoskę, zgłoskę, słowo, a w analizie i syntezie wzrokowej: literę, sylabę i wyraz.
W edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej wyeliminowano podwójne nazewnictwo, ponieważ język jest tworem żywym i podlega ciągłym przeobrażeniom. W wyniku tych zmian, powstało uproszczenie, polegające na pozostawieniu rozgraniczenia nazw dla pojęcia „głoski i litery”, oraz posługiwaniu się nazwą: sylaba i wyraz, zarówno w odniesieniu do wypowiedzi, jak i do napisów. W związku z tym nauczyciel stosuje jednolitą terminologię, a mianowicie: głoska, litera, sylaba, wyraz.2
Uważam, że najważniejszym zadaniem jest kształtowanie motywacji do samodzielnego czytania, czyli wyzwolenie wewnętrznej chęci do czytania. Jeśli dziecko jest zainteresowane książką i słowem pisanym, jeżeli przejawia samoistną ciekawość liter. Bardzo ważne dla nauki czytania są wszelkie ćwiczenia słuchowe, występują w nich ćwiczenia słuchu fizycznego, muzycznego i językowego. Dzieci rozpoznają odgłosy płynące z otoczenia, głosy zwierząt, dźwięki instrumentów. Po wielu takich zabawach słuch dziecka staje się uwrażliwiony na odbieranie wielorakich dźwięków płynących z otoczenia w tym także dźwięków mowy ludzkiej. Wówczas możemy przystąpić do ćwiczeń udoskonalających słuch językowy.
____________________
¹ Tamże, s. 546.
² J. Porayski - Pomsta, ABC wiedzy o języku, „Wychowanie w przedszkolu” 2003, nr 9, s. 515.
Książka „ABC sześciolatka. Przygotowanie do czytania. Poznaję litery”¹, zapoznaje dziecko z 23 literami, są to litery: a, b, c, d, e, f, g, i, j, k, l, ł, m, n, o, p, r, s, t, u, w, y, z.(patrz aneks 4).
Treść książki jest zgodna z programem wychowania przedszkolnego dla dzieci sześcioletnich.
Wprowadzone zabawy i ćwiczenia mają wspomagać wysiłek dziecka w bardzo ważnym etapie przyswajania liter.
Proces utrwalania litery zamierza do zapamiętania jej kształtu i skojarzenia go z określonym dźwiękiem.
Najkorzystniejsze w tym procesie są także metody pracy, które rozbudzą zainteresowanie czytaniem i wyzwolą w dziecku motywację do podejmowania wysiłków zamierzających do opanowania tej umiejętności. Zajęcia powinny być prowadzone w ciekawej formie zabawowej, ponieważ jest to nadal podstawowa forma działalności dziecka sześcioletniego. Dziecko w tym wieku powinno bawiąc się - uczyć.
Przedstawię propozycję przygotowania do nauki czytania i pisania Metodą Dobrego Startu.²
Założeniem tej metody jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, funkcji spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych (czucie ruchu) i motorycznych oraz współdziałania między tymi funkcjami czyli integracji percepcyjno - motorycznej. Usprawnienie w tym zakresie, jak również kształtowanie lateralizacji (ćwiczenia ustalenia ręki dominującej) i orientacji w prawej i lewej stronie ciała jest wskazane dla dzieci przygotowujących się do nauki czytania i pisania, natomiast jest niezbędne dla dzieci, u których
____________________
¹ A. Łada - Grodzicka, op. cit., s. 7.
² M. Bogdanowicz, M. Barańska, E. Jakucka, Od piosenki do literki czyli Metoda Dobrego Startu, Gdańsk 1998, s. 6.
występują opóźnienia rozwoju tych funkcji.¹
Ćwiczenia prowadzą do większej harmonii rozwoju psychoruchowego: wyższego poziomu rozwoju i współdziałania funkcji intelektualnych (mowy, myślenia) i instrumentalnych (spostrzeżeniowo - ruchowych).
Dzięki temu dochodzi do prawidłowego wykonania czynności ruchowych we właściwym czasie i przestrzeni, i harmonii z czynnościami poznawczymi, w tym językowymi. Doskonalenie orientacji percepcyjno - motorycznej i kompetencji językowych ułatwia naukę czytania i pisania wszystkim dzieciom.²
Natomiast wyrównywanie dysharmonii rozwojowych w przypadku dzieci „ryzyka dysleksji” może skutecznie zapobiegać powstawaniu niepowodzeń szkolnych. W przypadku dzieci opóźnionych w rozwoju, udział w ćwiczeniach służy rehabilitacji zaburzeń rozwoju psychomotorycznego i pomaga im zmniejszyć trudności w opanowywaniu skomplikowanych umiejętności szkolnych. 3
Metoda Dobrego Startu ma nie tylko aspekt profilaktyczno - terapeutyczny, ale również aspekt diagnostyczny. Na podstawie obserwacji zachowania dziecka, analizy trudności występujących przy wykonywaniu ćwiczeń oraz popełnionych błędów pozwala wnioskować o ich przyczynach, to znaczy rodzaju i głębokości zaburzeń.
Istnieją trzy podstawowe formy Metody Dobrego Startu. W każdej z nich znajdują się propozycje różnych programów do wybory, zależnie od potrzeb dzieci, z którymi pracujemy.
____________________
¹ Tamże, s. 6.
² Tamże, s. 6.
³ Tamże, s. 7.
I. Piosenki i rysunki (proste wzory i piosenki) - dla najmłodszych dzieci
do wspierania rozwoju, a w szczególności:
- dla dzieci od czwartego roku życia oraz dzieci starszych opóźnionych w rozwoju.
Program „Piosenki do rysowania”.
II. Piosenki i znaki (złożone wzory, kształty literopodobne i piosenki) - dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym w celu przygotowania do nauki czytania i pisania, a w szczególności:
- dla dzieci 6 - 7 letnich w klasach „0”
- dla dzieci „ryzyka dysleksji”
- dla dzieci starszych, w okresie poprzedzającym naukę liter
Program „Piosenki i znaki”
III. Piosenki i litery ( litery z alfabetu łacińskiego i litery specyficznie polskie oraz piosenki) - dla uczniów rozpoczynających naukę czytania i pisania w klasie „0” i „I” oraz dla uczniów dyslektycznych, a w szczególności:
- dla uczniów z klas „0” i „I” w celu polisensorycznego uczenia się 22 liter,
- dla uczniów klas „I” w celu polisensorycznego uczenia się specyficznie polskich liter,
- dla uczniów „ryzyka dysleksji” i uczniów dyslektycznych,
- dla starszych uczniów, którzy mają trudności w nauce czytania i pisania.
Programy: „Piosenki na literki”, „Alfabet piosenek”, „Śpiewane litery”, „Od piosenki do literki”- część 1 i 2.
Struktura zajęć prowadzonych Metodą Dobrego Startu musi się zmieniać przede wszystkim z uwagi na specjalne portrety edukacyjne, możliwości i ograniczenia dzieci, które biorą udział w zajęciach.
Struktura zajęć MDS jest następująca:
I. Zajęcia wprowadzające.
II. Zajęcia właściwe:
- ćwiczenia ruchowe;
- ćwiczenia ruchowo - słuchowe;
- ćwiczenia ruchowo - słuchowo - wzrokowe.
III. Zajęcia końcowe.
Ostateczny wybór sposobów i form nauki czytania i pisania należy do nauczycielki, która powinna pamiętać, iż pierwsze doświadczenia dziecka, sukcesy i porażki, mogą zaważyć na dalszych losach szkolnych ich wychowanków.
Opis zajęć według programu „Od piosenki do literki.”
Zajęcia wprowadzające.
1. Powitanie.
Jeżeli pracuje się z grupą, to wskazane jest, aby w powitaniu wymieniać imiona wszystkich dzieci biorących udział w zajęciach. Utrwala to poczucie tożsamości i własnej wartości oraz buduje więź z grupą. Dzieci i dorośli siadają w kręgu (na krzesełkach lub dywanie), przedstawiają się imionami i witają każde dziecko piosenką z jego imieniem. Na przykład do powitania może służyć piosenka, której słowa wymyśliłam do melodii „Panie Janie”:
Witaj…(imię dziecka), witaj…(imię dziecka)
Jak się masz? Jak się masz? (machamy rękoma do dziecka, patrzymy
na nie, zaglądamy w oczy).
Wszyscy cię witamy, (wyciągamy do dziecka ręce w geście
powitania).
Wszyscy cię kochamy, (krzyżujemy ręce na piersiach w geście
obejmowania).
Bądź wśród nas, bądź wśród nas, (cała grupa chwyta się za ręce).
Możemy też zabawić się w zabawy, które ułatwiają zapamiętanie imion osób biorących udział w zajęciach. Na przykład w „Mało nas” gdzie zamiast słowa „ciebie tu potrzeba…” wstawiamy imię dziecka. Dzieci, wyróżnione w ten sposób, dołączają do osoby znajdującej się w środku koła.
2. Ćwiczenia orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
Do rozwijania orientacji w schemacie ciała i przestrzeni mogą służyć popularne zabawy, np.: „Nie chcę cię”, „Pingwin”.
3. Opracowanie piosenki i ćwiczenie funkcji językowych.
Ćwiczenia funkcji językowych powinny być związane z treścią piosenki i opierać się na jej słownictwie. Tekst piosenki jest punktem wyjścia, do rozmowy, która ma na celu wzbogacenie wiedzy dziecka o otaczającym je świecie. Osoba prowadząca może wykorzystać zajęcia, rysunki i konkretne przedmioty.
Zajęcia właściwe.
1. Ćwiczenia ruchowe.
W tych ćwiczeniach dzieci ruchem ilustrują treść piosenki. Ćwiczenia powinny angażować dużą i małą motorykę oraz rozwijać wyobraźnię.
2. Ćwiczenia ruchowo - słuchowe.
W tej części zajęć dzieci śpiewając piosenkę, jednocześnie wykonują rytmiczne ruchy. Do ćwiczeń wykorzystuje się różne przedmioty: instrumenty perkusyjne, szarfy, przedmioty codziennego użytku, woreczki z ryżem lub grochem. W zestawie ćwiczeń z woreczkami uwzględniono zasadę stopniowania trudności.
3. Ćwiczenia ruchowo - słuchowo - wzrokowe.
Kolejne etapy tych ćwiczeń to:
- demonstrowanie litery;
W tym etapie należy omówić kształt litery, liczbę i rodzaj elementów, z których się składa, położenie na płaszczyźnie. Służą do tego wzory liter. Należy demonstrować opracowaną literę na tle wszystkich liter odpowiadających tej samej głosce (litery: małą, wielką, drukowaną i pisaną).
- pokaz sposobu pisania liter;
Osoba prowadząca zajęcia demonstruje sposób pisania litery, zwracając uwagę na kolejność i kierunek wykonywanych ruchów.
- polisensoryczne uczenie się litery;
Dzieci uczą się kształtu i sposobu pisania litery, wodząc po niej wielokrotnie palcem, najpierw bez piosenki, a następnie śpiewając piosenkę lub jej fragment.
- reprodukowanie litery.
Do odtwarzania litery należy wybierać takie techniki, które odpowiadają możliwościom dzieci i są dla nich interesujące. Niekiedy trzeba zastosować pewne ułatwienia, np.: odtwarzanie litery „po śladzie”, łączenie kropek, pisanie w szablonie, prowadzenie ręki dziecka.
Zajęcia końcowe.
Zajęcia końcowe mają możliwość odpoczynku i rozładowania napięcia emocjonalnego, powstałego podczas wcześniejszych intensywnych ćwiczeń (patrz aneks 3).
W kolejnym podrozdziale przedstawię badania funkcji, które powinny być dokładnie zbadane w grupie przedszkolnej dzieci z potencjalnymi trudnościami w czytaniu i pisaniu.
2.3. Trudności w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania
Skuteczność oddziaływań terapeutycznych jest tym większa, im wcześniej się je zaczyna. Działania zapobiegawcze trwają krócej niż zabiegi korekcyjne, a to oznacza, iż są bardziej ekonomiczne.
Złe nawyki przy czytaniu silnie się utrwalają, dlatego praca z uczniem klasy trzeciej trwa o wiele dłużej niż z sześciolatkiem, rozpoczynającym naukę czytania.¹ Optymalnym rozwiązaniem byłoby rozpoznawanie już w grupie, pięcio - sześciolatków tych, u których mogą wystąpić trudności w czytaniu. Działania profilaktyczne powinny, więc wyprzedzać naukę czytania i pisania. Przesunięcie początków tej nauki do klas „0”, oznacza konieczność przeprowadzenia badań sześciolatków, zanim rozpoczną oni zajęcia poświęcone nauce czytania.²
Oto funkcje, które należy zbadać, aby znaleźć w grupie przedszkolnej dzieci, z potencjalnymi trudnościami w czytaniu i pisaniu:³
____________________
¹ J. Cieszyńska, Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji, Kraków 2001, s. 28.
² Tamże, s. 28.
³ Tamże, s. 29.
1. Sprawność motoryczna (duża motoryka, sprawność manualna i apraksja oralna, czyli sprawność narządów artykulacyjnych).
2. Lateralizacja.
3. Spostrzeganie wzrokowe.
4. Spostrzeganie słuchowe.
5. Umiejętności językowe.
6. Operacje myślowe.
7. Pamięć.
Zaburzenie rozwoju obserwowane w obrębie jednej z wymienionych funkcji może być przyczyną w trudności w czytaniu. Każda z funkcji warunkuje, bowiem prawidłowy przebieg procesu uczenia się czytania i pisania.
Tak szerokie ujęcie problemu zakłada konieczność kilkakrotnej obserwacji dziecka w sytuacjach zdaniowych, dlatego najbardziej uzasadnione wydaje się badanie dzieci na terenie przedszkola. Każdy pobyt w przedszkolu to sposobność zbadania większej liczby dzieci za pomocą wybranych testów. Podczas trzech, czterech spotkań z przedszkolakami, przeprowadza się całościowe badanie dużej liczby dzieci. W ten sposób wyłonione zostaną dzieci z ryzyka dysleksji.¹
Poniżej przedstawię badania pozwalające ustalić przebieg rozwoju funkcji dla nauki czytania i pisania.²
I. Badanie sprawności motorycznej.
Objawy ryzyka dysleksji można zaobserwować już w wieku poniemowlącym i przedszkolnym. Dzieci zagrożone kłopotami w czytaniu i pisaniu wykazują opóźnienia w rozwoju ruchowym, wolniej uczą się
____________________
¹ M. Bogdanowicz, Rozpoznanie dzieci „ryzyka dysleksji”, [w] J. Rządzki, Zaburzenia mowy dzieci. Wczesna profilaktyka - wybrane zagadnienia, Lublin 1995, s. 41.
² J. Cieszyńska, op. cit., s. 32 - 39.
chodzić, mają problemy z czynnościami samoobsługowymi, niechętnie rysują.
Aby sprawdzić poziom sprawności motorycznej, konieczne jest sprawdzenie dużej motoryki, sprawności manualnej (małej motoryki) oraz praksji oralnej.
Badanie dużej motoryki ma na celu opisanie umiejętności:
- chodzenia z zamkniętymi oczami po linii narysowanej kredą na podłodze lub po rozłożonym sznurku, skakance;
- skakanie na jednej nodze (naprzemiennie prawej, lewej, prawej lewej);
- łapania, rzucania i kopania piłki;
- wrzucania piłeczki do kosza lub wiaderka;
- naśladowanie ruchów rąk, nóg i głowy.
II. Badanie sprawności manualnej pozwala sprawdzić umiejętność.
- posługiwanie się narzędziami (młotek, nożyczki, widelec, nóż, ołówek); do badania należy użyć rzeczywistych przedmiotów, niedopuszczalne jest przekazywanie instrukcji: pokaż mi, jak tatuś przybija gwoździe itp., bowiem dziecko może jej nie zrozumieć lub mieć kłopoty z naśladowaniem ruchów bez rekwizytów;
- nawlekanie koralików, przewlekanie sznurówki;
- rysowanie według wzoru na piasku (piasek nasypany na duże papierowe tacki, jedna dla dziecka, druga dla badającego, który pokazuje wzór na swojej tacce);
Propozycje wzorów:
- łączenie kropek wyznaczających figury geometryczne;
Badanie praksji oralnej, czyli ustalenie sprawności narządów artykulacyjnych pozwala opisać:
- sprawność języka (proces pionizacji, tzn. umiejętności podnoszenia czubka języka do wałka dziąsłowego, umiejętność przesuwania języka do przodu i do tyłu w płaszczyźnie poziomej - imitowanie ruchów języka kotka pijącego mleko);
- sprawność warg (umiejętność wykonania naprzemiennych ruchów: usta „w ryjek” - usta „w uśmiech”);
- ruchliwość szczęki dolnej (wysuwanie i chowanie żuchwy, naprzemiennie, coraz szybsze nagryzanie dolnej i górnej wargi.
III. Badanie lateralizacji.
Określanie lateralizacji, czyli dominacji stronnej jest bardzo ważną częścią badania gotowości dziecka do nauki czytania i pisania. Należy pamiętać, że to szczególne funkcje mózgowe zlateralizowane. Stąd wynika konieczność ustalenia nie tylko dominacji ręki, ale także oka i nogi.
Badanie dominacji ręki.
Dziecko wykonuje próby prawą i lewą ręką, badający obserwuje precyzję wykonania i w pierwszym zadaniu mierzy czas.
- wkładanie pięciu koralików do buteleczki;
- rysowanie koła;
- krajanie plastykowym nożykiem wałeczków z plasteliny.
Badanie dominacji oka.
- zaglądanie do buteleczki;
- oglądanie przedmiotów z pokoju przez lunetkę;
- oglądanie przezroczy w przeglądarce lub „robienie zdjęcia” aparatem fotograficznym.
Badanie dominacji nogi.
- kopanie piłki;
- wskakiwanie na jednej nodze do narysowanych na podłodze kół;
- wykonanie tzw. Jaskółki (stawania na jednej nodze).
Dzieci w wieku przedszkolnym, u których dostrzeżono zaburzenia procesu lateralizacji, należą do grupy ryzyka dysleksji.
Wystąpienie skrzyżowanej lateralizacji i brak dominacji stronnej często jest przyczyną trudności w opanowywaniu umiejętności czytania i pisania. Lateralizacja skrzyżowana o formule PRLO (prawa ręka, lewe oko) może być także powodem ogromnych trudności w czytaniu i pisaniu. Przy konieczności zachowaniu kierunku czytania i pisania od lewej strony kartki do prawej, tendencja dominującego lewego oka do odwrócenia tego kierunku jest przyczyną opuszczania sylab w wyrazach, dokonywania metatez (przestawek) sylab lub liter w sylabach. Dzieci lewo oczne odczytują wyrazy jednosylabowe od końca, bowiem mają trudności z ustaleniem początku wyrazu. Takie słowa jak np. kot, ul, las, nas, na, pod, dzieci postrzegają jako: tok, lu, sal, san, an, dop, itp. W konsekwencji niemożliwe jest zrozumienie przez nie treści.
Badanie koordynacji wzrokowo - ruchowej.
Przerysowywanie figur geometrycznych. Dziecko rysuje każdy wzór na oddzielnej kartce gładkiego papieru o wymiarach 15x 7 cm.
Wzór 1 Wzór 2 Wzór 3
2. Labirynty (instrukcja: narysuj myszce drogę do sera, ale uważaj, żeby nie dotykać linii, ani ustawionych przeszkód, pokazujemy zaznaczone w labiryntach kwadraty.
3. Rysowanie wzorów literopodobnych.
Trudności u dzieci z ustaloną dominacją ręki przy wykonywaniu zaprezentowanych trzech prób, wskazują na zaburzenia koordynacji wzrokowo - ruchowej. Oznacza to konieczność ćwiczeń analizy i syntezy wzrokowej i sprawności manualnej.
IV. Badanie analizy i syntezy wzrokowej.
Poziom analizy i syntezy wzrokowej oznacza możliwość i szybkość uczenia się czytania i pisania. Braki w tym zakresie mogą w istotny sposób zakłócić proces nauczania.
Badanie analizy i syntezy wzrokowej.
1. Wyszukiwanie wśród sześciu obrazków tematycznych jednego różniącego się szczegółem.
2. Wyszukiwanie wśród sześciu obrazków atematycznych jednego różniącego się szczegółem. (instrukcja: zobacz tu są takie dziwne znaki, podczas ich rysowania ktoś się pomylił, jeden znaczek jest trochę inny, poszukaj go).
3. Identyfikowanie w zestawie obrazków tematycznych jednego pokazanego przez badającego. (instrukcje: poszukaj gdzie jest taki sam).
4. Identyfikowanie w zestawie obrazków tematycznych jednego pokazanego przez badającego. Przed dzieckiem na stole leży zestaw obrazków. Badający posiada identyczny zbiór. Pokazuje obrazek dziecku i mówi: poszukaj, gdzie jest taki sam.
5. Odnalezienie na dużej, sytuacyjnej ilustracji przedmiotu pokazanego na pojedynczym obrazku. Badający pokazuje obrazek np. filiżanki w kropki. Zadaniem dziecka jest odnalezienie filiżanki na dużej ilustracji.
6. Dopasowywanie brakujących części na obrazkach tematycznych (instrukcja: zobacz, z tego obrazka, ktoś wyciął małe kawałki, spróbuj ułożyć je tak, żeby znowu obrazek był cały.
7. Składanie obrazków z części. (instrukcja: ułóż obrazek z tych kawałków).
8. Układanie wzorów tematycznych z figur geometrycznych. (instrukcja: spróbuj ułożyć z twoich klocków taki sam obrazek).
9. Układanie wzorów atematycznych według podanych przykładów.
V. Badanie spostrzegania słuchowego.
Prawidłowa analiza i synteza bodźców dźwiękowych jest warunkiem niezakłóconego procesu uczenia się języka w jego mówionej i pisanej formie.
Zaburzenia słuchu fonemowego mogą być przyczyną wad wymowy oraz późniejszych problemów z czytaniem i pisaniem.
Wyłonienie grupy dzieci z trudnościami w identyfikowaniu i różnicowaniu dźwięków pozwoli na rozpoczęcie z nimi wcześniejszych ćwiczeń spostrzegania słuchowego przed przystąpieniem do nauki czytania.
Identyfikowanie i różnicowanie dźwięków (dziecko słucha wszystkich dźwięków obserwując działania badającego, a następnie słucha ich odwrócone plecami):
- co słyszysz? - identyfikowanie dźwięków: cięcie kartki nożyczkami, mieszanie wody łyżeczką, przelewanie wody;
- co słyszysz? - stukanie w kubek łyżeczką, ołówkiem, gumką.
VI. Badanie umiejętności językowych.
System języka dostarcza mówiącemu środków do: odróżnienia wyrazów od siebie (system fonologiczny), odnoszenie ich do rzeczywistości (system semantyczny) i łączenia wyrazów w zdania (system syntaktyczny). Dopiero badanie opanowania tych trzech podsystemów daje obraz umiejętności językowych dziecka.
Rozpoznanie funkcjonowania całego systemu językowego staję się konieczne, bez prawidłowego powtarzania, rozumienia i mówienia nauka czytania i pisania nie jest, bowiem możliwa.
Dzieci, u których obserwuje się niezakończony rozwój mowy lub wady wymowy należy zaliczyć do grupy ryzyka dysleksji. Niezakończony rozwój mowy to opóźnienie w opanowaniu artykulacji głosek. Głoski trudniejsze artykulacyjne bywają opuszczane w wyrazach albo zastępowane przez łatwiejsze.
Głoski dziąsłowe zazwyczaj substytuowane są przez zębowe np. „czerwony”, czerwony lub „salik”, szalik, twarde przez miękkie np. „sinka”, szynka lub „ziobać”, zobacz. Drżące „r” realizowane jest jako „j” lub „l”.
O wadzie wymowy mówimy wówczas, gdy dziecko zastępuje głoski trudne artykulacyjnie głoskami, które nie istnieją w systemie fonetyczno - fonologicznym języka polskiego. Dzieje się tak, np., gdy głoski zębowe wymawiane są interdentalnie (między zębowo), głoski dziąsłowe realizowane są z poszumem bocznym (seplenienie boczne), głoski ustne brzmią z poszumem nosowym, głoski nosowe pozbawione są cechy nosowości, dźwięczne artykułowane są bezdźwięcznie (bez udziału wiązadeł głosowych) itp. W takiej sytuacji postępowanie logopedyczne skierowane jest na korekcję wadliwie wymawianych głosek.
VII. Badanie operacji myślowych.
Nauka czytania i pisania opiera się w dużej mierze na umiejętności rozwiązywania zadań wymagających: operacji szeregowania, klasyfikowania, dostrzegania relacji między elementami zbioru, porównywania i myślenia przez analogię.
Umiejętność szeregowania (instrukcja: poukładaj pozostałe figury).
- uzupełnianie ciągu (dwa pierwsze elementy układa badający, zadaniem dziecka jest ułożenie pięciu pozostałych elementów; badający nie werbalizuje zasady, dziecko powinno odkryć ją samo, choć, nie musi jej nazwać).
Ciąg A (zasada: od najmniejszego do największego)
Ciąg B (zasada: od największego do najmniejszego)
Umiejętność przeprowadzania klasyfikacji na materiale atematycznym (instrukcja: poukładaj pozostałe figury).
- rozdzielanie klocków według cechy kształtu, abstrahując od koloru (badający składa do pudełek po jednym elemencie, dziecko kontynuuje zadanie samodzielnie).
Umiejętność przeprowadzenia klasyfikacji.
- uzupełnianie brakującego elementu w zbiorze (zadaniem dziecka jest odnalezienie wśród obrazków brakującego elementu, instrukcja: dołóż brakujący obrazek).
Trudności dziecka w dostrzeganiu cech wspólnych różnych elementów sprawią, iż problemem dla niego będzie uczenie się liter wielkich i małych, drukowanych i pisanych, a także opanowanie reguł gramatycznych i ortograficznych.
Badanie myślenia przyczynowo - skutkowego.
- układanie obrazków, na których pojedyncze przedmioty zmieniają się pod wpływem działania jakiegoś czynnika (instrukcja: zobacz, ułożę te obrazki po kolei, a potem ty spróbuj zrobić tak samo).
Zadanie instrukcyjne
Myślenie symboliczne.
- dopasowywanie schematów do przedmiotów (zadaniem dziecka jest odgadywanie, jaki przedmiot oznacza rysunek schematyczny, instrukcja: zobacz, tu są rysunki, które sama wykonałam. Ponieważ nie umiem dobrze rysować, nie wszyscy potrafią odgadnąć, co narysowałam, to jest szafa, a to…).
Analiza jakościowa wyników badania procesów myślenia ma przynieść odpowiedź na następujące pytania:
1. Czy dziecko miało trudności ze zrozumieniem instrukcji?
2. Jaki rodzaj zachowań sprawił badaniem największe problemy?
3. Czy wystąpiła wyraźna preferencja zadań tematycznych?
4. Czy dziecko stale potrzebowało potwierdzenia prawidłowości swoich wyborów?
5. Czy badany werbalizował zasady, według których działał?
VIII. Badanie pamięci.
Badanie pamięci ma ogromne znaczenie dla diagnozy przyczyn trudności w opanowaniu czytania i pisania oraz dla przygotowania ćwiczeń. Opanowanie języka w jego wersji pisanej uzależnione jest w znacznym stopniu od sprawnie funkcjonującej pamięci sekwencyjnej, ale także symultanicznej oraz od pojemności pamięci.
Badanie pamięci symultanicznej.
- zapamiętywanie dwóch, trzech obrazków pokazywanych jednocześnie (przed dzieckiem leży 15 obrazków z gry „Memory”. Badający pokazuje ze swojego identycznego zestawu dwukrotnie jednocześnie trzy obrazki, prezentuje je przeznaczając trzy sekundy na każdy obrazek. Zadaniem Badanego jest wskazanie właściwych obrazków).
Pamięć symultaniczna (jednoczesna) odgrywa istotną rolę w czytaniu globalnym. Pamięć sekwencyjna konieczna jest do nauki czytania sylabami i do opanowania czynności pisania.
Badanie pamięci sekwencyjnej.
- zapamiętywanie serii układów figur geometrycznych (przed dzieckiem leży 15 obrazków przedstawiających figury geometryczne. Badający pokazuje ze swojego identycznego zestawu dwukrotnie po dwa i dwukrotnie po trzy obrazki, prezentując je po jednym przez trzy sekundy, w odstępach sekundowych. Zadaniem badanego jest wskazanie właściwych obrazków).
Przedstawione przeze mnie badania funkcji, które decydują o kształtowaniu się umiejętności czytania i pisania pozwolą wyłonić trudności, jakie dziecko posiada w nauce czytania i pisania. Może im towarzyszyć niski poziom orientacji przestrzennej, związanej z zaburzoną lateralizacją (przewagą czynnościową jednej strony ciała nad drugą - w tym ręki wiodącej). Anatomiczne rady wzroku i słuchu także powodują trudności.
Według mnie pierwsze problemy w zakresie czytania i pisania powinny zostać zdiagnozowane przez psychologa w poradni psychologiczno - pedagogicznej, który określi również kierunek pracy z dzieckiem.
W kolejnym podrozdziale opiszę objawy dysleksji oraz błędy popełniane podczas czytania i pisania przez dzieci dyslektyczne, które mogą byś spowodowane trudnościami w kształtowaniu się różnych procesów poznawczych. Jak również ukażę pewne specyficzne trudności, które można zaobserwować u dzieci dyslektycznych w uczeniu się.
2.4. Objawy dysleksji
W literaturze przedmiotu można spotkać się z różnym rozumieniem pojęcia dysleksja. Najnowsza definicja dysleksji została opublikowana w 1994 roku w Stanach Zjednoczonych przez Towarzystwo Dysleksji im. Ortona, a brzmi następująco:
Trudności w uczeniu się jest specyficznym zaburzeniem o podłoży językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego.
Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz ich zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te są wynikiem ogólnego zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności w opanowaniu czynności pisania i poprawnej pisowni.¹
Jadwiga Cieszyńska przedstawia pięć koncepcji etiologicznych, dotyczących przyczyn dysleksji, które nie wykluczają się nawzajem:²
- koncepcję genetyczną - dziedziczenie zaburzeń funkcjonowania centralnego układu nerwowego;
- koncepcję organiczną - uszkodzenie struktur mózgu w okresie
____________________
¹ M. Bogdanowicz, Integracja percepcyjno - motoryczna. Teoria - diagnoza - terapia, Warszawa 2000. s. 25.
² J. Cieszyńska, op. cit., s. 12.
okołopłodowym;
- koncepcję hormonalną - nadprodukcja testosteronu (męskiego hormonu w okresie prenatalnym); zablokowanie rozwoju lewej półkuli;
- koncepcję opóźnionego dojrzewania centralnego układy nerwowego - zaburzenia funkcjonowania centralnego układu nerwowego powstałe we wczesnym okresie rozwoju;
- koncepcję psychodysleksji - zaburzenia emocjonalne.
U dzieci z dysleksją występują często równocześnie wady wymowy, niezakończony lub opóźniony rozwój mowy, zaburzenia słuchu fonemowego, opóźniony proces ustalania się dominacji ręki, niejednorodna lub lewostronna lateralizacja, zaburzenia uwagi i pamięci.¹
Oprócz specyficznych trudności podczas czytania i pisania pozwala wyłonić grupę uczniów, którym niezbędna jest specjalistyczna pomoc.
Błędy popełniane podczas czytania przez dzieci dyslektyczne mogą być spowodowane trudnościami w kształtowaniu się różnych procesów poznawczych.
U dzieci określanych jako dyslektyczne podczas czytania obserwuje się:²
1. Z punktu widzenia psychologicznego - trudności w dokonywaniu prawidłowej analizy i syntezy wzrokowej oraz zaburzenia koncentracji. Z punktu widzenia językoznawczego - substytucje literowe, czyli zaburzenia inwentarza liter. A oto one:
- trudności w różnicowaniu liter: b : p, b : d, h : n, p : d, p :g, d : g, j : g, l : ł, ł : t, l : t, k : l, m : w, m : n, n : u, y : u, a : ą, e : ę, c : e, r : n, j : i, f : t, o : ó, z : ż, z : ź, ż : ź, obserwowane jako sytuacje literowe (puda zamiast buda), upodobnienia literowe (jajoda zamiast jagoda), odpodobnienia
____________________
¹ Tamże, s. 12.
² Tamże, s. 15.
literowe (lelka zamiast lalka) - choć może to być także substytucja literowa;
- trudności w odczytywaniu dwuznaków obserwowanych jako substytucje literowe (synka zamiast szynka), upodobnienia (zeszyt zamiast zeszyt), odpodobnienia (chucała zamiast chuchała);
- pomijanie znaków diakrytycznych, obserwowanych jako substytucje literowe (spi zamiast śpi), upodobnienia literowe (czwiczyć zamiast ćwiczyć), odpodobnienia (szyska zamiast szyszka).
2. Z punktu widzenia psychologicznego - trudności w zachowaniu kierunku od lewej do prawej. Z punktu widzenia językoznawczego - zaburzenia liniowego uporządkowania liter, sylab w wyrazach, wyrazów w zdaniu, zdań w tekście. Wyróżnia się:
- przestawianie liter i sylab w wyrazach (metatezy), np. melko zamiast mleko, wda zamiast dwa, limany zamiast maliny;
- trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntetyzowanie sylab we właściwym porządku (metatezy) np. komolotywa zamiast lokomotywa;
- opuszczanie liter (wana zamiast wanna), sylab (pacyk zamiast pajacyk), wyrazów (tu malutki Amik zamiast tu nocuje malutki Amik), całych linii (elizje);
- powtórne odczytywanie sylab (mimilutki zamiast milutki), wyrazów (mama myje myje ją na noc zamiast mama myje ją na noc) lub całych linijek tekstów (rechuplikacje);
- ustawianie samogłoski między dwie litery oznaczające spółgłoski (anaptyksa) np. migła, magła zamiast mgła, zadanie zamiast zdanie;
- gubienie miejsca czytania;
- pomijanie interpunkcji;
- trudności w odczytywaniu wyrazów jednosylabowych, co jest związane z trudnościami w ustaleniu początku wyrazu np. son zamiast nos lub mod zamiast dom;
- sylabizowanie, wynikające z niemożliwości objęcia placu całego wyrazu, choć mogą tu również wchodzić w grę trudności artykulacyjne;
- wadliwe akcentowanie, brak akcentu zdaniowego i intonacji zdaniowej.
3. Z punktu widzenia psychologicznego - trudności w dokonywaniu prawidłowej analizy słuchowej, także zaburzenia uwagi. Z punktu widzenia językoznawczego - trudności w opanowaniu systemu fonetyczno - fonologicznego. Wyróżnia się następujące trudności:
- mylenie liter oznaczających głoski opozycyjne, pod względem miejsca artykulacji np. s i sz (kosula zamiast koszula), sposobu artykulacji np. c i s (kosyk zamiast kocyk), dźwięczności (puty zamiast buty), nosowości (wosy zamiast wąsy);
- nieprawidłowe odczytywanie liter oznaczających głoski substytuowane w mowie lub wadliwe wymawianie;
- trudności w zapisie samogłosek nosowych;
- dodawanie liter, będących znakami samogłosek do spółgłosek w sylabie (budowanie prymarnej sylaby otwartej, używanie nazw liter), np. myamya zamiast mama.
4. Z punktu widzenia psychologicznego - trudności w przeprowadzaniu operacji myśleniowych. Z punktu widzenia językoznawczego - substytucje wyrazowe w polu formalnym i znaczeniowym. Oto następujące trudności:
- zniekształcanie wyrazów przez domyślanie się ich treści z kontekstu;
- zniekształcanie wyrazów przez domyślanie się ich treści z podobieństwa formy;
- trudności w rozumieniu przeczytanego tekstu.
Zaobserwowane u dzieci dyslektycznych błędy podczas pisania są odbiciem błędów w czytaniu, mogą także występować po opanowaniu czynności czytania, jako zejściowa forma trudności. Jeśli występują, (co zdarza się rzadko) tylko jako izolowane zaburzenia, mają wówczas podłoże w nieprawidłowościach przeprowadzania analizy i syntezy wzrokowej lub niskiej sprawności manualnej.¹
Są to:
- trudności z zapisem liter podobnych pod względem budowy;
- popełnianie błędów ortograficznych (nieprawidłowe zapisy: ó - u, h - ch, ż - rz, niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter, używanie wielkich lub drukowanych liter w środku zapisywanego wzoru);
- utrzymywanie się różnorodnych błędów podczas przepisywania tekstów;
- pomijanie znaków interpunkcyjnych;
- nierozdzielnie przyimków lub rozdzielanie przedrostków;
- błędne rozmieszczenie liter w liniaturze, a także trudności z zachowaniem kierunku od lewej do prawej:
- zapisywanie liter w kierunku z dołu do góry i od prawej do lewej;
- odwracanie liter i cyfr (lustrzane odbicie) w płaszczyźnie pionowej i poziomej;
- przedstawianie kolejności liter i sylab w wyrazie;
- rozpoczynanie zapisywania wyrazów od ostatniej sylaby;
- błędne (od końca) zapisy wyrazów jednosylabowych;
- opuszczanie liter, sylab, wyrazów;
- podwajanie liter, sylab, wyrazów.²
U dzieci dyslektycznych można zaobserwować pewne specyficzne trudności w uczeniu się:³
- kłopoty z pamięciowym opanowaniem ciągów z zautomatyzowanych (dni
tygodnia, nazw miesięcy, alfabetu, numerów telefonów itp.);
____________________
¹ Tamże, s. 15.
² Tamże, s. 16.
³ Tamże, s. 17.
- trudności w zapamiętywaniu imion i nazwisk, nazw własnych, nazw kolorów;
- problemy z oznaczeniem czasu na zegarze, kierunków na mapie;
- trudności z zapamiętywaniem dat (nawet daty własnych urodzin);
- kłopoty z opanowaniem działań matematycznych (często substytucje działań i metatezy cyfr);
- kłopoty z pamięciowym opanowaniem tabliczki mnożenia.¹
Wiele wymienionych przeze mnie objawów typowych dla dzieci z dysleksją obserwuje się nie tylko u przedszkolaków, a także u pierwszoklasistów w pierwszych tygodniach nauki czytania i pisania. Może jest więc tak, że przyswajanie języka w jego wersji pisanej jest zadaniem trudnym dla wielu dzieci i mamy tu do czynienia ze zjawiskiem rozwojowym ,analogicznym do sytuacji nabywania języka przez małe dziecko.
____________________
¹ E. Górniewicz, Pedagogiczna diagnoza specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, Olsztyn 1998, s. 49.
II
Metodologiczne podstawy pracy
1. Przedmiot i cel badań
W swojej pracy licencjackiej zajęłam się ważnym z mojego punktu widzenia zagadnieniem dotyczącym roli wychowania przedszkolnego w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania.
Pierwszym krokiem, jaki należy wykonać przy prowadzeniu badań, zgodnie z koncepcją T. Pilcha, jest ustalenie jego przedmiotu i celu badań.¹
Przedmiotem badań pedagogicznych według mnie jest świadoma działalność pedagogiczna w skład której wchodzą procesy wychowania i nauczania, samowychowania i uczenia się. Przedmiot badań wynika z tematu i treści zadań, jakie mamy wykonać.
Przedmiotem moich badań jest opinia nauczycieli i rodziców na temat roli wychowania przedszkolnego w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania. Mając już określony przedmiot badań pedagogicznych sprecyzuję cel badań.
Zdaniem W. Zaczyńskiego cel badań to bliższe określenie tego, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu. Podany w koncepcji cel, musi legitymować się z konkretnością, jasnością i realnością. Realność celu polega z kolei na wytyczeniu takich zamierzeń, które leżą w granicach możliwości danego badacza.²
Natomiast celem moich badań jest sprawdzenie stopnia przygotowania dzieci sześcioletnich do nauki czytania i pisania oraz wykazanie, że w przygotowaniu dziecka do czytania i pisania dużą rolę odgrywa wychowanie przedszkolne.
Po określeniu celu i przedmiotu badań sformułuję problemy badawcze.
____________________
¹ T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 2001, s. 34.
² W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995, s. 52 - 53.
2. Problemy i hipotezy badawcze
Zadaniem M. Łobockiego „Problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”.¹
T. Pilch definiuje problem badawczy jako pytanie o naturę badanego zjawiska, o istotę związków między zdarzeniami lub istotami i cechami procesów, cechami zjawiska, to mówiąc inaczej uświadomienie sobie trudności z wyjaśnieniem i zrozumieniem określonego fragmentu rzeczywistości, to mówiąc jeszcze inaczej deklaracja o naszej niewiedzy zawartej w gramatycznej formie pytania.²
Natomiast J. Półturzycki określa problem jako trudności lub nieznaną prawidłowość, którą należy wykryć i określić, by przybliżyć jej rozpoznanie i uczynić stałym elementem wiedzy przedmiotowej.³
W podjętych przeze mnie badaniach postawiłam następujące problemy badawcze.
Problem ogólny
Jaka jest rola wychowania przedszkolnego w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania?
Problemy szczegółowe
1. Ile czasu tygodniowo nauczycielka przeznacza na przygotowanie dzieci sześcioletnich do nauki czytania i pisania?
2. W jaki sposób nauczycielka motywuje dzieci do podejmowania zadań związanych z czytaniem i pisaniem w przedszkolu?
3. Jakie środki dydaktyczne nauczycielka przedszkola stosuje najczęściej w przygotowaniu do nauki czytania i pisania?
____________________
¹ M. Łobocki, op. cit., s. 56.
² T. Pilch, op. cit., s. 43.
³ J. Półturzycki, Jak studiować zaocznie, Toruń 1998, s. 112.
4. Na czym najczęściej polegają trudności dzieci w zakresie przygotowania do nauki czytania i pisania?
5. Czy często u dzieci sześcioletnich występuje ryzyko dysleksji?
Kolejnym etapem jest formułowanie hipotez badawczych, będących odpowiedzią na postawione przeze mnie problemy badawcze. Przedstawię pojęcie hipotezy na podstawie uznanej wiedzy.
T. Pilch hipotezą nazywa wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione oraz domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne.¹
Hipotezy robocze według M. Łobockiego, są oczekiwanymi przez badacza wynikami planowanych badań.2
Według T. Kotarbińskiego hipoteza to wszelakie twierdzenia częściowo tylko udowodnione, za pomocą, którego tłumaczymy wszelakie dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia osiągniętego na podstawie danych wyjściowych.³
Traktując hipotezy jako założenia, przypuszczenia wysunęłam następujące hipotezy:
1. Nauczycielka przeznacza 3 godziny tygodniowo na przygotowanie do nauki czytania i pisania dzieci sześcioletnie.
2. Nauczycielka motywuje dzieci do podejmowania zadań związanych z czytaniem i pisaniem poprzez stosowanie metod aktywizujących, przede wszystkim zabaw i gier.
3. W przygotowaniu do nauki czytania i pisania w przedszkolu nauczycielka stosuje najczęściej ilustracje karty pracy.
4. Trudności w zakresie przygotowania dzieci sześcioletnich do nauki czytania i pisania dotyczą najczęściej słuchu fonematycznego i sprawności manualnych.
____________________
¹ T. Pilch, op. cit., s. 26.
² M. Łobocki, op. cit., s. 78
³ T. Kotarbiński, Kurs logiki, Warszawa 1960, s. 181.
5. Ryzyko dysleksji u dzieci sześcioletnich występuje dosyć często.
Przy formułowaniu hipotez badawczych należy pamiętać, że powinny być sformułowane precyzyjnie, gdyż od nich zależeć będą główne kierunki badań.
3. Metody i narzędzia badawcze
Przedmiotem rozważań w tym rozdziale są metody, techniki i narzędzia badań, które zastosowałam w moich badaniach.
W. Okoń charakteryzuje metodę jako systematycznie stosowany sposób postępowania składający się z czynności myślowych i praktycznych odpowiednio dobranych i realizowanych w ustalonej kolejności.¹
Natomiast M. Łobocki określa metody badawcze jako system reguł dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, to jest szereg operacji poznawczych i praktycznych w kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków skierowanych z góry na założony cel badawczy.²
W swoich badaniach posłużyłam się klasyfikacją metod, technik i narzędzi badawczych według T.Pilcha³. Klasyfikacja ta przedstawia się następująco:
Metody badawcze:
1. Eksperyment pedagogiczny.
2.Monografia pedagogiczna.
3. Metoda indywidualnych przypadków.
4. Metoda sondażu diagnostycznego.
____________________
¹ W. Okoń, op. cit., s. 168.
² M. Łobocki, op. cit., s. 115.
³ T. Pilch, op. cit., s. 73 - 101.
Techniki badań pedagogicznych według T. Pilcha to:
1. Obserwacja.
2. Wywiad.
a) jawny;
b) ukryty;
c) jawny nieformalny;
d) indywidualny;
e) zbiorowy;
3. Ankieta.
4. Badanie dokumentów.
5. Analiza treści.
6. Techniki projekcyjne.
W niniejszej pracy posłużyłam się metodą sondażu diagnostycznego. Pozwoliła mi ona na wnikliwe zbadanie roli wychowania przedszkolnego w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania. Aby przybliżyć tą metodę, krótko ją zdefiniuję.
Zadaniem T. Pilcha metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowość, nasilenie się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających znaczenie wychowawcze w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.¹
Przedstawię i zdefiniuje zastosowaną w swojej pracy technikę badawczą.
____________________
¹ Tamże, s. 76.
Według T. Pilcha technika badawcza to: „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzanych informacji, opinii, faktów.¹
Zaprezentuję zastosowaną przeze mnie technikę badań: ankietę.
Zdaniem T. Pilcha ankieta jest techniką gromadzenia informacji, polegającą na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego socjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności ankietera.²
Według W. Zaczyńskiego ankieta jest metodą pośredniego zdobywania informacji przepytania stawiane wybranym osobom za pośrednictwem drukowanej listy pytań, zwanej kwestionariuszem.3
Aby zamknąć ten rozdział, określić jeszcze muszę pojęcie narzędzia badawczego, które służyć mi będzie przy przeprowadzaniu badań.
Zdaniem T. Pilcha narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań.4 T. Pich narzędzia badawcze klasyfikuje następująco:
1. Kwestionariusz wywiadu.
2. Kwestionariusz ankiety.
3. Narzędzia socjometrii.
4. Narzędzia obserwacji:
- arkusz obserwacji.
5. Skale.
Narzędziem badawczym. Który posłuży mi do przeprowadzenia badań jest kwestionariusz ankiety.
____________________
¹ Tamże, s. 86 - 87.
² Tamże, s. 76.
³ W. Zaczyński, op. cit., s. 146
4 T. Pilch, op. cit., s. 76
4. Charakterystyka terenu i przebieg badań
Przeprowadzenie nie byłoby bez wybory odpowiedniego miejsca i osób, które chcemy zbadać. Właściwy wybór osób i tereny zależy w dużej mierze od rodzaju problemów, jakie chcemy zbadać i hipotez, jakie pragniemy zweryfikować. Moje badania polegały głównie na ustaleniu roli wychowania przedszkolnego dziecka do nauki czytania i pisania.
Opisane przeze mnie w poprzednim rozdziale metody, techniki i narzędzia badawcze, wykorzystałam w badaniach, które przeprowadziłam w przedszkolach na terenie miasta Sierpc.
Przedszkole Nr 1 w Sierpcu jest przedszkolem samorządowym:
- prowadzi bezpłatne nauczanie i wychowanie dzieci w wieku od 3 - 6 lat;
- prowadzi rekrutację dzieci w oparciu o zasadę powszechnej dostępności;
- zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach.
W przedszkolu prowadzone są dodatkowe zajęcia:
- rytmika;
- ćwiczenia gimnastyczne na basenie;
- język angielski;
- katecheza.
W roku szkolnym 1999/2000 przy Miejskim Przedszkolu Nr 1 powstało Stowarzyszenie „Nasze Dzieci”. Jest to pierwsze tego typu stowarzyszenie, działające na terenie Polski. Zadaniem Stowarzyszenia jest m.in. pozyskanie sponsorów w postaci instytucji oraz osób prywatnych. Ponadto członkowie stowarzyszenia dążyć będą do nawiązywania współpracy z fundacją „Porozumienie bez barier”, działającej pod patronatem Jolanty Kwaśniewskiej w celu zorganizowania oddziału integracyjnego w tymże przedszkolu.
W Miejskim Przedszkolu Nr 1 w Sierpcu zapewniany jest wszechstronny, bezpieczny, radosny rozwój wszystkim wychowankom. Każde dziecko traktowane jest indywidualnie i podmiotowo. Zapewniona jest pełna opieka dydaktyczna i wychowawcza, promowane zdrowie fizyczne i psychiczne, spełniane oczekiwania rodziców.
Przedszkole Nr 1 daje dzieciom możliwość:
- samorealizacji;
- pracy z innymi;
- kreatywnego myślenia;
- działania;
- uczestnictwa w ciekawych zajęciach;
- zapewnienia kompetentnych i życzliwych nauczycieli;
- dba o dobre stosunki międzyludzkie i dobrą komunikację;
- stoi na straży praw dziecka;
- pomaga sobie i szacunek wzajemny.
Przedszkole Nr 2 w Sierpcu jest przedszkolem prowadzącym bezpłatne nauczanie i wychowanie dzieci w wieku od 3 - 6 lat. Nauczycielki systematycznie podnoszą swoje kwalifikacje, biorąc udział w warsztatach i kursach doskonalących. Ponadto zapewnia dzieciom miłą, rodzinną atmosferę oraz poczucie bezpieczeństwa.
Baza dydaktyczna przedszkola wyposażona jest dość dobrze w nowoczesne pomoce dydaktyczne, zabawki, konstrukcje ekologiczne, sprzęt oraz nowości wydawnicze zakupione zarówno z budżetu przedszkola, jak też przez rodziców i pozyskanych środków finansowych od sponsorów. Przedszkole gromadzi informacje o losach absolwentów, nawiązuje kontakt ze szkołą i ułatwia swoim dzieciom start w szkole. Utrzymuje z dziećmi kontakt w późniejszy latach.
Przedszkole Nr 4 mieszczące się również w Sierpcu prowadzi nauczanie w grupach 3 - 4 latków, 5 - latków, 6 - latków. Zatrudnia siedmiu nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach. Nauczyciele realizują nauczanie i wychowanie dzieci w ramach określonych obszarów edukacyjnych:
I. Poznawanie i rozumienie siebie i świata.
II. Nabywanie umiejętności poprzez działania.
III. Odnajdywanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej, wspólnocie.
IV. Budowanie systemu wartości.
Przedszkole organizuje i uczestniczy w imprezach kulturalnych, konkursach, wystawach, kiermaszach, organizuje wycieczki i prezentacje. Przedszkole jest dobrze wyposażone w nowoczesne pomoce dydaktyczne. Dzieci mają swobodny dostęp do książek, albumów, gier. Mogą wybierać rodzaj aktywności własnej, otrzymują informacje i pomoc merytoryczną, o którą proszą.
W ramach przeprowadzonych przeze mnie badań pedagogicznych we wszystkich wyżej wymienionych przedszkolach przeprowadziłam wśród nauczycieli i rodziców ankietę (patrz aneks 1 i 2).
Opracowane przeze mnie ankiety, przeznaczone dla rodziców i nauczycieli zawierają pytania jasne i jednoznaczne, dokładne, otwarte, dające możliwość wyrażenia opinii lub udzielenia informacji. Dotyczą praw ważnych i koniecznych. Pozwoliły mi zebrać dostateczną ilość informacji, by sprostać narzuconych zadaniom i niniejszej pracy.
Wypełnienie ankiet polegało na kreśleniu właściwej odpowiedzi lub wpisaniu własnych propozycji.
Ankiety stosowane w niniejszych badaniach są anonimowe, przez co chciałam uzyskać szersze i prawdziwe odpowiedzi respondentów i przedstawić rzetelne wyniki moich badań. Używając ankiety jako jednej z technik gromadzenia informacji zapytałam 25 nauczycieli i 50 rodziców o rolę wychowania przedszkolnego w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania. Ankieta dla nauczycieli zawierała pytania dotyczące stosowanych metod oraz środków dydaktycznych w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania. Nauczyciele zostali zapytani również o trudności w nauce czytania i pisania dotyczące zarówno słuchu fonematycznego jak i sprawności manualnych.
Natomiast ankieta dla rodziców zawierała pytania z zakresu przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania w domu. Pytania w ankiecie miały dostarczyć informacji, czy rodzice poświęcają czas w domu na ćwiczenia przygotowujące dziecko do czytania i pisania. Jak również jaką literaturę lub czasopisma dziecięce wykorzystują do ćwiczeń.
Każda z tych ankiet miała na celu wykazać, że w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania dużą rolę odgrywa wychowanie przedszkolne.
Mając już przeprowadzone badania wśród nauczycieli i rodziców, dokonam w kolejnym rozdziale analizy wyników badań oraz wyprowadzę wnioski z badań.
III
Analiza wyników badań
Badania prowadzone przeze mnie oparłam na jednej metodzie badawczej: sondażu diagnostycznym. Pozwoliła mi ona zagłębić problem moich badań dotyczący roli wychowania przedszkolnego w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania, była także bogatym źródłem informacji.
Ankiety zostały przeprowadzone wśród 25 nauczycieli i 50 rodziców w trzech przedszkolach mieszczących się na terenie miasta Sierpc. Przygotowane przeze mnie pytania w ankietach dotyczyły roli wychowania przedszkolnego w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania, stosowanych metod i środków dydaktycznych przez nauczycieli w nauce czytania i pisania jak również roli rodziców w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania.
Wyniki ankiety dla nauczycieli
Nauczyciele, są moim zdaniem, ze względy na swoje doświadczenie w pracy z dziećmi, wiarygodną grupą ankietowanych. Dostarczyli mi, jako o sobie prowadzącej badania wielu informacji i cennych wskazówek na temat roli wychowania przedszkolnego w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania.
Ankieta dla nauczycieli składa się z 18 pytań dotyczących spraw ważnych i koniecznych. Jej celem jest poznanie opinii nauczycielek o roli wychowania przedszkolnego w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania.
Pierwsze pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że większość badanych nauczycieli, zapytanych o to ile czasu przeznaczają tygodniowo na naukę czytania i pisania z dziećmi odpowiedziało, że 2 godziny. Poniżej na schemacie 1 przedstawiłam wynik otrzymany po obliczeniu odpowiedzi, jakich udzielili nauczyciele na to pytanie. Związku z tym jedna z moich hipotez, że nauczycielka przeznacza 3 godziny tygodniowo na przygotowanie do nauki czytania i pisania dzieci sześcioletnich nie potwierdziła się.
Schemat 1
Czas przeznaczony przez nauczycielkę tygodniowo na naukę czytania i pisania
Drugie i trzecie pytanie zadane ankietowanym dotyczyło, czy stosują metody aktywizujące w przygotowaniu do czytania i pisania i czy są to zabawy i gry. Podsumowania odpowiedzi nauczycieli dokonałam na schemacie 2 przedstawionym poniżej. W świetle badań mogę stwierdzić, że hipoteza druga mówiąca o tym, że nauczycielka motywuje dzieci do podejmowania zadań związanych z czytaniem i pisaniem poprzez stosowanie metod aktywizujących, przede wszystkim zabaw i gier potwierdziła się.
Schemat 2
Stosowanie metod aktywizujących w przygotowaniu dziecka
do nauki czytania i pisania przede wszystkim zabaw i gier
Kolejne trzy pytania, dotyczyły stosowania przez nauczyciela słownika obrazkowo - wyrazowego i karty pracy z Metody Dobrego Startu oraz ilustracji jako środków dydaktycznych. Wszyscy ankietowani byli zgodni co do stosowania tych środków dydaktycznych w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania. W związku z tym kolejna z moich hipotez, mówiąca o tym, że w przygotowaniu do nauki czytania i pisania w przedszkolu nauczycielka stosuje najczęściej ilustracje i karty pracy potwierdziła się. Odpowiedzi na te pytania, jakich dostarczyli mi ankietowani umieściłam na schemacie 3.
Schemat 3
Stosowanie środków dydaktycznych w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania
Kolejne pytania zawarte w ankiecie dotyczyły trudności w zakresie przygotowania dzieci sześcioletnich do nauki czytania i pisania. W tym przypadku badani mieli zaznaczyć czy trudności w nauce czytania i pisania dotyczą słuchu fonematycznego czy też sprawności manualnych. Ankieta nie potwierdziła hipotezy wskazującej, że trudności w zakresie przygotowania dzieci sześcioletnich do nauki czytania i pisania dotyczącą najczęściej słuchu fonematycznego i sprawności manualnych. Zestawione ze sobą odpowiedzi przedstawiłam na schemacie 4.
Schemat 4
Trudności w zakresie przygotowania dzieci sześcioletnich do nauki czytania i pisania dotyczą
Ostatnie trzy pytania dotyczyły występowania w grupach 6 - latków ryzyka dysleksji i związanego z tym różnicowania głosek i szeregowania obrazków według pierwszej głoski. Odpowiadający na to pytanie nauczyciele nie potwierdzili ostatniej z moich hipotez, mówiącej o tym, że ryzyko dysleksji u dzieci sześcioletnich występuje dość często. Odpowiedzi dotyczące występowania ryzyka dysleksji u dzieci sześcioletnich umieściłam na schemacie 5.
Schemat 5
Występowanie ryzyka dysleksji w grupie 6 - latków
A zatem wyniki uzyskane w ankiecie dla nauczycieli, pozwoliły mi ustalić, że:
1. Nauczycielka przeznacza 2 godziny tygodniowo na naukę czytania i pisania z dziećmi sześcioletnimi w celu osiągnięcia dojrzałości szkolnej.
2. W przygotowaniu dzieci do nauki czytania i pisania nauczycielka stosuje metody aktywizujące w postaci zabaw i gier.
3. W przygotowaniu dzieci do nauki czytania i pisania nauczycielka wprowadza słownik obrazkowo - wyrazowy, karty pracy z Metody Dobrego Startu oraz ilustracje jako środki dydaktyczne.
4. Trudności w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania nie dotyczą słuchu fonematycznego i sprawności manualnych.
5. W badanej grupie nie występuje ryzyko dysleksji.
Druga ankieta przeznaczona jest dla rodziców wychowanków przedszkoli. Zostało wydanych 55 ankiet, z czego wpłynęło 50. Rodzice udzielili odpowiedzi na kierowane do nich pytania.
Wyniki badań ankiety dla rodziców
Pierwsze pytanie w ankiecie dotyczyło obcowania dziecka z otaczającą rzeczywistością, przyjęcia postawy otwartej i pogodnej przez dziecko. Ankietowani w 100% odpowiedzieli twierdząco co widać na schemacie 6.
Schemat 6
Dziecko pogodne i otwarte na otaczającą rzeczywistość
Drugie zadane pytanie ankietowanym dotyczyło, czy ich dziecko lubi uczęszczać do przedszkola. Zdania rodziców są podzielone, 80% rodziców twierdzi, że ich dziecko lubi uczęszczać do przedszkola, zaś 20% są za tym, że ich pociechy nie lubią uczęszczać do przedszkola.
Bez względu na to czy dziecko wykazuje niechęć do przedszkola, powinno uczestniczyć w zajęciach, gdyż przedszkole wprowadza dzieci w krąg przedmiotów i zjawisk, słów i znaczeń składających się na niezbędną wiedzę, ułatwiającą ich orientację w otoczeniu i przystosowanie się do wymagań społecznych.
W kolejnym pytaniu 100% respondentów uważa, że przedszkole zapewnia wystarczającą opiekę pedagogiczną.
Zdania badanych na temat organizowania spotkań ze specjalistami są dość podzielone: 43,2% respondentów odczuwa potrzebę takich spotkań, 27% zaś uważa, że nie ma takiej potrzeby.
W piątym pytaniu dotyczącym poświęcania przez rodziców czasu w domu na ćwiczenia przygotowujące dziecko do czytania i pisania, 99,9% respondentów potwierdziło ćwiczenie z dzieckiem w domu nauki czytania i pisania. Tylko 1% respondentów wykazał, że nie poświęca czasu w domu na ćwiczenie z dzieckiem.
Szóste pytanie dotyczyło stosowania przez rodziców do ćwiczeń w przygotowaniu do nauki czytania i pisania literatury lub czasopism dziecięcych. Najczęściej stosowane czasopisma dziecięce wśród ankietowanych to: „Miś”, „Pętliczek”, „Świerszczyk”.
Kolejne pytanie wykazało, że dziecko chętnie ćwiczy w domu, zarówno chętnie czyta jak i pisze lub rysuje.
W ósmym pytaniu respondenci byli w 100% zgodni co do tego, że ich dziecko nie potrzebuje pracy wyrównawczej w przedszkolu w zakresie czytania i pisania. Wynika z tego, że są zadowoleni z edukacji swoich dzieci w tym przedszkolu.
Ostatnie pytanie w ankiecie dotyczyło, stosowania komputera do nauki pisania. Ankietowani wykazali chęć stosowania komputera do nauki pisania. Najczęściej w odpowiedziach podkreślano że, jeśli dziecko ma ukształtowany słuch fonematyczny, potrafi głoskować i zna litery to powinno korzystać z udogodnień - typu komputer.
W podsumowaniu przypomnę następujące wnioski:
1. Dzieci wykazują chęć uczęszczania do przedszkola.
2. Nauczyciele powinni organizować spotkania ze specjalistami w celu opinii.
3. Współpraca rodziców w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania, daje mu możliwość bezpośredniego działania, doświadczania i przeżywania.
4. W badanej grupie nie potrzebna jest praca wyrównawcza w zakresie przygotowania do nauki czytania i pisania.
Wnioski z badań
Przeprowadzone badania miały na celu zweryfikować powstawanie hipotezy badawcze (patrz problemy i hipotezy badawcze s. 74), ale przede wszystkim dostarczyć informacji na temat roli wychowania przedszkolnego w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania.
Pierwszy wniosek, jaki nasunął mi się po przeprowadzeniu badań dotyczy czasu przeznaczonego tygodniowo na naukę czytania i pisania z dziećmi sześcioletnimi. Mogę stwierdzić, że 2 godziny tygodniowo przeznaczone przez nauczycielkę na naukę czytania i pisania służą osiągnięciu dojrzałości szkolnej. Jednak samo przygotowanie do czytania i pisania nie jest jedynym kryterium osiągnięcia gotowości do rozpoczęcia nauki w klasie I Szkoły podstawowej. Mimo to nie potwierdziła się pierwsza ze stawianych przeze mnie hipotez, że nauczycielka przeznacza 3 godziny tygodniowo na naukę czytania i pisania dzieci sześcioletnich.
Badania pokazały, że nauczyciele przedszkola w przygotowaniu do czytania i pisania stosują metody aktywizujące, przede wszystkim zabawy i gry. Potwierdziła się jednocześnie druga ze stawianych przeze mnie hipotez mówiąca o tym, że nauczycielka motywuje dzieci do podejmowania zadań związanych z czytaniem i pisaniem poprzez stosowanie metod aktywizujący, przede wszystkim zabaw i gier. Jednak muszę dodać, że zajęcia prowadzone przez nauczycielkę w przedszkolu powinny być zmieniane i dostosowywane do potrzeb dzieci, z którymi pracuje. Będą one inne, gdy pracujemy indywidualnie z jednym dzieckiem i odmienny, gdy prowadzimy zajęcia z grupą dzieci. Struktura zajęć zmieniać się musi przede wszystkim z uwagi na specjalne potrzeby edukacyjne, możliwości i ograniczenia dzieci, które biorą udział w zajęciach. Zależy to, od jej inwencji twórczej, umiejętności rozwijania programu zajęć poprzez stosowanie różnorodnych metod nauczania i środków dydaktycznych tj. słownika obrazkowo - wyrazowego, karty pracy, wspomagających naukę czytania i pisania dzieci sześcioletnich.
Biorąc pod uwagę wyżej wymienione fakty oraz wyniki badań mogę stwierdzić, że kolejna hipoteza mówiąca o tym, że w przygotowaniu do nauki czytania i pisania w przedszkolu nauczycielka stosuje najczęściej ilustracje i karty pracy potwierdziła się.
Funkcje decydujące o gotowości czytania i pisania doskonalą się w ciągu pobytu dziecka w przedszkolu. Występują w wielu zabawach, zajęciach, grach i ćwiczeniach o charakterze ogólnorozwojowym. Związane są z dojrzałością umysłową, fizyczną i emocjonalno - społeczną dziecka. Większość sprawności warunkujących przygotowanie do pisania ma także wpływ na poziom umiejętności związanych z przygotowaniem do czytania. O przygotowaniu do czytania i pisania decyduje poziom sprawności ruchowej, manualnej, koordynacji wzrokowo - ruchowej, orientacji przestrzennej, lateralizacji, spostrzegawczości, analizy i syntezy wzrokowej oraz wrażliwość słuchowa.
W przeprowadzonych badaniach większość ankietowanych nauczycieli zgodziła się, że trudności w zakresie przygotowania dzieci sześcioletnich do nauki czytania i pisania, nie dotyczą najczęściej słuchu fonematycznego i sprawności manualnych. W ten sposób nie potwierdziła się przedostatnia hipoteza badawcza.
Tempo i rytm rozwoju dzieci w tym samym wieku są różne, w wyniku tego można mówić o dysharmonii rozwojowej. Wiele z nich wymaga intensywnej, indywidualnej i wczesnej pracy, w której niejednokrotnie potrzebni są specjaliści: psycholodzy, logopedzi, redukatorzy… W efekcie dzieci rozpoczynając naukę szkolną, a mając określone trudności narażone są na niepowodzenia. Wiemy, że niepowodzenia szkolne występujące w klasie I przenoszą się bardzo często na następne lata nauki i wówczas zaczyna narastać niechęć do szkoły i nauki, co pociąga za sobą dalsze konsekwencje.
Przedszkole zatem powinno podejmować działania zmierzające do poprawy tej sytuacji i tak zorganizować swą pracę, aby odpowiednio wcześnie udzielić dziecku pomocy, a tym samym umożliwić mu osiągnięcie sukcesu w nauce szkolnej. Najczęstszymi trudnościami z jakimi borykają się dzieci jest nauka czytania i pisania. Nie różnicują głosek, nie szeregują obrazków według pierwszej głoski, trudności w różnicowaniu liter: b : p, b : d, h : n itp. co przyczynia się do występowania ryzyka dysleksji.
Prowadzone przeze mnie badania wykazały jednak, że nauczyciele w swoich grupach nie posiadają dzieci z ryzykiem dysleksji.
Jednocześnie nie potwierdziła się ostatnia ze stawianych hipotez badawczych, która wskazywała, że ryzyko dysleksji u dzieci sześcioletnich występuje dosyć często.
W wyniku przeprowadzonych badań nasunął mi się wniosek dotyczący rodziców dzieci uczęszczających do przedszkoli. Rodzice w pewnym stopniu współdziałają z przedszkolem i są zgodni co do zapewnienia ich dzieciom wystarczającej opieki pedagogicznej. Większość rodziców odczuwa potrzebę organizowania spotkań ze specjalistami (psycholog, pedagog, logopeda), mając na uwadze dobro dziecka. Im wcześniej zostaną zdiagnozowane problemy, tym szybciej specjalista będzie mógł pomóc dziecku.
Bardzo ważnym faktem, wynikającym z badań jest poświęcenie przez rodziców czasu w domu na ćwiczenia przygotowujące dziecko do czytania i pisania. Najczęściej stosowane przez rodziców czasopisma dziecięce służące jako ćwiczenia to: „Miś”, Pentliczek”, „Świerszczyk”.
Rodzina w przygotowaniu do nauki czytania i pisania powinna podjąć się zadania doskonalenia i utrwalania liter pisanych i czytanych.
Badani rodzice wykazują zadowolenie z edukacji swoich dzieci w przedszkolu, iż stwierdzili że ich dziecko nie potrzebuje pracy wyrównawczej w przedszkolu w zakresie czytania i pisania. Wykazują chęć stosowania nowoczesnych środków tj. komputer do nauki pisania.
W podsumowaniu powyższych wniosków, badania wykazały, że w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania ogromną rolę odgrywa wychowanie przedszkolne, koncentrujące się na rozwijaniu sprawności psychomotorycznych, rozbudzaniu i kształtowaniu procesów poznawczych oraz pozytywnych nastawień emocjonalno - społecznych dzieci. Bardzo ważną rolę w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania odgrywają również rodzice, dający mu możliwość bezpośredniego działania, doświadczenia i przeżywania.
Bibliografia
Pozycje zwarte
1. Bogdanowicz M., Integracja percepcyjno - motoryczna. Teoria - diagnoza - terapia, Warszawa 2000.
2. Bogdanowicz M., Rozpoznawanie dzieci „ryzyka dysleksji”, [w] Rządzki J., Zaburzenia mowy dzieci. Wczesna profilaktyka - wybrane zagadnienia, Lublin 1995.
3. Bogdanowicz M., Barańska M., Jakacka E., Od piosenki do literki czyli Metoda Dobrego Startu, Gdańsk 1998.
4. Bojakowska A., Fiedorowicz A., Kozłowska E., Krawcewicz M., Razem z dzieckiem. Program wychowania przedszkolnego, Warszawa 2000.
5. Cieszyńska J., Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji, Kraków 2001.
6. Górniewicz E., Pedagogiczna diagnoza specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, Olsztyn 1998.
7. Górniewicz J., Teoria wychowania, Toruń - Olsztyn 1996.
8. Karta Nauczyciela, Dz. U., z 2000, Nr 12.
9. Konarzewski K., Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, Warszawa 1983.
10. Kotarbiński T., Kurs logiki, Warszawa 1960.
11. Krawczyń M., Metody wychowania moralnego, Warszawa 1965.
12. Kwiatowska M.(red), Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1985.
13. Łada - Grodzicka A., ABC sześciolatka. Przygotowanie do czytania. Poznaję litery, Warszawa 2000.
14. Łada - Grodzicka A., Bełczewska E., Herde M., Kwiatkowska E., Wasilewska J., ABC… Program wychowania przedszkolnego XXI wieku, Warszawa 2000.
15. Łada - Grodzicka A., Przewodnik metodyczny ABC szesciolatka, Warszawa 2000.
16. Łobocki M., Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1984.
17. Łobocki M., Wychowanie w klasie szkolnej, Warszawa 1986.
18. Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 2001.
19. Półturzycki J., Jak studiować zaocznie, Toruń 1998.
20. Sośnicki K., Teoria środków wychowania, Warszawa 1975.
21. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995.
Artykuły
1. Bieleń B., Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, „Wychowanie w przedszkolu” 2003, nr 9.
2. Barańska E., Edukacja przedszkolna w nowym roku, „Wychowanie w przedszkolu” 2003, nr 1.
3. Barańska E., Nauka czytania w przedszkolu, „Wychowanie w przedszkolu” 2000, nr 7.
4. Grądziel M., Edukacja integracyjna - założenia i rzeczywistość, „Wychowanie w przedszkolu” 2003, nr 1.
5. Jaskowska J., Kompetencje nauczycieli…, „Życie szkoły” 2003.
6. Kopczyńska - Sikorska J., Przedszkole XXI wieku - oczekiwania i refleksje, „Wychowanie w przedszkolu” 2000, nr 8.
7. Pacholicka D., Fik A., Edukacja sześciolatków - szansa na lepszą jakość życia, „Wychowanie w przedszkolu” 2003, nr 7.
8. Porayski - Pomska J., ABC wiedzy o języku, „Wychowanie w przedszkolu” 2003, nr 9.
9. Rynek J., Gry i zabawy sześciolatków, „Wychowanie w przedszkolu” 2003, nr 9.
ANEKS
Aneks 1
Kwestionariusz ankiety dla nauczyciela przedszkola
Szanowna Pani!
Jestem studentką Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej na specjalności pedagogika opiekuńczo - wychowawcza z plastyką. Obecnie przygotowuję materiał do pracy licencjackiej na temat „Rola wychowania przedszkolnego w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania”. Ankieta jest anonimowa i wyniki badań służą wyłącznie celom badawczym. Proszę zaznaczyć wybraną odpowiedź lub podać własną.
Dziękuję!
1. Ile czasu przeznacza Pani tygodniowo na naukę czytania i pisania?
a) 1 godzinę; □
b) 2 godziny; □
c) 3 godziny; □
Inne………………………………………………………………………......
2. Czy stosuje Pani metody aktywizujące w przygotowaniu do czytania i pisania?
TAK □ NIE □ CZASAMI □
3. Czy są to zabawy i gry aktywizujące dziecko na nauki czytania i pisania?
TAK □ NIE □
4. Czy wykorzystuje Pani słownik obrazkowo - wyrazowy jako środek dydaktyczny?
TAK □ NIE □ CZASAMI □
5. Czy wykorzystuje Pani karty pracy z Metody Dobrego Startu jako środki dydaktyczne?
TAK □ NIE □ CZASAMI □
6. Czy korzysta Pani z nowoczesnych środków dydaktycznych typu: kaseta, płyty, ilustracje, komputer?
TAK □ NIE □ CZASAMI □
7. Czy w Pani grupie trudności w nauce czytania i pisania dotyczą słuchu fonematycznego?
TAK □ NIE □
8. Czy w Pani grupie trudności w nauce czytania i pisania dotyczą sprawności manualnych?
TAK □ NIE □
9. Czy dzieci w pani grupie dokonują analizy i syntezy wyrazów?
a) 2 głoskowych TAK □ NIE □
b) 3 głoskowych TAK □ NIE □
c) 4 głoskowych TAK □ NIE □
d) 5 głoskowych TAK □ NIE □
10. Czy zauważyła Pani w swojej grupie trudności w doskonaleniu sprawności manualnych?
TAK □ NIE □
11. Czy dzieci w Pani grupie poprawnie trzymają przybory do pisania?
TAK □ NIE □
12. Czy poprawnie odtwarzają szlaczki literopodobne?
TAK □ NIE □
13. Czy okazują chęć pisania?
TAK □ NIE □ CZASAMI □
14. Czy odtwarzają wzory - pisanie po śladzie?
TAK □ NIE □ CZASAMI □
15. Czy dzieci w Pani grupie potrafią pisać w liniaturze?
TAK □ NIE □
16. Czy w Pani grupie występuje u dzieci ryzyko dysleksji?
TAK □ NIE □
17. Czy w Pani grupie dzieci różnicują głoski: - b, - p, - d, - g na początku wyrazu?
TAK □ NIE □
18. Czy szeregują obrazki w grupy według pierwszej głoski ich nazwy np.: 1. blok, beret, buda;
2. pasek, palto, pudełko.?
TAK □ NIE □
Aneks 2
Kwestionariusz ankiety dla rodziców
Szanowni Państwo!
Jestem studentką Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej na specjalności pedagogika opiekuńczo - wychowawcza z plastyką. Obecnie przygotowuję materiał do pracy licencjackiej na temat „Rola wychowania przedszkolnego w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania”. Ankieta jest anonimowa i wyniki badań służą wyłącznie celom badawczym. Proszę zaznaczyć wybraną odpowiedź lub podać własną.
Dziękuję!
1. Czy Pani/Pana dziecko jest dzieckiem pogodnym, otwartym na otaczającą rzeczywistość?
TAK □ NIE □
Inne…………………………………………………………………………..
2. Czy dziecko lubi uczęszczać do przedszkola?
TAK □ NIE □
3. Czy przedszkole zapewnia wystarczającą opiekę pedagogiczną (nauczyciele)?
TAK □ NIE □
Dlaczego……………………………………………………………………..
4. Czy odczuwacie Państwo potrzebę organizowania spotkań ze specjalistami (psycholog, pedagog, logopeda)?
TAK □ NIE □
Dlaczego……………………………………………………………………
5. Czy poświęcają Państwo czas w domu na ćwiczenia przygotowujące dziecko do czytania i pisania?
TAK □ NIE □
Jakie…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
6. Czy wykorzystują Państwo do ćwiczeń literaturę lub czasopisma dziecięce?
TAK □ NIE □
Jakie…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
7. Czy dziecko chętnie ćwiczy w domu:
a) czy chętniej czyta TAK □ NIE □
b) czy pisze lub rysuje TAK □ NIE □
8. Czy Państwa dziecko potrzebuje pracy wyrównawczej w przedszkolu w zakresie czytania i pisania?
TAK □ NIE □
9. Czy jesteście Państwo za tym, aby wasze dziecko uczyło się pisania stosując komputer?
TAK □ NIE □
Dlaczego……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Aneks 3
Konspekt zajęć
(M. Bogdanowicz, M. Barańska, E. Jakacka - Od piosenki do literki)
Zajęcia wprowadzające
Jeśli zajęcia odbywają się w grupie, to usiądźcie wszyscy w kręgu. Przywitajcie się „wszyscy ze wszystkimi” piosenką (np. „Wszyscy pięknie się witamy i do kręgu zapraszamy…” - do melodii piosenki ludowej „Furman”), oczami ( spotkanie wzrokiem), stopami, rękami wyciągniętymi do siebie. Przywitaj się z kolegą, z którym będziesz ćwiczył w parze. Powiedz swoje imię i nazwisko, dzieląc je na sylaby. Każdą sylabę zaakcentuj klaśnięciem lub tupnięciem.
Stań prosto. Wyprostuj plecy, lekko unieś głowę, wciągnij brzuch. Ukłoń się pięknie. Czy twój kolega ma prawidłową postawę ciała? Dlaczego należy „trzymać się prosto”?
Spróbuj rozwiązać zagadkę: „Opowiadają, choć ust nie mają. Wszystkie wyrazy się z nich składają” (litery). Posłuchaj piosenki i powiedz, o jakiej literze ona opowiada. Czy wiesz, że wszystkie litery ułożone w określonej kolejności tworzą alfabet? Rozpoczyna go litera a. Dokończy wyrażenie: A kto to taki? A to właśnie ja! … (litera „a”). Kogo nazywamy damą? Czy pamiętasz, jak mówiła o sobie „pierwsza dama w alfabecie” (piękna, ważna, elegancka, odważna)? Klaszcząc, podziel na sylaby słowa: dama, litera, alfabet. Zamknij oczy i słuchaj tekstu piosenki. Gdy usłyszysz głoskę „a”, podnieś rękę do góry (wolno wymawiamy tekst piosenki i „przeciągamy” głoskę „a”). Ile razy usłyszysz głoskę „a” w słowach: dama, litera, alfabet? Głoska „a” jest samogłoską.
Ćwiczenia ruchowe
Wyobraź sobie, że jesteś damą lub dżentelmenem i wybierasz się na spacer. Naśladuj gestami wkładanie rękawiczek z pięcioma palcami i jednocześnie nazywaj każdy palec (kciuk, wskazujący, duży, serdeczny, mały). Wyprostuj się, połóż na głowie woreczek - „kapelusz”. Spaceruj wolnym, dostojnym krokiem, starając się nie zgubić woreczka. Zatrzymaj się, zdejmij „kapelusz”.
Ćwiczenia ruchowo - słuchowe
Zaśpiewaj piosenkę, klaskaniem zaznaczając rytm.
Ćwiczenia ruchowo - słuchowe - wzrokowe
Przyjrzyj się uważnie małej literze a. Z jakich elementów się składa? Popatrz jak piszę tę literę. Teraz ty napisz małą literę a palcem na wzorze. Powtórz to ćwiczenie śpiewając piosenkę. Śpiewaj piosenkę i pisz literę a na tacy6 z kasza, kilka razy po tym samym śladzie. Wyobraź sobie, że masz zaczarowany palec, którym możesz pisać. Śpiewając piosenkę pisz literę a na stole, a potem grubym mazakiem na kartce z bloku. Wykonaj zadania na karcie z ćwiczeń. Narysuj kolorowe kapelusze nad kilkoma najstaranniej napisanymi literami. Wybierz jedną ze swoich prac i powieś na ścianie. Tak powstanie twoja wystawa, którą będziesz wzbogacać pracami z kolejnych zajęć
Zajęcia końcowe
Damy i dżentelmeni chętnie chodzą na koncerty. Usiądź wygodnie na krześle i posłuchaj „koncertu” - instrumentalnej wersji piosenki pt. „Ale dama!”.
Aneks 4
Zestaw ćwiczeń do pisania
(M. Bogdanowicz, M. Barańska, E. Jakacka - Od piosenki do literki)
109
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Zabawy i ćwiczenia mowy i słuchu przygotowujące dziecko do nauki czytania i pisania, Gazetka dla rod
Zabawy i ćwiczenia mowy i słuchu przygotowujące dziecko do nauki czytania i pisania(1), Gazetka dla
Rola przedszkola w przygotowaniu dziecka do podjęcia nauki szkolnej Spis treści
Przygotowanie dziecka do nauki szkolnej
ćwiczenia przygotowujące do nauki czytania i pisania, Ćwiczenia usprawniające
ROLA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO W ROZWOJU DZIECKA - praca licen, Prace dyplomowe, pedagogika i psych
ZNACZENIE EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ W PRZYGOTOWANIU DZIECKA DO SZKOŁY, EDUKACJA PRZEDSZKOLNA
Jak przygotować dziecko do nauki w klasie IV szkoły podstawowej
Przygotowanie do nauki czytania,pisania 2
Zagadnienia do egzaminu z kształtowania, ZEW i EP Kolegium Nauczycielskie w Bytomiu, IV semestr, Ksz
Zagadnienia do egzaminu z kształtowania gotowości do nauki czytania i pisania 2012
motywowanie dzieci do nauki czytania i pisania, Pedagogika, IV Semestr, Inne
Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania ĆW 2 ZEWiEP, ZEW i EP Kolegium Nauczycielskie w
RYSOWANIE OBURĄCZ, Karty do nauki czytania i pisania, karty pracy dla dzieci
Wspomaganie rozwoju mowy i gotowości do nauki czytania i pisania (1)
3. Gotowość do nauki czytania i pisania
więcej podobnych podstron