Pedagogika społeczna – koncentruje się na tematyce środków wychowawczych jako zespół czynników działających na wychowanka warunkujący jego rozwój i rezultaty planowanej działalności wychowawczej, analizuje różne rodzaje potrzeb wychowawczych w poszczególnych fazach życia – dzieciństwo, młodość.
Szczególnym przedmiotem zainteresowań pedagogiki społecznej są sytuacje wychowawcze wymagające pomocy społecznej oraz działań kompensacyjnych.
Jej podstawowym zadaniem jest:
Gromadzenie wiedzy z rzeczywistości wychowawczej i rzetelny opis wyników tej obserwacji, celem stwierdzenia jak przebiegają procesy wychowawcze
Uogólnienie wyników badań prowadzonych nad wykrywaniem związków miedzy zjawiskami wychowawczymi
Wyjaśnienie i wskazanie na niepożądane zjawiska z punktu widzenia rozwoju człowieka
Dostarczenie wiedzy potrzebnej do przekształcenia rzeczywistości wychowawczej, wyznaczanie zadań, celów wychowania w harmonii z rozwojem społeczno – ekonomicznym społeczeństwa.
Pedagogika społeczna opisuje fakty i doświadczenia, objawia je i odpowiada na pytania: jak? dlaczego? – przebiega jakieś zjawisko wychowania. Ukazuje rolę i znaczenie wychowania w życiu społecznym.
Społeczne przyczyny zaburzeń rozwoju dziecka tkwiące w środowisku rodzinnym:
Przyczyny ekonomiczno – społeczne
Przyczyny pedagogiczne
Przyczyny biopsychiczne (autyzm, Asperger, FAS)
Przyczyny tkwiące w dziecku
Potrzeby dziecka, które powinny być zaspokojone w środowisku rodzinnym:
Poczucie pewności i bezpieczeństwa
Potrzeba solidarności i łączności z osobami bliskimi
Potrzeba miłości i akceptacji
Potrzeba uznania
Społeczne przyczyny zaburzeń rozwoju dziecka:
Niewłaściwa struktura rodziny
Zakłócenia środowiska rodzinnego
Niewłaściwe stosunki uczuciowe rodziców
Wadliwe oddziaływania wychowawcze rodziców
Niekorzystne właściwości psychiczne rodziców
Potrzeby dzieci, niezbędne do prawidłowego rozwoju:
Potrzeba pewności i bezpieczeństwa
Solidarności i bliskości
Miłości i akceptacji
Uznania
Dziecko musi czuć się w rodzinie kochane i akceptowane, liczy się prawidłowa struktura rodziny i odpowiednia wewnętrzna jej atmosfera.
Badając i opisując zaburzenia rozwojowe dziecka podkreśla się:
Niewłaściwą strukturę rodziny (formalny rozpad rodziny, brak harmonii między małżonkami)
Zła atmosfera w rodzinie
Mogą one doprowadzić do:
Zaburzenia rozwoju uczuć psychicznych, osobowości, powstawania lęków – spowodowane złą atmosferą w rodzinie, dziecko nie jest w stanie znieść napięć i konfliktów uczuciowych między bliskimi osobami
Zaburzeń zachowania, mowy, myślenia
Chorób psychicznych
Zaburzenia społecznego przystosowania – rozbicie struktury rodziny przez rozwód
Aby temu zapobiec musimy zapewnić dziecku potrzeby!
Nieprawidłowe postawy rodziców wobec trudności szkolnych dzieci:
Postać lekowa
Postać agresywna
Postać perfekcjonistyczna
Postać bagatelizująca
Typy rodziców odgrywających patogenną rolę w rozwoju dzieci:
Typy matek:
Matka agresywna (brak akceptacji partnera i dzieci) – kobiety, które nie akceptują swoich partnerów, gardzą nim, wychowują dzieci w nienawiści do ojca, frustracje życiowe.
Matka nadmiernie skrupulatna i lękowa (fobia czystości i demoralizacji, perfekcjonistka, długo czekała na dziecko) – matka mająca fobię infekcji, utrzymywanie dzieci i domu w nadmiernej czystości, obawianie się demoralizacji dzieci, chronią je przed rówieśnikami, matki perfekcjonistki, kontrolują każdy krok dziecka
Matka kompensująca (niespełnione pragnienia, zawiedzione nadzieje życiowe, matka agresywna, ale nie bije swoich dzieci) – kobiety które miały trudne dzieciństwo, nieudane małżeństwo, z porażkami, niepracujące w zawodzie, miłość i nadmierna opieka, są skłonne porzucić dziecko jeśli nie spełnia oczekiwań
Typy ojców:
Ojciec „nieobecny” – autorytet ojca sprowadzony do minimum z racji dominacji matki, ojcowie, którzy nie wykazują bliższego zainteresowania dzieckiem, nie chcą lub nie mogą czy nie umieją włączyć się w wychowanie dziecka.
Ojciec rygorystyczny i surowy (autokrata) – stawia nadmierne wymagania względem dziecka, zazwyczaj niedostosowane do wieku i możliwości dziecka, ma wysokie aspiracje, oczekuje sukcesów, dziecko ma robić to co on sam robił w jego wieku, wygórowane oczekiwania.
Ojciec groźny (agresor/alkoholik) – ojciec ten ma utajoną wrogość względem dzieci, bo „są”, bije je, stosuje surowe kary, jest groźnym alkoholikiem, jest także zdecydowanie mniej szkodliwy, jest postrachem rodziny, nie posiada autorytetu, dzieci nie mają do niego szacunku, nie przejmują się nim.
Trzy stopnie wadliwych oddziaływań:
Pierwszy stopień wadliwego charakteryzuje się stosunkowo słabym nasileniem błędów i mniejszym ich zakresem, całokształt życia dziecka w zasadzie ustawiony jest prawidłowo, jest otoczone opieką, rodzice czasem go nie rozumieją, ale więź emocjonalna jest w pełni utrzymana.
Drugi stopień – zakres i nasilenie popełnianych błędów wychowawczych uniemożliwiają dziecku normalne zachowanie w większości sytuacji życiowych, więź psychiczna między rodzicami a dzieckiem jest rozluźniona.
Trzeci stopień – występuje gdy rodzice tracą całkowity kontakt z dzieckiem, rezygnują z oddziaływania na nie, bądź tez oddziałują w sposób niewłaściwy, nieskuteczny, nie dostosowany do sytuacji, w tym przypadku więź rodziców z dzieckiem jest jednostronnie lub tez obustronnie zerwana.
Trzy typy wadliwych systemów wychowawczych:
Nadmiernie pobłażliwe (liberalistyczne)
Zbyt surowe (rygorystyczne)
Niekonsekwentne
Dzieci ulicy – „luźne” dzieci to dzieci ulicy, nieprzywiązane do rodziny ani do żadnej instytucji odpowiedzialnej za ich opiekę i rozwój. Teoretycznie maja jakiś dom, ale nie widzą w nim dla siebie miejsca, nie czują się w nim bezpiecznie, nie mogą tam zaspokoić swoich podstawowych potrzeb. Nie chcą takiego domu. Problem ten dotyczy dzieci od 3 do 18 roku życia. Jeśli dla dziecka lepsza jest ulica, tzn. że dom nie zaspakajał jego podstawowych potrzeb emocjonalnych gdyż dla dziecka bezpieczeństwo socjalne ma znaczenie drugorzędne.
Umiejętności przystosowawcze – D. Cuef wymienia 4 rodzaje umiejętności społecznych wymienionych przez dzieci:
Umiejętności związane z odpornością fizyczną:
Odporność na warunki klimatyczne
Odporność fizyczna
Wdrożone do układu sił w grupie
Umiejętności działania:
Wykorzystują nadarzające się okazje
Szybko podejmuje decyzje
Potrafią natychmiast odpowiedzieć na propozycję
Potrafią się bronić
Umiejętności społeczne:
Zna nielegalne sposoby zdobywania środków do życia
Zna kody porozumiewania się swojego środowiska i specyficzny język
Zna trudne sytuacje i radzi sobie z nimi (głód, zimno, przemoc, brak snu)
Potrafi wykonać różne, drobne prace
Umiejętność bycia solidarnym wobec grupy z którą się identyfikuje (umie zrezygnować z własnego interesu na rzecz grupy)
Skala zjawiska: Ponieważ dzieci te nie są objęte żadna opieką socjalną, a wiele z nich formalnie pozostaje pod opieką rodziców i ma stałe miejsce zamieszkania, ocena tego zjawiska bywa ogromnie rozpięta (Rosja 1-4mln, UK 600tys.-1,5mln, Niemcy 40-400tys. W Polsce natomiast analizę przeprowadza Fundacja dla Polski i ustalono że 1% dzieci stale mieszka na ulicy, 11,5% spędza większość czasu na ulicy, 4% zdobywa pieniądze na ulicy, 6% spędza czas na ulicy zamiast w szkole.
Przyczyny:
Zaburzenia relacji międzyludzkich i normlanych, nie chodzi o biedę, ani o warunki klimatyczne, dzieci spędzają czas na ulicy kiedy jest zimno, mokro, niebezpiecznie
Patologie, uzależnienia, przemoc, nadużycia seksualne
Tomasz Szczepański opisał przystosowanie dzieci i młodzieży do życia na ulicy w Warszawie, dzielnica Praga - południe, i wyodrębnił 4 grupy wiekowe:
Dzieci od 3-6 lat: poznają ulice przyłączając się do innych, albo tworzą własne grupy rówieśnicze, zagrożeniem jest fakt, że łatwo lgną do dorosłych, popełniają drobne kradzieże i oszustwa.
Dzieci od 7-10 lat: organizują się w paczki i bandy, są dość agresywne i wulgarne. Manifestują zachowania typowe dla dorosłych, mają stałe miejsce gdzie spędzają całe dnie – opuszczone budynki. Tam mają pierwszy kontakt ze środkami odurzającymi (papierosy, alkohol, narkotyki, kleje, rozpuszczalnik, marihuana), dochodzi do wczesnej inicjacji seksualnej, do brutalnych praktyk seksualnych. W grupie rówieśniczej żebrzą, są wykorzystywane, popełniają kradzieże, prostytucja.
Dzieci od 11-15 lat: zaczynają tworzyć prawdziwe zagrożenie, szukają własnego terytorium, prace dorywcze, kradzieże, często zarobione pieniądze przekazują swojej rodzinie.
Dzieci od 15-18 lat: zorganizowane grupy przestępcze, po wyrokach z kuratorem, dopuszczają się większych kradzieży, są brutalni, pojawiają się gwałty, uzależnienia, agresja.
Ogólny podział dzieci ulicy:
Uciekinierzy – pochodzą ze środowisk konfliktowych o niskim stratusie ekonomicznym. W szkole – niepowodzenia, zaniedbywane, maja braki edukacyjne. Wymagają pracy indywidualnej. Nie lubią szkoły, nie należą do klubów, nie maja hobby, zainteresowań. Nie są zintegrowane z grupą, więc często uciekają z domu – jadą w świat.
Poszukiwacze przygód – są ze środowisk zaniedbywanych, konfliktowych, nie mogą liczyć na rodziców, ale mają bogatą wyobraźnię, małe wymagania, lubią tajemnicze historie, uciekają z domu pod wpływem filmu, lektury, za namową kolegi, ale wracają. Są niezawodne.
Włóczędzy, ulicznicy – to dzieci przystosowane do życia poza domem. Kradną, żebrzą, uprawiają prostytucję – zarabiają pieniądze. Są odporne na niewygody, nie wrażliwe na problemy zdrowotne i złe traktowanie. Są niedożywione, nie leczą ran, mieszkają na dworcach, pustostanach, kanałach. Są najbardziej zdemoralizowane.
Galerianki – 12-18 letnie dziewczynki, galerie handlowe. Prostytucja dla zakupów, posiłków, noclegu, pieniędzy.
Blokerski – dzieci podwórkowe, starsza grupa wiekowa, okupują podwórka, korytarze, piwnice, wcześniej kończą edukacje. Bez zajęcia i środków do życia. Większość czasu spędzają w pobliżu miejsca zamieszkania i bardzo się nudzą. Nie stanowią zagrożenia – uciążliwi dla mieszkańców. Brudzą, śmiecą, malują graffiti, marzą o powodzeniu finansowym.
Buntownicy bez parodii – starają się żyć inaczej niż ich rodzice, nie są jednak zorientowani na karierę, nie maja tez przemyślanych celów życiowych. Łączą się z grupą aby łatwo i ciekawie spędzić czas. Nie mają pomysłu na życie, są podatne na radyklane ideologię lub uzależnienia. Często też manifestują swoją opozycję wobec dorosłych. Są zagubieni i emocjonalnie zagubieni. Stąd łatwo wiążą się z osobami, które okażą im zainteresowanie przez co często są wykorzystywane.
Marek Liciński – 2 grupy:
Hieny – to dzieci które łaszą się do obcych, żebrzą, kradną drobne rzeczy, pieniądze, są normalne, ale nie agresywne.
Wojownicy – próbują zdobyć jakieś dobra w sposób przebojowy, brutalni i agresywni. Wymuszają pieniądze lub rzeczy od słabszych.
Nie każde dziecko które trafiło na ulicę musi kończyć jako przestępca, alkoholik czy narkoman.
„Streetworking” - praca z dziećmi ulicy. W Polsce ta forma pracy jest bardzo mała. Zajmuje się nią niewiele organizacji. Pierwszym krokiem jest obserwacja terenu i osób z którymi chce się pracować aby poznać zwyczaje panujące w danym miejscu czy dzielnicy. Wzajemne powiązania. Ustalić poprzez obserwacje kto jakie pełni rolę i PAMIĘTAĆ ze jest się tam tylko gościem. Po pewnym czasie pracownik ulicy przestaje by ć anonimowy, staje się jednym z elementów środowiska. Dopiero wtedy można próbować nawiązać kontakt z osoba która być może potrzebuje pomocy. Czasem musi upłynąć dużo czasu aby nawiązała się jakaś relacja między dzieckiem a pracownikiem ulicy. Ważne jest aby ofiarować konkretną pomoc i towarzyszyć szczególnie w trudnych sytuacjach. Mając świadomość, że wielu młodych ludzi przejmuje w trakcie dorastania wiele negatywnych wzorców na skutek wychowania w rodzinach patologicznych co prowadzić może do konfliktów z prawem, opuszczania zajęć szkolnych i eksperymentów z używkami ale aby skutecznie pomagać trzeba umieć przełamywać bariery psychiczne u dzieci i młodzieży. Terapeuci uliczni muszą mówić językiem nastolatków, umieć zaproponować w odpowiedniej chwili rozmowę, hamburgera herbatę czy schronienie.
„Streetworkerem” nie może być elegancka Pani która przemawia jak nauczycielka. Do tej pracy potrzeba mnóstwo cierpliwości i odwagi. Czasami kilkakrotne umawianie się z podopiecznymi bywa niezrealizowane.
„Streetworking” jest formą pracy socjalnej gdzie pracownik szuka kontaktu ze swymi potencjalnymi podopiecznymi w miejscach najczęściej przez nich odwiedzanych:
Dworce kolejowe
Parki
Place publiczne
Salony gier
Dyskoteki
Bary i restauracje
Dzielnice o skoncentrowanym występowaniu prostytucji
Mieszkania prywatne
Agencje towarzyskie
Określone ulice
Kluby nocne i młodzieżowe
Pracuje się z młodzieżą i dziećmi które boją się zwrócić do kogoś o pomoc, bądź tez są wychowane na ulicy gdzie nie doświadczyły miłości, bezpieczeństwa, uznania, kontaktu, akceptacji i nie wiedzą, że ich życie może wyglądać inaczej. Dzieci te nie wiedzą gdzie można zgłosić się po pomoc i jaka ona może być. Dlatego wyróżniamy:
Streetworking nastawiony na jednostkę – najważniejszy jest kontakt i osobista więź między podopiecznym a streetworkerem (wsparcie, pomoc, opieka)
Streetworking nastawiony na grupę – służy integracji grupy, wytworzeniu więzi między członkami grupy, stosowany głownie w kontaktach z młodzieżą
Streetworking nastwiony na oferty pomocy – np. dla osób przyjmujących narkotyki dożylnie, osób uzależnionych od seksu, itp.
Streetworking nastwiony na multiplikatory – tworzenie i wspieranie inicjatyw o charakterze samopomocy, akcje prewencyjne.
Streetworkerom stawia się bardzo wysokie wymagania gdyż muszą posiadać określone cechy osobiste:
Umiejętności interpersonalne
Tolerancyjność i otwartość
Cierpliwość i wytrwałość
Postawa budząca zaufanie
Dyskrecja, pomocność
Akceptacja decyzji życiowych odbiorców programu
Rezygnacja z oceniania, moralizowania
Wiedza w zakresie pedagogicznym, psychologicznym, prawa, socjologii
Odwaga
Bezdomność
Tak więc „bezdomność” powinna być odnoszona do wzorów obyczajowych, które określają sposób zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, a także przyjętych standardów , które dają poczucie posiadania domu. Czyli miejsca, gdzie człowiek będzie miał poczucie stabilizacji i warunki do spełniania funkcji życiowych. Tak więc biorąc to wszystko pod uwagę bezdomność można określić jako względnie trwałą sytuację człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nie posiadającego własnego mieszkania.
- Dobrowolny wybór stylu życia (np. włóczęgostwo )
- desperackie decyzje (uchodźstwo )
- własne bądź cudze zachowania dewiacyjne
- zdarzenia losowe (trzesienie ziemi , sieroctwo)
- wadliwa polityka spoleczna (ubóstwo, deficyt mieszkaniowy)
można wyróżnić bezdomność:
- Z wyboru : która jest efektem własnych decyzji
- Z konieczności: która ma miejsce, wbrew woli, frustruje i negatywnie oddziałuje na psychikę człowieka
Na podstawie sytuacji faktycznej i stosunku do niej wyróżnia się bezdomność:
Rzeczywistą, jawną sensu sticto: czyli brak własnego mieszkania, czy jakiegokolwiek innego dachu nad głową, jakiegoś schronienia tymczasowego, które jest przystosowane do mieszkania. – To ekstremalna postać bezdomności. Ludzie, którzy z własnego wyboru lub przyczyn losowych prowadzą tułaczy tryb życia pozornie lub autentycznie akceptują taką sytuację, czego skutkiem jest nawarstwianie u nich różnych zaburzeń psychosomatycznych i dewiacji.
Utajoną, społeczną sensu largo: opiera się na ocenie posiadanego lokum, jako nie spełniającego kryteriów mieszkania ze względu na odstępstwo od minimalnych standardów mieszkaniowych, albo ze względu na kulturowe aspiracje. Ten typ bezdomności jest charakterystyczny dla mieszkańców slumsów, ruder, instytucji opieki społecznej, a także osób pozbawionych wbrew własnej woli możliwości prowadzenia samodzielnego gospodarstwa domowego.
Polska nie ma monopolu na bezdomność, nie mają go ani kraje bogate, ani biedne. Bezdomnym pomaga w Polsce około stu organizacji. Są wśród nich takie jak Monar, Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta, Caritas Polska, Polski Czerwony Krzyż, Polski Komitet Pomocy Społecznej, ale i wiele mniejszych, jak Pomocna Dłoń czy Ludzie Ludziom.
Sami ludzie nie zauważają jednak tego problemu , mija się bezdomnych bez żanego odzewu jakby to nie był nasz problem, o bezdomnych myślimy zazwyczaj w okolicach zimowych mrozów. Kiedy robi się cieplej – dla wielu problem znika. Tymczasem bezdomność to zagrożenie, przed którym wbrew pozorom stoi każdy z nas. – Ludzie marzą o mieszkaniach i chętnie biorą kredyty. Wystarczy jednak redukcja etatów, nagle przychodzą nam to wymarzone mieszkanie zabrać i zostaje ulica.