Zjawisko przemocy w rodzinie w opinii Polaków

na podstawie badań opinii publicznej

SPIS TREŚCI

WSTĘP

ROZDZIAŁ I

PRZEMOC JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE

1. Geneza przemocy

2. Definicje pojęć wykorzystywanych w pracy

3. Kryteria podziału przemocy

   1. Przemoc fizyczna

1.3.2. Przemoc psychiczna

1.3.3. Przemoc seksualna

1.3.3.1. Kazirodztwo wobec dzieci

1.3.4. Zaniedbywanie dzieci

ROZDZIAŁ II

PRZEMOC WOBEC DZIECI

2.1. Przyczyny przemocy wobec dzieci

2.2. Rodzaje i objawy przemocy wobec dzieci

ROZDZIAŁ III

PRZECIWDZIAŁANIE PRZEMOCY W RODZINIE

3.1. Aspekty prawne przeciwdziałania przemocy w rodzinie

3.2. Procedura „Niebieska linia” jako podstawowe narzędzie walki z pomocą w rodzinie

ROZDZIAŁ IV

PRZEMOC W RODZINIE W ŚWIETLE BADAŃ OPINII PUBLICZNEJ

4.1.Przemoc wobec partnerów życiowych w świetle badań opinii społecznej

4.2. Przemoc ze strony innych członków rodziny

4.3. Inne formy przemocy

4.4. Przemoc rodziców wobec dzieci

4.5. Przyczyny nieporozumień i konfliktów w rodzinie

WSTĘP

ROZDZIAŁ I

PRZEMOC JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE

1. Geneza przemocy

Wydaje się, że przemoc odziedziczyliśmy po naszych zwierzęcych przodkach. Jednak, co może dziwić, w świecie fauny przemoc stosowana jest w sposób racjonalny. Zwierzę nie zaatakuje, jeżeli jest syte i nie czuje się zagrożone.

U ludzi często bywa odwrotnie. Wprawdzie to dzięki różnym formom przemocy człowiek zdobył dominującą pozycję w świecie zwierzęcym, ale z biegiem czasu przemoc zaczęła być stosowana w sposób irracjonalny, niejako prewencyjnie lub na pokaz. Stała się ona sposobem życia.

Trudno przecież wytłumaczyć racjonalnie postępowanie nastolatków, którzy zniszczyli ławkę w parku lub pobili przypadkowego przechodnia tylko dlatego, że się nudzili lub rozpierała ich energia.

Przemoc wywodzi się z konieczności zachowania gatunku. Stosowana ona była pierwotnie w obronie życia swojego lub potomstwa, obrony własnego terytorium, zachowania dominującej pozycji w stadzie itp., więc w przypadkach wyższej konieczności. Jednak w miarę zwiększania się potrzeb człowieka zakres stosowania przemocy również się powiększał. Stosowano ją do powiększenia swojego terytorium, stanu posiadania czy też zdobycia władzy nad innymi narodami.

Również przemoc w rodzinie istniała od zarania dziejów. Mężczyźni – z racji większej siły fizycznej – stanowili płeć dominującą. Ich zadaniem było rodzinę wyżywić i obronić i z tej radcy byli oni zawsze przywódcami rodziny. Z czasem jednak przemoc stosowana tylko w celu utrzymania przywództwa i zachowania porządku zaczęła służyć innym – abstrakcyjnym celom. Często stosowano przemoc jako pokazanie swojej siły, pomimo iż ofiary i tak o tym wiedziały i nie sprzeciwiały się sprawcom przemocy. Zaczęto stosować również bardziej wyrafinowane formy przemocy.

Jeszcze w IV wieku n.e. rzymska "głowa rodziny" - ojciec, zwany pater familias, miał prawo do decydowaniu o życiu i śmierci członków swojej rodziny. Mógł kazać dziecko zabić lub porzucić i - jak pokazuje historia - korzystał z tego prawa dość często.
Tradycja niezaprzeczalnej władzy ojcowskiej jest obecna w kolejnych wiekach zarówno w życiu codziennym, jak i w obowiązujących prawach. Dawni Fenicjanie i Kartagińczycy składali swym bóstwom ofiary z dzieci. W Sparcie dokonywano selekcji, skazując na śmierć dzieci słabe, kalekie, upośledzone. Prawa do życia dzieciom słabym odmawiali Platon i Arystoteles. Ewolucja w kierunku ochrony życia dziecka była powolna. W Rzymie przysługujące ojcu prawo życia i śmierci zniesiono dopiero w roku 365 n.e. Nadal jednak mógł on porzucić dziecko słabowite i chore (z wyjątkiem pierworodnego), sprzedać w niewolę lub oddać komuś, komu ewentualnie wyrządziło szkodę.¹

W IV w. n.e. zabicie lub porzucenie dziecka zaczęto uznawać w prawie rzymskim za przestępstwo. Na ojca nałożono obowiązek wychowania i utrzymywania dzieci aż do ich usamodzielnienia się. Nadal jednak, na co wskazuje George Duby w Historii życia codziennego, władza ojcowska nad dziećmi, określona przez ustawy, teksty prawne czy etyczne, była prawie nieograniczona. Dzieci winne były okazywać ojcu głęboki szacunek i całkowite uszanowanie jako osobie dla nich świętej. Upoważniało się mężów do wymierzania kary: dzieciom, młodszemu bratu, jak również żonie. Każde uchybienie, każdy bunt, obelga, niedbałość (względem podeszłego w latach ojca) miały być słusznie karane albo przez samego rodziciela, albo przez sprawiedliwość publiczną.²

Zbiór Praw Cesarstwa Rosyjskiego z 1832 roku stanowił w art. 177: Dzieci obowiązane są wykazywać względem rodziców szczere i serdeczne poważanie, posłuszeństwo, uległość i miłość, oddawać im rzeczywiste posługi, mówić o nich z uszanowaniem, napomnienia zaś i karcenia rodzicielskie znosić cierpliwie i bez szemrania. Po śmierci rodziców dzieci powinny szanować ich pamięć. A co się dzieje, gdy dzieci pozwolą sobie na ów zakazany szmer lub nie sprostają ustawowemu wymogowi szczerego poważania? Wówczas art. 165 stanowi: Rodzice mają prawo do krnąbrnych i nieposłusznych dzieci stosować w celach poprawy domowe środki karcenia. W razie niepowodzenia tych środków rodzice są władni: 1) dzieci w wieku od dziesięciu do siedemnastu lat oddawać celem poprawy do zakładów wychowawczo-poprawczych w porozumieniu z przełożonymi tych zakładów; 2) dzieci swe obojga płci, nie piastujące urzędów państwowych, za uporczywe nieszanowanie władzy rodzicielskiej, rozwiązłe życie i inne jawne występki oddać do więzienia stosownie do przepisów art. 1592 Kod. Kar Głow., wyd. 1885; 3 r.) wnosić przeciwko nim skargi do sądu".³

Podobne środki przewiduje Kodeks Napoleona z 1804 roku. Uważany za nowoczesny i niezwykle postępowy, za arcydzieło sztuki legislacyjnej - Kodeks Napoleona stanowi, że władzę nad dziećmi do czasu dojrzałości lub samouwolnienia sprawuje ojciec (art. 373: W ciągu trwania małżeństwa sam ojciec władzę te sprawuje). Ojciec, który nie jest zadowolony z postępowania dziecka, może żądać jego zamknięcia, przez czas nie dłuższy niż miesiąc, jeśli dziecko nie ukończyło lat szesnastu (art. 376). A od lat szesnastu do pełnoletności lub samouwolnienia - na nie dłużej niż sześć miesięcy (art. 377). Do jakiego stopnia nawet wolność dziecka znajdowała się w rękach ojca, pokazuje art. 379: Mocen jest ojciec zawsze skrócić czas zamknięcia, którego żądał, albo o które prosił. Jeżeli dziecię, po wypuszczeniu na wolność, w nowe popadnie zboczenia, zamknięcie znowu może być rozporządzone wolą ojca samego.

Również ojciec decydował, co jest owym "zboczeniem", a co nie jest. "Zboczeniem" było okazywane mu nieposłuszeństwo i stawianie swojego zdania nad zdaniem rodziców. W tych warunkach do postępowych, z dzisiejszego punktu widzenia, zaliczyć należy przepisy z Prus - tzw. Landrechtu Pruskiego (lp) z 1794 roku. Wprawdzie tradycyjnie stwierdza się w nim, że dzieci zostają szczególnie pod władzą ojca (§62 lp) oraz że wolno rodzicom dla kształcenia dzieci użyć wszelkich środków karności, byle nie szkodziły one ich zdrowiu (§86 lp), jednak pozwala się, aby po ukończeniu lat czternastu (tradycyjny wiek konfirmacji w krajach protestanckich) od samego dziecka zależał wybór religii, którą chce wyznawać (§84 lp).

Wydaje się, że łączyło się to z faktem częstego pomieszania nawet w jednej rodzinie wiary katolickiej i protestanckiej. W ten więc, nieco wymuszony sytuacją sposób, kiełkowała na ziemiach pod rządami Landrechtu pruskiego idea tolerancji religijnej i praw dzieci.

Związki między prawem, tradycją i mentalności.

Można spytać, co te przepisy mają wspólnego z naszymi poglądami na stosunki rodzinne i sposoby traktowania dzieci. Sporo. Polskie ziemie pod zaborami znajdowały się pod bezpośrednim ich wpływem. Największy wpływ wywarł bodajże Kodeks Napoleona, który został wprowadzony "żywcem" i obowiązywał na terenie Księstwa Warszawskiego od 1 maja 1808 roku. Miał on też zasadniczy wpływ na treści Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego, uchwalonego przez Sejm w 1825 roku. ⁴

Ktoś może twardo obstawać, że nasi przodkowie żyli pod rządami tych dawnych kodeksów i nie ma to nic wspólnego z naszą obecną rzeczywistością. Przypomnijmy więc protest przeciwko temu, by w Konstytucji zapisać prawo dziecka do swojego zdania i ostre sprzeciwy, by rodzice mieli obowiązek liczenia się ze zdaniem dziecka. Działo się to w 1997 roku. Prawo przez fakt swego obowiązywania sprawia, że treści w nim zawarte stają się czymś normalnym, naturalnym. Normy rodzą przekonania. Sprawiają, że jesteśmy im posłuszni, kształtują nasze zachowania. Odwołujemy się do nich, nie zastanawiając się ani nad ich genezą, ani politycznym znaczeniem.

Najczęściej nie zadajemy sobie pytań, przez kogo i dla kogo zostały ustanowione, czyim interesom miały służyć. Stają się częścią naszej codzienności, częścią naszego sposobu myślenia. Wpojone w procesie wychowania, powtarzane w formie nauk w szkołach, zinternalizowane przez sposób zachowania, jaki kształtują stają się częścią społecznej rzeczywistości. Stają się elementem obowiązujących zwyczajów i obyczajów i tą drogą są przekazywane następnym pokoleniom.
Skoro więc zależy nam na eliminowaniu przemocy wobec dzieci, powinniśmy - jak dotychczas zrobiło to już osiem państw europejskich - zapisać w Kodeksie rodzinnym, iż zakazane jest wobec dzieci stosowanie kar cielesnych i innych poniżających metod. Prekursorem tego prawa była Szwecja. 1 lipca 1979 roku w kraju tym zaczęło obowiązywać prawo zakazujące fizycznego karcenia dzieci. Wprowadzone do kodeksu rodzinnego (Föräldrabalken) stanowi, że: Dzieci mają prawo do opieki, bezpieczeństwa i dobrego, właściwego wychowania. Dzieci traktuje się z respektem należnym każdej jednostce. Zakazane jest stosowanie wobec dzieci kar cielesnych i innych poniżających metod (§1, rozdz. 6; tłum. M.P.).
Przepis ten pozostaje w logicznym związku z §5 rozdz. szwedzkiego kodeksu karnego, który stanowi, iż sprawianie bólu i zadawanie krzywdy winno być karane tak jak naruszenie nietykalności cielesnej lub obraza.

Przez całe tysiąclecia przemoc w rodzinie była sprawą prywatną i społeczeństwo nie reagowało na jej stosowanie. Dopiero w XX wieku przestała ona być tematem tabu i została uznana za przestępstwo.

1. Definicje pojęć wykorzystywanych w pracy

Przemocą nazywamy wszelkie zachowania naruszające dobra jednostki. Jest ona stosowana przez jednostkę silniejszą lub mającą inną istotną przewagę nad jednostką słabszą.

I. Pospiszyl stwierdza, że: „Przemocą możemy nazwać wszystkie nieprzypadkowe akty naruszające osobistą wolność jednostki, które przyczyniają się do fizycznej albo psychicznej szkody drugiego człowieka i które wykraczają poza społeczne normy wzajemnych kontaktów międzyludzkich. Zaletą tej definicji jest – jak się wydaje – że koncentruje się ona na celowości działania człowieka, unikając jednocześnie zagłębiania się w ocenę stopnia nieprzyjaznych motywacji, które w wielu przypadkach mogą być niemożliwe do sprawdzenia, ponieważ motywacje bywają wielokierunkowe, nieświadome czy wreszcie obudowane wiarygodnymi usprawiedliwieniami. W definicji tej unika się ponadto zaliczania do przemocy zachowań przypadkowych, będących efektem nieszczęśliwego zbiegu okoliczności, jak również nieświadomych zachowań krzywdzących, ale wynikających z ludzkiej bezradności.”⁵

Przemoc domowa, zwana też przemocą w rodzinie, to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie skierowane przeciw członkowi rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste powodując cierpienie i szkody.

Przemoc w rodzinie jest najczęściej problemem ukrytym. Doświadczają jej nie tylko kobiety, ale także dzieci, osoby starsze, chore, a czasem również mężczyźni.

„Nikt w rodzinie nie zasługuje na przemoc. Jest nieprawdą, że bite dziecko staje się bardziej posłuszne, maltretowana żona nie zdradza, a poniewierany mąż bardziej dba o rodzinę. Przemoc upokarza, powoduje cierpienie i nieobliczalne szkody, rodzi nienawiść i pragnienie odwetu, tworzy błędne koło w stosunkach międzyludzkich i wcześniej czy później odbija się negatywnie. Nie ma w tej przemocy nic takiego, co w cywilizowanym świecie przemawiałoby za jej stosowaniem.”⁶

Przemoc domowa zachodzi, kiedy członek rodziny, mąż, żona lub partner próbuje zdominować fizycznie lub psychicznie drugiego partnera, dzieci, rodziców, dziadków, teściów, etc., używając przewagi fizycznej, gróźb, szantażu, w celu zranienia moralnie lub fizycznie. Przemoc w rodzinie to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody.

Według Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przemoc domowa to wszelkie incydenty gróźb, przemocy lub nękania (psychologicznego, fizycznego, seksualnego, ekonomicznego lub emocjonalnego) między osobami dorosłymi, którzy żyją w związku partnerskim lub są członkami tej samej rodziny, niezależnie od płci i orientacji seksualne. Rodzina w socjologii rozumiana jest jako grupa społeczna lub instytucja społeczna. Rodzina jako grupa społeczna to związek intymnego, wzajemnego uczucia, współdziałania i wzajemnej odpowiedzialności, w którym akcent pada na wzmacnianie wewnętrznych relacji i interakcji.

W tym ujęciu rodzina pełni funkcje osobowe:

• małżeńską lub partnerską - bycie żoną lub mężem, partnerem lub partnerką

• rodzicielską - bycie ojcem lub matką

• braterską - bycie siostrą lub bratem ⁷

Rodzina jako instytucja społeczna jest to grupa określona przez stosunki seksualne, odpowiednio unormowane i trwałe, tak by mogła zapewnić odnawianie się sfery reprodukcji. Funkcje instytucjonalne rodziny:

• materialno-ekonomiczna (polega na zaspokajaniu przez rodzinę materialnych potrzeb jej członków)

• opiekuńczo-zabezpieczająca (stanowi materialne i fizyczne zabezpieczenie członków rodziny, którzy w pewnych okresach życia mają ograniczone możliwości samorealizacji, pozbawieni są środków do życia lub wymagają pomocy)

• prokreacyjna (polega na zaspokajaniu rodzicielskich potrzeb emocjonalnych - ojcostwa i macierzyństwa, pozwala na utrzymywanie biologicznej ciągłości rodziny i społeczeństwa)

• seksualna (zaspokajanie popędu seksualnego)

• legalizacyjno-kontrolna (sankcjonowanie postępowania członka rodziny przez rodzinę, nadzorowanie jego postępowania)

• socjalizacyjno-wychowawcza (wprowadzanie dziecka w świat kultury danego społeczeństwa)

• klasowa (określenie pozycji członków rodziny w strukturze społeczeństwa)

• kulturalna (zapoznawanie młodego pokolenia z dziejami kultury i jej trwałymi pomnikami, zachęcanie do aktywnego korzystania z wartości kulturalnych)

• rekreacyjno-towarzyska (umożliwia odzyskanie w domu rodzinnym wewnętrznej równowagi emocjonalnej)

• emocjonalno-ekspresyjna (zaspokaja emocjonalne potrzeby członków rodziny, sprzyja wyrażaniu osobowości, daje możliwość uzyskania kontaktu psychicznego) .⁸

Zazwyczaj jako rodzinę rozumie się dwójkę partnerów i wychowywane potomstwo. Tego typu rodzinę określa się jako nuklearną (w genealogii to rodzina mała), gdy jedno z partnerów zamieszkuje także z rodzicami, to jest to rodzina wielopokoleniowa. Jednak tak naprawdę granic rodziny nie da się jednoznacznie określić, choć da się stopniować pokrewieństwo lub powinowactwo. Ogół osób, o których wiadomo, że są spokrewnione lub spowinowacone chociażby w linii bocznej, w genealogii również nazywa się rodziną (dla odróżnienia od rodziny małej nazywa ją się rodziną wielką). Rodzinę również stanowi samotny rodzic z wychowywanym własnym lub adoptowanym potomstwem stanowiący rodzinę niepełną jak i dwie osoby tworzące związek małżeński lub inny w tym także nieformalny konkubinat. Sam fakt zamieszkania razem może klasyfikować pewną grupę ludzi jako rodzinę.

Dom jest to schronienie, miejsce bezpiecznego pobytu, w którym czujemy się dobrze i bezpiecznie. Jest ciepły, harmonijny, kraina szczęścia.

1. Kryteria podziału przemocy

Definiując przemoc od strony naukowej zwykle ujmuje się ją jako jakieś działanie (lub jego brak) jednego z członków rodziny przeciw reszcie, przy wykorzystaniu większej ilości siły i wyższej pozycji, skierowane w ich prawa albo posiadane dobra, głównie życie i zdrowie (zarówno fizyczne jak i psychiczne), którego skutkiem jest krzywda i cierpienie. Od strony prawnej jest to przestępstwo wiążące się z paragrafami dotyczącymi znęcania się nad rodziną lub molestowania i obłożone jest kara pozbawienia wolności. Istnieje wiele definicji przemocy w rodzinie. Wszystkie z nich podkreślają jednakże takie elementy jak:

• działanie zamierzone, intencjonalne, świadome

• przewaga sił ze strony agresora

• intencją działania jest wyrządzenie komuś krzywdy, narzucenie mu władzy, dokonanie bezprawnych czynów, godzenie w czyjąś osobistą wolność, naruszenie praw i dóbr osobistych

• wywołuje cierpienie i szkody

• działanie skierowane przeciwko jakiemuś członkowi rodziny

• wykracza poza społeczne normy, zasady relacji międzyludzkich.

Cechy przemocy: jest to proces, nie pojawia się znienacka, jest cykliczny,

ma tendencję do powtarzania się, eskaluje, nie zatrzymana przybiera na sile, toczy się w wymiarze dominacja – uległość, nie jest zjawiskiem niezależnym od udziału człowieka, przejawia się w różnych formach.⁹

1.3.1. Przemoc fizyczna

Przemoc fizyczna to wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia przy użyciu siły fizycznej. Przemoc w rodzinie to zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody. W relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest zazwyczaj słabsza, a sprawca silniejszy. Zgodnie z art. 207§1 Kodeksu Karnego, przemoc w rodzinie jest przestępstwem.

„Przemoc fizyczna obejmuje całą gamę form zachowania, które mogą występować w postaci czynnej lub biernej. Czynne formy przemocy fizycznej to przede wszystkim bicie, od policzków począwszy, przez bicie pięścią, przedmiotem, bicie »na oślep«. Dalej należy wymienić kopanie, zmuszanie do uwłaszczających posług, wreszcie zachowania o wyjątkowej brutalności, jak: poparzenia, zadawanie ran ciętych, szarpanych, duszenie, usiłowanie lub dokonanie zabójstwa.”¹⁰

Przemocą wobec dziecka nazywamy takie zachowanie, które wywołuje u niego znaczny ból fizyczny, bez względu na to, czy na jego ciele pozostaną ślady, czy też nie. Zazwyczaj jednak zostają - u maltretowanych dzieci są widoczne uszkodzenia skóry spowodowane kopnięciami, uderzeniami pięścią, pasami, drągami. Dzieci doznające przemocy fizycznej często są pacjentami szpitali - gdzie połamane kończyny, pęknięte kości, wybite zęby czy obrażenia wewnętrzne ich rodzice tłumaczą upadkiem lub niezamierzonym uderzeniem się o mebel. Dorosłych znęcających się nad swoimi dziećmi cechuje duża pomysłowość w wyszukiwaniu sposobów zadawania dzieciom bólu: szczypią je, przypalają papierosem, wyrywają włosy, wiążą sznurami, duszą, a nawet gryzą. Fizycznymi skutkami bicia dzieci może być kalectwo oraz różne choroby somatyczne uwarunkowane uszkodzeniami narządów wewnętrznych lub organicznymi uszkodzeniami mózgu, a nawet śmierć.

Przemoc fizyczna jest stosunkowo łatwa do rozpoznania. Najczęściej przyjmuje postać zewnętrznych obrażeń skóry: zranienia skóry, krwiaki, sińce, obrzęki, oparzenia, które są wynikiem bicia dzieci różnymi przedmiotami, kopania, wykręcania rąk, szarpania, ciągnięcia za ciało, za włosy, popychanie o ściany, przypalenia, kłucia, nacinania ciała, szczypania, mocnego wstrząsania ciała, rzucanie różnymi przyborami przywiązanie w celu ograniczenia swobody. Rodzice, opiekunowie dzieci często tłumaczą swa brutalność rodzicielską wymierzaniem kary za nieposłuszeństwo swojej pociechy. W takim wychowaniu nie stosują przemyślanego systemu nagród. Na ogół zastanawiają się jak ograniczyć swobodę dziecka, zmusić je do posłuszeństwa. Zazwyczaj jednak biją i katują swoją małą ofiarę bez żadnego zastanowienia, w zależności od humoru. Stosowanie przemocy fizycznej w ogóle, a szczególnie wobec dziecka, jest z jednej strony pokazem przewagi i siły, z drugiej jednak bezsilności rodziców i opiekunów. Jest wyrazem ich agresji wywołanej nieumiejętnością innego sposobu rozwiązania problemu , przebicia się ze swoimi racjami. Społeczeństwo, w którym żyjemy, nasze normy kulturowe dają rodzicom społeczne przyzwolenie na stosowanie cielesnych kar. Ponadto większość świadków cierpienia dzieci woli zachować milczenie, czyli nie wtrącać się w sprawy wychowywania. ¹¹

„Stosowanie przemocy wobec dziecka wywiera określone, negatywne skutki natury psychologicznej, pedagogicznej oraz fizycznej na jego rozwój. Najczęściej podkreśla się, że dorośli dają dowód na to, iż bicie jest dozwolone oraz że można bić słabszego od siebie. Dziecko, obserwując zachowania znaczących osób (uczy się m. In. Przez naśladownictwo), może je powielać w grupie rówieśniczej, a później w założonej przez siebie rodzinie. W rodzinach o niskim statusie społecznym częściej występuje stosowanie kar cielesnych i zaniedbywanie dziecka, a w rodzinach o wyższym statusie bardziej powszechne są kary psychiczne oraz – co ważne – większy repertuar stosowania kar”¹².

1.3.2. Przemoc psychiczna

Kolejnym rodzajem przemocy występującym w rodzinie jest przemoc psychiczna. Według K. Browna i M. Herberta jest to: „Zadawanie cierpień psychicznych przez kontrolowanie i ograniczanie kontaktów ofiary z przyjaciółmi, szkołą i miejscem pracy; przymusowa izolacja i uwięzienie; zmuszanie ofiary do oglądania obrazów i aktów przemocy; zastraszanie, grożenie wyrządzeniem krzywdy fizycznej zarówno osobie bliskiej, jak i innym; stosowanie pogróżek, szantażu, gróźb popełnienia samobójstwa, ciągłe niepokojenie; znęcanie się nad zwierzętami domowymi i niszczenie prywatnej własności.”¹³

Pospiszyl stwierdza, że: „Psychiczne krzywdzenie jednostki jest najbardziej nieuchwytną, najbardziej zdradliwą formą maltretowania. Nikt nie jest w stanie zmierzyć prawdziwych rozmiarów psychicznego krzywdzenia ani określić wszystkich tego typu zachowań. To samo stwierdzenie, reakcja czy czynności w jednej sytuacji mogą być zupełnie neutralne, a w innej stać się okrutnym ciosem dla psychiki człowieka, pozostawiając trwały ślad. A przy tym zadany cios może być nawet nie zauważony dla obserwatora z zewnątrz.”¹⁴

Jest najtrudniejsza do zdiagnozowania. W takich przypadkach konieczne jest przeprowadzenie analizy pewnych sytuacji rodzinnych, diagnoza rodzinna, socjologiczno-psychologiczna oraz diagnoza osobowości poszczególnych członków rodziny. Przemoc tę często określa się jako przemoc w białych rękawiczkach.

Może być świadomym okrucieństwem wobec dziecka, polegającym na celowym, perfidnym wykorzystywaniu jego bezradności .
Może być też nieświadomym krzywdzeniem dziecka na skutek nieznajomości jego psychiki i na rzutowaniu na nie własnych potrzeb, własnego modelu szczęścia.

Przemoc ta objawia się słownym znieważaniem, wyśmiewaniem, wyszydzaniem, straszeniem, moralizowaniem, wymuszaniem lojalności, szantażowaniem, nadmiernym kontrolowaniem, wzbudzaniem poczucia winy, nieposzanowaniem godności i prywatności, niszczeniem jego rzeczy osobistych, wyrzucaniem pamiątek, listów, czasową izolacją dziecka.

Wyjątkowo perfidną torturą psychiczną zwłaszcza w stosunku do dzieci najmłodszych, ufnych, wierzących bezgranicznie w prawdomówność rodziców, nieświadomych realności zapowiadanych kar i gróźb jest straszenie wyrzuceniem z domu, oddaniem do domu dziecka, mówienie, że się go już nie kocha, że się odejdzie lub, ze z jego winy jest się chorym.Tak traktowane dzieci nie maja poczucia bezpieczeństwa, przeżywają lęki, ciągły stres, smutek i samotność. Głębokość i rozległość ran w psychice dziecka spowodowane takim postępowaniem dorosłych, są nie do przewidzenia. Przejawem przemocy emocjonalnej jest również oschłość emocjonalna polegająca na ukrywaniu rzeczywistej miłości do dziecka, która jest przecież niezbędna dla prawidłowego rozwoju i w późniejszym jego dorosłym życiu.

Pozbawione miłości dziecko nie potrafi nawiązywać prawidłowych kontaktów emocjonalnych z ludźmi. Prawdopodobnie nie będzie umiało okazywać uczuć swoim bliskim w dorosłym życiu.

Przemoc emocjonalną stosują również rodzice nadopiekuńczy. Nadmierna kontrola, ochrona przed ewentualnymi niepowodzeniami porażkami również może spowodować zmiany w zachowaniu dziecka.

Do tego rodzaju przemocy zaliczyć można również krzyczenia i ich poniżające traktowanie. Może ono spowodować niską samoocenę dziecka, utrudnić jego adaptację w środowisku rówieśników i nawiązywanie kontaktów, a w przyszłości kłopoty w życiu prywatnym i zawodowym.¹⁵

„Sprawca przemocy psychicznej dąży do utrzymania specyficznej przewagi nad ofiarą. Zniewala ofiarę, posługując się różnymi oddziaływaniami psychicznymi.Jakie powody mają ludzie do zniewolenia?

Po pierwsze – pragną potwierdzić swoją moc, władzę, własną wartość.

Po drugie – mają potrzebę stałej kontroli sytuacji, w której się znajdują, bo daje im to poczucie bezpieczeństwa.

Po trzecie – muszą odreagować własne emocje, np. złość, gniew, poczucie winy.

Po czwarte – pragną uzyskiwać należne im profity.

Po piąte – naśladują, odwzorowują zachowania, jakich doświadczyli np. w dzieciństwie, bądź naśladują schematy postępowania tworzącego przemoc.¹⁶

Przemoc psychiczna (emocjonalna) towarzyszy wszystkim innym rodzajom przemocy.”¹⁷

1.3.3. Przemoc seksualna

Jest ona wykorzystywaniem dziecka w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych przez osoby dorosłe. W hierarchii różnych form patologii społecznych jest ona najbardziej szkodliwą, odrażającą i okrutną.
Mimo, że ten rodzaj przemocy jest powszechnie potępiany, wyzwala oburzenie, to jednak ma on charakter stale wzrastający.
Następstwa tego rodzaju przemocy ujawniają się bezpośrednio, a także i późniejszym okresie. Nierzadko towarzyszą dziecku w całym jego życiu. Należą do nich obrażenia ciała, choroby przenoszone drogą płciową, urazy, prowokacyjne zachowania seksualne, zaburzenia snu, fobie, lęki, nerwice, depresja, niska samoocena, poczucie winy, zaburzenia osobowości, zaburzenia w późniejszym dorosłym życiu. Dzieci-ofiary przeważnie długo milczą, ukrywają to co im się przytrafiło, gdyż osoba molestująca je stosuje wobec nich szantaż psychiczny lub fizyczny oraz poczucie wstydu i winy.¹⁸

Do przemocy seksualnej zaliczamy gwałt, pedofilię i kazirodztwo.

Gwałtem nazywamy zmuszenie do obcowania płciowego drugiej osoby za pomocą siły, szantażu lub groźby albo wykorzystując swoją wyższą pozycję np. społeczną.

Kazirodztwo jest to utrzymywanie stosunków seksualnych z krewnym w linii prostej lub rodzeństwem. Pedofilia to nakłanianie osób do 15 roku życia do różnych form współżycia seksualnego.

Przemocy seksualnej ulegają zarówno dorośli, jak i dzieci. W przypadku osób dorosłych ofiarami są zazwyczaj żony zmuszane do współżycia przez mężów. Tego typu zachowania bardzo rzadko są ujawniane, ponieważ po pierwsze ofiary wstydzą się o tym mówić, a po drugie powszechnie uważa się, że zaspokojenie popędu seksualnego męża jest po prostu obowiązkiem żony i informacje o gwałcie na żonie wywołują zazwyczaj uśmieszek politowania.

„Przemoc seksualna zachodzi wtedy, gdy nie ma zgody na płeć, na partnera, na to, co z nami robi, a my z nim. Taki wymuszony akt seksualny jest zawsze przestępstwem, bez względu na wiek ofiary. Dziecko do 15 roku życia nie jest zdolne do wyrażenia zgody na akt i zawsze w takim przypadku będziemy mówić o przemocy. Przemocą będzie również wykorzystywanie dziecka do 18 roku życia, gdy sprawcą będzie osoba bliska ofierze, np. krewny, nauczyciel itp.”¹⁹

Do niedawna również wykorzystywanie seksualne dzieci było tematem tabu. Od pewnego czasu sytuacja ulega jednak zmianie i szczególnie pedofilia jest ścigana w sposób rzeczywiście skuteczny. Jednak seksualna przemoc rodzinna nadal pozostaje czarną plamą.

1.3.3.1. Kazirodztwo wobec dzieci

Przemoc seksualna wobec dziecka to jakiekolwiek zachowania seksualne służące uzyskaniu podniecenia lub satysfakcji seksualnej przez sprawcę, czyli : uwagi i dowcipy o charakterze erotycznym, namawianie do oglądania pornografii, kontakty ekshibicjonistyczne, dotykanie miejsc intymnych, namawianie do rozbierania się, namawianie do stosunku płciowego, penetracja różnymi przedmiotami, penetracja palcami, zmuszanie do dotykania narządów płciowych, zmuszanie do seksu oralnego, stosunek płciowy. Jeśli do takiego zachowania dopuszcza się któryś z członków rodziny nazywamy to kazirodztwem.
Z amerykańskich statystyk, które-jak twierdzą polscy specjaliści-odpowiadają naszej rzeczywistości, wynika, że około 60 % wykorzystywanych seksualnie lub zgwałconych ma mniej niż 18lat.Aż 78% znało napastnika wcześniej. Sprawcami są na ogół osoby bliskie. Na czele są ojcowie i ojczymowie, potem dziadkowie, wujkowie, bracia, siostry i na końcu matki. Sprawcy niekoniecznie muszą napastować dziecko odmiennej płci. Zdarzają się przypadki molestowania o charakterze homoseksualnym. ²⁰

Znane są przypadki, kiedy ojciec sterroryzował całą rodzinę i zmuszał ją do uczestniczenia w orgiach: matka musiała współżyć z synem i córką, dzieci ze sobą, on ze wszystkimi. Oczywiście, jest to przypadek ekstremalny, ale w naszym społeczeństwie na molestowanie seksualne patrzy się w jeden sposób: ‘’brutalny ojciec atakuje niewinną dziewczynkę, wyrządza jej krzywdę...’’itp. A przecież sprawcami są nie tylko ojcowie, ofiarą padają nie tylko dziewczynki, a forma napastowania nie zawsze jest brutalna.

W przypadku molestowania dziecka między naturalnymi (zwykłe objawy miłości rodzicielskiej-całowanie, głaskanie, dotykanie, przytulanie) i patologicznymi ( miłość rodzicielska z podtekstem erotycznym) zachowaniami granica jest bardzo płynna . Jeśli patologiczne zachowania w stosunku do dziecka przebiegają w miłej, ciepłej, serdecznej atmosferze, dziecko w ogóle może nie mieć odczucia, że dzieje się coś złego . O ile oczywiście miało to miejsce w wieku, do którego dziecko sięgnąć pamięcią, a nie np. gdy miało 2-3 lata. ²¹

Wykorzystywanie seksualne przez członków rodziny może trwać latami. Badania psychologów wykazały, że molestowanie dzieci zwykle zaczyna się w wieku 6-8 lat i ciągnie się do 14-15 roku życia. Dzieje się tak dlatego, że małe ofiary nic nikomu nie mówią. Do milczenia zmusza je przerażenie, szantaż lub po prostu wstyd. Kiedy wchodzą w wiek dojrzewania zdają sobie sprawę, że tak nie powinno być. Niektórzy dowiadują się prawdy o przemocy seksualnej na zajęciach w szkole. Jakie związki kazirodcze występują najczęściej ?

Zdecydowanie na pierwszym miejscu są związki ojców z córkami, następnie między rodzeństwem, a najrzadziej występują związki matek z córkami. U części tych ojców lekarze rozpoznają osobowość psychopatyczną, niedojrzałą, ze skłonnościami do pedofilii (ukierunkowanej wobec własnych córek ), promiskuityzm (częste zmiany partnerów seksualnych w związkach nie opartych na uczuciu, a także wielość kontaktów seksualnych ). Uderza stosunkowo wysoki poziom alkoholizowania się tych ojców (ok. 75%). Ojcowie ci często są prawdziwymi tyranami domowymi. Rodzina jest całkowicie mu podporządkowana i uzależniona finansowo. ²²

Związki kazirodcze bywają różne, mogą ograniczać się do jednej z córek-najczęściej tej najbardziej biernej, ale spotyka się przypadki współżycia z innymi, a nawet ze wszystkimi. Związki te potrafią trwać przez kilka lat, mają czasem stałą regularność współżycia. Wobec partnerki-córki ojciec przyjmuje niejasną rolę, jest zarówno ojcem jak i partnerem seksualnym. Ojcowie z reguły nadają pozory normalności swemu postępowaniu. Zdarza się np. , ojciec postrzega córkę jako kopię swojej żony z lat młodości. W przypadku gdy córka nie jest biologicznym potomkiem , traktowana bywa wówczas bardziej jako kobieta-partnerka niż córka. ²³

Na uwagę zasługuje sytuacja i postawa żon tych mężczyzn. Okazuje się, że wiele tych kobiet ujawniało zaburzenia seksualne i niechęć do współżycia ze swymi mężami. Zachowania kazirodcze mężów tolerowały albo udawały, że nic nie wiedzą, inne były nadmiernie tolerancyjne. Zdarzają się też przypadki akceptowania wykorzystywania córki z powodu strachu przed mężem. Wielu badaczy odkryło w osobowości tych kobiet mechanizmy podświadomie przekazywane córce ‘’ praw uwodzenia’’ ojca w celu przejęcia przez nią funkcji seksualnych, której sama nie chciała lub nie mogła spełniać. Na uwagę zasługuje też to co myślą i czują córki w tych związkach. Jedne czują się przymuszone do tych związków, odczuwają lęk, zagrożenie. Inne w różnym stopniu akceptują ten układ, zdarzają się też postawy prowokujące ojców. Badania osobowości tych córek wykazały wysoki poziom zaburzeń osobowości. ²⁴

Związki kazirodcze między rodzeństwem Najczęściej dotyczy to osób młodych, średni wiek chłopców wynosi 15-16 lat dziewcząt 12-13. Zwykle występuje w tych rodzinach brak więzi uczuciowej, synowie często ujawniają głębokie zaburzenia osobowości i sprawiają trudności wychowawcze. W niektórych przypadkach kontakty te wykazują zaburzenia seksualne, przedwczesne dojrzewanie płciowe, tendencje dewiacyjne np. sadyzm.

Związki matka-syn. Związki te należą do niezmiernie rzadkich, budzą jednak szczególnie negatywną ocenę. W większości przypadków spotyka się w tych związkach występowanie zaburzeń psychicznych. Spotkać się można z przypadkami kiedy nadopiekuńcza matka, mając nieśmiałego syna skarżącego się na brak kontaktów seksualnych, przyjmowała wobec niego postawę ochronną i starała się go bronić przed ‘’złymi’’ kobietami, stąd też decydowała się na kontakty seksualne z nim , aby go jak najdłużej przy sobie utrzymać. Inne związki kazirodcze, np. ojciec-syn, matka-córka, dziadek-wnuki są rzadko spotykane, a właściwie rzadko ujawniane. ²⁵

Jakie są przyczyny zachowań kazirodczych? Wspomniałam już o niektórych przyczynach np. zaburzenia psychiczne. Wielu badaczy podkreśla znaczenie dysfunkcji rodziny, w której powstaje ‘’własne prawo.

Więź rodzinna traktowana jest jako wzajemne należenie do siebie. Takie funkcjonowanie rodziny wymaga zachowania tajemnicy, dąży się do utrzymania mitu harmonii rodzinnej. Do czynników sprzyjających występowaniu kazirodztwa zalicza się też: długą nieobecność w domu, patologię małżeństwa, alkoholizm, narkomanię, izolację społeczną, zaburzenia i różne dewiacje seksualne, psychopatię. Jakie następstwa?
*depresja
*nerwice
*pourazowy zespół stresowy, który może wiązać się nawet z zaburzeniami osobowości
*problemy z utworzeniem bliskiego związku z inną osobą
*ciąża-w wielu przypadkach dzieci zrodzone z tych związków wychowywane są w takiej rodzinie , zdarza się też, że żony sprawców odczuwają raczej wstyd z faktu urodzenia przez córkę nieślubnego dziecka, niż z faktu kazirodczego ich pochodzenia*choroby weneryczne, infekcje, uszkodzenia narządów płciowych

*seksualna agresja wobec innych
*próby samobójcze

*uzależnienie od alkoholu i narkotyków
*problemy seksualne i małżeńskie w wieku późniejszym.

Należy też dodać, że u części osób, mających doświadczenia kazirodcze, nie stwierdza się negatywnych następstw tego rodzaju przeżyć. Wynika to z ich autopsychoterapii lub też z leczniczego oddziaływania związków uczuciowych. ²⁶

W wielu ośrodkach psychoterapeutycznych prowadzi się leczenie rodzin z układami kazirodczymi. Lekarze podkreślają, że niezwykle ważna jest poprawa relacji matka-córka oraz mąż-żona. Psychoterapia jest długotrwała i obejmuje wszystkich członków rodziny. Leczenie ma na celu nie tylko poprawę aktualnych relacji pomiędzy członkami rodziny, ale i przeciwdziałanie negatywnym następstwom doświadczeń kazirodczych. W wielu przypadkach taka psychoterapia daje pozytywne rezultaty, niekiedy wymaga również leczenia psychiatrycznego.

Na problem kazirodztwa patrzy się często jak przez krzywe zwierciadło, kiedy ujawniane są fakty z rodzin z marginesu społecznego lub słyszy się o przestępstwach seksualnych. Należy sobie uświadomić, że w zasadzie większość przypadków kazirodztwa nie jest ujawniana, a osoby biorące w tym udział nie należą do ‘’marginesu’’. ²⁷

Polski kodeks karny przewiduje karę od 6 miesięcy do 10 lat za ‘’czyn lubieżny względem osoby poniżej 15 lat’’(art.176, w nowym art.200).Wystarczy zgłosić fakt na policję, a prokuratura ma obowiązek zająć się sprawą. Ofiara ma prawo do bezpłatnego adwokata.
Według danych Ministerstwa Sprawiedliwości w latach 1993-1996 za kazirodztwo skazano 42 osoby. Niewiele ofiar decyduje się na oskarżenie bliskiej osoby.

1.3.4. Zaniedbywanie dzieci

To niezaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych i psychicznych dzieci. Może się ono rozpocząć już w okresie życia płodowego, gdy matka prowadzi niehigieniczny tryb życia.
Zaniedbywanie ma również miejsce wtedy, gdy dziecko ma zaspokojone potrzeby biologiczne, natomiast nie ma zagwarantowanej prawidłowej stymulacji poznawczej. Skrajnym przypadkiem zaniedbywania również wzrastającym w ostatnich latach bywa porzucenie dziecka z narażenie go na utratę zdrowia, a nawet życia. ²⁸

Wiele dzieci maltretowanych odbierają przemoc jako coś naturalnego. Często nawet nie buntują się przeciw takiemu traktowaniu. Młodsze żyją w przekonaniu, że tak wygląda świat, a całym ich światem są przecież rodzice, dom. Starsze odczuwają wstyd za swych rodziców, których jednak mimo wszystko bardzo kochają.²⁹

Jeżeli jednak stale doświadczają przemocy zaczynają szukać oparcia u innych, obcych ludzi. Często wpadają w tzw. złe towarzystwa, czyli grupy młodych ludzi o podobnych doświadczeniach życiowych.

Jak wspomniałam na początku o przemocy mówi się coraz więcej. Problem ten poruszany jest w telewizji i na łamach wielu czasopism.
Dobrze byłoby jednak, gdyby oprócz wielu debat na temat jak przed nią uchronić dzieci, faktycznie już teraz zacząć przeciwdziałać tej szerzącej się patologii. Same rozmowy nie uchronią dzieci. Sprawią że ich oprawcy będą czuć się bezpiecznie. Najważniejszą sprawą jest wypracowanie systemu ujawniania, wczesnej interwencji, terapii i zapobiegania przemocy, by jej ofiary uchronić od nowych form represji. Należałoby również wprowadzić grupową psychoterapię dla dorosłych, którzy w dzieciństwie byli ofiarami przemocy swoich rodziców i opiekunów. Wielu bowiem z nich preferuje taki model wychowania wobec swoich własnych dzieci i podopiecznych. Pamiętać musimy, że pomocy bardzo potrzebują ofiary przemocy. Potrzebują jej jednak również ci, którzy ją stosują wobec nich.³⁰

ROZDZIAŁ II

PRZEMOC WOBEC DZIECI

2.1. Przyczyny przemocy wobec dzieci

Przemoc wobec dziecka to wszelkiego rodzaju uszczerbek na zdrowiu fizycznym bądź psychicznym dziecka przed ukończeniem osiemnastego roku życia, jakiego doznało w sposób nieprzypadkowy od osoby lub instytucji, będący skutkiem działania fizycznego, seksualnego.

Rodzina jest podstawowym i najlepszym miejscem na świecie dla dziecka, w którym ono wzrasta i rozwija się. W rodzinie dziecko powinno czuć się bezpieczne, kochane i akceptowane. Wartość wychowawczą środowiska rodzinnego wyznacza kultura ogólna i pedagogiczna obojga rodziców. Kultura ta wyraża się m.in. w stosowanych metodach wychowawczych. Szczególne miejsce wśród tych metod zajmują kary niepedagogiczne, które często przybierają formę przemocy.³¹

Mylnym jest przekonanie rodziców, że bicie jest skuteczną metodą, która powoduje, że dziecko jest bardziej posłuszne. Bardzo łatwo można przekroczyć barierę zwykłego karania i przejść do brutalnej przemocy. Coraz częściej słyszy się o alarmujących doniesieniach dotyczących znęcania się dorosłych nad najmłodszymi członkami rodziny. Smutne refleksje budzi świadomość, że pomysłowość ludzka w zakresie krzywdzenia cielesnego dzieci wydaje się nie mieć granic, przemoc fizyczna wobec dziecka obejmuje różne formy zachowania. Przede wszystkim jest to bicie ręką, pasem, kablem, szarpanie, duszenie, lub nawet usiłowanie dokonania zabójstwa.³²

Najczęściej występują zachowania dorosłych o mniejszej szkodliwości, aczkolwiek jest to pojęcie względne, gdyż każde z tych zachowań może doprowadzić do negatywnych skutków.

I. Pospiszyl wyodrębnia cztery koncepcje koncentrujące się wokół przyczyn przemocy dziecka.

Koncepcja psychiatryczna która koncentruje całą odpowiedzialność za przemoc w patologicznej osobowości rodzica. Zakłada, że znęcanie się nad dziećmi wynika z zaburzeń psychicznych rodziców. Jednocześnie przemoc wobec dziecka jest manifestacją owych zachowań - zaburzeń. Zwolennicy tej koncepcji uważają, że stosunek do swoich dzieci wśród tych rodziców jest odzwierciedleniem własnych doznań surowego karania w rodzinie macierzystej. Jednak założenia zwolenników tej koncepcji wzbudzają kontrowersje tym bardziej, że wyniki badań m.in. Kempego nie potwierdzają słuszności jej założeń. ³³

Koncepcja socjologiczna która za decydujące o sposobie postępowania z dzieckiem, a w tym posługiwaniu się przemocą, uznaje m.in. środowisko rodzinne, jak również odwołuje się do prawidłowości makrospołecznych. Do tych prawidłowości zaliczają się kulturowo określane wzory postaw wobec przemocy strukturą społeczną, system norm funkcjonujących w otoczeniu rodzinnym, oraz pewne zasady relacji interpersonalnych tkwiących w środowisku. Zwraca się tu uwagę na kumulację stresów sytuacyjnych związanych ze złymi warunkami życia, bezrobociem, ubóstwem. Dlatego też uważa się, iż charakterystyczne dla tych środowisk jest stosowanie przemocy wobec dzieci jako metody dyscyplinowania. Często dziecko jest w tych środowiskach ciężarem, zapowiedzią większej nędzy i traktuje się je jako wyłączną własność rodziców. A w związku z tym surowe kary, które stają się usankcjonowaną normą obyczajową są bardzo nadużywane.

Potwierdzają to badania z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, jednak jak zaznacza I. Pospiszyl "nowsze badania nie potwierdzają tezy o większej brutalności rodziców z niższych warstw społecznych". Wyjaśnia dalej, że "wiele przypadków krzywdzenia dziecka w rodzinie o wysokim statusie ekonomicznym po prostu nie zostaje ujawnionych. Są to środowiska w pewnym sensie zamknięte, natomiast stopień ingerencji w środowiska ubogie jest nieporównywalnie większy, toteż wiele zachowań krzywdzących zostaje ujawnionych przypadkowo." ³⁴

Koncepcja społeczno-sytuacyjna prezentuje podejście uwzględniające złożoność czynników odgrywających rolę w powstaniu przemocy. W ujęciu tym przemoc wobec dziecka jest rozumiana jako wynik zaburzeń wzajemnych interakcji pomiędzy rodzicami, a dziećmi. Podstawową z przyczyn eskalacji przemocy, której ofiarą pada dziecko, jest negatywizm we wzajemnych kontaktach. Objawia się ona małą wrażliwością na potrzeby dziecka, niepodejmowaniem interakcji, nietolerancją na płacz oraz surowym karaniem. Surowe karanie jak pisze I.Pospiszyl za Petersonem i Reidem, powoduje u dziecka poczucie odrzucenia, lęk, nadpobudliwość ruchową, potrzebę samoobrony, co staje się kolejną przyczyną niezadowolenia rodziców i ponownie prowadzi do karania. Często też dziecko poprzez prowokowanie agresji rodziców próbuje potwierdzić swoją przynależność do nich i upewnić się, co do ich uczuć, a wynika to z konfliktu motywacji - uczucia miłości i nienawiści do rodziców. ³⁵

Koncepcja integracyjna. Jak twierdzi I.Pospiszyl "jednym z najbardziej klasycznych przykładów jest sformułowany przez Gallesa (1973) społeczno-psychologiczny model złego traktowania dziecka". Wyróżnia on sześć czynników, które stwarzają duże podobieństwo pojawiania się zachowań krzywdzących. Należą do nich:

• Doświadczenia socjalizacyjne rodziców

• Osobowość rodziców

• Stresy sytuacyjne

• Społeczna pozycja rodziców

• Subkultura gwałtu

• Czynniki bezpośrednio uruchamiające agresję rodziców³⁶.

2.2. Rodzaje i objawy przemocy wobec dzieci

Formy przemocy wobec dziecka: zaniedbanie, przemoc fizyczna, psychiczna, wykorzystanie seksualne, dziecko świadkiem przemocy w domu, nadopiekuńczość. Przejawiają się one w takich samych zachowaniach jak przemoc wobec dorosłych członków rodziny.

Konsekwencje i objawy zaniedbania: zahamowany rozwój intelektualny, emocjonalny, fizyczny, brak ekspresji emocjonalnej, represyjność, bierność, apatia, lękliwość, choroba sieroca, podatność na choroby.

Konsekwencje i objawy przemocy fizycznej: brak reakcji na ból, oczekiwanie kary, obniżenie wrażliwości na cierpienie innych, agresywność, brutalność, obrażenia fizyczne, niechęć do rozebrana się, nadpobudliwość, wycofanie się w świat marzeń.

Konsekwencje i objawy przemocy psychicznej: zaburzenia mowy, snu, moczenie się nocne, depresja, brak pewności siebie, częste kłamstwa.

Przemoc seksualna to aktywność natury seksualnej wobec dziecka, oparta na wykorzystaniu władzy i prowadząca do seksualnego zaspokojenia osoby dorosłej. Częściej są wykorzystywane seksualnie dziewczynki niż chłopcy. Zdarzają się jednak także wykorzystania chłopców. Dzieci bywają molestowane seksualnie zarówno przez mężczyzn, jak i przez kobiety. Dziecko wykorzystane seksualnie przez członka rodziny ma podwójne poczucie winy - czuje się winne i odpowiedzialna za to, że sprowokowało osobę dorosłą do zachowań seksualnych, czuje się winne ponieważ samo doznało przyjemności. Ma poczucie, że to w nim jest coś złego, czuje się gorsze od innych. Ma poczucie wstrętu do siebie i swojego ciała. Rodzaje przemocy seksualnej wobec dzieci to:

a. z dotykiem: stosunek analny, oralny, dopochwowy, wprowadzanie palców do pochwy, odbytu, zmuszanie dziecka do całowania okolic genitalnych osoby dorosłej, dotykanie i całowanie okolic genitalnych dziecka;

b. bez dotyku: pokazywanie materiałów o treści erotycznej, filmowanie, fotografowanie nagich dzieci i ich narządów płciowych, ekshibicjonizm, podglądanie, rozmowy o treści erotycznej.

Objawy somatyczne (pośrednie, sugerujące przemoc i ewidentne): ciąża, choroby weneryczne, wirus HIV, infekcje dróg moczowo - płciowych, urazy zewnętrznych narządów płciowych, urazy odbytu, krwawienie narządów rodnych, ból przy oddawaniu moczu i kału, podrażnienia naskórka i bóle w okolicach ud, genitaliów, brzucha, skaleczenia tych miejsc, bóle głowy.

Objawy psychologiczne i behawioralne: nadmierna erotyzacja dziecka, prowokacyjne i uwodzicielskie zachowania seksualne, erotyczne rysunki, zabawy, agresja seksualna wobec rówieśników, wczesna i nasilona masturbacja dziecka, nieadekwatna do fazy psychoseksualnego rozwoju, język dziecka przesycony słownictwem dotyczącym sfery seksualnej, obniżony nastrój, lęk, niepokój, nieufność wobec dorosłych, poczucie winy, wstydu, niska samoocena, myśli samobójcze, koszmary, lęki nocne, nadpobudliwość psychoruchowa, trudności w koncentracji uwagi, wtórne moczenie nocne, zachowania regresywne, ucieczki w alkohol, narkotyki, prostytucję, zaburzenia łaknienia (anoreksja, bulimia), problemy szkolne, złe relacje z rówieśnikami, dolegliwości psychosomatyczne, nudności, wymioty.

ROZDZIAŁ III

PRZECIWDZIAŁANIE PRZEMOCY W RODZINIE

3.1. Aspekty prawne przeciwdziałania przemocy w rodzinie

Podstawę prawną przeciwdziałania przemocy w rodzinie stanowi ustawa z dnia z dnia 29 lipca 2005 r.

W art. 2. pkt 2 ustawa określa pojęcie przemocy w rodzinie :

„ przemoc w rodzinie - należy przez to rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.”³⁷

Ustawa określa także precyzyjnie zadania administracji rządowej i samorządowej w zakresie zapobiegania przemocy w rodzinie oraz udzielania pomocy ofiarom takiej przemocy.

Art. 3 stwierdza, że: „Osobie dotkniętej przemocą w rodzinie udziela się pomocy, w szczególności w formie:

1) poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego i socjalnego;

2) interwencji kryzysowej i wsparcia;

3) ochrony przed dalszym krzywdzeniem, poprzez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się z osobą pokrzywdzoną;

4) zapewnienia na żądanie osoby dotkniętej przemocą, bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie.”³⁸

Ustawa określa także konsekwencje karne dla sprawców przemocy w rodzinie:

„Wobec osób stosujących przemoc w rodzinie stosuje się przewidziane w niniejszej ustawie środki mające na celu zapobieganie ich kontaktowaniu się z osobami pokrzywdzonymi oraz oddziaływania korekcyjno-edukacyjne.”

Bardzo ważnym aktem prawnym jest też Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie uchwalony przez Radę Ministrów w 2005 roku.

Celem Programu jest:

„1. zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie;

2. zwiększenie skuteczności ochrony ofiar przemocy w rodzinie i zwiększenie dostępności pomocy;

1. zwiększenie skuteczności działań interwencyjnych i korekcyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie.”³⁹

Program stawia sobie za zadanie:

1. zmianę pojmowania przez społeczeństwo zjawiska przemocy w rodzinie;

2. promowanie wartości rodzinnych;

3. edukację dzieci, młodzieży i dorosłych w zakresie skutków stosowania przemocy w rodzinie;

4. promowanie metod wychowawczych bez użycia przemocy.⁴⁰

Szerokie ujęcie zapobiegania przemocy w rodzinie wyznacza cztery podstawowe nurty działań kierowanych do różnych grup odbiorców:

1. działania uprzedzające: diagnozujące, informacyjne, edukacyjne, kierowane do ogółu społeczeństwa, a także do osób pracujących z ofiarami i sprawcami przemocy w rodzinie;

2. działania interwencyjne: opiekuńcze i terapeutyczne, kierowane do ofiar przemocy w rodzinie oraz pouczające i izolujące, kierowane do sprawców przemocy w rodzinie;

3. działania wspierające: psychologiczne, pedagogiczne, terapeutyczne i inne, kierowane do ofiar przemocy w rodzinie;

4. działania korekcyjno – edukacyjne kierowane do sprawców przemocy w rodzinie.⁴¹

Program skierowany jest do:

1) ofiar przemocy w rodzinie, w tym:

- dzieci,

- współmałżonków lub partnerów w związkach nieformalnych,

- osób starszych,

- osób niepełnosprawnych;

- sprawców przemocy w rodzinie;

\- świadków przemocy w rodzinie.⁴²

W działaniach uprzedzających program zakłada uruchomienie następujących strategii:

1. strategię diagnozującą;

2. strategię informacyjną;

3. strategie edukacyjną.

W celu udzielania pomocy ofiarom przemocy w rodzinie przewidziano następujące działania:

1. rozwój sieci instytucji wspierających ofiary przemocy w rodzinie:

• punktów konsultacyjnych dla ofiar przemocy w rodzinie,

• ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie,

• specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie,

• domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży,

• ośrodków interwencji kryzysowej;

  2. zwiększenie zakresu działania ogólnopolskiego telefonu zaufania „Niebieska Linia” dla ofiar przemocy w rodzinie łączącego z lokalnymi punktami konsultacyjnymi lub ośrodkami wsparcia;

  3. stworzenie warunków umożliwiających ofiarom przemocy otrzymanie w pierwszej kolejności mieszkań socjalnych;

  4. udostępnienie do publicznej wiadomości informatorów o instytucjach udzielających pomocy w sytuacjach doświadczania przemocy w rodzinie.⁴³

W ramach działań korekcyjno-edukacyjnych wobec sprawców przemocy w rodzinie program przewiduje:

1. opracowanie wytycznych do tworzenia modelowych programów korekcyjno – edukacyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie;

2. opracowanie i wdrożenie do realizacji programów korekcyjno – edukacyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie;

3. realizacja programów korekcyjno – edukacyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie;⁴⁴

Poważniejsze czyny naganne polegające na fizycznym krzywdzeniu dziecka są ścigane z urzędu. Jednak w wypadku małoletnich dzieci uruchomienie ochrony prawno-karnej ich dóbr jest znacznie utrudnione. Dotyczy to w szczególności przypadków fizycznego krzywdzenia dziecka w rodzinie lub szkodliwego, nadmiernego karcenia w celach wychowawczych. Wszystko bowiem dzieje się w czterech ścianach, bez świadków - dziecko jest zalęknione i zawstydzone, często zamyka się w sobie, kryjąc przed zewnętrznym światem swoją dramatyczną sytuację.

Polski kodeks karny również otacza rodzinę i dzieci szczególną opieką i przewiduje kary za stosowanie przemocy w rodzinie.

Art. 160 § 1 stwierdza: „kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat Natomiast § 2 mówi: „ Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze od 3 miesięcy do 5 lat”.⁴⁵

Art. 200 § 1 kk mówi: „Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania takim czynnościom albo ich wykonania podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

§ Tej samej karze podlega, kto w celu zaspokojenia seksualnego prezentuje małoletniemu poniżej lat 15 wykonanie czynności seksualnej.”⁴⁶

Art. 201. Kto dopuszcza się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5lat.⁴⁷

Art. 202. § 1. Kto publicznie prezentuje treści pornograficzne w taki sposób, że może to narzucić ich odbiór osobie, która tego sobie nie życzy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.⁴⁸

§ 2. Kto małoletniemu poniżej lat 15 prezentuje treści pornograficzne lub udostępnia mu przedmioty mające taki charakter albo rozpowszechnia treści pornograficzne w sposób umożliwiający takiemu małoletniemu zapoznanie się z nimi, podlega karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.⁴⁹

Art. 207. § 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat.⁵⁰

3.2. Procedura „Niebieska linia” jako podstawowe narzędzie walki z pomocą w rodzinie

Procedura „Niebieska linia” obowiązuje od października 1998 roku.

Generalnym założeniem powstania procedury było stworzenie standardu postępowania policjantów spotykających się z problemem przemocy w rodzinie dla całego kraju i ujednolicenie powstających przy tej okazji dokumentów. Ponadto zakładano cele dodatkowe, takich jak stworzenie lokalnych systemów pomocy ofiarom przy współpracy różnych osób, instytucji i organizacji; podejmowanie systemowych działań w celu zwiększenia poczucia bezpieczeństwa osób dotkniętych przemocą: wzrost świadomości społecznej na temat przemocy w rodzinie; angażowanie się osób i instytucji w pomoc ofiarom przemocy, co w efekcie miało przyczynić się do zmniejszenia skali zjawiska; rejestracja skali zjawiska w specjalnym systemni9e komputerowym; analiza i informacja o zagrożeniu przemocą.⁵¹

Podjęcie działań mających na celu ograniczenie zjawiska przemocy w rodzinie przez Policję wiązało się też ze zmianą stosunku policjanta do ofiar tej szczególnej kategorii przestępstw, którymi najczęściej są kobiety i dzieci.

ROZDZIAŁ IV

PRZEMOC W RODZINIE W ŚWIETLE BADAŃ OPINII PUBLICZNEJ

4.1.Przemoc wobec partnerów życiowych w świetle badań opinii społecznej

Z badań przeprowadzonych przez Ośrodek Badania Opinii Publicznej w dniach 7-10 stycznia 2005 r. na reprezentatywnej próbie losowej 1089 osób wynika, że:

1. Ogółem co piąty badany (19 %) przyznaje, że padł ofiarą przemocy fizycznej. W domu z aktami przemocy fizycznej spotkało się 6 % Polaków.

2. Mniej więcej co ósmy respondent (12 %) twierdzi, że co najmniej raz został uderzony przez współmałżonka (partnera, partnerkę) podczas kłótni; połowa osób z tej grupy przynajmniej kilkakrotnie padła ofiarą agresji. Niemal tyle samo badanych (11 %) przyznaje, że zdarzyło im się uderzyć współmałżonka (partnera, partnerkę).

3. Wyzwisk, krzyków, agresji słownej ze strony partnera doświadcza ponad jedna czwarta badanych pozostających w związku partnerskim lub małżeńskim (27 %), w tym 5 % - często. Co dziesiąty (10 %) narażony jest na poniżenia, kpiny. Ograniczanie przez partnera kontaktu z innymi ludźmi jest udziałem 7 % osób żyjących w stałych związkach. Nieco mniejsza liczebnie grupa (6 %) doświadcza ze strony partnera gróźb, szantażu. Tyle samo twierdzi (6 %), że czasem bywają przez partnera szarpane, popychane.

4. Zdecydowana większość badanych (68 %) przyznaje, że w ich domach zdarzają się różnego rodzaju konfliktu, sprzeczki lub awantury. Jednak w większości gospodarstw domowych (53 %) są one (jeśli wierzyć respondentom) jedynie sporadyczne. Kilka razy w miesiącu lub częściej kłóci się 15 % dorosłych. Najczęściej wymienianą przyczyną konfliktów jest brak pieniędzy.⁵²

We wrześniu 2007 r. także TNS OBOP przeprowadził na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej badania sondażowe dotyczące przemocy w rodzinie. Ich celem było poznanie postaw Polaków wobec problemu przemocy w rodzinie, pośrednich lub bezpośrednich kontaktów z sytuacjami przemocy w rodzinie, okoliczności temu towarzyszących oraz identyfikacja ofiar oraz sprawców, także w rozróżnieniu na różne formy przemocy.

Badanie zostało przeprowadzone na ogólnopolskiej, losowej, reprezentatywnej próbie Polaków w wieku 18 lat i więcej. Zrealizowano 3.000 wywiadów. Założona na takim poziomie wielkość próby miała umożliwić wnioskowanie o sytuacji ofiar i sprawców, których liczba – w stosunku do ogółu badanej sytuacji – byłaby zbyt mała w przypadku standardowej, mniejszej próby 1000-osobowej. Badanie było zrealizowane za pośrednictwem wywiadów telefonicznych CATI.⁵³

Według tego badania Polacy w większości nie zgadzają się ze szkodliwymi stereotypami na temat przemocy na rodzinie, jednak niepokoi mimo wszystko stosunkowo wysoki poziom poparcia dla niektórych z nich.

Wciąż pokutuje w społeczeństwie przekonanie, że ofiary przemocy akceptują swoją sytuacje (49 %), co może wpływać na obojętność wobec przypadków przemocy w rodzinie obserwowanych w otoczeniu.⁵⁴

Problemem w zbadaniu rzeczywistej skali przemocy w rodzinie jest fakt, że ani ofiary przemocy, ani sprawcy nie chcą o niej mówić. Zazwyczaj uznają to za sprawę prywatną lub wstydliwą. Często też uważa się, że mąż ma prawo bić żonę (i ze zdaniem tym godzi się sama ofiara), a rodzice dziecko. Dlatego wszystkie ośrodki badania opinii publicznej zastrzegają, że są one obarczone dużym prawdopodobieństwem błędu.

Z tego powodu podczas badań zadaje się pytania dotyczące nie wprost respondenta, ale zaobserwowanych przez niego zjawisk zachodzących w najbliższym otoczeniu.

Problem przemocy w rodzinie jest zjawiskiem dostrzeganym w polskim społeczeństwie. Z badań TNS OBOP wynika, że dotyczy on około połowy polskich rodzin.

Według tego badania znaczny odsetek Polaków, bo 64 %, zna w swoim otoczeniu takie rodziny, o których słyszeli lub wiedzą, że dochodzi w nich do różnych form przemocy.⁵⁵

Wśród badanych przez siebie rodzin badani najczęściej dostrzegają stosowanie przemocy psychicznej (52 %) oraz fizycznej (44 %).⁵⁶

Przypadki przemocy ekonomicznej (26 %) oraz w szczególności seksualnej (9 %)znane są mniejszej liczbie ankietowanych, być może dlatego, że są one łatwiejsze do ukrycia, być może rzeczywiście występują rzadziej.⁵⁷

Kiedykolwiek jakiejkolwiek formy przemocy od członka rodziny doświadczył co trzeci Polak (36 %). Większość tych osób była ofiarami przemocy co najwyżej kilkakrotnie i wcześniej, niż przed 12 miesiącami. Osób wielokrotnie krzywdzonych przez członka rodziny jest 11 %. Najbardziej rozpowszechnioną formą przemocy jest przemoc psychiczna (31 %). Rzadziej badani doznawali przemocy fizycznej (17 %), ekonomicznej (8 %) oraz seksualnej (3 %).⁵⁸

Co piąty Polak (20 %) – wedle uzyskanych deklaracji – był sprawcą przemocy wobec członków swojego gospodarstwa domowego. Także zazwyczaj zdarzyło się to najwyżej kilka razy i ponad 12 miesięcy przed badaniem. Sprawcy najczęściej przyznawali się do przemocy psychicznej (15 %), znacznie rzadziej fizycznej (9 %), a bardzo rzadko do ekonomicznej (2 %) i seksualnej (0,4 %). Większość sprawców (13 %) przyznaje się do stosowania tylko jednej formy przemocy.⁵⁹

Ogólnie ponad 2/5 polaków (42 %)zamieszkuje lub zamieszkiwało w gospodarstwie domowym, w którym dochodziło do przemocy (byli ofiarą przemocy, jej sprawcą lub świadkiem stosowania jej wobec innego członka rodziny). Do bycia ofiarami przemocy najczęściej przyznawały się kobiety (39 %), mieszkańcy miast powyżej 500 tys. (42 %). Doświadczanie przemocy w rodzinie wpływa na jej stosowanie wobec członków rodziny – 13 % Polaków to jednocześnie ofiary i sprawcy przemocy.⁶⁰

Wyniki badań, które przedstawiam poniżej CBOS przeprowadził pytając respondentów o przemoc wobec kobiet. Wyniki przedstawiam w tabeli 1.

Tabela 1. Zjawisko stosowania przemocy wobec kobiet przez ich partnerów w opinii respondentów⁶¹

Czy zna Pan(i) osobiście lub z widzenia kobiety, które podczas konfliktów małżeńskich bywają bite przez męża?	Wskazania respondentów według terminów badań
	II 2002
	W procentach
Tak, znam wiele takich kobiet	4
Tak, znam kilka takich kobiet	13
Tak, znam jedną, dwie takie kobiety	21
Nie, nie znam takich kobiet	62

Źródło: CBOS

W tabeli 2 przedstawiam sprawców przemocy według ofiar na podstawie badania TNS OBOP.

Tabela 2. Sprawcy przemocy – według ofiar⁶²

Sprawca	Przemoc psychiczna	Przemoc ekonomiczna	Przemoc fizyczna	Przemoc seksualna
	W procentach
Mąż	21	17	11	0
Żona	20	29	17	78
Partner	3	3	1	11
Partnerka	3	1	0	0
Ojciec (ojczym)	9	2	6	0
Matka (macocha)	5	0	3	0
Syn/synowie,	22	16	26	0
Córka/córki,	14	16	18	0
Dziadek	0	0	0	0
Babcia	1	0	0	0
Brat/bracia	14	15	19	0
Siostra/siostry	7	2	13	0
Teść	0	0	1	3
Teściowa	1	0	0	0
Szwagier	1	0	1	0
Szwagierka	0	0	0	0
Inna osoba z rodziny	3	5	2	0
Inna osoba	2	0	1	8
Odmowa odpowiedzi	1	5	2	0

Źródło: TNS OBOP

Według badania TNS OBOP 57 % ofiar przemocy w rodzinie (na podstawie deklaracji ofiar), niezależnie od jej formy, to kobiety. Natomiast mężczyźni stanowią 43 %.

Uzyskane wśród przedstawicieli obu płci deklaracje dotyczące doświadczania przemocy w rodzinie zestawiono z tym, co o płci swoich ofiar mówili sprawcy przemocy. Okazało się, że po takim przeliczeniu wyników , kobiet wśród ofiar jest niewiele więcej niż mężczyzn – 52 %wobec 48, co może świadczyć o mniejszej skłonności mężczyzn, że są ofiarami przemocy.⁶³

Istnieją formy przemocy, które znacznie częściej dotykają kobiety niż mężczyzn. Przemoc seksualna dotyczy kobiet aż w 86 % przypadków (według deklaracji ofiar. Po skorygowaniu tych wyników o odpowiedzi sprawców odsetek ten nie zmienia się. Z deklaracji samych ofiar wynika, że kobiety stanowią 59 % ogółu osób, w stosunku do których stosowana jest przemoc psychiczna, 64 % doświadczających przemocy ekonomicznej oraz 61 % osób dotkniętych przemocą fizyczną. Jeśli chodzi o te formy przemocy, to skorygowanie wyników o odpowiedzi sprawców powoduje, że rośnie odsetek mężczyzn wśród ofiar – kobiety stanowią odpowiednio 53%, 60% i 55%.⁶⁴

Z badań wynika, że ponad 1/3 badanych (37 %) zna przynajmniej jedną kobietę – ofiarę przemocy swojego partnera.

Ponieważ to kobiety są szczególnie wyczulone na problem przemocy w rodzinie i one najczęściej bywają jej ofiarami, OBOP uznał, że potrafią lepiej ocenić skalę tego zjawiska. One także chętniej udzielają informacji na ten temat. W związku z powyższym w latach 1993 i 1996 przeprowadził badania tylko na kobietach, zadając im te same pytania. Wyniki przedstawiam w tabeli 2.

Tabela 2. Zjawisko stosowania przemocy wobec kobiet przez ich partnerów w opinii badanych kobiet.⁶⁵

Czy zna Pani osobiście lub z widzenia kobiety, które podczas konfliktów małżeńskich bywają bite przez męża?	Odpowiedzi kobiet według terminów badań
	1993* (N=1087)
	w procentach
Tak, znam wiele takich kobiet	5
Tak, znam kilka takich kobiet	15
Tak, znam jedną, dwie takie kobiety	21
Nie, nie znam takich kobiet	58
*Badanie „Kobiety , ogólnopolska reprezentatywna grupa dorosłych kobiet (N=1087). **Badanie „Kobiety , ogólnopolska reprezentatywna grupa dorosłych kobiet (N=1101)

Źródło: CBOS

Z powyższych badań wynika, że 2/5 kobiet (41 %) zna w swoim środowisku co najmniej jedną kobietę bitą przez partnera. Więcej, niż 1/5 kobiet (22 %) zna przynajmniej kilka takich kobiet, a więc najprawdopodobniej żyje w środowisku, gdzie bicie jest normą. W cięgu dwunastu lat dzielących pierwsze i ostatnie badanie odsetek wskazań jest bardzo do siebie zbliżony. Wynika z tego, że pomimo wstąpienia do Unii Europejskiej, otwarcia cywilizacyjnego i szerszego napływu kultury zachodniej – przemoc nadal pozostaje normą w wielu środowiskach i na zaniechanie jej stosowania nie mają wpływu czynniki zewnętrzne.

Znacznie trudniejsze do ujawnienia są osobiste doświadczenia przemocy w rodzinie. Można przypuszczać, że przynajmniej część takich przypadków jest przez respondentów przemilczana – czy to za sprawą mechanizmów psychologicznych ( takich, jak wyparcie ze świadomości faktów niezgodnych z własnym wyobrażeniem o świecie, w jakim się żyje), czy też za sprawą ograniczeń kulturowych (takich jak norma, według której nie ujawnia się problemów rodzinnych). Duży wpływ mógł mieć też zwykły wstyd.

Tabela 3. Odpowiedzi osób przyznających się do stosowania przemocy przez partnera⁶⁶

Czy w Pani(a) małżeństwie zdarzyło się, że współmałżonek(ka)/ partner(ka) uderzył Panią(a) podczas kłótni?	Odpowiedzi osób, które bądź były zamężne (żonate) lub żyją w innym stałym związku
	II 2002
	W procentach
Tak, wiele razy	2
Tak, kilka, kilkanaście razy	3
Tak, jeden, dwa razy	5
Nie, nigdy się to nie zdarzyło	90

Źródło: CBOS

Na przestrzeni sześciu lat dzielących pierwsze i ostatnie badanie odsetek osób bitych przez partnera znacząco nie zmienił się i pozostaje na poziomie zbliżonym do 10 %.

Kobiety znacznie częściej niż mężczyźni przyznają się, że bywają ofiarami przemocy domowej. Z jednej strony jest to fakt oczywisty, gdyż z natury są one stroną słabszą fizycznie, z drugiej zaś mężczyznom często nie pozwala się do tego przyznać ich „męska duma”.

Tabela 4. Odpowiedzi osób przyznających się do stosowania przemocy przez partnera z podziałem na płeć.⁶⁷

Czy w Pani(a) małżeństwie zdarzyło się, że współmałżonek(ka)/Partner(ka)uderzył(a) Panią(a) podczas kłótni?	Kobiety	Mężczyźni
	W procentach
Tak, wiele razy	5	0
Tak, kilka, kilkanaście razy	4	3
Tak, jeden, dwa razy	6	6
Nie, nigdy się to nie zdarzyło	86	91
Odpowiedzi osób, które są lub były zamężne (żonate) lub żyją w innym stały związku.

Źródło: CBOS

W tabeli 5 przedstawiam odpowiedzi kobiet na temat stosowania wobec nich przemocy.

Tabela 5. Odpowiedzi kobiet przyznających się do stosowania przemocy przez partnera.⁶⁸

Czy w Pani małżeństwie zdarzyło się, że współmałżonek/Partner uderzył Panią podczas kłótni? ^69	Odpowiedzi kobiet pozostających w związkach małżeńskich lub partnerskich
	VIII 1993^70
	W procentach
Tak, wiele razy	4
Tak, kilka, kilkanaście razy	5
Tak, jeden, dwa razy	8
Nie, nigdy się to nie zdarzyło	83

Źródło: CBOS

Odsetek kobiet przyznających, że bywają ofiarami przemocy małżeńskiej, nie zmienił się znacząco na przestrzeni dwunastu lat, w ciągu których przeprowadzano badania.

Wykres 1. Odsetek kobiet pozostających w związkach małżeńskich lub partnerskich, które przyznają się do stosowania wobec nich przemocy domowej.

Źródło: CBOS

Uderzające różnice w odpowiedziach można zauważyć dopiero przy analizie stanu cywilnego respondentów. Wśród osób rozwiedzionych i będących w separacji większość deklaruje, że partner je bił. Można było przypuszczać, że przemoc była prawdopodobną przyczyną rozwodu.

Osoby pozostające w związkach małżeńskich nieznacznie rzadziej niż te, które żyją w związkach nieformalnych, a także wdowy i wdowcy, deklarują, że były ofiarami przemocy.

Odsetki osób, którym zdarzyło się, że mąż/żona (partner/partnerka) kiedyś je uderzył(a).

Deklaracje wśród:

- pozostających w związku małżeńskim 9

- żyjących w związku nieformalnym 16

- rozwiedzionych 61

- wdów/wdowców 15⁷¹

Mniej więcej co dziesiąty Polak, który jest lub był w stałym związku (11 %) przyznaje, że zdarzyło mu się uderzyć żonę/męża (partnera/partnerkę). Tak więc grupy bijących i bitych są liczebnie zbliżone. Pośrednio stanowi to potwierdzenie wiarygodności danych: rozbieżności wskazywałyby na systematyczne ukrywanie przemocy przez jedną ze stron. Kobiety nieznacznie częściej niż mężczyźni przyznają, że zdarzyło im się uderzyć partnera.

Tabela 6. Osoby przyznające się do bicia partnera/partnerki.⁷²

Czy zdarzyło się, że Pan(i) uderzył(a) żonę/męża (partnerkę/a) podczas kłótni?	II 2002	I 2005
	w procentach
Tak, wiele razy	1	2
Tak, kilka, kilkanaście razy	2	3
Tak, jeden, dwa razy	8	6
Nie, nigdy się to nie zdarzyło	89	89
Odpowiedzi osób, które są lub były zamężne (żonate lub żyją w innym stałym związku

Źródło: CBOS

Tabela 7. Osoby przyznające się do bicia partnera/partnerki z podziałem na płeć.⁷³

Czy zdarzyło się, że Pan(i) uderzył(a) żonę/męża (partnerkę/a) podczas kłótni?	Kobiety	Mężczyźni
	w procentach
Tak, wiele razy	3	0
Tak, kilka, kilkanaście razy	4	2
Tak, jeden, dwa razy	7	6
Nie, nigdy się to nie zdarzyło	86	92
Odpowiedzi osób, które są lub były zamężne (żonate lub żyją w innym stałym związku

Źródło: CBOS

Przemoc partnerów jest zwykle obustronna, tzn. osoby, które przyznają się, że kiedyś uderzyły partnera, w większości były również ofiarami, a większość ofiar przemocy też stosowała przemoc. Ponad połowa osób, którym zdarzyło się być ofiarą (59 %), przyznaje się do aktów agresji.

Tabela 8. Akty przemocy wobec partnerów⁷⁴

Czy zdarzyło się, że Pan(i) uderzył(a) żonę/męża (partnerkę/a) podczas kłótni?	Czy w Pani małżeństwie zdarzyło się, że współmałżonek/Partner uderzył Panią podczas kłótni?
	Tak
	w procentach
Tak	59
Nie	41
Odpowiedzi osób, które są lub były zamężne (żonate lub żyją w innym stałym związku

Źródło: CBOS

4.2. Przemoc ze strony innych członków rodziny

Znacznie rzadziej niż od partnerów respondenci doznawali przemocy od innych domowników.

Ofiarami przemocy ze strony dzieci był tylko nieznaczny odsetek badanych

Wykres 2. Odpowiedzi respondentów mających dzieci w wieku powyżej 16 lat na pytanie: Czy zdarzyło się, że dorastający(a) syn (córka) uderzył(a) Panią(a)?⁷⁵

Źródło: CBOS

W sumie tylko 3 % respondentów przyznało się, że dziecko zastosowało wobec nich przemoc i odsetek ten wydaje się bardzo niski. Biorąc jednak pod uwagę, że to dziecko podniosło rękę na rodziców jest bardzo niepokojący.

Więcej osób przyznaje się, że ktoś inny z domowników stosuje wobec nich przemoc. Wyniki badania przedstawiam na wykresie 3.

Wykres 3. Czy zdarzyło się, że ktoś inny z rodziny, np. rodzeństwo, rodzice, wnuk/wnuczka, teść/teściowa itp. Uderzył Pana/Panią?⁷⁶

Źródło: CBOS

4.3. Inne formy przemocy

Inne formy agresji, o które pytał CBOS w badaniach to: psychiczne dręczenie, groźba zastosowania przemocy, przemoc fizyczna nie będąca biciem (mniej dotkliwa niż uderzenie), a także ograniczenie swobody.

Wyzwisk, krzyków, agresji słownej ze strony partnera doświadcza ponad jedna czwarta pozostających w stałym związku (27 %) w tym 5 % często.. Co dziesiąty (10 %) narażony jest na poniżenia, kpiny.

Ograniczenie przez partnera kontaktu z innymi ludźmi jest udziałem 7 % żyjących w stałych związkach. Nieco mniejsza liczebnie grupa (6 %) doświadcza ze strony partnera gróźb, szantażu. Tyle samo osób (6 %) twierdzi, że czasem bywają przez swoich partnerów szarpane, popychane.

Tabela 9. Odpowiedzi respondentów na stosowanie wobec nich przez partnerów innych form przemocy⁷⁷

Czy zdarza się, że Pani(a)współmałżonek/ka (partner/ka):	Tak, często	Tak, ale rzadko	Nie
	W procentach
-wyzywa, obraża, krzyczy na Panią(a)	5	22	73
-poniża, kpi z Pana(i), wyśmiewa się	3	7	90
-ogranicza Pana(i) kontakty z rodziną, kolegami, koleżankami, przyjaciółmi	2	5	93
Grozi Panu(i), szantażuje	2	4	94
Szarpie, popycha Pana(ią)	3	3	94

Źródło: CBOS

Kobiety niemal równie często jak mężczyźni są sprawcami wymienionych wyżej aktów przemocy.

Tabela 9. Odpowiedzi respondentów na stosowanie wobec nich przez partnerów innych form przemocy z podziałem na płeć⁷⁸

Czy zdarza się, że Pani(a)współmałżonek/ka (partner/ka):	Odpowiedzi twierdzące tych, którzy przynajmniej czasami doświadczają wymienionych form przemocy
	Kobiety
	w procentach
-wyzywa, obraża, krzyczy na Panią(a)	26
-poniża, kpi z Pana(i), wyśmiewa się	13
-ogranicza Pana(i) kontakty z rodziną, kolegami, koleżankami, przyjaciółmi	9
Grozi Panu(i), szantażuje	6
Szarpie, popycha Pana(ią)	9

Źródło: CBOS

4.4. Przemoc rodziców wobec dzieci

W polskim prawie nie ma całkowitego zakazu stosowania kar cielesnych wobec dzieci. Wprawdzie kilkakrotnie były już w tej sprawie inicjatywy ustawodawcze, ale zawsze kończyły się one fiaskiem. Bicie dzieci jest głęboko zakorzenione w polskiej tradycji i widać nawet posłowie w znacznej części są jego zwolennikami.

Ostatnio Premier dr Tusk zapowiedział wprowadzenie całkowitego zakazu stosowania wobec dzieci kar cielesnych, ponieważ jednak jednocześnie Pan Premier stwierdził, że stosował klapsy wobec syna – to raczej nie wierzę w spełnienie tej obietnicy.

CBOS w pytaniu dotyczącym kar cielesnych stosowanych wobec dzieci wyraźnie pyta o mocne bicie. Nie można jednak na podstawie odpowiedzi na nie orzec, czy wszystkie przypadki to patologia, naruszenie godności dziecka. Z drugiej strony zasięg zjawiska może być nieoszacowany. Społeczna presja mogła wpłynąć na ukrycie przemocy wobec dzieci.

Ogółem nieco ponad 1/5 rodziców wychowująca dzieci poniżej 19 roku życia (22 %) przyznaje się, że czasem je biła lub bije. Zdarzenia te najczęściej miały miejsce – według respondentów – dawno temu. Blisko 2/3 rodziców (62 %) twierdzi, że ich dzieci nigdy nie były bite. Zwraca uwagę duża grupa badanych niepamiętających takich zdarzeń (16 %). Być może są to, przynajmniej w części, osoby nie chcące przyznać się do stosowania tego rodzaju kar.

Tabela 10. Zjawisko stosowania kar cielesnych wobec dzieci⁷⁹

Kiedy ostatnio Pana(i) dziecko dostało porządne lanie, „trzeba mu było wlać”?	Wskazania respondentów według terminów badań
	IX 1994^80
W tym tygodniu	6
W tym miesiącu	6
W ciągu ostatniego roku	11
Dawniej, gdy dziecko było młodsze	11
Nigdy nie dostało lania	46
Nie pamiętam	20

Źródło: CBOS

Wykres 4. Odsetek rodziców przyznających się do bicia dzieci z uwzględnieniem roku badania.⁸¹

Źródło: CBOS

Uwagę zwraca bardzo pozytywny fakt – gwałtowny spadek ( o 50%) stosowania kar cielesnych wobec dzieci pomiędzy rokiem 2005, czyli w ciągu pięciu lat. Być może miał na to wpływ napływ kultury i zwyczajów zachodnioeuropejskich oraz coraz wyższa świadomość społeczna. Z drugiej jednak strony można domniemywać, że po kilku medialnych kampaniach medialnych na rzecz praw dziecka i zakazu stosowania wobec nich kar cielesnych – część respondentów mogła zataić przed ankieterem fakt stosowania takich kar. Nie ma jednak żadnych wątpliwości, że zmiany idą w pożądanym kierunku.

Inne kary wobec dzieci stosuje 2/5 rodziców (40 %). Rodzice stosujący kary cielesne wobec dzieci skłonni są też nieznacznie częściej niż pozostali sięgać po inne formy karania. Ponad 1/3 rodziców deklaruje, że nie stosuje w ogóle kar wobec dzieci.

Tabela 11. Stosowanie innych kar wobec dzieci⁸²

Czy w Pana(i) rodzinie stosowane są inne kary niż cielesne wobec dzieci?	Odpowiedzi osób mających dzieci poniżej 19 roku życia
	II 2002 (N=375)
	W procentach
Tak	35
Nie	64
Nie wiem	1

Źródło: CBOS

Tabela 12. Stosowanie innych kar w podziale na rodziców stosujących kary cielesne i nie stosujący takich kar.⁸³

Czy w Pana(i) rodzinie stosowane są inne kary niż cielesne wobec dzieci?	Odpowiedzi rodziców którzy:
	Stosowali lub stosują kary cielesne
	W procentach
Tak	48
Nie	52
Nie wiem	0

Źródło: CBOS

Dla Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych CBOS przeprowadził badanie mające za zadanie poznanie opinii Polaków na temat stosowania kar cielesnych wobec dzieci. Badanie nosiło nazwę „Dzieciństwo bez przemocy” i zostało przeprowadzone w listopadzie 2001 roku na reprezentatywnej próbie 1116 Polaków powyżej 15 roku życia.

W sondażu poddano ocenie badanych opinie, które usprawiedliwiają surowe traktowanie dzieci przez rodziców.

Tabela 13. Proszę powiedzieć, czy zgadza się Pan(i) z następującymi stwierdzeniami⁸⁴

	Zdecydowa-nie tak	Raczej tak	Raczej nie	Zdecydowa-nie nie	Nie wiem
Dziecko powinno bać się rodziców. Łatwiej wtedy o bezpieczeństwo i szacunek.	5	19	32	42	2
Surowe traktowanie dziecka hartuje je.	5	25	36	30	4
Dziecko jest własnością rodziców i tylko oni mogą o nim decydować	12	32	26	27	3
Dziecko jest odpowiedzialne za kary fizyczne, które je spotykają	6	21	29	34	10
Są sytuacje, które usprawiedliwiają stosowanie kar fizycznych	8 8	39	25	23	5

Źródło: CBOS

Polskie społeczeństwo charakteryzuje polaryzacja postaw wobec stosowania kar cielesnych wobec dzieci. 48% respondentów uznało, że nic nie może usprawiedliwić stosowania kar cielesnych i niemal tyle samo uważa, że są sytuacje usprawiedliwiające stosowanie kar fizycznych (47%). Przyzwolenie na stosowanie kar fizycznych częściej wyrażają badani po ukończeniu 30-go roku życia, najczęściej zaś w kategorii wiekowej 30-39 lat. Częściej dopuszczalność kar fizycznych w wychowaniu dziecka popierają osoby z wykształceniem podstawowym, mieszkańcy wsi, osoby o niskim statusie ekonomicznym, regularnie oddające się praktykom religijnym.

Tabela. Jak ocenił(a) by Pan(i) następujące wydarzenia⁸⁵

	Jest to niewłaściwe zachowanie, ale nie jest to przemoc w rodzinie	Jest to przemoc, ale są okoliczności, które to usprawiedliwiają	To przemoc, która nie ma żadnego usprawiedliwienia
Policzkowanie dziecka	18	18	60
Kilkakrotne uderzenie dziecka pasem	18	36	43
Kilkakrotne uderzenie dziecka ręką w pupę	39	46	12
Krzyki i groźby	43	34	18

Źródło: OBOP

,Wykres 5. Opinie respondentów na temat stosunku rodziców do dzieci.⁸⁶

Źródło:OBOP

Wykres 6. Rodzaje innych kar stosowanych przez rodziców⁸⁷

Źródło: CBOS

4.5. Przyczyny nieporozumień i konfliktów w rodzinie

Sprzeczki i nieporozumienia pojawiają się w każdym chyba bez wyjątku związku. Nie musi to oznaczać i zwykle nie oznacza, że jednocześnie występują patologie. Zdecydowana większość badanych (68 %) przyznaje, że w ich domach zdarzają się różnego rodzaju sprzeczki, kłótnie lub awantury. Jednak w większości gospodarstw domowych w których mają miejsce ujawnione konflikty, zdarzają się one (jeśli wierzyć respondentom) jedynie sporadycznie. Większość przyznaje, że domownicy czasem się kłócą, lecz na ogół rzadko. Kilka razy w miesiącu lub częściej kłóci się 15% dorosłych.

Tabela 13. Częstotliwość występowania sprzeczek i konfliktów w rodzinach⁸⁸

W każdej rodzinie zdarzają się od czasu do czasu nieporozumienia i konflikty. Czy w Pana(i) rodzinie zdarzają się sprzeczki, kłótnie, awantury?	Wskazania respondentów według terminów badań
	II 2002
	W procentach
Nie, nigdy się nie zdarzyło	29
Tak, zdarzają się, ale bardzo rzadko	50
Tak, parę razy w miesiącu	14
Tak, raz lub dwa razy w tygodniu	5
Tak, niemal codziennie	2
Ogółem kilka razy w miesiącu lub częściej	21

Źródło: CBOS

Odpowiadając na pytanie otwarte respondenci, którzy przynajmniej czasami kłócą się w domu, wymieniali najczęstsze przyczyny tych nieporozumień. Przedstawiam je na wykresie 6.

Wykres 6. Przyczyny konfliktów w domu⁸⁹

Źródło: CBOS

3.6. Postawy wobec stereotypów i opinii o przemocy w rodzinie

W swoim badaniu przeprowadzonym na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej OBOP zadał pytania o ustosunkowanie się do szeregu obiegowych opinii dotyczących przemocy w rodzinie oraz jej poszczególnych form: przemocy psychicznej, fizycznej, ekonomicznej i seksualnej. Okazuje się, że większość Polaków nie zgadza się ze stereotypami na temat przemocy. Jednocześnie jednak martwi mimo wszystko stosunkowo wysokie poparcie dla niektórych z nich.

Zdecydowana większość ankietowanych Polaków nie akceptuje stereotypowych stwierdzeń dotyczących przemocy fizycznej w rodzinie. 83% nie zgadza się, że o przemocy można mówić tylko wtedy, gdy widoczne są ślady na ciele ofiary, a 85% sprzeciwia się opinii, że rodzice mają prawo bić swoje dzieci. 82% respondentów nie zgadza się, że przemoc w rodzinie to wyolbrzymiony problem, a według 78% nie jest prawdą, że szarpanie czy popychanie współmałżonka to jeszcze nie jest przemoc.⁹⁰

Stereotypowe opinie na temat pomocy psychicznej, podobnie jak te dotyczące przemocy fizycznej, są odrzucane przez większość Polaków. Najwięcej, bo aż 90% badanych nie zgadza się z opinią, że mąż ma prawo decydować, z kim może spotykać się jego żona. 83% respondentów nie akceptuje opinii, że pogróżki i zastraszanie partnera nie świadczą o przemocy wobec niego, natomiast 79%, że obsesyjna zazdrość to przejaw miłości do partnera. Niższy jest poziom braku poparcia dla poglądu, że obrażanie partnera i wyzwiska to normalna rzecz podczas sporu między małżonkami (73%) oraz, że jeżeli żona boi się poruszać jakichś tematów w rozmowie z mężem – to jest to tylko jej problem (72%).⁹¹

Choć respondenci niemal jednogłośnie odrzucają pogląd o wartości pozbawiania dziecka posiłku jako środka wychowawczego oraz słuszności oddawania przez osoby starsze pieniędzy głowie rodziny, to jednak co trzeci uważa wydzielanie pieniędzy i kontrolowanie wszystkich wydatków współmałżonka za przejaw gospodarności (34%).⁹²

Zdecydowana większość Polaków nie zgadza się również ze stereotypami na temat przemocy seksualnej. Według 88% nie jest prawdą, że w sprawach seksu żona zawsze powinna zgadzać się na to, co chce mąż. Natomiast 79% nie zgadza się, że gwałt w małżeństwie nie istnieje.⁹³

Tabela. Polacy wobec stereotypów i opinii związanych ze zjawiskiem przemocy w rodzinie.⁹⁴

	Tak	Nie	Nie wiem
Zjawisko przemocy w rodzinie dotyczy różnych rodzin, a nie tylko środowisk patologicznych i z marginesu społecznego	90%	8%	2%
O przemocy można mówić tylko wtedy, gdy widoczne są ślady na ciele ofiary	16%	83%	1%
Obrażanie partnera, wyzwiska, to normalna rzecz podczas sporu pomiędzy małżonkami	24%	73%	3%
Wiele rodzin dotkniętych przemocą w rodzinie nie otrzymuje potrzebnej pomocy	84%	11%	5%
Wydzielanie pieniędzy i kontrolowanie wszystkich wydatków współmałżonka to przejaw gospodarności	34%	60%	6%
Prawo w Polsce w niedostateczny sposób chroni ofiary przemocy w rodzinie	70%	20%	10%
Mąż ma prawo decydować o tym, z kim jego żona może się kontaktować	9%	90%	1%
Ofiary przemocy w rodzinie akceptują swoją sytuację	49%	39%	12%
W sprawach seksu żona zawsze powinna zgadzać się na to, co chce mąż	10%	88%	2%
Istnieją okoliczności, które usprawiedliwiają przemoc w rodzinie	13%	83%	4%
Rodzice mają prawo bić dzieci	10%	85%	5%
Ofiarom przemocy w rodzinie nie warto pomagać – i tak wrócą do sprawcy	11%	84%	6%
Jeśli żona boi się poruszać jakichś tematów w rozmowie z mężem, jest to tylko jej problem	24%	72%	4%
Sprawca przestanie stosować przemoc, gdy trafi na właściwego partnera, który nie będzie go prowokował	24%	68%	8%
Przemoc w rodzinie – to wyolbrzymiony problem – kłótnie, rękoczyny zdarzają się w każdym domu	15%	82%	3%
Pozbawienie dziecka posiłku to dobry środek wychowawczy	3%	97%	0%
Pogróżki i zastraszanie partnera nie świadczą o stosowaniu przemocy	13%	83%	4%
Odpowiednie służby nie zawsze mogą ofiarować pomoc ofiarom przemocy w rodzinie, gdyż ofiary nie zawsze przyznają się do swojej sytuacji	87%	11%	2%
Szarpanie czy popychanie współmałżonka to jeszcze nie są przejawy przemocy w rodzinie	18%	78%	4%
Jeśli ofiara przemocy w rodzinie sama nie poprosi o pomoc, to nikt nie powinien się wtrącać w to, co dzieje się w tym domu	16%	80%	4%
Obsesyjna zazdrość to przejaw miłości wobec partnera	18%	79%	3%
Gwałt w małżeństwie nie istnieje	15%	79%	6%
Osoby starsze nie mają takich potrzeb i powinny oddawać pieniądze głowie rodziny	8%	90%	2%

Źródło: TNS OBOP

---

1. P.Veyne . Cesarstwo Rzymskie. W: Historia życia prywatnego, tom 1. (red.) P.Veyne. Wyd. Ossolineum, Wrocław 1997, s. 315.↩

2. Op.Cit↩

3. J. Delumeau, .D. Roche'a , Historia ojców i ojcostwa, Wyd. Volumen,Warszawa 1995, s. 99.↩

4. Op. cit. S. 124.↩

5. I. Pospiszyl: Razem przeciw przemocy, Wyd. Akademickie Żak, Warszawa 1999, s. 16.↩

6. I. Pospiszyl: Przemoc w rodzinie, WSiP, Warszawa 1994, s. 5.↩

7. J. Mazur: Przemoc w rodzinie, teoria i rzeczywistość, Wyd. Akademickie Żak, Warszawa 2006, s. 48.↩

8. J. Mazur: Przemoc w rodzinie, teoria i rzeczywistość, Wyd. Akademickie Żak, Warszawa 2006, s. 51.↩

9. J. Mazur: Przemoc w rodzinie, teoria i rzeczywistość, Wyd. Akademickie Żak, Warszawa 2006, s.54.↩

10. I. Pospiszyl: Przemoc w rodzinie, WSiP, Warszawa 1994, s. 94,95.↩

11. Rumuński S. (1996). Zespół maltretowanego dziecka (opis przypadków w wieku szkolnym). Lider,Nr 5/1996, s. 12-13.↩

12. W.T. Danielewicz, J. Izdebska, B. Krzesińska-Żach: Pomoc dziecku i rodzinie w środowisku lokalnym,Białystok 2000, s. 85,86.↩

13. K. Browne, M. Herbert: Zapobieganie przemocy w rodzinie, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 1999, s. 29,30.↩

14. I. Pospiszyl: Przemoc w rodzinie, WsiP, Warszawa 1994, s. 104.↩

15. Michałek D. Z. (2001). Dziecko wykorzystywane psychicznie, fizycznie, seksualnie. Program edukacyjno-terapeutyczny dla uczniów szkół podstawowych. Wydawnictwo ARC-EN-CIEL, Kraków 2001, s. 14.↩

16. Michałek D. Z. (2001). Dziecko wykorzystywane psychicznie, fizycznie, seksualnie. Program edukacyjno-terapeutyczny dla uczniów szkół podstawowych. Wydawnictwo ARC-EN-CIEL, Kraków 2001, s. 18-19.↩

17. K. Dymek-Balcerek (red.): Dziecko w obliczu patologii społecznej dnia codziennego – rzeczywistość lat dziewięćdziesiątych, Politechnika Radomska im. Kazimierza Pułaskiego, Radom 1998, s.123.↩

18. Kątna M. Dziecko krzywdzone - ofiara przemocy. Materiały informacyjne KOPD, Komitet Ochrony Praw Dziecka, Warszawa 1999↩

19. K. Dymek-Balcerek (red.): Dziecko w obliczu patologii społecznej dnia codziennego – rzeczywistość lat dziewięćdziesiątych, Politechnika Radomska im. Kazimierza Pułaskiego, Radom 1998, s.127.↩

20. D. Z. Michałek Dziecko wykorzystywane psychicznie, fizycznie, seksualnie. Program edukacyjno-terapeutyczny dla uczniów szkół podstawowych. Wydawnictwo ARC-EN-CIEL. Kraków 2001, s. 37↩

21. A. Pacewicz: Przemoc wobec dzieci. PARPA, Warszawa 1996, s.118.↩

22. Op. cit. s. 120.↩

23. D. Z. Michałek Dziecko wykorzystywane psychicznie, fizycznie, seksualnie. Program edukacyjno-terapeutyczny dla uczniów szkół podstawowych. Wydawnictwo ARC-EN-CIEL. Kraków 2001, s. 76↩

24. Op.Cit s. 85.↩

25. M. Sajkowska : Co o nich wiemy? Lekarze i pedagodzy o dzieciach krzywdzonych. Warszawa: Fundacja Dzieci Niczyje. Warszawa 1994, s. 221.↩

26. W. Badura-Madej., A. Dobrzyńska-Masterhazy: Przemoc w rodzinie: interwencja kryzysowa i psychoterapia. Wydawnictwo UJ. Kraków 2000, s. 175↩

27. Op. cit. S. 183.↩

28. A. Pacewicz: Przemoc wobec dzieci. PARPA, Warszawa 1996, s.126..↩

29. Op. cit. S. 172↩

30. Op. Cit. S. 181↩

31. A. Pacewicz: Przemoc wobec dzieci. PARPA, Warszawa 1996, s.48.↩

32. Op. Cit. 54↩

33. J. Bińczycka : Między swobodą a przemocą w wychowaniu. Wydawnictwo Impuls, Kreaków 1997, s. 65.↩

34. I. Pospiszyl: Przemoc w rodzinie, WSiP, Warszawa 1994, s.35.↩

35. I. Pospiszyl: Przemoc w rodzinie, WSiP, Warszawa 1994, s.65.↩

36. Op. Cit. S. 19.↩

37. Dz.U. Nr 180 poz. 1493↩

38. Op. cit↩

39. Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej, 2005 r.↩

40. Op. Cit., Rozdział II↩

41. Op. Cit.↩

42. Op. Cit.↩

43. Op. Cit.↩

44. Op. cit.↩

45. Ustawa Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997, Dz.U. 1997 Nr 88 poz.553↩

46. Op. Cit↩

47. Op. Cit↩

48. Op.Cit.↩

49. Op. cit.↩

50. Op. Cit.↩

51. B. Hołyst: Kryminologia, Wydawnictwo prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2004, s. 713↩

52. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005, s. 3.↩

53. Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie. Wyniki badań TNS OBOP dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, s. 3.↩

54. Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie. Wyniki badań TNS OBOP dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, s. 5.↩

55. Op. cit. s. 6.↩

56. Op. cit. s. 6.↩

57. Op. cit. s. 6.↩

58. Op. cit. s. 7.↩

59. Op. cit. s. 7.↩

60. Op. cit. s. 7↩

61. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005, s. 5↩

62. Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie. Wyniki badań TNS OBOP dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, s. 36.↩

63. Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie. Wyniki badań TNS OBOP dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, s.33.↩

64. Op. cit. s. 33↩

65. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

66. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

67. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

68. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

69. W roku 1993 oraz 1996 pytanie brzmiało: „Czy w Pani małżeństwie zdarzyło się, że mąż uderzył Panią podczas kłótni?”↩

70. Badanie „Kobiety , ogólnopolska reprezentatywna próba losowa dorosłych kobiet (N=1087)↩

71. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

72. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

73. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

74. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

75. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

76. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

77. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

78. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

79. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

80. Badanie CBOS „Moja rodzina”, próba losowo-adresowa dorosłych mieszkańców Polski wychowujących co najmniej jedno dziecko poniżej 19 lat, N=1222.↩

81. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

82. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

83. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

84. Dzieciństwo bez przemocy, badanie przeprowadzone przez OBOP na zlecenie PARP w listopadzie 2001 r.↩

85. Dzieciństwo bez przemocy, badanie przeprowadzone przez OBOP na zlecenie PARP w listopadzie 2001 r.↩

86. Op. cit. s. 11↩

87. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

88. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

89. Centrum badania Opinii Społecznej, Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (176), Komunikat z badań BS/27/2005↩

90. Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie. Wyniki badań TNS OBOP dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, s. 11.↩

91. Op. cit s. 12↩

92. Op. cit. s. 12.↩

93. Op. cit. s. 12.↩

94. Op. cit. s. 13↩