Zjawisko przemocy

rodzinnej (domowej)

Definicja

Według Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o

przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przemoc

domowa to „wszelkie incydenty gróźb, przemocy

lub

nękania

(psychologicznego,

fizycznego,

seksualnego, ekonomicznego lub emocjonalnego)

między osobami dorosłymi, którzy żyją w związku

partnerskim lub są członkami tej samej rodziny,

niezależnie od płci i orientacji seksualnej”.

(Dziennik Ustaw Nr 180 ,Poz. 1493)

Przemoc mogą stosować rodzice względem dzieci i

odwrotnie, małżonkowie, krewni i inne osoby.

Psychologiczna charakterystyka

przemocy

Zwraca się uwagę na cierpienie i bezradność ofiary, odsłania

mechanizmy wewnętrzne i sytuacyjne sterujące przemocą,

oraz złożone procesy interakcji między sprawcą i ofiarą.

Psychologiczne zrozumienie przemocy odgrywa podstawową

rolę przy pomaganiu ofiarom w wyzwalaniu się od przemocy i

w naprawianiu szkód, jakie poczyniła w ich życiu.

Przemoc:
Istnieje ofiara i sprawca
Sprawca wykorzystuje przewagę nad ofiarą (fizyczną,

psychiczną, itp.)

Sprawca narusza dobra i prawa ofiary (prawne, zwyczajowe,

itp.)

Sprawca krzywdzi ofiarę (robi coś –czynność, nie robi –

zaniechanie)

Przyczyny przemocy



Czynniki indywidualne: związane z historią życia

danej osoby, czynniki biologiczne, demograficzne,

czyli wiek, edukacja, dochody, oraz czynniki

psychologiczne, osobowościowe nieprawidłowości i

indywidualna historia zachowań agresywnych lub

doświadczania nadużyć.



Patologiczny

charakter

wrodzonych

cech

osobowości: korzenie czynionego zła mogą sięgać

trudnego

dzieciństwa,

przebytych

chorób,

odniesionych urazów, być skutkiem uzależnień lub

zaburzeń.



Czynniki socjologiczne: takie, które tworzą

klimat do powstawania przemocy, (np. dostępność

broni, normy kulturowe i społeczne) oraz czynniki

związane ze zdrowiem, polityką ekonomiczną,

społeczną i edukacyjną państwa.



Czynniki społeczne: pozwalają na pojawienie się

określonych relacji społecznych np. szkoła,

sąsiedztwo i miejsce pracy. Pewne cechy warunków

i relacji społecznych mogą zwiększać ryzyko

wystąpienia przemocy.

Rodzaje przemocy :

J. Melibruda wyróżnia przemoc spontaniczną (gorącą),

J. Melibruda wyróżnia przemoc spontaniczną (gorącą),

instrumentalną (chłodną).

instrumentalną (chłodną).



Przemoc gorąca

Przemoc gorąca

- Zdaniem J. Mellibrudy, u podstaw tej

- Zdaniem J. Mellibrudy, u podstaw tej

formy przemocy leży furia, która rodzi się z frustracji i niemocy.

formy przemocy leży furia, która rodzi się z frustracji i niemocy.

Furia jest erupcją skumulowanych i niemożliwych do

Furia jest erupcją skumulowanych i niemożliwych do

powstrzymania uczuć gniewu i wściekłości. Furia ta wynika

powstrzymania uczuć gniewu i wściekłości. Furia ta wynika

najczęściej z frustracji i niemożliwości rozwiązania problemu i

najczęściej z frustracji i niemożliwości rozwiązania problemu i

prowadzi w rezultacie do aktów przemocy.

prowadzi w rezultacie do aktów przemocy.

Przemoc gorąca to przemoc naładowana złością, gniewem,

Przemoc gorąca to przemoc naładowana złością, gniewem,

agresją, furią. towarzyszą jej bogate formy ekspresji: krzyki,

agresją, furią. towarzyszą jej bogate formy ekspresji: krzyki,

głośne wyzwiska, rękoczyny, impulsywne zachowania, gwałtowne

głośne wyzwiska, rękoczyny, impulsywne zachowania, gwałtowne

zadawanie bólu. Przemoc ta jest najłatwiej zauważalna i

zadawanie bólu. Przemoc ta jest najłatwiej zauważalna i

najbardziej spektakularna. Zwykle pojawia się nagle i stosunkowo

najbardziej spektakularna. Zwykle pojawia się nagle i stosunkowo

szybko znika.

szybko znika.



Przemoc

chłodna

-

jest

częścią

wyposażenia

psychologicznego jednostki. Człowiek stosujący chłodną
przemoc realizuje scenariusz przemocy - zapisany i utrwalony
wzór postępowania, którego wcześniej się nauczył, często "na
własnej skórze". Do wyzwolenia tego rodzaju przemocy
niepotrzebna jest furia, gniew, czy intencja zniszczenia lub
zaszkodzenia komuś. Przemoc chłodna to przemoc, która
wyłania się z działań podejmowanych z pewną premedytacją.
Bardzo często te działania mają pozytywne cele: może to być
czyjeś dobro, przestrzeganie pewnych reguł, realizowanie
jakiejś filozofii, ideologii, wiary. Tak więc wyłania się ona z
pewnego umysłowego porządku, który sprawca realizuje.



Przemoc psychiczna - poniżanie i upokarzanie, pozbawianie

ofiary osobistej mocy, izolowanie i narzucanie własnych sądów,

pozbawianie środków służących do właściwego funkcjonowania

psychicznego i fizycznego . Cechą przemocy psychicznej jest

to, iż nie pozostawia ona widocznych śladów oraz trudno jest

ustalić

rozmiar

psychicznego

skrzywdzenia.

Przemoc

psychiczna to zazwyczaj przemoc werbalna, która wywołuje

emocjonalny ból lub cierpienie, co często wynika z poczucia

poniżenia i zagrożenia. W codziennym życiu spotyka się

przemoc psychiczną stosowaną przez jednych ludzi w stosunku

do innych. Wydaje się wręcz, że niektórzy ludzie posiadają

większy ładunek tej energii psychicznej w porównaniu do

pozostałych. Ci, którzy mają mniejszy ładunek ulegają,

ponieważ pojawia się u nich lęk, poczucie winy lub inne stany

psychiczne powodujące uległość.



Przemoc fizyczna - to agresywne zachowanie skierowane

przeciwko ciału ofiary, mogące prowadzić do bólu i fizycznych

obrażeń. Przemoc ta może wystąpić w dwóch postaciach:

czynnej i biernej.

Forma czynna to poszturchiwania, szczypanie, popychanie i

odpychanie, potrząsanie, szarpanie, gryzienie, kopanie, bicie

przedmiotami.

Forma bierna przejawia się w zakazach: mówienia, chodzenia,

załatwiania potrzeb fizjologicznych , spania albo w zamknięciu

w areszcie domowym.

W przemocy fizycznej występują różne stadia przemocy od tej

najbardziej skrajnej, w której człowieka traktuje się jak rzecz i

dąży się do jego zniszczenia, aż do przemocy fizycznej, w której

występuje coraz więcej elementów natury psychologicznej

pomiędzy stosującym przemoc i jego ofiarą.

Przemoc seksualna - to wymuszanie różnego rodzaju

niechcianych zachowań w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych
sprawcy np.: nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych,
seksu z osobami trzecimi, sadystycznych form współżycia, a
także zachowań seksualnych.

Przemoc ekonomiczna - prowadzi do całkowitego uzależnienia

finansowego od sprawcy m.in. poprzez odbieranie zarobionych
pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy, niezaspokajanie
podstawowych

potrzeb

materialnych

rodziny,

okradanie,

zaciąganie kredytów i zmuszanie do zaciągania pożyczek wbrew
woli współmałżonka.

Przemoc szkolna (tzw. rówieśnicza) – bicie, poniżanie, napady i

kradzieże, wymuszenia różnych dóbr, „obrzędy inicjacyjne”

Trzy fazy przemocy domowej



Faza narastania napięcia – jest wyczuwalny wzrost napięcia,

narastają sytuacje konfliktowe Przyczyny mogą tkwić poza rodziną,

czasem są to błahostki, drobne nieporozumienia powodujące dalszy

wzrost napięcia. Zaczyna pojawiać się agresja.



Faza ostrej przemocy – następuje wybuch agresji, sprawca

przemienia się w kata, może dokonać straszliwych czynów, nie

zwracając uwagi na krzywdę innych. W tej fazie najczęściej następuje

interwencja, ofiary w afekcie decydują się wezwać pomoc lub złożyć

skargę.



Faza „miodowego miesiąca” - zauważamy czas skruchy i

okazywania miłości. Sprawca zaczyna dostrzegać to co się wydarzyło.

Próbuje złagodzić sytuację, przeprasza, obiecuje poprawę, staje się

uczynny i miły. Pozwala ofiarom uwierzyć, że to się więcej nie

powtórzy. Ofiary zaś wierzą wbrew zdrowemu rozsądkowi , bo w głębi

serca tego właśnie pragną . I chociaż był moment, że ofiary chciały

uciec, to jednak zostają. Sprawca natomiast nie jest w stanie długo

pełnić takiej roli, z jakiegoś powodu znowu narasta napięcie i

wszystko zaczyna się powtarzać. Takie cykle mogą trwać wiele lat .

Mechanizmy przemocy

• Zniewalanie- kontrola, przymus, nadzór,

wymagania, manipulacje

• Zastraszanie – groźby, szantaże, agresja

fizyczna, akty upokorzeń

• Deprywacja potrzeb – głodzenie,

uniemożliwianie snu, ziębienie, itp.

• Izolacja społeczna – zerwanie więzi z osobami

lub ich wewnętrzna reprezentacją

• Stwarzanie nadziei – manipulowanie,

„zmiękczanie”, uzależnianie ofiary od siebie

• Złamanie ofiary – zmuszanie ofiary do

łamania własnych zasad moralnych,

powodowanie degradacji, nienawiści do

siebie

Proces wiktymizacji.

U ofiar przemocy domowej doświadczających zespołu zaburzeń stresu

pourazowegoi poddawanych intensywnej przemocy psychicznej często

rozwija

się tzw. proces wiktymizacji, który zmienia poczucie tożsamości
maltretowanej osoby. Osoba maltretowana traci podstawowe poczucie
bezpieczeństwa i uporządkowania życia, traci zaufanie do siebie i

zaczyna źle o

sobie myśleć. Często czuje się jak małe dziecko i pragnie wycofywać się

z

normalnego życia i izolować od innych.

Tzw. wiktymizacja wtórna dokonuje się w poprzez działanie organów

ścigania i

wymiaru sprawiedliwości.

Skutki totalnej kontroli nad

człowiekiem

• Zespół wyuczonej bezradności –

zaprzestanie prób zmiany swojej sytuacji

życiowej wobec nieskuteczności

własnych działań oraz pogorszenia

własnej sytuacji na skutek tych działań

• Zespół błędnej adaptacji (hospitalizmu) –

szpitale, więzienia, klasztory, koszary,

domy pomocy społecznej - zaburzenia

tożsamości ofiar na skutek totalitarnej

kontroli jednostek

!!!! Zespół błędnej adaptacji u osób

długotrwale

bezrobotnych i bezdomnych !!!!

Bezrobocie

Bezrobocie

Stan, w którym

Stan, w którym

człowiek w dramatyczny sposób

człowiek w dramatyczny sposób

pozbawiony jest stałych

pozbawiony jest stałych

dochodów jako ekwiwa- lentu za

dochodów jako ekwiwa- lentu za

wykonaną pracę i który znacznie

wykonaną pracę i który znacznie

ogranicza wykorzystywa- nie

ogranicza wykorzystywa- nie

własnych umiejętności zawodo-

własnych umiejętności zawodo-

wych

wych

Bezrobocie

Bezrobocie

Zjawisko społeczne albo

Zjawisko społeczne albo

stan człowieka –

stan człowieka –

wymuszony brak

wymuszony brak

aktywności zawodowej

aktywności zawodowej

Bezrobocie

Bezrobocie

•

Krytyczne wydarzenie życiowe –

Krytyczne wydarzenie życiowe –

strata

strata

•

Silnie ingeruje w życie człowieka

Silnie ingeruje w życie człowieka

•

Dekomponuje układ wartości

Dekomponuje układ wartości

•

Blokuje zaspokajanie ważnych

Blokuje zaspokajanie ważnych

potrzeb

potrzeb

•

Ingeruje w strukturę rodziny

Ingeruje w strukturę rodziny

•

Powoduje konflikty

Powoduje konflikty

•

Powoduje depresję i uzależnienie

Powoduje depresję i uzależnienie

Cztery etapy reakcji na

Cztery etapy reakcji na

utratę pracy

utratę pracy

•

Szok

Szok

•

Pseudooptymizm

Pseudooptymizm

•

Pesymizm

Pesymizm

•

Fatalizm

Fatalizm

Szok

Szok

•

Trwa na ogół około 3 miesięcy

Trwa na ogół około 3 miesięcy

•

Wywołuje wstrząs psychiczny:

Wywołuje wstrząs psychiczny:

człowiek zadaje sobie pytanie,

człowiek zadaje sobie pytanie,

dlaczego to wydarzyło się właśnie

dlaczego to wydarzyło się właśnie

mnie? Reaguje złością i agresją.

mnie? Reaguje złością i agresją.

Szok jest reakcją oszołomienia,

Szok jest reakcją oszołomienia,

zagubienia, często związany jest z

zagubienia, często związany jest z

lękiem, odrętwieniem

lękiem, odrętwieniem

i niedowierzaniem

i niedowierzaniem

.

Pseudooptymizm

Pseudooptymizm

Zwracanie uwagi na

Zwracanie uwagi na

„dobre” strony bezrobocia

„dobre” strony bezrobocia

(mogę się wyspać, zajmę się

(mogę się wyspać, zajmę się

hobby)

hobby)

Traktowanie go jako urlopu

Traktowanie go jako urlopu

Trwa około pół roku

Trwa około pół roku

Pesymizm

Pesymizm

Poszukiwania pracy kończą się

Poszukiwania pracy kończą się

niepowo- dzeniami

niepowo- dzeniami

Wzrasta poczucie zagrożenia

Wzrasta poczucie zagrożenia

Pojawia się przekonanie, że i tak

Pojawia się przekonanie, że i tak

nic nie da się zrobić

nic nie da się zrobić

Jednostkę ogrania nie pokój, co

Jednostkę ogrania nie pokój, co

będzie dalej

będzie dalej

Fatalizm

Fatalizm

•

Jednostkę ogarnia

Jednostkę ogarnia

beznadziejność, apatia

beznadziejność, apatia

•

Wiele osób zaprzestaje

Wiele osób zaprzestaje

poszukiwania pracy

poszukiwania pracy

•

Pojawia dehumanizacja i

Pojawia dehumanizacja i

depersonalizacja

depersonalizacja

•

Zaburzenia psychiczne i

Zaburzenia psychiczne i

psychosomatyczne

psychosomatyczne

Zespół błędnej adaptacji

Zespół błędnej adaptacji

•

Zespół wyuczonej bezradności

Zespół wyuczonej bezradności

•

Apatia

Apatia

•

Depresja

Depresja

•

Reakcje autodestrukcyjne

Reakcje autodestrukcyjne

•

Obniżenie jakości życia

Obniżenie jakości życia

•

Skrócenie perspektywy życiowej

Skrócenie perspektywy życiowej

•

Brak planów

Brak planów

•

Życie z dnia na dzień

Życie z dnia na dzień

Przeciwdziałanie

Przeciwdziałanie

• pomoc w poszukiwaniu pracy

pomoc w poszukiwaniu pracy

•

aktywizacja do innej formy pracy

aktywizacja do innej formy pracy

i rozwoju zawodowego

i rozwoju zawodowego

•

Prace interwencyjne i społecznie

Prace interwencyjne i społecznie

użyteczne

użyteczne

ZJAWISKA KRYZYSOWE

• 43 wydarzenia życiowe i hierarchia obciążenia

stresem,

wymagające

ponownego

przystosowania

społecznego

(Skala

przystosowania

społecznego

Holmesa

i

Rahe,1967)

• Śmierć współmałżonka

• Rozwód

• Separacja,

• Śmierć bliskiego członka rodziny,

• Wydarzenia w rodzinie, pracy,

• Sytuacja finansowa

• Kolizje z prawem

Wnioski

• Nagromadzenie w krótkim czasie wielu wydarzeń zmiany

życiowej obniża odporność organizmu i jest czynnikiem

ryzyka zaburzeń chorobowych.

• Stan

kryzysu

(moment

zwrotny)

–

wzajemne

oddziaływanie na siebie elementów otoczenia i podmiotu,

powodujące taki stan niezrównoważenia, który wymaga

zmian. (Fillip, 1981).

• Istnieje zasadnicza dysproporcja między możliwościami,

potrzebami i zachowaniem podmiotu, a wymaganiami

obiektywnymi.

• Różnica pomiędzy sytuacją trudną, a sytuacją kryzysową

polega na tym, że tę pierwszą można znieść, a druga -

wymaga zmian w relacjach człowiek – otoczenie.

• Stan kryzysu wymaga podjęcia natychmiastowych działań

(rozstrzygnięcia)

• Na pierwszy plan wydobywa się podwyższony poziom

ryzyka

patologii

-

chociaż

w

perspektywie

długookresowej może się okazać zjawiskiem korzystnym

rozwojowo,

to

krótkookresowo

jest

oceniane

zdecydowanie negatywnie.

Ryzyko negatywnych

konsekwencji

• Stopień urazowości doświadczenia (uraz

fizyczny, psychiczny, utrata wysoko

cenionych wartości, osób, środków)

• Liczba narażonych sfer życia

• Stopień ograniczenia działania
podmiotu (stopień beznadziejności
i bezradności)

• Stopień ograniczenia
kompetencji zaradczych
podmiotu

Cechy kryzysu

•

Skrajne pobudzenie, napięcie i negatywne emocje:

strach, przerażenie, bezradność, obawa o utratę

własnej integralności i tożsamości, złości, gniewu,

rozpaczy, itp.

•

Liczne objawy fizjologiczne – rozstrojenie czynności,

zaburzenia snu, dolegliwości somatyczne

•

Zaburzenia procesów poznawczych – koncentracja na

szoku, stracie, dezorientacja, niemożliwość skupienia

się, nierozumienie zaistniałej sytuacji

•

Zachowania wynikające z napięcia , lęku, poczucia

bezradności

–

brak

koordynacji,

dezorganizacja

destrukcja

i

autodestrukcja,

niezdolność

do

wykonywania codziennych czynności

Przebieg reakcji stresowej, według

Przebieg reakcji stresowej, według

Caplana

Caplana

czas

czas

napięcie

napięcie

Reakcja kryzysowa (Caplan) –
a.napotkanie trudności bez możliwości rozwiązania (napięcie, zaniepokojenie, zagubienie)
b.wzrost napięcia (zachowania typu próby-błędy, bezskuteczność, brak zaufania do siebie)
c.maksymalna mobilizacja (punkt kulminacyjny) i konieczność odwołania się do pomocy z zewnątrz
d.faza wyczerpania, zmęczenia, rezygnacji , co może by c efektem uzyskania pomocy lub załamania

PTSD- Post- Traumatic Stress Disorder , gdy
osoba przeżyła zdarzenie pozostające poza
zakresem zwykłych ludzkich doświadczeń:

- poważne zagrożenie własnego życia i
zdrowia lub życia i zdrowia bliskiej osoby
(dziecka, partnera, przyjaciela),

- nagłe zniszczenie domu,

- bycie świadkiem poważnego zranienia lub
śmierci innej osoby w wyniku wypadku lub
walki.

PTSD- Post- Traumatic Stress Disorder

Objawy PTSD

Osoba na nowo przeżywa traumatyczne

zdarzenia, (to dotyczy natrętnych myśli, powraca

do tego w snach)
Osoba uporczywie unika bodźców związanych z

urazem, (unika miejsc, osób, które przypominają

jej to zdarzenie)
Osoba może odczuwać objawy pobudzenia

(wrażliwość na hałas, bezsenność)
Może odczuwać osłabienie zdolności koncentracji,

pamięci)
Może odczuwać depresję, która prowadzi do

wycofania się z życia społecznego i doświadczeń

związanych z sytuacją traumatyczną

Pojawia się uczucie winy i

bezradności w związku z zaistniałym
zdarzeniem traumatycznym

Kryteriami PTSD są:

przeżywanie urazu ciągle na nowo, w snach,

przebłyskach pamięci i w rozmyślaniach;

obojętność na świat, unikanie bodźców (myśli,

uczuć, miejsc, ludzi), które przypominają

pacjentowi o urazie;

doświadczenie objawów lęku i pobudzenia, które nie

występowały przed urazem takich jak zaburzeń snu,

nadmierna czujność, trudności ze skupieniem

uwagi, wyolbrzymione reakcje przestrachu i

wybuchy gniewu;

niemożność przypomnienia sobie ważnych

szczegółów traumatycznego przeżycia;

ograniczenie zainteresowań i aktywności, poczucie

wyobcowania lub wyłączenia spośród innych, co

znacząco utrudnia normalne funkcjonowanie;

utrzymanie się objawów przez ponad miesiąc.

Wsparcie społeczne

Wsparcie funkcjonalne: rodzaj interakcji społecznej, która

zostaje podjęta przez jednego lub obu uczestników

sytuacji problemowej, trudnej, krytycznej, stresowej

- Wymiana emocji, instrumentów działania, informacji i

dóbr materialnych

- Występuje podział na dawce i biorcę (osobę wspierana i

wspierającą)

- Powinna zostać zachowana
odpowiedniość pomiędzy ilością udzielanego
wsparcia, a potrzebami osoby potrzebującej

- Celem interakcji jest zbliżenie do rozwiązania
problemu

Rodzaje wsparcia

• Wsparcie emocjonalne – tworzenie warunków
wsparcia poprzez obecność, troskę, zapewnianie
bezpieczeństwa i poczucie przynależności

• Wsparcie rzeczowe – materialne i finansowe –

zapewnienie rzeczowych warunków do przetrwania

• Wsparcie informacyjne

– wymiana informacji,

• które sprzyjają

lepszemu zrozumieniu sytuacji

• i odzyskaniu kontroli

na życiem

• Wsparcie instrumentalne (dyrektywne) – doradztwo

ekonomiczne,

prawne,

instruktaż,

pomoc

w

załatwieniu formalności

Psychologiczne aspekty

pomagania w sytuacji kryzysu

Cecha charakterystyczna: wysoki poziom obciążenia

psychologicznego – narażenie na konfrontację z

konsekwencjami ekstremalnego stresu

Mimo że pracownicy służb interwencyjnych są specjalnie

selekcjonowani i przygotowywani, to praca w tym

obszarze stawia przed nimi trudne do pogodzenia

wymagania: twardość i odporność na stres, a z drugiej

wrażliwość i zdolność dawania wsparcia

Osoby pracujące w obszarze interwencji kryzysowej

same potrzebują pomocy

Debriefing – zapobieganie skutkom stresu pourazowego:
- 1-2 doby po akcji – neutralizacja i rekonstrukcja, oparta

o zasady pracy w grupie terapeutycznej