Leksemy (in. wyrazy, wyrazy słownikowe) dzielą się na poszczególne części mowy:
Rzeczownik
W zdaniu może pełnić funkcje: -podmiotu: Adam łowił ryby. -przydawki: Zabawki dziecka były rozproszone po całym domu. -orzecznika: Mój tata jest inżynierem. -dopełnienia: Snuli marzenia o wakacjach. -okolicznika: Zrobiłam zakupy na targu. Rzeczowniki oznaczają przedmioty: osoby, zwierzęta, rośliny, czynności, rzeczy, zjawiska. Ze względu na oznaczane desygnaty można podzielić je na: -konkretne np.: ząb, drzewo, koń, człowiek, auto, -abstrakcyjne np.: miłość, hobbit, Atena, mądrość, -żywotne np.: człowiek, chomik, kot, papuga, -nieżywotne np.: drewno, róża, stal, styropian, -osobowe np.: Agata, człowiek, piosenkarz, górnik, -nieosobowe np.: pies, węgiel, dorożka, piasek, -jednostkowe np.: ołówek, kubek, żaba, kormoran, -zbiorowe np.: tłum, wspólnota, las, nauczycielstwo, -materialne np.: sól, tlen, denaturat, herbata, piwo, -pospolite (apelatywy) np.: stół, dom, człowiek, książka, pole, -własne np.: Odra, Nil, Oslo, Warszawa, Antarktyda. Odmienia się przez przypadki i liczby, ale nie przez rodzaje.
Przysłówek Jest leksemem nieodmiennym, który w zdaniu pełni przeważnie funkcję okolicznika. Oznacza właściwości procesów oraz cech i okoliczności, w jakich one przebiegają. Może być określeniem czasownika, przymiotnika, rzeczownika oznaczającego czynność, a także innego przysłówka. większość przysłówków pochodzi od przymiotników i właśnie one podlegają również stopniowaniu.

SKŁADNIA - jest to dział nauki o języku, który zajmuje się budową wypowiedzeń. Wśród nich wyróżniamy: - Zdanie- zawiera orzeczenie, np.: Byłam w sklepie. - Równoważnik zdania- brakuje w nim orzeczenia, ale można je wstawić, np.: Jaki (dostałaś) cudowny prezent! - Zawiadomienie- brakuje w nim orzeczenia i nie można go wstawić, np.: Robienie na drutach.
Zdania dzielimy ze względu na: a). cel wypowiedzi: Oznajmujące, Pytające, Rozkazujące, Wykrzyknikowe Zawiera stwierdzenie jakiegoś faktu, np.: Kocham zwierzęta. Zawiera pytanie, np.: Pójdziesz ze mną na spacer? Zawiera rozkaz, polecenie lub prośbę, np.: Załóż buty. Zawiera emocje. Mozy być zarówno zdaniem oznajmującym, jak i pytającym, czy też rozkazującym, np.: Zostaw mnie w spokoju!
Podmiot
Podmiot w zdaniu może być: a). gramatyczny- odpowiada na pytanie kto? co? W jego roli mogą występować: -rzeczownik: Pies biegnie. -przymiotnik: Chory został wypisany do domu. -liczebnik: Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. -imiesłów przymiotnikowy czynny: Czytający przejęzyczył się. -imiesłów przymiotnikowy bierny: Zabity leżał na polu bitwy. -czasownik w bezokoliczniku: Grać w piłkę jest przyjemnie. -zaimek: My pojedziemy na wakacje. -spójnik: 'Oraz' jest spójnikiem. b). logiczny- występuje jeżeli: *czegoś brakuje, ubywa lub przybywa, np.: -przymiotnik: Chudego porwała wichura. -rzeczownik: Zabrakło mi pieniędzy. *stosuje się liczebniki powyżej 1, np.: Dwaj mężczyźni napadli na bank. c). zbiorowy- występuje, jeśli czynność wykonywana jest przez kilka osób lub
dotyczy kilku przedmiotów, np.: Cytryny, kokosy i gruszki kupuję na targu. Ja i Tola jedziemy nad morze na rowerach. d). domyślny- nie jest widoczny w zdaniu, ale można się go domyśleć z formy gramatycznej czasownika lub z kontekstu, np.: (Oni) Poszli na łyżwy. e). zdanie bezpodmiotowe- mówimy o nim, kiedy podmiot nie występuje w zdaniu i nie możemy się go także domyśleć. Zdanie bezpodmiotowe dotyczy, więc przypadków gdy: - zastosowano bezosobową formę czasownika zakończoną na -no lub -to, np.: Umyto naczynia. - sformułowano zdania następująco: Rozpogodziło się. Zapadło przenikliwe milczenie. Świta.

Związki składniowe - zachodzą między poszczególnymi częściami wypowiedzenia. Można podzielić je na: *Związek główny - zachodzi między podmiotem, a orzeczeniem. *Związki poboczne- a. współrzędne- zachodzą między dwoma wyrazami, które łączą się ze sobą, ale się wzajemnie nie określają, b. podrzędne- zachodzą między wyrazem nadrzędnym (określanym) i podrzędnym (określającym). Można podzielić je na: Wyraz określany, Wyraz określający Związek zgody (wyraz określany i określający maja tą samą formę gramatyczną). Rzeczownik + Przydawka przymiotna, Rzeczownik + Przyd. rzeczowna właściwa Związek rządu (wyraz nadrzędny narzuca formę gramatyczną wyrazowi podrzędnemu). Rzeczownik + Przydawka przyimkowa, Rzeczownik + Przydawka dopełniaczowa, Czasownik + Dopełnienie Związek przynależności (Wyraz określający nie zmienia swojej formy, przynależy, bowiem do wyrazu określanego). Czasownik + Okolicznik
Zdania złożone współrzędnie: - łączne- *charakterystyczne spójniki: i, oraz, a, ani, ni, także, tudzież, też, jakże; np.: Mam żółte buty i fioletowe spodnie. wykres: __1__....__2__ - przeciwstawne- *charakterystyczne spójniki: ale, lecz, a, natomiast, jednak, zaś, chociaż; np.: Zjadłam obiad, ale wciąż jestem głodna. wykres: __1__>....<__2__ -rozłączne- *charakterystyczne spójniki: albo, bądź, lub, czy; np.: Poproszę kawę albo herbatę. wykres: __1__<....>__2__ -wynikowe- *charakterystyczne spójniki: więc, toteż, zatem, dlatego; np.: Jestem chory, dlatego nie wychodzę z domu. wykres: __1__>....>__2__ -włączne-synominiczne- *charakterystyczne spójniki: czyli, słowem, mianowicie, to jest, tzn; np.: Chciałbym opowiedzieć wam pewną historię, mianowicie moją przygodę z podróży do Afryki. wykres: __1__..=..__2__
1 2 3a 4 W najbliższą sobotę wybiorę się do miasta i zrobię małe zakupy, ponieważ, jeśli dopisze pogoda, odwiedzą mnie 3b znajomi, których pamiętam jeszcze ze szkoły średniej. 5 2:1 – zdanie współrzędnie złożone łączne 3a i 3b:2 – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe przyczyny 4:3a i 3b – zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe warunku 5:3a i 3b – zdanie podrzędnie złożone przydawkowe

ŚRODKI STYLISTYCZNE (INACZEJ JĘZYKOWE BĄDŹ POETYCKIE) Są podstawową jednostką stylu artystycznego utworu lirycznego. Wyróżniamy: fonetyczne (dźwiękowe), morfologiczne, słowotwórcze, składniowe, leksykalne oraz figury stylistyczne, czyli tzw. tropy. Aby ułatwić zrozumienie co niektórych pojęć w nawiasach zostały podane przykłady lub proste i jasne wytłumaczenia.

1. EPITET – to tyle co określenie; określa cechę przedmiotu albo stosunek wypowiadającego do przedmiotu; występuje najczęściej w postaci przymiotników, rzadziej zaś w postaci imiesłowów, np.: „szklana równina” „A dziecko było dziwnie wątłe, blade, chore...”. zwykły metaforyczny np.: „mały chłopiec” np.: „wilczy apetyt”, „wesoły kolor” , „żelazna ręka”, „duża lalka” 2. PORÓWNANIE – zestawia się ze sobą dwa zjawiska, z których jedno służy określaniu drugiego za pomocą łączników : jak, niby, jakby, niż, np.: „Idzie zmierzch jak tłumy cieni” „Głupi jak but”. 3. HIPERBOLA (wyolbrzymienie) – polega na powiększaniu zjawisk , ich potęgowaniu, pokazywaniu jakiegoś zjawiska, przedmiotu w sposób przesadny, np.: „potworna potęga” „drobniutkie okruchy”. 4. ANAFORA – zespół zdań zaczynających się od tych samych słów, np.: „Jak moje oczy topią się – mdleją, Jak myśli rzucają ze dna, Jak iskry sypią, jak łzami leją, Ty wiesz! – lecz tylko Ty jedna”.

Rodzaje literackie	Epika	Liryka	Dramat
Składnik dominujący	fabuła aktualizująca się za pomocą narracji	monolog podmiotu lirycznego	ukazanie akcji przez dialog występujących postaci
Podmiot literacki	nazwa	narrator	podmiot liryczny
	rola	ważna	dominująca w utworze
	postawa	* jest skupiony na relacjonowaniu zdarzeń i stanu rzeczy * przez swą relację wpływa na wygląd i charakter świata przedstawionego * może (ale nie musi) jawnie określać swój stosunek do odtwarzanych faktów i zdarzeń; na ogół sugeruje, że jest obiektywny	* jest główną postacią, która przekazuje własne przeżycia, doznania, mniemania * wszystko, co się pojawia w jego wypowiedzi, zostaje sprowadzone do subiektywnej skali jego odczuwania, subiektywnego sposobu wyobrażenia * mówi językiem odbiegającym od tego, który obowiązuje w innych typach wypowiedzi
	wypowiedź	zazwyczaj w 3. osobie l.poj. lub 1. os. l.poj.	zazwyczaj w 1. os. l.poj.
Konstrukcje stylistyczne	sytuacja	sytuacja narracji (wyznacza ją stosunek podmiotu literackiego do przedmiotu wypowiedzi: faktów, bohaterów, przedmiotów itp.)	sytuacja wyznania (podmiot liryczny w sposób pośredni lub bezpośredni zwierza się ze swego intymnego stosunku do różnych zjawisk)
	funkcja	dominuje funkcja poznawcza	dominuje funkcja ekspresywna i estetyczna
Świat przedsta- wiony	samodzielność	* stanowi wartość samodzielną, jest wysunięty na plan pierwszy * ukazywany jest jako w małym stopniu zależny od podmiotu (narratora)	* nie stanowi wartości samodzielnej * zależy od charakteru i kształtu przeżyć podmiotu lirycznego * stanowi tylko pretekst do wyrażenia tych przeżyć
	rola fabuły, akcji	podstawowa	drugorzędna lub nieistotna (przeważają zestawiane ze sobą samodzielne obrazy)
	czas	dwa porządki czasowe: czas narracji, w którym toczy się opowiadanie narratora oraz czas fabuły, w którym toczą się opowiadane zdarzenia (zwykle ujęte jako zamknięta przeszłość); na ogół przeważa czas fabuły, realizowany formami czasu przeszłego^a	jeden porządek czasowy: czas lirycznego wyznania, realizowany najczęściej jako teraźniejszy (nawet czas przeszły lub przyszły zostaje sprowadzony do teraźniejszości ze względu na aktualną sytuację, w jakiej znajduje się podmiot liryczny)
Podstawowa forma przekazu	narracja występująca w dwu podstawowych odmianach: opowiadania i opisu; * mowa postaci, ich dialogi i monologi występują tylko jako przytoczenia w narracji	monolog podmiotu lirycznego przekazujący przeżycia wewnętrzne, doznania, emocje, przekonania jednostki; * pomocniczo może występować opowiadanie, opis, dialog	dialog lub monolog występu­jących postaci (w formie mowy niezależnej cytowanej przez podmiot dramatyczny)
Rola sztuki słowa	ważna	dominująca	ważna
Kontakt odbiorcy z dziełem	zazwyczaj bezpośrednia lektura	bezpośredni lub pośredni (np. wysłuchanie deklamacji)	zazwyczaj pośredni (obejrzenie konkretyzacji: widowiska teatralnego)
Wybrane gatunki	baśń, epos, opowiadanie,  powieść, pamiętnik	hymn, oda, sonet, elegia, haiku	tragedia, komedia, misterium, kabaret
^a Usytuowanie czasowe świata przedstawionego pozwala na rozróżnienie epiki współczesnej — mówiącej o zdarzeniach dostępnych osobistemu doświadczeniu twórcy, epiki historycznej — traktującej o sprawach przeszłych, znanych pisarzowi jedynie ze świadectw pośrednich i epiki fantastycznej — ukazującej świat wyobrażony, przyszły lub przeszły.