AGRESJA A KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA

Współczesne kierunki w psychologii o agresji

• Psychologia biologiczna

• Psychoanaliza ( Neopsychoanaliza )

• Behawioryzm

• Psychologia poznawcza

• Psychologia humanistyczna

• Ewolucjonizm

• Socjobiologia

1. Kierunek biologiczny

Pogląd na naturę ludzką	Determinanty zachowania	Główny temat badań	Badania podstawowe
Człowiek jest bierny	Dziedziczność, biochemia	Procesy w mózgu i układzie nerwowym	Biochemiczne podstawy zachowania

• Bada się rolę, jaką w agresji odgrywają poszczególne okolice mózgu i rejestruje wywołane w ten sposób destrukcyjne działania.

• Badano mózgi sprawców morderstw ( chromosom Y ), wpływ hormonów na zachowanie agresywne.

1. Psychoanaliza

Pogląd na naturę ludzką	Determinanty zachowania	Główny temat badań	Badania podstawowe
Człowiekiem kierują instynkty	Dziedziczność i wczesne doświadczenie	Nieświadome popędy i konflikty	Zachowanie jako wyraz nieświadomych motywów

• Istotne czynniki regulujące zachowanie mają charakter popędowy, afektywny, instynktowny, są biologicznie ukształtowanymi, gotowymi strukturami uruchamiającymi określone działania.

• Popęd jest stały, choć realizowany różnie w poszczególnych okresach rozwojowych.

Człowiek – ofiara biologicznie ukształtowanych, niekontrolowanych impulsów wewnętrznych = koncepcja deterministyczna (Freud i następcy)

1. Neopsychoanaliza

Analiza transakcyjna Berna:

warstwowa koncepcja osobowości: Dziecko, Rodzic, Dorosły

1. Behawioryzm

Pogląd na naturę ludzką	Determinanty zachowania	Główny temat badań	Badania podstawowe
Człowiek reaguje na bodźce, daje się modyfikować	Środowisko, warunki bodźcowe	Specyficzne reakcje zewnętrzne	Zachowanie, jego przyczyny i konsekwencje

• Ważne były fakty fizyczne mierzone za pomocą miar obiektywnych.

• Dla zrozumienia zachowania potrzebna jest wiedza o popędzie, reakcji i wzmocnieniach.

• Środowisko jest aktywne, organizm reaktywny.

• Moralność, wolność, ludzka godność to cechy sytuacji, nie człowieka.

Człowiek – istota podporządkowana wyrokom losu, „pionek” popychany przez cechy sytuacji, przez współwystępowanie bodźców, reakcji, wzmocnień. = koncepcja deterministyczna

Agresji człowiek się uczy przez naśladownictwo, modelowanie, system wzmocnień. Agresja jest nagradzającym zachowaniem. (Watson, Skinner)

1. Psychologia poznawcza

Pogląd na naturę ludzką	Determinanty zachowania	Główny temat badań	Badania podstawowe
Człowiek twórczy, aktywny	Warunki bodźcowe i procesy umysłowe	Procesy umysłowe i język	Procesy umysłowe dedukowane za pomocą wskaźników behawioralnych

• Ekspansja cybernetyki

• Człowiek poszukuje informacji, gromadzi doświadczenie i wbudowuje je w system poznawczy.

• Nurt poznawczy traktuje ludzi jako badaczy, a życie ludzkie jako ciągłe eksperymentowanie, sprawdzanie hipotez.

• Zlekceważył problem emocjonalności i biologicznych wyznaczników zachowania.

Przeciwstawienie koncepcji człowieka pasywnego = koncepcja aktywnego umysłu (Neisser, Kelly)

• Zadaje pytania o wrogie myśli i fantazje, jakich ludzie doświadczają, gdy są świadkami przemocy.

• Bada ich wyobrażenia i zamiary skrzywdzenia innych, postawy wobec wojny, gwałtu, dostępności broni.

1. Psychologia humanistyczna

Pogląd na naturę ludzką	Determinanty zachowania	Główny temat badań	Badania podstawowe
Człowiek przystosowany do rozwiązywania problemów epoki	Przystosowanie i sygnały środowiskowe służące przetrwaniu	Przystosowanie psychiczne ukształtowane na drodze ewolucji	Mechanizmy psychiczne dla celów przystosowawczych w drodze ewolucji

• Odrzuca zewnętrzną sterowność, postuluje założenie o wewnętrznym mechanizmie sterowania zachowaniem.

• Człowiek dysponuje potencjałem wewnątrzsterowności, który realizuje się, gdy nie ma blokad zewnętrznych, wymuszających określone zachowania.

• Człowiek dąży do rozwoju, a siłą napędową rozwoju jest potrzeba samoaktualizacji.

• Człowiek dysponuje narzędziami rozwoju – intuicja

Człowiek sterowany od wewnątrz = swoboda wyboru zachowania (Maslow, Rogers)

1. Ewolucjonizm

Pogląd na naturę ludzką	Determinanty zachowania	Główny temat badań	Badania podstawowe
Człowiek aktywny o nieograniczonym potencjale	Potencjalnie samosterujące	Doświadczenie ludzkie i potencjał ludzki	Struktura życia jednostki, wartości, cele

• Duży nacisk na cechy środowiska życia! (klimat, środowiska wielkomiejskie, wiejskie…, zanieczyszczenie środowiska)

• Bada agresję jako zachowanie przystosowawcze, uwzględniając warunki działania człowieka.

1. Socjobiologia

• Socjobiologowie podstawową rolę przypisują genom.

• Człowiek jest typowym ssakiem, bo:

- mężczyźni dominują nad kobietami

- potomstwo wymaga długotrwałej opieki

- rodzice pozostają w długotrwałych związkach

- dominującym zachowaniem jest egoizm – działanie w interesie własnym i najbliższych

- powszechne jest zamiłowanie do gier i zabaw zręcznościowych (Darwin, Willson, Buss)

Przyjmuje się, że:

• mężczyźni z natury są bardziej agresywni niż kobiety

• młodzi są bardziej agresywni niż starsi

• agresja wobec obcych jest silniejsza niż wobec swoich.

Agresja – praktyczny sposób zapewnienia sobie sukcesu ewolucyjnego (wojna redukuje nadwyżki populacyjne)

Dążenie do agresji i wojny to składnik ludzkiej natury.

Funkcje wojny:

• wewnętrzna – podtrzymuje solidarność wewnętrzną

• zewnętrzna – jest mechanizmem stabilizacji równowagi i sił

Zachowanie zdeterminowane jest genetycznie, jego sens to zdolność od przetrwania i reprodukcji.

= koncepcja deterministyczna

Krytyka etyczna:

• zaplecze i wsparcie dla skrajnego konserwatyzmu

• usprawiedliwia egoizm

• sankcjonuje nierówności społeczne

• uzasadnia dominację mężczyzn

• usprawiedliwia wojny, ksenofobię, nacjonalizm

1. Teorie zachowania agresywnego (za: Krahe, 2005, s.32)

Perspektywa teoretyczna	Agresja ujmowana jako…	Stabilność- -zmienność
Wyjaśnienia biologiczne Etologia Socjobiologia Genetyka behawioralna	… wewnętrzna energia … wytwór ewolucji … dyspozycja dziedziczna	S S S
Wyjaśnienia psychologiczne Psychoanaliza Hipoteza frustracji-agresji Neoasocjacjonizm poznawczy Model transferu pobudzenia Podejście społeczno-poznawcze Teoria uczenia się Model interakcjonizmu społecznego	… instynkt destrukcyjny … popęd ukierunkowany na cel … reakcja na afekt negatywny … wzmacniana przez pobudzenie … funkcja przetwarzania informacji … wyuczona przez wzmocnienie i naśladownictwo … rezultat procesu podejmowania decyzji	S Z Z Z Z Z Z

1. Podsumowanie

Brak jednolitego podejścia do agresji utrudnia skutecznie możliwości jej kontrolowania i redukowania!