Baraniewski, wykład, 8.12.11

Rzeźba

• Trudna ze względu na tradycje warsztatowe i miejsce, jakie rzeźba zajmuje w tym obszarze sztuki. O ile twórczość malarska, graficzna, tego rodzaju formy aktywności mają w obszarze tej koncepcji autonomicznego pola sztuki ugruntowaną pozycję, to rzeźba jest uwikłana w konflikty – z tradycję rzeźby, jako monumentu na przykład. Rzeźba współczesna – która próbuje się oderwać od statuaryczności, monumentalności nie znalazła dla siebie miejsca na tyle dobrze ugruntowanego, by móc mówić o interesującej, ważnej formule artystycznej, jaka się dokonuje.

• Nurty tradycji – wątek trad. Awangardowej w odniesieniu do rzeźby – istotny. Ale formuła kolorystyczna nie ma zastosowania. Trzeba jakoś ten materiał inaczej uporządkować.

• Jerzy Januszkiewicz, Grzegorz Kowalski

• Obraz pewnej ciągłości pracy ich tradycji, którą jedno środowisko jest w stanie wypracować. Formuła odmienna od zastanych.

• Rzeźba w o0bszarze sztuki współczesnej – trudnością w jej analizie jest to, że rzeźba 20-lecia nie stanowi punktu odniesienia. 20-lecie, poza Katarzyną Kobrą i Winklera, oraz Jaremy, nie pozostawiło po sobie ugruntowanej tradycji nowoczesności w polskiej tradycji rzeźba była sztuka konserwatywną. Mówimy o formule sztuki nowoczesnej, a na polu rzeźby – anachronizmy. Podejmowana tradycja, której nie wywodzono z formuł myślenia nowoczesności.

Nurt koncentrujący się wokół tradycji klasycyzującej.

• Tradycje szkoły warszawskiej. Karol Breier; nieruchoma statuaryczna formuła. Breier uznawał udane studium modela jeżeli ustawione 5 lub 10 prac obok siebie było identyczne. Wtedy uważał, że pracowni udało się zadanie. Formuła imitatorska, wyrastała z tradycji akademizmu, bardzo zachowawcza, powielała pewne wzorce. Po roku 1945 – ciekawy nurt, który zmieni się, zniszczy w latach 50-tych, powróci w latach 60-tych by uzyskać zwieńczenie realizacji kwadrygi.

• W Polskiej sytuacji bywa konfrontowana, uzupełniana elementami, które są przejęte z obszaru folkloru, ludowości, gdzie różnego rodzaju formy figurek były popularne i stymulowane w pewnym okresie.

Figuracja ekspresyjno – biologiczna

• Związana z doświadczeniami informelu, nasycająca dzieło ekspresją, przechodząca w kierunku bezwyrazowości abstrakcji,

Nurt abstrakcyjno - konstruktywistyczny

• zbliżona do tego formuła – do ekspresyjno – biologicznej

pogranicze performatywne

• przedmiot pojawia się w kontekście przestrzeni, działania, czasu, procesów z tym związanych, które wychodzą od sytuacji, którą można określić genetycznie, jako rzeźbiarską.

Xawery Dunikowski

• wielki rzeźbiarz, największa postać pl. Rzeźby I połowy XX wieku.

• wielka postać, ale mało znana

• wciąż nierozpoznana postać

August Zamojski

• Należał do wczesnej formacji modernistycznej, związanej bardziej z tradycją futurystyczną, ekspresjonistyczną.

Dwie osi, postaci, którym nie udało się rozszerzyć doświadczenia nowoczesności poza doświadczeniem indywidualnym. Postaci, które są bardziej tłem. Dla nich tłem – sztuka bardziej zachodnioeuropejska, niż polska.

Dunikowski – musiał uciekać z Warszawy, związał się ze środowiskiem krakowskim, tam zaczął podstawy związane z tradycją nowoczesną – Maria Jarema to jego uczennica. Środowisko, które, gdyby nie było wojny, mogłoby rozwinąć nowoczesność w Polsce.

Zamojski – postać wielka, ale niespełniona. Miał oryginalny sposób życia. Nie powrócił do Polski po wojnie. Poza kilkoma rzeźbami, które Lorenz wyłowił z sadzawki przy rodzinnym pałacu w Jabłonie, nie byłoby zaplecza artystycznego Zamojskiego.

Dwóch nieobecnych. Ale Dunikowski jest jednak jedną z tych postaci, które dla nowych władz i nowej formuły kultury ma być postacią legitymizującą te działania, która łączy Polskę Ludową z Młodą Polską. Dunikowski zostaje wybrany, jako autor jednego z wielkich monumentalnych dzieł rzeźbiarskich, jakie władze realizują –

• zespół pomnika powstań śląskich na górze św. Anny. Spór historyczny – miejsce ważne dla historii śląska. Także – walki w czasie powstań śląskich. Ta część śląska przypadła Niemcom, i tu, na skraju wzniesienia, wybudowany pomnych formacji wojskowej, która uczestniczyła w walkach o niemiecki Śląsk. Ten wielki pomnik zostaje wysadzony w powietrze, na jego miejscu ma powstać nowy – Polski. Który wpisuje się w sytuację wcześniejszej realizacji. W latach 40-tych wykuty amfiteatr. Xawery Dunikowski w miejsce pomnika freicorpsu buduje nową strukturę. Dunikowski zbudował strukturę architektoniczną. Do końca nie wiemy, czy był to tylko jego projekt. Może też Lisowskiego? Tu pracuje zespół studentów, uczniów, pomocników, którzy realizują projekt z Dunikowskim. Otwarta struktura arch.., na planie kwadratu, tworzą propyleje, panteon nad płonącym zniczem, w podporach – symboliczne rzeźby, które odnoszą się do zawodów i profesji, związanych ze Śląskiem. Walor realizacji – Dunikowski zdecydował się na formułę pomnika architektonicznego, który mieści się w doświadczeniach rzeźby pokubistycznej, silnie zdefiniowanej elementem geometrycznym, zarówno rysunkiem, jak i sposobem kształtowania kamiennych masek, symbolicznych postaci. Relief z zatopionego ołowiu w kamieniu – rozwinięcie narracji historycznej o realistycznej kompozycji. Prace rozpoczęte w 47 roku, kończą się w 55 roku. nagroda bierutowska – najwyższa nagroda państwowa., krytyka – najwybitniejsze dzieło realizmu socjalistycznego w Polsce.

• od 1948 roku Dunikowski pracuje nad pomnikiem wyzwolenia ziem północnych w Olsztynie. Otwarta struktura podpór otwartych. Rysunek, relief, ciekawy, kubizujący. Odsłonięcie w 1953 roku. władze oficjalnie próbują obie prace wpisać w kontekst oczekiwanego realizmu socjalnego.

• Proces kuszenia Xawerego Dunikowskiego – cel: by zbudować z niego symboliczną postać artysty, który jest u początku samej formuły sztuki XX wieku. Komitet centralny zamawia rzeźby – Robotnik (1946) – rzeźba, która jest przykładem świetnej, postkubistycznej rzeźby. Świetny kadr, sposób modelunku. Artysta, który ma za sobą wielkie doświadczenia rzeźby francuskiej, jest ogromnym rzeźbiarskim talentem, ma perfekcyjne wyczucie formy. Doświadczenie kubizmu, jako rozbicia bryły.

• Dunikowski jest bez wątpienia postacią osobną.

Marian Wnuk

• 1961 rok – Tors

• Estetyka klasycyzująca, przetworzona, wykorzystuje fragmentację, wprowadza taką atmosferę rzeźby antycznej, okaleczonej, fragmentowanej.

• 1964 – rzeźba „Kobietom czasu okupacji”. Wnuk potrafi znaleźć obszar między potrzebą klasycyzującego wyrazu a potrzebą bryły – tradycyjnego warsztatu klasycznego. Postać żałobna. Wnuk zastosował tu ciekawy element. W tradycyjnej procedurze rzeźbiarskiej – glina podstawowym elementem rzeźbiarskim. Potem odlew gipsowy, który może być podstawą brązowego odlewu, może być też odkuty w kamieniu. Prymarny materiał czasów Rodina. Zawinięcie rzeźby glinianej w mokrą materię – ten efekt jest tu wykorzystany. Formuła autotematyczna, zbudowany patos zobaczony, dostrzeżony. Odlana w brązie – jedna z najlepszych rzeźb połowy lat 60-tych.

• Próba zmierzenia się z tradycja antyczną rzeźby portretowej. Niegdyś ważny obszar doświadczenia rzeźbiarskiego. W nowoczesności nie było, we współczesności – groteska. Tradycja portretu rzeźbiarskiego zanikła. Wnuk jako ostatni w tym obszarze funkcjonował.

Franciszek Strynkiewicz

• Szkoła warszawska – prosty akademizm

• 1956 – portret żony

• Lata 50-te – biegacz

• Poprawna akademicka rzeźba

Zofia Woźna

• W alatch 50-tych wypracowała własną formułę łączącą stylistykę akademicko – klasycystyczną z dość powierzchownymi asymilacjami Giacometteigo.

• Lata 70-te : Janusz Korczak

• 1961 rok – Skrzypaczka

• Próby pójścia drogą stylizacji. W tym kręgu te wzorce pozwalają albo na imitację, na stylizację lub próby modyfikacji. Ale rozwijanie formuły akademickiej jest praktycznie zamknięte i niemo,zliże.

Stanisław Horno – Popławski

• Surowa materia, praca w kamieniu, formy kształtowane naturalnie

• 1960: Głowa żydówki

• 1961: brzemienna

• Pozostanie w kregu doświadczeń, dla których horyzontem była twórczość Branchusiego.

• Narracyjność

• Akcentowanie materiału ma w jego twórczości istotne znaczenie. Anachroniczne ujęcie, prymitywizowanie ujęcia, archaizowanie

• 1961: młodość

Alfons Karny

• Artysta, który przenosi w czasy po 1945 warsztat akademika na granicy z fotorealizmem

• Portrety

Jerzy Bandura

• Stworzył ciekawą odmianę nurtu klasycyzującego. Monumentalna rzeźba akademicka. Wpisanie się działalnością w historyczną formułę rzeźby

• 1953 : Kolegiata w Tarnowie – epitafium biskupa Dałęga

• 1960: drugi, po monumencie na górze św. Anny, istotny monument – pomnik Bitwy Pod Grunwaldem. Prosta forma graniastosłupów, lekko przesuniętych, zestawionych.

• 1962: pomnik Mickiewicza w Nowym Sączu

Gustaw Zemła

• 1967: wygrywa konkurs na projekt powstań śląskich w Katowicach. Kontekst ideologiczny – rzeźba jest w nim osadzona głęboko. Zemła proponuje abstrakcyjną kompozycję trzech skrzydeł – bogini Nike spowitej w szaty. Formy, które symbolizują trzy powstania Śląskie. Duże wyczucie przestrzenne we wzajemnych relacjach, formuła – podstawą jest odwołanie do postaci rzeźby antycznej – maniery mokrych szat. Jednocześnie jest to bardzo ekspresyjna stylizatorska formuła potem przez Z wielokrotnie podejmowana.

Ten pomnik i spodek hali widowiskowej i zburzony dworzec główny to były jedne z najbardziej prestiżowych realizacji II połowy lat 60-tych. związane z budową obrazu śląskiej nowoczesności. Gierek budował całkowicie nowy obraz Katowic, jako miasta nowoczesnego – park kultury i odpoczynku etc. Formy władzy socjalistycznej, realizowanej w języku form nowoczesnych.

• Zemła pozostaje w obszarze odwołań klasycystycznych

• 1968: leżący z tarczą. Figura patosu, która jest jednym z wielu nawiązań do antycznych formuł umierającego wojownika. Odniesienie do tradycji rzeźby klasycystycznej, przez Z wykorzystywana wielokrotnie

• 1972: Pomnik polegli niepokonani (na Woli)

• Maniera rozwianych szat, która przybierze groteskowe formy w pomniku Broniewskiego w Płocku, gdzie Zemła zrobił z poety portret odciśnięty w sztandarze.

• Lata 70 te i 80-te, Zemła staje się, obok Koniecznego, podporą monumentalnych realizacji kościelnych – Licheń, Nowa Huta.

Julian Bozgosławski

• 4F + L

• W II połowie lat 50-tych – szereg kompozycji, które nawiązują do nowej rzeźby brytyjskiej. Chedwick, pokolenie strachu. Pokolenie, które rozwijało ekspresyjną formułę figuratywną z wykorzystaniem metalu, blach spawanych, prętów.

Tadeusz Sieklucki

• 1964: Gniazdo

• 1960: próba

• Artysta, który posługuje się formą biologiczną, odwołania figuratywne są zachowane, ale istotne jest doświadczenie formy biologicznej. Wyraźne inspiracje grupą 0. Kompozycje z gwoździ – warsztatowe doświadczenie, eksperyment często podejmowany, związany z rewizją warsztatu.

Alina Ślesińska

• 1960: Cyrk i Jazz

• 1956 : wystawa zorganizowana przez Januszkiewiczową, „rzeźba w ogrodzie”. Po raz pierwszy postawiono problem rzeźby, jako elementu przestrzeni publicznej. Przestrzeń wydzielona, odseparowana, przestrzeń ogrodu. Przekroczenie uwarunkowania statuarycznością.

• 1964: Pomnik małżonków Curie; Lubiln

Wówczas, w tym kręgu pojawiają się Alina Szapocznikow, Zbrożyna, Więcek – mają za sobą doświadczenie rzeźby socrealistycznej, a jednocześnie szybko dokonują radykalnego przejścia w obszar abstrakcji biologicznej. Z całym odniesieniem, konotacją do problematyki cielesności. Stworzą one najwybitniejsze dzieła, aczkolwiek niewiele z tego w gruncie rzeczy przetrwa. Ślesińska zniszczyła prawie wszystkie swoje rzeźby zachowane 4. Punkt odniesienie – architektonika, przestrzeń. Szapocznikow – koncentracja na formie zmysłowej, wyraźne odniesienia do symboliki biologicznych procesów. Bezpośrednie odniesienia wobec własnego ciała, budowanie formuły rzeźby w oparciu o doświadczenie cielesności.

Alina Szapocznikow

• Sesje zdjęciowe – wielu fotografów ją fotografowało w pracowni

• Agata Jakubowska – próbowała zająć się formą wizualizacji pracowni artystki, pięknej kobiety w otoczeniu swoich rzeźb. Kontekst, który Szapocznikow wykorzystywała ze świadomością.

• 1956: Trudny wiek

• 1957: Maria Magdalena

• 1956 – 7: Szapocznikow stworzyła pełną formułę symboliczno – biologicznej rzeźby. Kształty – odnoszą się do ciała, do form biologicznych.

• 1966: bukiet

• Autoportrety; 1965: autoportret wielokrotny

• 1965: początek stosowania przez S tworzyw sztucznych – poliestru i włókiem poliuretanowych. Włókna, które dają możliwości innej pracy, lżejszej, szybciej, pozwalają na zastosowanie barwy. Zawierają w sobie sensualność, która dla S miała ogromne znaczenie.

• 1963 – Szapocznikow wyjeżdża z Polski i do Polski nie wraca. Wiąże się z grupą środowiska nowych realistów.

• Usta, piersi, pop – artowskie elementy stylizacji

• 1971 – szalona narzeczona

• 1970 – pogrzeb Aliny, krąg prac najbardziej intymnych

• 1972: Piotr – postać syna

• Zielnik

Magdalena Więcek

• Znacznie bardziej skupiona na problematyce syntezy kształtów biologicznych, logiki form

• 1958: dwie

• 1962: kompozycja przestrzenna

• 1967: wzlot (dedykowana Gagarinowi)

Barbara Zbrożyna

• Grupa 55; w jej pracowni wystawy równoległe do wystawy arsenałowej

• Silny, formatywny wpływ Moora

• Sarkofag Pawła Jasienicy

• Sarkofag pamięci JP – jedna z dwóch reakcji na inwazję na Czechosłowację. Zbrożyna – szybko reagowała na polityczne wydarzenia. Nawiązanie do formuły sarkofagu antycznego. Abstrakcja, ażur, bardzo gramatyczna w swoim wyrazie.

Nurt stylizująco – ludowy

Antoni Kenar

• Elementy współczesnej wiedzy z tym, co było świadomą prostotą i fromą wywiedziona z tradycji ludowej.

• Związany ze szkołą artystyczną w Zakopanem. Nowoczesność i tradycja ludowa. Z tego kręgu wyszli artyści – Ryszka, Szańskowski, Morel, Bereś, Hasior. Pokolenie, dla którego pełnym etapem była warszawska ASP.

• Narciarka

• Świniarka

Maciej Szańskowski

Jerzy Bereś

• W pracowni Jerzego Januszkiewicza studiował.

• Koncepcja rzeźby przestrzennej, składaki.

• Twory z drewna łączonego, wiązanego

• 1960: Zwid 1 i zwid 2

• Kolegiata w Tranowie – krucyfiks

• Wątek polityzowany, związany z problematyką kultury PRL, cały zespół odwołań do tradycji romantycznej.

WŁADYSŁAW Hasior

• Odchodzi od rzeźby w nurcie tradycyjnym. Bardzo mało zbadana postać, źródła rzeźby – tradycja dadaistyczna, polska ludowość, tradycja łącząca jarmarczność z obszarem popkultury. Artysta, który nie stronił od silnych wątków historycznych, martyrologicznych. Na przykład – pomnik rozstrzelanych zakładników – 1968. Zastosowanie żywego ognia, jako elementu kompozycji.

• 1972 – Szwecja – Rydwan Skandynawski.

• Pomnik poległym

• Kompozycje aktywne poprzez swoje formy

• Kompozycja przedmiotowa, odwołania do tradycji romantycznej. Gdy w latach 70-tych pojawiają się rewaloryzacje romantyzmu. Dziedzictwo romantyzmu na nowo podejmowane. Marek Rostworowski – romantyzm i romantyczność

• Nad wodą wielką i czystą – na tafli szkła materiał, na tym muszla, która odbija się od środka.

• 1973: cykl sztandary, będąca ciekawą próbą nawiązania do tradycji barokowej sztuki sakralnej, do form świętowania, które HASIOR REALZIUJE SZTANDARAMI.