Wykład 5

KOLEBKA PARLAMENTARYZMU EUROPEJSKIEGO I ŚWIATOWEGO

W roku 1066 Wilhelm Bastard, nieślubne dziecko króla Edwarda Wyznawcy, ale uznanego przez ojca był Księciem Normandzkim. Król Edward pozostawił mu królestwo w swoim testamencie, ale normalnie Król powinien być wybierany elekcyjnie. Po śmierci Króla Edwarda możni zwani zgromadzeniem Witanów wybrali nowego króla Heralda. W ten sposób pojawiło się dwóch pretendentów do tronu. Wilhelm Bastard 1066 roku podbił Haralda pod Hastings i od tego czasu był nazywany Wilhelm Zdobywca. Uznał, że zwolennicy Haralda są przeciwko prawowitemu władcy, skonfiskował ich majątki i nadal je swoim zwolennikom, ale nadawał rozrzucone w różnych częściach Anglii, aby osłabić siły militarne swoich lenników. W Anglii tworzy się, więc dwustopniowy system lenny, zupełnie inny niż miało to miejsce w Europie kontynentalnej. W Anglii król miał swoich lenników, lennicy i mieli swoich lenników, czyli pod lenników Króla. Każdy lennik był podległy bezpośrednio Królowi. Stad podział na dwa stopnie. Dla przykładu w Europie kontynentalnej w tym czasie było wiele szczebli drabiny lennej, na przykład we Francji było ich 8 i sytuacji sporu, po kolei trzeba było je przejść poczynając od najniższych sądu patrymonialnych aż do sądu Prewota. Wiec w Anglii 2 - stopniowy system lenny, czyli jeden król i następnie jego lennicy. Lennikami byli możni, ale drobni rycerze. Ponadto z Anglii inaczej niż we Francji wasal mojego wasala był moim wasalem, czyli króla także. Tutaj w Anglii jedni i drudzy byli winni posłuszeństwa królowi. Następnie Wilhelm Zdobywca wprowadził w Anglii i Normandii system Służby Lennej sprawnie funkcjonujący, a mianowicie był to obowiązek brania udziału w wyprawach Wojennych spoczywający na lenniku przez 40 dni w roku.

Po tym okresie mógł służyć nada, ale senior musiał płacić-, co było dobre dla Anglii, ale jak potem trzeba było prowadzić wyprawy wojenne na kontynencie. Trzeba było powołać wojska zaciężne. Środki na ten cel brały się z podatku, ale także z tego, że król zwalniał swoich lenników z obowiązku brania udziału w prawie Wojennej w zamian za opłatę tzw. Tarczowe. Była to dosyć duża opłata. Te środki powinny być przeznaczone na utrzymanie wojska zaciężnego. Zmierzamy tu do WIELKIEJ KARTY SWOBÓD. Ta kartę stworzył Jan bez Ziemi, który był królem nieudolnym. W roku 1214 przegrał wojnę z Flandria, był skonfliktowany z papieżem, baronami i ze szlachtą. Oszukiwał organizując fikcyjne wyprawy wojenne. Ogłaszał je tylko po to, żeby zwolnić swoich lenników z wyprawy wojennej w zamian za opłaty tarczowe. Opłaty te powinny być przeznaczone na wojska zaciężne, ale Jan wybrał je do własnej kieszeni. Między rokiem 1099 a 1213 ogłosił 10 fikcyjnych wypraw wojskowy. Oszukiwał wszystkich, ale ile razy można oszukać według tego samego schematu. W 1215 roku miał przeciwko sobie wszystkich możnych, którzy zbuntowali się przeciwko Janowi. Niestety dla Jana Londyn nie zamknął bramy przed wojskami baronów. Jan Licząc na poparcie swoich mieszkam próbował wyjść z opresji stad w czerwcu 1215 roku Wydał Przywilej WIELKĄ KARTĘ SWOBÓD. Dokument ten liczył 63 artykuły, w dużej części dotyczącej sprawy przyziemnych na przykład kwestii związane z prawem do polowania w lasach królewskich, powinności podatkowych, ale znalazły się tam postanowienia NIEZWYKLE ISTOTNE.

Od tego czasu zgodnie z art. 14 WIELKIEJ KARTY SWOBÓD Król mógł pobierać tarczowe inne zasiłki lenne tylko za zgodą Ogólnej Rady Królestwa. Co prawda były przewidziane 3 odstępstwa, które wynikały z prawa lennego, a mianowicie: każdy lennik był obowiązany do złożenia pewnej gotówki na okoliczności wydania za mąż najstarszej córki swojego seniora w tym wypadku najstarszej córki królewskiej. Każdy wasal musiał wyłożyć pieniądze na okoliczność pasowania najstarszego syna Królewskiego na rycerza i najbardziej istotny punkt - Każdy wasal obowiązany do wykupienia swojego seniora z niewoli, bo trzeba wiedzieć, że na wojny średniowieczne wyjeżdżali możni, bardzo bogaci i starali się i wyróżniać na polu bitwy ornamentyka, zdobieniami bardzo kosztownymi i nie chodziło o to, żeby tego przeciwnika zabić tylko, żeby potem dostać za niego okup. Obowiązek do wykupienia z niewoli spoczywał na wasalach.

Następny bardzo ważny art.13 W WIELKIEJ KARCIE SWOBÓD stanowił, że przywileje miasta Londyn zostają w tej karcie potwierdzone.

Niezwykle istotne jest również postanowienie w art.21 i 39.

Art. 21 stanowi, że baronowie mogą być sadzeni tylko przez osoby równe im stanem, analogiczne przywilej ten chciała mieć szlachta. W art.39 postanowiono, że żaden wolny człowiek nie będzie wygnany z kraju, nie będzie go można zamknąć w więzieniu, ani zabrać mu majątku bez wyroku ostatecznego sądu równego mu stanem. W Art. 61 zawarto postanowienia dotyczące prawa do oporu, to znaczy w przypadku gdyby król nie przestrzegał postanowień Wielkiej Karty Swobód będzie można wystąpić przeciwko niemu. Zostanie utworzona Komisja złożona z 25 Boronów, która będzie pilnowała, żeby król nie złamał swoich postanowień. Gdyby król jednak złamał swoje postanowienia Dają mu 40 dni na poprawę postępowania, a gdyby w tym czasie nie było poprawy wtedy Ta Komisja Baronów miała wezwać mieszkańców kraju żeby wszelkimi środkami zmusić króla do zmiany postępowania np. przez zabór ziem, posiadłości itd., ale z zachowaniem nietykalności osoby królewskiej, jego małżonki, i dzieci. Nie można było króla osadzić w więzieniu a tym bardziej okaleczyć czy zabić ani jego rodziny Królewskiej. W takim razie, jeżeli król postępowanie swoje naprawi to baronowie na powrót mają być posłusznymi i wezwać obywateli kraju do zakończenia oporu. Najważniejszym postanowieniem karty Swobód był art. 39 dotyczący sądów. Był pierwszym takim przywilejem wydanym przez władców w Europie. Drugim w kolejności przywilejem był Polski przywilej jedleńsko- krakowski z 1430 - 1433 zgodnie, z którym król nie mógł osadzić w więzieniu szlachcica bez wyroku sądu. Możemy tu śmiało powiedzieć, że w odróżnieniu OD WIELKIEJ KARTY SWOBÓD - polski przywilej funkcjonował tak ze szlachta mogła z niego korzystać od razu.

W Anglii było troszkę inaczej, a mianowicie niedługo po wydaniu wielkiej karty Swobód, Jan Bez Ziemi zmarł. Nowy władca miał o wiele mocniejszą pozycję i dokonał nowej redakcji Wielkiej Karty Swobód. Nie znalazły się tam postanowienia, które zdaniem króla nadmiernie obciążały jego uprawnienia. Niemniej jednak wielokrotnie potem przypominano mu, że nie powinien więzić bez wyroku sądu. Dopiero w drugiej połowie siedemnastego wieku Anglicy mogli korzystać z nadanego im 1215r. przywileju stanowiącego nie ze nie będą siedzieć w więzieniu bez wyroku sądu. Wielka Karta Swobód 2015 rok początek XIII wieku - jeśli chodzi o historię Anglii, a zwłaszcza o jej ustrój - to doszło do niezwykle istotnego wydarzenia.1265 r. powołany został parlament angielski, czyli zgromadzenie stanowe. Powodem zwołania parlamentu była przegrana króla. Rok wcześniej przegrał z możnym Szymonem Demonford i był zmuszony do powołania przedstawicieli mieszczan, tego stanu, który do tej pory nie był reprezentowany w Radzie Królewski. Rada Królewska o poszerzonym składzie o mieszczan, tworzyła Zgromadzenie Stanowe określone mianem PARLAMENTU. Nazwa wywodzi się od francuskiego słowa PARLER.

Ustalenia tam przyjęte zostały przejęte przez inne systemy prawne, No to sama nazwa też siłą rzeczy została przyjęta przez inne systemy prawne i współczesne organy prawne określa się mianem parlamentu. Skład średniowiecznego parlamentu to praktycznie był skład dwuizbowy: izba wyższa- Izba Lordów i Izba Gmin. W izbie Lordów zasiadali Przedstawiciele szlachty izbie gmin zasiadali mieszczanie wspólne interesy wpłynęły na szlachecko- Mieszczański charakter izby angielskiego parlamentu, czyli skład to: parlament dwuizbowy, izba wyższa Izba Lordów o charakterze arystokratycznym, gdzie zasiadali można świeccy i duchowni. Świeccy to lordowie z dużym majątkiem, a duchowni to były osoby piastujące wyeksponowane funkcje w kościele. Jeżeli chodzi o izbę gmin zasiadali przedstawiciele Szlachty i mieszczaństwa wykształciła się zasada, żeby z miast zasiadało 2 przedstawicieli ze względów ekonomicznych, żeby ograniczyć i ich koszty, ponieważ przybywanie do parlamentu uważane było za wielką uciążliwość. Anglii było 37 hrabstw, więc z każdego zasiadały 2 osoby, czyli Izba Gmin liczyła 74 szlachciców, zmianie ulegała Liczba mieszczan ostatecznie ilość miast dopuszczonych do obrotu w parlamencie to było, 112 więc zasiadał w 124 mieszczan. Ta dysproporcja zaowocowała powołaniem marszałka, czyli spikera, którym był zawsze szlachcic. On decydował o tym, kto i na ile czasu będzie zabierał głos.

Funkcje parlamentu: Cechą charakterystyczną tego parlamentu było to, że ustawa przechodziła z izby do izby. Tutaj inicjatywa ustawodawcza przysługiwała zarówno królowi jak izbie gmin czy izbie Lordów. Były trzy czytania ustawy. Ten system funkcjonuje do dziś w naszym Sejmie i Senacie.

Uprawnienia parlamentu:

Wyróżnia się trzy uprawnienia średniowiecznego parlamentu angielskiego

-uprawnienia podatkowe: w roku 1297 król Zobowiązał się, że nie będzie nakładać podatków bez zgody parlamentu.

-uprawnienia ustawodawcze: -ustawa trafiała do króla, jako petycja, ale czasami król odpowiadał na tą petycję odbiegając od jej treści, dlatego średniowieczny parlament wraz z prośbą o wydanie prawa zaczął przesyłać do króla już zredagowaną odpowiedź, żeby król tylko podpisał. Był to tak zwany Deal. Jeżeli król podpisał- stawała się obowiązującym prawem, Jeżeli nie podpisywał- nie stawała się prawem. Jeżeli król mówił, że się zastanowi to tak się mógł zastanawiać już do końca swoich dni.

-uprawnienia sądownicze:

1.Uprawnienia sądu Izby Lordów -

a) średniowieczna Izba Lordów funkcjonowała, jako sąd tylko dla Lordów

b) Izba Lordów, jako Sąd Najwyższy, do którego można się odwołać od wyroków innych sądów-

i tak jest do dziś

2.Uprawnienia sądownicze parlamentu, jako całości gdzie obie izby muszą współpracować.

a) impeachment to system, który przejęły inne systemy prawne. Polega na postawieniu urzędników Królewskich za nadużycie władzy przez Izbę gmin a osądzała - Izba Lordów

b) ACT of attainder - to procedura zgodnie, z którą można było skazać na wygnanie lub na śmierć bez postępowania sądowego. Polegała ona na tym, że był oskarżyciel - Izba Gmin i był sod - Izba Lordów trzeba było tylko udowodnić winę urzędnikowi. Karą było pozbawienie urzędu.

Jest to skazanie w drodze ustawy, czyli Jest to wniosek ustawodawczy o skazanie na śmierć -Zgadza się Izba Gmin i Izba Lordów- podpis króla pod ustawą- ustawa staje się aktem, a oskarżony traci głowę.

Inne sądy Królewskie to:

Sąd spraw pospolitych,

Sąd ławy królewskiej,

Sąd exchequer

Sąd kanclerski

PODSUMOWANIE:

ŚREDNIOWIECZNEGO PARLAMENTU ANGIELSKIEGO:

- parlament dwuizbowy

- jego uprawnienia to:

Podatkowe,

Ustawodawcze,

Sądownicze.

Ma 5 cech charakterystycznych różniącego od innych zgromadzeń stanowych, które funkcjonowały w tym czasie na kontynencie

1. Cecha: parlament dwuizbowy, ale z położeniem Akcentu Na mieszany charakter izby gmin; mieszany, dlatego, że odbywały się wybory do izby gmin a nie powoływanie przez króla

2. Cecha: równa pozycja króla i parlamentu

3. Cecha przechodzenie ustawy z izby do izby + 3 czytania

4. Uprawnienia kontrolne W odniesieniu do władzy wykonawczej impeachment i ACT of attainder.Urzędnicy ponosili odpowiedzialność Konstytucyjna przed parlamentem.

5.Bardzo wcześnie w Anglii XV , XVI w. posłowie mogli swobodnie reprezentować naród według swoich intencji i przekonań. Nie byli skrępowani instrukcjami poselskimi. Byli Nietykalni i ich służby też

- Swoboda wypowiedzi w parlamencie w wyniku aresztowania a potem uwolnienia Tomasza Hadsey’a