PARLAMENT EUROPEJSKI

skład, organy, uprawnienia

Podstawę traktatową Parlamentu Europejskiego stanowią art. 137-144 oraz art. 158 i 189b Traktatu Wspólnoty Europejskiej.¹

Pierwowzorem Parlamentu jest Zgromadzenie EWWiS. Po utworzeniu EWG i Euroatomu, wskutek racjonalizacji i usprawnienia struktur wspólnotowych dokonano fuzji Zgromadzeń, wobec czego w marcu 1958 r. powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, którego nazwę zmieniono na Parlament Europejski w 1962 r. Obecnie liczy 626 członków, od 1976 r. wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich (wcześniej wybierani przez parlamenty krajowe), równych i tajnych.² Obraduje w Strasburgu, w Brukseli odbywają się spotkania Komitetów i sesje dodatkowe, natomiast Sekretariat ogólny ma siedzibę w Luksemburgu.

Odbywa sesje roczne (rozpoczynają się bez konieczności zwołania w drugi wtorek marca) oraz może zbierać się na sesji nadzwyczajnej na żądanie większości swoich członków, Rady lub Komisji. Posiedzenia w ramach sesji zwyczajnej odbywają się co miesiąc i trwają przez tydzień od poniedziałku do piątku.

Złożony jest z przedstawicieli narodów państw zgromadzonych we Wspólnocie. Stanowi przeważnie bezwzględną większością (przy obecności przynajmniej 1/3 deputowanych) oddanych głosów. Podczas szczytu w Amsterdamie postanowiono, iż niezależnie od liczby nowych państw, łączna liczba deputowanych nie przekroczy 700, Traktat z Nicei podwyższa ten pułap do 732.

1. Belgia - 25

2. Dania - 16

3. Niemcy - 99

4. Grecja - 25

5. Hiszpania - 64

6. Francja - 87

7. Irlandia - 15

8. Włochy - 87

9. Luksemburg - 6

10. Holandia - 31

11. Austria - 21

12. Portugalia - 25

13. Finlandia - 16

14. Szwecja - 22

15. Wielka Brytania - 87³

Przedstawiciele są wybierani na 5 lat. Mandat ma charakter mandatu wolnego, co oznacza, że deputowani reprezentują w nim całe narody, a nie grupy obywateli. Deputowani cieszą się przywilejami i immunitetami, które jednak mogą być uchylone przez sam Parlament. Są to np. swoboda dojazdu i powrotu z zebrań Parlamentu, czy też immunitet procesowy dotyczący wypowiedzi w Parlamencie.

Deputowani zasiadają w Parlamencie zgodnie ze swą przynależnością partyjną - do tzw. frakcji, a nie pod szyldem kraju, z którego się wywodzą. Partie są bardzo ważnym czynnikiem integracji w ramach Unii, gdyż przyczyniają się do kształtowania świadomości europejskiej i wyrażania woli politycznej obywateli Unii. W połowie 2001 r. istniało w Parlamencie Europejskim 9 frakcji politycznych (Europejska Partia Ludowa/Demokraci Europejscy - 232; Partia Europejskich socjalistów - 181; Grupa Partii Liberalnych, Demokratycznych i Reformatorskich - 52, Partie Zielonych - 46; Grupa Konfederatów Zjednoczonej Lewicy Europejskiej/Nordycka Zieleń - 42; Unia na rzecz Narodów Europejskich - 21, Grupa Mieszana Niezależnych Deputowanych - 19; Grupa na rzecz Demokracji i Różnorodności Europejskiej - 19 oraz 14-osobowa grupa niezależnych deputowanych tzw. hospitantów, nie zadeklarowanych politycznie).

Mandatu deputowanego nie można łączyć z członkostwem w rządzie krajowym, w Komisji Europejskiej, urzędem sędziowskim, rzecznika generalnego lub kanclerza Trybunału Sprawiedliwości, członkostwem w Trybunale Obrachunkowym, czy też innym urzędem w instytucjach WE.

Spośród swoich członków Parlament wybiera Przewodniczącego oraz wspierające go Prezydium. Zarówno Przewodniczący jak i Prezydium wybierani są na 2,5 roku.

Do kompetencji Przewodniczącego należy m.in. kierowanie pracami umożliwiającymi ustalenie porządku dziennego obrad, przekazuje Radzie i Komisji akty podejmowane przez Parlament, decyduje o przydzieleniu komisjom parlamentarnym spraw do badań i analiz, otwiera, przewodniczy i zamyka posiedzenia PE, udziela deputowanym głosu w dyskusji, posiada władzę dyscyplinarną, czuwa nad przestrzeganiem Regulaminu oraz reprezentuje PE na zewnątrz.

W skład Prezydium wchodzi Przewodniczący, 14 wiceprzewodniczących oraz 5 kwestorów. Dysponuje ono zadaniami w zakresie administrowania pracami Zgromadzenia oraz sprawuje nadzór nad przestrzeganiem regulaminu i działalnością komisji Parlamentu. Szczególną formą tego organu jest tzw. Rozszerzone Prezydium, w skład którego oprócz stałych członków Prezydium wchodzą jeszcze dodatkowo przewodniczący frakcji parlamentarnych w Parlamencie i wykonuje ono funkcje kierownicze wiążące się z wewnętrzną organizacją prac Parlamentu. Dla usprawnienia prac Prezydium powołano także tzw. Kolegium Kwestorów, które jest organem doradczym w stosunku do Prezydium PE i Rozszerzonego Prezydium.

Istotną rolę odgrywa 18 Komitetów, w których przygotowywane jest stanowisko, które poddane jest później debacie generalnej. Są to m.in. komitet do spraw politycznych, prawnych, ekonomicznych, społecznych czy regionalnych. Ich zadaniem jest przygotowanie sprawozdań i projektów uchwał na posiedzenia plenarne PE oraz analizowanie trudniejszych zagadnień.

Parlament pełni funkcje prawodawczą - uczestniczy w stanowieniu prawa wspólnotowego oraz funkcję kontrolną.

Jeśli chodzi o funkcję prawodawczą była ona znacznie ograniczona. W kontekście tego ograniczenia formułowane są m.in. zarzuty tzw. deficytu demokracji w UE. Jednak Traktat z Maastricht oraz z Nicei uprawnienia te rozszerzył. Oprócz procedury opiniodawczej o charakterze konsultacyjnym, zgodnie z którą PE wyraża swoją opinię na temat przedłożeń Komisji; zostały wprowadzone nowe procedury:

• współdziałania - przewiduje podwójne czytanie aktów, które ma wydać Rada w określonych materiach (w pierwszym czytaniu uczestniczy Parlament wydając swą opinię o charakterze konsultacyjnym, w drugiej fazie Rada informuje Parlament o motywacji, która doprowadziła do przyjęcia tzw. wspólnego stanowiska, podczas gdy jednocześnie Komisja precyzuje swój punkt widzenia i w ciągu trzech miesięcy Parlament musi zaaprobować wspólne stanowisko bądź w przeciwnym wypadku akt zostaje przyjęty jedynie przy jednomyślności Rady w drugim czytaniu),

• współdecyzji - przewiduje podwójne i ewentualnie potrójne czytanie projektu aktu (przy pierwszym czytaniu Rada na wniosek Komisji uchwala kwalifikowaną większością głosów stanowisko wspólne na temat aktu, który zostaje poddany rozpatrzeniu Parlamentu. Parlament może dany akt przyjąć, odrzucić bądź znowelizować. W drugim czytaniu bierze udział Komitet Pojednawczy składający się z członków Rady i przedstawicieli Parlamentu, który ma wypracować tekst kompromisowy przy mediacji Komisji. Akt zostaje albo przyjęty albo upada. Podczas trzeciego czytania Rada może podjąć ostatnią próbę przyjęcia aktu - kwalifikowaną większością głosów powracając do wspólnego stanowiska początkowego, wprowadzając poprawki uwzględniające uwagi Parlamentu, rozpoczynając od nowa zwykłą procedurę legislacyjną, na koniec której akt zostaje uchwalony, jeśli wyrazi nań zgodę Parlament);

• zgodnej opinii - zgodnie z którą Rada nie może ważnie uchwalić prawa w określonych zakresach praw, jeśli Parlament nie wyrazi w pełni zgody na treść danego aktu decydując bezwzględną większością głosów.

Traktat Amsterdamski wzmocnił uprawnienia decyzyjne Parlamentu, rozszerzając materie wymagające jego zgody o decyzje:

• przy nakładaniu sankcji za poważne i permanentne łamanie fundamentalnych zasad wspólnotowych;

• przy ustalaniu zadań funduszy strukturalnych;

• przy uchwalaniu jednolitej ordynacji wyborczej;

• przy zawieraniu niektórych umów międzynarodowych.

Parlament dysponuje także istotnymi instrumentami kontrolnymi, jak możliwość uchwalenia wotum nieufności w stosunku do Komisji (większością 2/3 głosów przy obecności większości deputowanych); pisemne oraz ustne zapytania oraz prawo debaty nad rocznym sprawozdaniem Komisji.

Wyżej wymienione kompetencje nie występują w stosunkach z Radą, jednak w 1983 r. (Deklaracja Stuttgarcka) zobowiązała się ona odpowiadać na zapytania Parlamentu.

Innymi nowymi postanowieniami poszerzającymi kompetencje kontrolne Parlamentu są:

1. możliwość ustanawiania Komisji Śledczej (tymczasowego komitetu dochodzeniowego);

2. możliwość powołania mediatora tzw. ombudsmana Wspólnot - rozpatruje on wszelkie skargi obywateli Wspólnoty na działanie wszystkich jej instytucji oprócz Trybunału Sprawiedliwości oraz Sądu Pierwszej Instancji. Co roku przedstawia Parlamentowi sprawozdanie z wyników dochodzeń, jest on mianowany po każdych wyborach do parlamentu i na okres jego kadencji;

3. każdy obywatel Unii, lub osoba zamieszkująca w państwie członkowskim, ma prawo zgłaszania petycji do Parlamentu w sprawach, które dotyczą jej bezpośrednio;

4. wzmocnienie kontroli nad budżetem Wspólnot oraz poszerzenie kompetencji związanych z jego uchwalaniem;

5. prawo zgłoszenia wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej.

¹ Shakir Mahmoud Amin, Janusz Justyński, Instytucje i porządek prawny Unii Europejskiej na tle tekstów prawnych oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Toruń 1999, str. 43

² Malcolm N. Shaw, Prawo międzynarodowe, Warszawa 2000, str. 666

³ Ewa Wojtaszek-Mik, Cezary Mik, Traktaty europejskie - opracowanie, Zakamycze 2000, str. 190

1

---