POLICEALNA SZKOŁA CENTRUM NAUKI I BIZNESU

„ŻAK” W ŁOMŻY

SEMESTR LETNI, ROK SZKOLNY 2011/2012

Radosław Struczyński

Imię i nazwisko słuchacza

Technik BHP

Nazwa kierunku

Semestr drugi

Toksykologia

Nazwa przedmiotu

Beata Narewska

Imię i nazwisko wykładowcy

Substancje psychoaktywne

Temat pracy kontrolnej

01.04.2012r.

Data

1. Definicja substancji psychoaktywnej

Substancja psychoaktywna (substancja psychotropowa) – to substancja chemiczna oddziałująca na centralny układ nerwowy bezpośrednio wpływając na funkcje mózgu, czego efektem są czasowe zmiany postrzegania, nastroju, świadomości i zachowania.
Do substancji psychoaktywnych zaliczamy między innymi:

• kawę;

• alkohol;

• kokainę;

• opoidy (np.: morfina, kodeina, metadon czy półsyntetyczne pochodne – heroina);

• kanabinoidy.

Substancje psychoaktywne mogą być używane rekreacyjnie w celu wywołania zmiany świadomości, w kulcie niektórych religii czy w medycynie (np. opioidy, czy kanabinoidy do łagodzenia bólu, stymulanty do łagodzenia objawów narkolepsji i ADHD, leki przeciwdepresyjne i antypsychotyczne w neurologii i psychiatrii).

1. Podział substancji psychoaktywnych według działania fizjologicznego (podział farmakologiczny):

• Stymulanty czyli substancje pobudzające ośrodkowy układ nerwowy:

  • amfetamina i jej pochodne: amfetamina, metaamfetamina, metylfenidat;

  • efedryna i jej steroizomery: efedryna i pseudoefedryna;

  • n-metyloksantyny: kofeina, teofilina, teobromina;

  • kokaina.

• Depresanty czyli substancje działające opóźniająco na ośrodkowy układ nerwowy:

  • benzodiazepiny, np. diazepam, flunitrazepam;

  • depresanty nasenne: alkohol, eter, barbiturany, chloroform, wodzian chloralu;

  • opioidy, np. opium, kodeina, tramadol, morfina, heroina, metadon.

• Psychodeliki czyli substancje wywołujące zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym:

  • delirianty, np. skopolamina, atropina;

  • pozostałe psychodeliki np. Salvinorin A;

  • psychodeliki stymulacyjne, np. MDMA, MDA, meskalina, DOM, LSD-25, AMT, DMT;

  • dysocjanty, np. podtlenek azotu, ketamina.

• Konopie indyjskie i ich pochodne, np. THC, są wyróżniane jako osobna grupa ponieważ wykazują działanie i stymulacyjne i depresyjne, a ponadto posiadają cechy psychodelików.

Używanie wielu z tych substancji (zwłaszcza stymulantów i depresantów) może doprowadzić do nałogu i uzależnienia, oraz wyrządzić znaczne szkody zdrowotne. Z kolei inne (psychodeliki) potrafią niekiedy pomóc w leczeniu uzależnień (np. ibogaina czy LSD).

1. Diagram Vena

Przedstawia zestawienie najpopularniejszych substancji psychoaktywnych w nakładających się grupach i podgrupach bazując na ich farmakologicznej klasyfikacji i subiektywnych efektach. Elementy posegregowane są w grupach ze względu na podobieństwo działania, oraz ze względu na zachowanie zgodności z legendą opisaną poniżej diagramu.

Niebieski: Siła stymulantów wzrasta na lewo i do góry; Czerwony: Siła depresantów wzrasta na prawo i na dół; Zielony: Psychodeliki po lewej, dysocjanty po prawej, działanie mniej przewidywalne na dole i po prawej, i ogólnie silniejsze na dole; Różowy: Neuroleptyki (leki przeciwpsychotyczne)

Połączone działania: Biały: Pokrywanie się trzech głównych sekcji (stymulanty, depresanty, psychodeliki); Magenta: Pokrywanie się stymulantów (niebieski) i depresantów (czerwony); Turkusowy: Pokrywanie się stymulantów (niebieski) i psychodelików(zielony) - Psychodeliki, które mają też działanie stymulujące; Żółty: Pokrywanie się depresantów (czerwony) i dysocjantów (zielony)

1. Substancje psychoaktywne a narkotyki?

Każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działająca na ośrodkowy układ nerwowy, określona w wykazie stanowiącym załącznik do ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii jest traktowana jako nielegalna. Wykaz środków odurzających zawiera załącznik nr 2, wykaz substancji psychoaktywnych załącznik nr 3 do ustawy.

Narkotykami nazywa się:

• substancje, których przyjmowanie powoduje po jakimś okresie używania uzależnienie fizyczne: nikotyna, alkohol, opiaty i opioidy (np. morfina, heroina), kokaina, fentanyl; niektóre benzodiazepiny,

• wszystkie substancje psychotropowe, które aktualnie są nielegalne (tzw. policyjna definicja narkotyku; narkotyk z punktu widzenia obowiązującego prawa).

Istnieje także definicja środka zastępczego:

• substancji w każdym stanie fizycznym, która jest trucizną lub środkiem szkodliwym, używana zamiast lub w takich samych celach niemedycznych jak środek odurzający lub substancja psychotropowa.

Istnieje szereg substancji przyjmowanych, które wywołują zaburzenia percepcji lub uzależnienie, jednak za przyzwoleniem społecznym nie są one uważane za narkotyki.
W różnych kulturach podział ten wygląda odmiennie. Polska należy do kręgu kulturowego,
w którym narkotykami nie są nazywane następujące substancje (pomimo udowodnionej szkodliwości i potencjału uzależniającego znacznie przewyższających wiele nielegalnych substancji – dotyczy to zwłaszcza nikotyny):

• leki przeciwbólowe dostępne bez recepty,

• kofeina oraz podobne substancje zawarte w kawie, kakao, herbacie, czekoladzie,

• alkohol etylowy zawarty we wszelkich napojach alkoholowych,

• nikotyna zawarta w tytoniu.

Ponadto organizm ludzki syntetyzuje wiele substancji psychoaktywnych takich jak hormony w tym np. endorfiny. Jest to zupełnie naturalnym zjawiskiem.

Ze względu na ogromną mnogość substancji psychoaktywnych w tej pracy zostanie opisana efedryna.

1. Efedryna

   1. Historia

Ephedra distachya – źródło efedryny

Roślina zawierająca efedrynę oraz pseudoefedrynę, stosowana jest w tradycyjnej chińskiej medycynie. Istnieją przypuszczenia, że substancja o nazwie soma wymieniana w starych hinduskich tekstach, takich jak Rygweda, mogła być ekstraktem z krzewu Ephedra.

Efedryna po raz pierwszy została wyizolowana z rośliny Ephedra vulgaris przez Nagayoshi Nagai w 1885 roku.

1. Produkcja

Produkcja efedryny w Chinach stała się dochodowym przemysłem eksportowym o wartości 13 mln $ rocznie, z przetworzenia 30 tys. ton surowca roślinnego, a jest 10 razy więcej niż wynosi roczne zapotrzebowanie w tradycyjnej chińskiej medycynie.

1. Syntetyczna efedryna

Oprócz efedryny otrzymywanej ze źródeł naturalnych uzyskuje się ją na drodze syntezy chemicznej.

Komercyjnie dostępna efedryna syntezowana jest jedną z dwóch poniższych metod:

• metoda wykorzystująca fermentację cukru;

• metoda wykorzystująca jako surowiec propiofenon;

  1. Działanie

Działa bezpośrednio, pobudzająco na układ współczulny (na receptory α-adrenergiczne i β-adrenergiczne) oraz pośrednio poprzez uwalnianie noradrenaliny z zakończeń nerwowych. Z tego względu przy powtarzanym podawaniu występuje zjawisko tachyfilaksji. Każda następna dawka podawana w krótkim czasie powoduje mniejszy skutek farmakologiczny. Obecnie coraz rzadziej stosowana w lecznictwie, zostaje zastąpiona środkami o bardziej specyficznym działaniu (np. synefryną).

Efedryna pomaga utrzymać szybkie tempo przemiany materii dzięki stymulowaniu konwersji nieaktywnej formy hormonu tarczycy T4 w postać aktywną T3. Indukowanie metabolizmu tkanki tłuszczowej w procesie termogenezy oraz działanie pobudzające efedryny są wynikiem jej zdolności do pobudzania wydzielania katecholamin: adrenaliny i noradrenaliny. Obie te substancje przyspieszają uwalnianie tłuszczu z komórek tłuszczowych i pobudzają układ nerwowy. Proces termogenezy gwałtownie spada po kilku tygodniach.

Najważniejsze działania efedryny to:

• podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi (skurcz naczyń oporowych) – stosowana w leczeniu niedociśnienia;

• zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego;

• przyspieszenie akcji serca;

• rozszerzenie oskrzeli (rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli);

• pobudzające ośrodkowy układ nerwowy;

• zwiększenie przepływu krwi przez tętnice wieńcowe, mózgowe i zaopatrujące mięśnie prążkowane;

• zmniejszenie przepływu przez tętnice trzewne oraz zaopatrujące skórę.

Przypomina adrenalinę, ale nie ulega rozkładowi w układzie pokarmowym.

Dawniej była stosowana w leczeniu astmy oskrzelowej. W medycynie chińskiej stosowana od 4 tysięcy lat. Obecnie najczęściej bywa stosowana w preparatach leczniczych takich jak: Tussipect, Proasthmin, Allergoasthmin.

Bywa używana jako środek dopingujący i w postaci ECA jako silny i skuteczny środek odchudzający. Może powodować uzależnienie psychiczne u niektórych osób (ze względu na początkowy efekt euforii – nie powoduje fizycznego), z powodu rosnącej tolerancji nie można jej długo stosować (tolerancja wynika z tego że receptory są po pewnym czasie zablokowane i niewrażliwe na działanie efedryny).

1. Efekty niepożądane

Skutki uboczne najczęściej występują przy regularnym stosowaniu (iniekcje, bądź przyjmowanie doustne), rzadziej w przypadku okresowego korzystania z inhalatorów zawierających efedrynę (np. do nosa). Możliwe efekty uboczne stosowania efedryny:

• nieprawidłowości kardiowaskularne: tachykardia, arytmia serca, choroba wieńcowa, wazokonstrykcja, nadciśnienie;

• zmiany dermatologiczne: zaczerwienienie skóry, pocenie się, trądzik (wysypki skórne);

• rozstrój żołądka: nudności, utrata apetytu;

• układ moczowo-płciowy: zwiększone wydalanie moczu z powodu zwiększonego ciśnienia krwi;

• układ nerwowy: niepokój, chaotyczność (zmieszanie), bezsenność, umiarkowana euforia, manie i halucynacje (rzadko, pod warunkiem wcześniej występujących psychicznych zaburzeń), wrogość (drażliwość), mrowienie (nieudokumentowane), paranoja, pobudzenie psychomotoryczne (zwłaszcza kiedy przyjmowana z kofeiną);

• układ oddechowy: duszności, obrzęk płuc;

• inne: podniesiona średnio o 1 °C temperatura ciała (działanie termogeniczne), zawroty głowy, ból głowy, drżenie (zwłaszcza rąk), hiperglikemia, suchość w ustach.

Przedawkowanie może prowadzić do śmierci (m.in. przez obciążenie serca), aczkolwiek w przypadku zażycia zalecanej dawki ( < 60 mg – zależne też od masy ciała) rzadko występują efekty niepożądane.

Przyjmowanie wysokich dawek efedryny może prowadzić do uszkodzenia mózgu z powodu ciągłego oddziaływania na neurotransmitery; może także powodować uszkodzenia naczyń krwionośnych z powodu towarzyszącego nadciśnienia. Efedryna może powodować zmniejszenie napięcia mięśniowego oraz psychozy paranoidalne. Badania na zwierzętach wskazują na możliwość uszkodzeń mózgu, mogących prowadzić do „tików” podobnych do występujących w chorobie Parkinsona. Istnieją podejrzenia nadwrażliwości na efedrynę u osób przyjmujących ją wcześniej.

1. Neurotoksyczność

Ponieważ efedryna jest substancją sympatykomimetyczną, podobną strukturalnie oraz pod względem aktywności do amfetamin, Efedryna bywa używana jako prekursor do produkcji narkotyków (metamfetaminy i metkatynonu). Efedryna ze względu na swoje właściwości pobudzające bywa używana jako domieszka do narkotyków np. dostępny w USA „uliczny” narkotyk zwany Cloud Nine, uważany za „całkowicie naturalny” odpowiednik MDMA (Ecstasy) zawiera w swym składzie efedrynę.

Zbadane zostało, czy może powodować ona podobne efekty neurodegeneracyjne do amfetamin. W poszczególnych badaniach porównano poziomy poziom takich neurotransmiterów jak serotonina, dopamina, glutaminian – kwas glutaminowy czy epinefryna przy równoległej administracji efedryny oraz różnych amfetoaminopodobnych substancji. W badanym obszarze efedryna nie wykazała działania neurotoksycznego. Stwierdzono, że efedryna zwiększa poziom uwalniania dopaminy w minimalnym stopniu w porównaniu z identyczną dawką dekstroamfetaminy. Słabsze działanie efedryny na układ nerwowy wynika prawdopodobnie z utrudnionego przenikania bariery krew-mózg.

Bibliografia

• http://www.wczp-lodz.pl/?tematycznie=201;

• http://pl.wikipedia.org/wiki/Efedryna#W.C5.82a.C5.9Bciwo.C5.9Bci_spektroskopowe;