Łacina ściągi

KONIUGACJA I temat kończy się na - a

np. sana|re - uzdrowić
cura|re - leczyć

osoba	singularis	pluralis
1. 2. 3.	san-o sana-s sana-t	sana-mus sana-tis sana-nt

__________________________________________________________________________________

KONIUGACJA II temat kończy się na -e

np. vide|re - widzieć jak odróżnić II od III?
dole|re - cierpieć - w II w 1. osobie l. poj. musi być -eo

osoba	singularis	pluralis
1. 2. 3.	vide-o vide-s vide-t	vide-mus vide-tis vide-nt

osoba	singularis	pluralis
1. 2. 3.	defend-o defend-is defend-it	defend-imus defend-itis defend-unt

__________________________________________________________________________________

KONIUGACJA IV temat kończy się na -i

np. audi|re - słuchać
tussi|re - kaszleć

osoba	singularis	pluralis
1. 2. 3.	audi-o audi-s audi-t	audi-mus audi-tis audi-unt

numerus singularis - liczba pojedyncza
numerus pluralis - liczba mnoga

tempus - czas
tempus praesens - czas teraźniejszy

modus - tryb
modus indicativus - tryb orzekający np. videmus - widzimy
modus imperativus - tryb rozkazujący np. vide! - patrz; audite! - słuchaj
modus coniunctivus - tryb przypuszczający +rozkazujący (życzenia, myśli…)

genus - strona
genus activum - strona czynna
genus passivum - strona bierna

infinitivus - bezokolicznik

końcówki osobowe indicativus praesentis activi (orzekający, teraźniejszy czynny)

osoba	singularis	pluralis
1. 2. 3.	-o -s -t	-mus -tis -nt

IMPERATIVUS I (tryb rozkazujący I)

- używany jest tylko w 2. osobie liczby pojedynczej i mnogiej
- w liczbie pojedynczej jest on równy tematowi czasu teraźniejszego
- w liczbie mnogiej do tematu dodaje się końcówkę -te

koniugacja	singularis	pluralis
I II IV	sana! - uzdrawiaj vide! - patrz audi! - słuchaj	sanate - uzdrawiajcie videte! - patrzcie audite! - słuchajcie

dla koniugacji III:

- składa się z tematu, spójki -i- oraz końcówek osobowych

osoba	singularis	pluralis
2.	defend-e!	defend-i-te!

wyjątki w koniugacji III:

faci - fac! - facite!
dico - dic! - dicite!
ducere - duc! - ducite!
ferre - fer! - ferte!

DEKLINACJA

nominativus - mianownik: kto? co?

genetivus - dopełniacz: kogo? czego? czyj? czyja? czyje?

dativus - celownik: komu? czemu? (dla kogo? dla czego?)

accusativus - biernik: kogo? co?

ablativus - separativus: od/z kogo? od/z czego?
- instrumentalis - narzędnik: kim? czym?
- locativus - miejscownik: w/na kim? w/na czym

vocativus - wołacz
___________________________________

TYP SPÓŁGŁOSKOWY

DEKLINACJA I

- rzeczowniki rodzaju żeńskiego (zakończone na -a; -ae)
- rodzaj żeński: - wszystkie drzewa, kraje, wyspy, miasta

casus	singularis	pluralis
Nom. Gen. Dat. Acc. Abl. Voc.	-a - ae - ae - am - a - a	- ae - arum - is - as - is - ae

kto? co?: vena venae
kogo? czego? czyj/czyja?: venae venarum
komu? czemu? (dla kogo/czego?): venae venis
kogo? co?: venam venas
od/z kogo/czego? kim? czym? w/na kim/czym?: vena venis
vena venae

DEKLINACJA II (temat na o)

1) rzeczowniki i przymiotniki rodzaju męskiego (zakończone na -us,er; -i)

+ wyjątki!!! a. rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na -us, -er

- periodus (okres)
- methodus (metoda)
- crystallus (kryształ)
- diameter (średnica, wymiar)
- humus (ziemia, gleba)
- alvus (brzuch, żołądek)
- bolus (glina, gałka)
- atomus (atom)

b. rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -us

- virus (jad, trucizna)
- vulgus (pospólstwo)
- pelagus (morze)

casus	singularis	pluralis
Nom. Gen. Dat. Acc. Abl. Voc.	- us - er - i - o - um - o -e - er	- i - orum - is - os - is - i

kto? co?: nervus culter nervi cultri
kogo? czego? czyj/czyja?: nervi cultri nervorum cultrorum
komu? czemu? (dla kogo/czego?): nervo cultro nervis cultris
kogo? co?: nervum cultrum nervos cultros
od/z kogo/czego? kim? czym?: nervo cultro nervis cultris
nerve culter nervi cultri

2) rzeczowniki i przymiotniki rodzaju nijakiego (zakończone na -um; -a)

- zasada 146

casus	singularis 146 -um	pluralis 146 -a
Nom. Gen. Dat. Acc. Abl. Voc.	- um - i - o - um - o - um	- a - orum - is - a - is - a

kto? co?: cavum cava
kogo? czego? czyj/czyja?: cavi cavorum
komu? czemu? (dla kogo/czego?): cavo cavis
kogo? co?: cavum cava
od/z kogo/czego? kim? czym?: cavo cavis
cavum cava

__________________________________________________________________________________

zestawienie deklinacji I i II

casus	singularis	pluralis
	męski (II)	żeński (I)
Nom. Gen. Dat. Acc. Abl. Voc.	bonus boni bono bonum bono bone	bona bonae bonae bonam bona bona

__________________________________________________________________________________

czasownik być - esse

osoba	singularis	pluralis
1. 2. 3.	sum es est	sumus estis sunt

es - bądź; este - bądźcie
DEKLINACJA III (TYP SPÓŁGŁOSKOWY)

1) rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na: -o, -or, -os, -er, -ex, -es

casus	singularis	pluralis
Nom. Gen. Dat. Acc. Abl. Voc.	różne -is -i -em -e taki sam jak Nom.	-es -um -ibus -es -ibus -es

kto? co?: homo homines
kogo? czego? czyj/czyja?: hominis hominum
komu? czemu? (dla kogo/czego?): homini hominibus
kogo? co?: hominem homines
od/z kogo/czego? kim? czym? w/na kim/czym?: homine hominibus
homo homines

2) rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na: -x, -as, -aus, -us, -do, -go, -io

casus	singularis	pluralis
Nom. Gen. Dat. Acc. Abl. Voc.	różne -is -i -em -e taki sam jak Nom.	-es -um -ibus -es -ibus -es

kto? co?: cavitas cavitates
kogo? czego? czyj/czyja?: cavitatis cavitatum
komu? czemu? (dla kogo/czego?): cavitati cavitatibus
kogo? co?: cavitatem cavitates
od/z kogo/czego? kim? czym? w/na kim/czym?: cavitate cavitatibus
cavitas cavitates

3) rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na: -ma, -en, -t, -ar, ur, us
- 146

casus	singularis	pluralis
Nom. Gen. Dat. Acc. Abl. Voc.	różne -is -i taki sam jak Nom. -e taki sam jak Nom.	-a -um -ibus -a -ibus -a

kto? co?: foramen foramina
kogo? czego? czyj/czyja?: foraminis foraminum
komu? czemu? (dla kogo/czego?): foramini foraminibus
kogo? co?: foramen foramina
od/z kogo/czego? kim? czym? w/na kim/czym?: foramine foraminibus
foramen foramina

DEKLINACJA III (TYP SAMOGŁOSKOWY)

1) rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na: - e, -al, -er

casus	singularis	pluralis
Nom. Gen. Dat. Acc. Abl. Voc.	różne -is -i taki sam jak Nom. -i taki sam jak Nom.	-ia -ium -ibus -ia -ibus -ia

kto? co?: animal animalia
kogo? czego? czyj/czyja?: animalis animalium
komu? czemu? (dla kogo/czego?): animali animalibus
kogo? co?: animal animalia
od/z kogo/czego? kim? czym? w/na kim/czym?: animali animalibus
animal animalia

2) rzeczowniki żeńskie pochodzenia greckiego (zakończone na -is)

- dosis, basis, sarcosis, tussis, pertussis, sitis, febris, synostosis, symphysis, epiphysis,
sepsis, sclerosis, stenosis, neurosis, diagnosis, prognosis, narcosis, …

casus	singularis	pluralis
Nom. Gen. Dat. Acc. Abl. Voc.	różne -is -i -im (in) -i taki sam jak Nom.	-es -ium -ibus -es -ibus -es

kto? co?: dosis doses
kogo? czego? czyj/czyja?: dosis dosium
komu? czemu? (dla kogo/czego?): dosi dosibus
kogo? co?: dosim (in) doses
od/z kogo/czego? kim? czym? w/na kim/czym?: dosi dosibus
dosis doses

DEKLINACJA III (TYP MIESZANY)

- przeważnie rzeczowniki rodzaju żeńskiego

wyjątki rodzaju męskiego: canalis, orbis, fons, axis, pons, mons, vermis, dens

wyjątki rodzaju nijakiego: cor, mel, os, lac, fel

1) rzeczowniki równozgłoskowe zakończone na -is lub -es

casus	singularis	pluralis
Nom. Gen. Dat. Acc. Abl. Voc.	-is -es -is -i -em -e taki sam jak Nom.	-es -ium -ibus -es -ibus -es

kto? co?: auris aures
kogo? czego? czyj/czyja?: auris aurium
komu? czemu? (dla kogo/czego?): auri auribus
kogo? co?: aurem aures
od/z kogo/czego? kim? czym? w/na kim/czym?: auri auribus
auris aures

2) rzeczowniki nierównozgłoskowe, które w Gen. przed końcówką mają 2 samogłoski

- np. pars, partis; dens, dentis

(odmieniają się tak samo)

PRZYMIOTNIKI III DEKLINACJI (wszystkie przymiotniki odmieniają się samogłoskowo)

1) mające 3 różne zakończenia rodzajowe: M - er; F -is; N -e

saluber - pożyteczny

casus	singularis		pluralis
	męski	żeński	nijaki
Nom.	saluber	salubris	salubre
Gen.	salubris	Gen	salubrium
Dat.	salubri	Dat	salubribus
Acc.	salubrem	salubre	Acc
Abl.	salubri	Abl	salubribus
Voc.	saluber	salubris	salubre

2) mająca 2 różne akończenia rodzajowe: M i F -is; N -e

gravis - ciężki brevis - krótki

casus	singularis		pluralis
	męski	żeński	nijaki
Nom.	gravis	grave	Nom
Gen.	gravis	Gen	gravium
Dat.	gravi	Dat	gravibus
Acc.	gravem	grave	Acc
Abl.	gravi	Abl	gravibus
Voc.	gravis	grave	Voc

3) mające jedno zakończenie dla wszystkich rodzajów, np.: felix, felix, felix

casus	singularis		pluralis
	męski	żeński	nijaki
Nom.	felix	Nom	felices
Gen.	felicis	Gen	felicium
Dat.	felici	Dat	felicibus
Acc.	felicem	felix	Acc
Abl.	felici	Abl	felicibus
Voc.	felix	Voc	felices

PARTICIPIUM PRAESENS ACTIVI (PPA)

- imiesłów przymiotnikowy czynny (taki sam jak przysłówkowy współczesny)

nominativus sg.: temat czasownika + NS (I,II)
+ ENS (III, IV)

genetivus sg.: temat czasownika + NT (I, II) + IS
+ ENT (III, IV) + IS

I sano, sanare - sanans, sanantis
II video, videre - videns, videntis
III tego, tegere - tegens, tegentis
IV salio, salire - saliens, salientis

- odmienia się w III deklinacji

casus	singularis		pluralis
	męski/żeński	nijaki
Nom.	movens	Nom	moventes
Gen.	moventis	Gen	moventium
Dat.	moventi	Dat	moventibus
Acc.	moventem	movens	Acc
Abl.	movente (-i, jeżeli staje się przymiotnikiem)	Abl	moventibus
Voc.	movens	Voc	moventes

cogito ergo sum - myślę, więc jestem

repetitio mater studiorum - powtarzanie matką nauki

primum non nocere - po pierwsze nie szkodzić

ex ungue leonem - poznać lwa po pazurze

scio me nihil scire - wiem, że nic nie wiem

aquila non captat muscas - orzeł nie łapie much

errare humanum est - błądzenie jest rzeczą ludzką

homo homini lupus - człowiek człowiekowi wilkiem

mel in ore, fel in corde - miód w ustach, żółć w sercu

festina lente - spiesz się powoli

audiatur et altera pars - niech zostanie wysłuchana także druga strona

barba non facit philosophum - broda nie czyni filozofem

de gustibus non est disputandum - nie należy dyskutować o gustach (o gustach się
nie dyskutuje)

manus manum lavat - ręka rękę myje

non scholes, sed vitae discimus - nie uczymy się dla szkoły lecz dla życia

dum docemus, discipus - gdy nauczamy, uczymy się

dum vivis, sperare decet - póki żyjesz wypada mieć nadzieję

diligenta auget opulentiam - dbałość powiększa bogactwo

lupus in fabula! - o wilku mowa

est rerum omnium magister unus - nauczycielem wszystkich rzeczy jest
doświadczenie (wszystkiego uczymy się w
praktyce)

medice, cura ipsum! - lekarzu, ulecz samego siebie!

o tempora, o mores! - o czasy, o obyczaje

gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo - kropla drąży skałę nie siłą lecz
częstym spadaniem
nulla dies sine linea - żaden dzień bez kreski

litterae non erubescunt - pismo się nie czerwieni

nosce te ipsum! - poznaj samego siebie

primum edere, deinde philosophari - najpierw jeść, potem filozofować

pecunia non olet - pieniądze nie śmierdzą

sine ira et studio - bez gniewu i stronniczości

tarde venientibus ossa - późno przychodzącym kości (kto późno przychodzi, ten sam
sobie szkodzi)

tempora mutantur es nos mutantur in illis - czasy się zmieniają a my w nich

roma locuta, causa finita - rzym przemówił, sprawa zakończona

tempus fugit, aeternitas manet - czas ucieka, wieczność trwa/czeka

tertium non datur - trzeciej możliwości nie ma

apriori - przyjmować z góry

ex post - po fakcie

spiritus movens - siła sprawcza (główny inicjator)

r.i.p. - requiescant in pace

__________________________________________________________________________________

AKCENTY

- na 2. sylabę od końca, jeżeli jest sylabą długą
- na 3. sylabę od końca, jeżeli 2. sylaba od końca jest sylabą krótką

- samogłoski długie: a, e, i, o, u, y + wszystkie zgłoski (ae, oe, au, eu)
- samogłoski krótkie: a, e, i, o, u, y

- sylaba zamknięta - ma na końcu spółgłoskę
- sylaba otwarta - ma na końcy samogłoskę

sylaby długie: a. wszystkie sylaby zamknięte: - tem - pus
- ce - men - tum
- aus - cul - to

b. sylaby otwarte z długą samogłoską: - me - di - ci - na
- frac - tu - ra

sylaby krótkie: a. sylaby otwarte z krótką samogłoską: - nu - me - rus