Europejski Model Społeczny

EUROPEJSKI MODEL SPOŁECZNY

odpowiedzialność państwa za poziom i jakość życia obywateli wyrażająca się m.in. w aktywnym przeciwdziałaniu rosnącemu ubóstwu, rozwarstwieniu społecznemu oraz marginalizacji niepełnosprawnych na rynku pracy

  1. Wizja Europy J. Delorsa

W 1985 r. J. Delors został przewodniczącym Komisji Europejskiej ówczesnej Wspólnoty Europejskiej. Razem z brytyjskim komisarzem, lordem Cockfieldem, uzyskał aprobatę dla Jednolitego Aktu Europejskiego (1986), który legł u podstaw utworzenia jednolitego rynku europejskiego w 1993 r.

Jacques Delors był rzecznikiem integracji europejskiej. W 1987 roku przedstawił tzw. raport Delorsa, ukazujący perspektywy zjednoczenia Europy i nadzorował jej przebieg. W 1989 r. w kolejnej wersji projektu zarysował koncepcję stworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej, z jednolitą walutą euro. Jednolity Akt Europejski stworzył również podstawę prawną dla funkcjonowania Rady Europejskiej i Europejskiej Współpracy Politycznej. Ustanowiono reguły kooperacji w dziedzinie polityki gospodarczej i walutowej. EWG miała też odtąd współpracować też w zakresie polityki społecznej, badań naukowych, rozwoju technologicznego i przy kwestiach ochrony środowiska naturalnego.

  1. Europejski Model Społeczny i wartości na których się opiera.

Europejski Model Społeczny, zgodnie z definicją przyjętą przez Radę Europejską na szczycie w Brukseli w 2002r., oparty jest na wydajnej gospodarce, wysokim poziomie ochrony socjalnej i na edukacji oraz dialogu społecznym.

Opiera się na przekonaniu, że możliwe jest pogodzenie wymogów szybkiego rozwoju ekonomicznego z realizacją celów społecznych (bezpieczeństwo zatrudnionych, dostęp do sfery publicznej itp.).

Polityka społeczna leży w zakresie odpowiedzialności poszczególnych państw, ale europejski model społeczny stanowi punkt odniesienia dla krajowych systemów społecznych. Komisja Zatrudnienia i Spraw Socjalnych Parlamentu Europejskiego jest rzecznikiem bardziej „socjalnej Europy”, o większej spójności społecznej i większej liczbie lepszych miejsc pracy.

Europejski model społeczny opiera się na wspólnych wartościach, które leżą również u podstaw Unii Europejskiej. Są to: wolność, demokracja, równość i solidarność. Systemy społeczne wszystkich członków UE zostały przez te wartości określone. Nawet jeśli systemy te w praktyce znacznie się różnią, to jednak wykazują pewne podobieństwa. Bowiem systemy społeczne wszystkich tych państw przewidują, że rząd angażuje się w ograniczenie biedy i społecznej alienacji, dba o sprawiedliwy podział dochodów, zapewnia wysoki poziom zabezpieczeń socjalnych i promuje równość szans. (Europejski Komisarz Vladimira Špidli)

  1. Cele i założenia EMS

Europejski Model Społeczny opiera się na realizacji dwóch głównych celów: pełnego zatrudnienia i spójności społecznej.

Oczywistą jest myśl, że odpowiednio zaprojektowana i wdrożona polityka społeczna stanowi inwestycję, która przynosi korzyści wszystkim obywatelom i całemu społeczeństwu. Działania zmierzające do integracji społecznej zwiększają potencjał rozwoju, a także sprzyjają zwiększaniu aktywności społecznej we wszystkich obszarach, m.in. na rynku pracy.

Istotne założenia Europejskiego Modelu Społecznego Unii Europejskiej i Rady Europy to:

· odpowiedzialność państwa za poziom i jakość życia wszystkich obywateli wyrażająca się m.in. w aktywnym przeciwdziałaniu rosnącemu ubóstwu i nadmiernemu rozwarstwieniu społecznemu;

· oparcie polityki społecznej na prawach społecznych i socjalnych, których katalog zawiera Zrewidowana Europejska Karta Społeczna - podstawowy dla Europejskiego Modelu Społecznego dokument Rady Europy, jak i Karta Podstawowych Praw Unii Europejskiej włączona w całości do projektu Traktatu Konstytucyjnego;

· wielosektorowość i wielopoziomowość polityki społecznej, w której ważną rolę do odegrania mają sektor obywatelski i rynkowy oraz władze regionalne i lokalne przy aktywnej postawie państwa realizującego interes wspólny i chroniącego najbardziej podatnych na wykluczenie społeczne;

· uznanie znaczenia mocnych i trwałych więzi rodzinnych i społecznych za jeden z istotnych czynników zapobiegających powstawaniu problemów społecznych i gospodarczych;

· uwzględnianie trendów demograficznych w planowaniu polityki społecznej, a szczególnie takich zjawisk, jak zmieniająca się struktura wiekowa społeczeństwa, zmiany wzorów życia rodzinnego oraz migracje.

  1. Podstawowe cechy EMS

Według holenderskiego badacza Antona Hemerijcka, EMS charakteryzują trzy podstawowe cechy:

Natomiast brytyjski socjolog Anthony Giddens, zaznaczając iż model ów stanowi mieszankę wartości, dokonań i aspiracji, które w różnym stopniu i formie są realizowane w poszczególnych krajach europejskich, ale tak czy inaczej nawiązują do koncepcji welfare state (państwo opiekuńczego). Oto te najważniejsze cechy łączące:

1) rozwinięte państwo interwencjonistyczne, czego miarą jest poziom udziału podatków w PKB;

2) silny system opiekuńczy, który zapewnia skuteczną ochronę socjalną wszystkim obywatelom, ale w szczególnym stopniu obejmuje najbardziej potrzebujących;

3) ograniczanie lub powstrzymywanie nierówności na płaszczyźnie ekonomicznej i w innych formach;

4) kluczową rolę w podtrzymywaniu tych rozwiązań odgrywają partnerzy socjalni, związki zawodowe i inne agendy promujące prawa pracownicze.

  1. Modele społeczne w UE

Chociaż każde państwo UE posiada własny system strategii oraz struktur społecznych i gospodarczych, wszystkie kraje potwierdziło swoje przywiązanie do takich samych kluczowych wartości i celów opierających się na podstawowych prawach dla wszystkich. Traktaty UE zobowiązują państwa między innymi do pracy na rzecz wysokiego poziomu ochrony socjalnej, równości mężczyzn i kobiet, podnoszenia standardu życia i zwalczania wykluczenia społecznego.

Wspólne standardy: niektóre aspekty czasu pracy, równouprawnienie kobiet i mężczyzn, swobodny przepływ pracowników, bezpieczeństwo i higiena pracy

Wspólne wartości: solidarność społeczna, dialog społeczny, związek pomiędzy polityka społeczną i gospodarczą.

Różnice w modelach społecznych wynikają z :

Podstawą wszystkich europejskich modeli społecznych są wspólne wartości, podniesienie jakości życia obywateli poszczególnych krajów. Jakość życia wyraża się w osiągnięciach danego społeczeństwa, w tym co oceniane jest jako pozytywne (pożądany poziom życia społeczeństwa, możliwość samorealizacji i rozwoju indywidualnego, poczucie bezpieczeństwa i uczestnictwa w życiu społecznym) oraz w tym co negatywne: nierówności społeczne; nasilenie kwestii społecznych; marginalizacja społeczna ; patologia społeczna; zdewastowane środowisko naturalne; alienujące czy szkodliwe dla zdrowia warunki środowiska materialnego.

Każde z Państw Członkowskich UE stworzyło własny model, odzwierciedlający jego historię i wspólne decyzje jego mieszkańców. Polityka wszystkich państw obejmuje wspólne elementy, takie jak publiczne systemy emerytalne, opieka medyczna i społeczna, system zabezpieczeń społecznych, edukacja, regulowanie rynku pracy i redystrybucja przy pomocy systemu podatkowego. To Państwa Członkowskie są odpowiedzialne za kształtowanie i świadczenie wymienionych usług.

Państwa UE znacznie się pod tym względem różnią. Na przykład Litwa, Łotwa i Irlandia przeznaczają od 14 do 15% PKB na systemy zabezpieczeń społecznych, podczas gdy

Zjednoczone Królestwo i Belgia – 27%, a Szwecja 30%. Wysokość emerytur w ramach

publicznych systemów emerytalnych waha się w UE od 31-37% średnich zarobków w

Irlandii, Zjednoczonym Królestwie i Belgii do ponad 70% w Austrii, Finlandii, Hiszpanii,

Luksemburgu, Portugalii, na Węgrzech i we Włoszech.

W chwili obecnej do wyzwań stojących przed polityką należą nowe technologie, starzenie się społeczeństw i globalizacja. Nawet jeżeli pominiemy nowe wyzwania, słaby rozwój gospodarczy utrudnia rządom zaspokojenie oczekiwań obywateli. W UE jest dwadzieścia milionów bezrobotnych. Połączenie niskiej stopy zatrudnienia i stale wysokiego poziomu bezrobocia w wielu Państwach Członkowskich jest obecnie najważniejszym problemem społecznym, z którym mamy do czynienia.

Różnice między bogatymi a biednymi w UE są znaczne, zarówno wewnątrz Państw

Członkowskich, jak i pomiędzy nimi. Ponad 25% obywateli UE mieszka w regionach, w których produkt gospodarczy nie osiąga poziomu 75% średniej UE. W całej Europie rośnie różnica między 20% najbogatszych i najbiedniejszych osób. Co piąte dziecko jest zagrożone ubóstwem, a ryzyko to jest jeszcze większe w przypadku dzieci wychowywanych przez samotne matki lub przez bezrobotnych rodziców.

  1. Niepełnosprawni na rynku pracy

Zjawisko niepełnosprawności stanowi bardzo powszechny problem społeczny, o czym świadczy procentowy udział inwalidów w populacji wszystkich mieszkańców Polski.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ- wszelkie ograniczenie lub wynikający z uszkodzenia brak zdolności wykonywania czynności w sposób lub w zakresie uważanym za normalny dla człowieka.

Osoby niepełnosprawne na rynku pracy – rys historyczny

Zaliczenie jednostki do grupy osób niepełnosprawnych precyzuje ustawa z 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zdrowotnej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. W myśl ustawy "niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia wypełnienie ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdolności do wykonywania pracy zawodowej, jeżeli uzyskały orzeczenie: o zakwalifikowaniu do jednego z trzech stopni niepełnosprawności( na podstawie tej ustawy) albo orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy ( na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym), a jeżeli nie ukończyły 16 r. życia - orzeczenie o rodzaju i stopniu niepełnosprawności (na podstawie odrębnych przepisów).”

W spółdzielniach pracy inwalidów i zakładach pracy chronionej pracują osoby niepełnosprawne w specjalnie dla nich stworzonych warunkach. Przed 1989r. bardzo dynamicznie rozwijający się w Polsce ruch spółdzielczy inwalidów stanowił ewenement na skalę wszystkich krajów komunistycznej Europy. Ruch na rzecz spółdzielczości inwalidów był wspierany przez państwo. Jednakże pracownicy niepełnosprawni otrzymywali zwykle nisko kwalifikowane stanowiska pracy. Ich zatrudnienie miało charakter "osłony socjalnej", ale nie każdy inwalida mógł pracę otrzymać, wielu oczekiwało na pracę, zwłaszcza w miastach, część otrzymywała pracę poniżej swoich kwalifikacji. Po 1989r. szanse zatrudnienia dla osób niepełnosprawnych zmniejszyły się. Okazało się, że proponowana oferta usług i towarów realizowanych przez spółdzielnie nie odpowiada zapotrzebowaniu rynkowemu. W styczniu 1990r. spółdzielnie inwalidzkie utraciły dotychczasowe preferencje . Znaczna część spółdzielni, nie mogąc przystosować się do wymogów wolnorynkowej gospodarki i wolnej konkurencji, stała w obliczu upadłości. Zlikwidowano dużą część produkcji wykonywanej przez niepełnosprawnych w domu w formie pracy nakładczej. Spółdzielnie zatrudniające osoby z dużym stopniem inwalidztwa, nieraz z dodatkowymi schorzeniami, pozbawione dawnych działań osłonowych zmuszone były zwalniać niepełnosprawnych, którzy powiększali szeregi bezrobotnych. Wpisane w ich statuty działania rehabilitacyjne zostały ograniczone. Spółdzielnie ograniczały dawniej szeroki zakres działań wspomagających rehabilitację i wspierających socjalnie pracowników niepełnosprawnych. Pozbyto się też niektórych działań socjalnych, takich jak: wspieranie materialne, organizowanie wczasów i imprez kulturalnych dla całych rodzin, wspomaganie w otrzymaniu mieszkań przez pracowników.

W celu wyrównywania szans osób niepełnosprawnych i pełnosprawnych na rynku pracy przepisy legislacyjne zawierają obecnie system zachęt finansowych dla pracowników, mających na celu przełamanie barier istniejących w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. Na mocy ustawy o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych z dnia 9 maja 1991r. (i zmianami w kolejnych latach) pracodawcy, którzy zatrudnili osobę niepełnosprawną, mogą ubiegać się o zwrot kosztów poniesionych w związku z utworzeniem jej miejsca pracy, refundacje części jej zarobków i składki ZUS od zarobków przez okres 18 miesięcy. Nakłada to jednak na pracodawcę obowiązek zatrudnienia osoby niepełnosprawnej przez okres co najmniej 54 miesięcy. Polskie prawo podatkowe uwzględnia zwolnienia podatkowe dla zakładów pracy chronionej. Pieniądze te są przekazywane na rehabilitację i na aktywizację zawodową niepełnosprawnych. Spółdzielnie inwalidów zazwyczaj więc prowadzą działania z zakresu rehabilitacji inwalidów i szkolenia zawodowego osób niepełnosprawnych

(Ewa Skrzetuska "Poziom życia osób niepełnosprawnych w okresie transformacji ustrojowej w ich własnej ocenie", Lublin 2002,s.20-21).

  1. Dystans społeczny wobec osób niepełnosprawnych

Obserwuje się dość znaczny dystans społeczny wobec osób niepełnosprawnych intelektualnie. Osoby te są spostrzegane jako dewianci i jako osoby niekompetentne. Obok nieporadności i zależności oraz nieufności osobom tym przypisuje się cechy, takie jak wrażliwość i serdeczność, co z kolei świadczyć może o tendencji traktowania ich jako tzw. wieczne dzieci. Niepełnosprawni intelektualnie jako wieczne dzieci nie wzbudzają jednak uczuć opiekuńczych. Określa się ich jako osoby nerwowe, agresywne, zmienne i złośliwe, nieco rzadziej jako uparte, drażliwe i buntownicze. Przypisywani im tych etykietek może wynikać z niewiedzy społeczeństwa o funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych intelektualnie. Niewiedza sprawia, że przyjęta etykietka staje się prototypem świadomościowym obrazu osoby niepełnosprawnej. Wizualność, dostrzegalność niepełnosprawności z psychospołecznego punktu widzenia stanowi na ogół właściwość wyjątkowo trudną dla osób dotkniętych dysfunkcjami. Przez pojawienie się w miejscu publicznym zostają one natychmiast identyfikowane w terminach zwyczajowo, tradycyjnie zarezerwowanych w zbiorowej świadomości na oznaczani takich ludzi jako: ułomnych, kalekich, nieszczęśliwych, chorych.

W postrzeganiu właściwości osób niepełnosprawnych występuje swoista generalizacja -- postrzega się ich jako ogólnie słabszych, potrzebujących pomocy. Człowieka niepełnosprawnego w zakresie określonej funkcji(np. niewidomy) ludzie skłonni są widzieć jako słabszego we wszystkich zakresach jego funkcjonowania. Wyrazem tej tendencji może być m.in. głośne mówienie do osób niewidomych. Typowymi przedstawicielami kategorii osób niepełnosprawnych powszechnie czyni się ludzi o widocznej niepełnosprawności fizycznej i znacznych ograniczeniach funkcjonalnych, co jest zawężeniem pojęcia niepełnosprawności

(" Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku", tom III, W-wa 2002,s.646-647,651-652).

Integracja osób niepełnosprawnych z „pełnosprawnymi”

Istotnym czynnikiem w integracji niepełnosprawnych z osobami pełnosprawnymi na płaszczyźnie zatrudnienia jest czynnik osobowy. Niechętny stosunek kierownika zakładu, bo: "...kaleka jest słaby fizycznie, brak mu zręczności i zdolności do pracy w grupie, jest mniej wydajny, nie ma siły i jest mniej precyzyjny." Takie postawy kierowników dosyć często udzielają się i innym pracownikom zakładów. Często grupa pracownicza nie akceptuje osób niepełnosprawnych, ponieważ jest ona "inna", unikają ich, a zachowania osób pełnosprawnych są również wyrażane nieprzychylnym stosunkiem do nich.

Ten nietolerancyjny i niehumanitarny stosunek (nastawienie) zdrowych członków społeczeństwa zakładów pracy wynika z małej ich wiedzy o niepełnosprawności w ogóle.

Na pytania co to jest niepełnosprawność i kto jest osobą niepełnosprawną wypowiadane opinie są ogólne i sprawiają znaczne zakłopotanie, bowiem społeczeństwo ( w szerokim znaczeniu) nie orientuje się albo orientuje się dość ogólnikowo na jakich zasadach opiera się zatrudnienie osób niepełnosprawnych.

Jednym ze skutecznych sposobów zmiany nieprzychylnych postaw, utrudniających integrację społeczną jest podkreślenie, że osoba niepełnosprawna ma tylko zaburzoną określoną sprawność a pozostałe funkcje są takie same, normalne lub podobne jakie posiadają osoby pełnosprawne.

(Ryszard Borowski " Środowisko społeczne osób niepełnosprawnych", Płock 2003,s.273-274).

  1. Rehabilitacja zawodowa

Wejście Polski do Unii Europejskiej otwiera nowe możliwości osobom niepełnosprawnym, szczególnie w zakresie zatrudnienia, przez co staje się ogromnym wyzwaniem dla rehabilitacji. Współcześnie rehabilitacja określana jest jako proces kompleksowych działań, którego celem jest pomoc osobie niepełnosprawnej w przystosowaniu się do życia społecznego. W tym procesie wyróżnia się rehabilitację medyczna(leczniczą), zawodową, psychologiczną i społeczną.

Rehabilitacja zawodowa jako dział ogólnego procesu rehabilitacji stawia sobie za cel umożliwienie osobie niepełnosprawnej podjęcia pracy. Praca osób niepełnosprawnych zapewnia im nie tylko niezależność finansową, życie na odpowiednim poziomie materialnym, lecz jest przede wszystkim terapią podwyższająca samoocenę, poczucie własnej wartości i przydatności społecznej.

W przebiegu rehabilitacji zawodowej wyróżnia się następujące etapy:

- poradnictwo zawodowe, oparte o kompleksową ocenę zdolności do pracy;

-przygotowanie zawodowe, na drodze odpowiedniego kształcenia;

-zatrudnienie, zgodnie z psychofizycznymi możliwościami i kwalifikacjami zawodowymi;

- opiekę rehabilitacyjno - socjalną nad pracującymi osobami nie pełnosprawnymi.

W Polsce, mimo czytelnych założeń, jasno opracowanego programu, nadal jest wiele do zrobienia. Sytuacja osób niepełnosprawnych w naszym kraju jest trudna, ponieważ istnieją bariery administracyjne, ekonomiczne, architektoniczne, czy tez wynikające z niedoinformowania społeczeństwa tendencje izolacyjne, wymagające likwidacji. Świadczą o tym informacje przekazywane prze media, liczne organizacje i stowarzyszenia, których działania mają na celu niesienie pomocy osobom niepełnosprawnym. W działaniach na rzecz rehabilitacji należy dbać, aby skromne środki, które są na ten cel przeznaczone, docierały do najbardziej potrzebujących

(E. Wojtasiak "Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych- wyzwania współczesności" [w:] H. Ochoczenko i M.A. Paszkowicz (red.) "Potrzeby osób niepełnosprawnych w warunkach globalnych przemian społeczno - gospodarczych", Kraków 2006, s.17,27)

  1. POLITYKA ZATRUDNIENIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

W polityce zatrudnienie osób niepełnosprawnych można wyróżnić dwa zasadnicze kierunki:

1) programy rynku pracy dla osób niepełnosprawnych,

2) włączanie osób niepełnosprawnych w główny nurt polityki zatrudniania.

Programy na rynku pracy przeznaczone dla osób niepełnosprawnych są zwykle dostępne, gdy zostaną spełnione określone kryteria. Formy programów są różnorodne, począwszy od zatrudnienia na otwartym rynku pracy, a skończywszy na specjalnych ośrodkach czy warsztatach.

W tej kategorii wymienia się następujące formy:

- rezerwacja miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych w określonych sektorach; to rozwiązanie stosowane jest w niektórych krajach; przykładem jest zatrudnienie operatorów

telefonicznych we Włoszech;

- rehabilitacja zawodowa- dotyczy poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz selektywnego kierowania osób niepełnosprawnych na określone miejsca pracy;

- zatrudnienie wspomagane- związane jest z programami osobistego wsparcia, czyli asysty, zapewniającego pomoc osobie niepełnosprawnej w systemie otwartego zatrudnienia. Wymiar i rodzaj wsparcia są ściśle powiązane z indywidualnymi potrzebami w celu zapewnienia maksymalnej niezależności. W różnych państwach stosowane są różne formy i zakresy wsparcia, takie jak osobista asysta i doradztwo zawodowe;

- zatrudnienie dotowane- polega na dotacji dla pracodawców, która rekompensuje część kosztów pracy związanych z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych. Dotyczy to refundacji części wynagrodzeń lub składek na ubezpieczenie społeczne. Wysokość, warunki i czas dotowania są zróżnicowane w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Zatrudnienie dotowane występuje w programach zatrudnienia skierowanych wyłącznie do osób niepełnosprawnych , a także jest elementem ogólnych polityk zatrudniania;

- zatrudnienie w sektorze publicznym oznacza tworzenie dotowanych miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych, wyłączonych z reguł konkurencji. Zatrudnienie chronione obejmuje różnorodne formy (warsztaty, firmy komercyjne, wydzielone segmenty przedsiębiorstw), koncentrujące osoby niepełnosprawne w specjalnych warunkach. W niektórych państwach ma ono specjalny charakter, w innych stanowi etap przejściowy, przygotowujący do zatrudnienia na otwartym rynku pracy.

Zatrudnienie socjalne realizuje w części filozofię aktywnej polityki społecznej opartej na schemacie "praca zamiast zasiłku", który powoli wspiera schemat "zasiłek zamiast pracy". Podstawowe w tym sposobie rozumowania jest uznanie, że najważniejszą częścią walki z ubóstwem jest zapewnienie osobom nim zagrożonym przede wszystkim źródła dochodu, nie zaś świadczenia socjalnego. W ten sposób zatrudnienie socjalne ma uzupełniać - nie zaś wypierać- tradycyjny system pomocy społecznej

Z kolei włączanie osób niepełnosprawnych w główny nurt polityki zatrudnienia odbywa się poprzez: zatrudnienie dotowane (np. dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym), szkolenia zawodowe, staże i szkolenia w miejscu pracy, rotację pracowników ( na zmianę z osobami bezrobotnymi) oraz zachęty do rozpoczynania działalności gospodarczej.

( A. Migas "Współczesne problemy rehabilitacji i aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych" [w:] H. Ochoczenko i M.A. Paszkowicz (red.) "Potrzeby osób niepełnosprawnych w warunkach globalnych przemian społeczno - gospodarczych", Kraków 2006, s.41-42)...

(M. Garbat "Aktywizacja zawodowa i zatrudnianie osób niepełnosprawnych w nowych państwach Unii Europejskiej" [w:] H. Ochoczenko i M.A. Paszkowicz (red.) "Potrzeby osób niepełnosprawnych w warunkach globalnych przemian społeczno - gospodarczych", Kraków 2006)

  1. AKTYWIZACJA ZAWODOWA I ZATRUDNIANIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W NOWYCH PAŃSTWACH UNII EUROPEJSKIEJ

Państwa członkowskie Unii Europejskiej są odpowiedzialne za kreowanie polityki i strategii zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Dlatego różnią się istotnie zarówno w koncepcjach, jak i konkretnych rozważaniach.

Polityka zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest ściśle związana z tradycjami i kulturą państw członkowskich Unii Europejskiej. Niektóre państwa przyjmują precyzyjne regulacje prawne i finansowe, począwszy od definicji niepełnosprawności, systemu orzecznictwa do konkretnych form rehabilitacji zawodowej, inne polegają raczej na perswazji, świadomości samorządów lokalnych i przedsiębiorców. Jednak mimo różnorodnych koncepcji i rozwiązań wśród poszczególnych krajów Wspólnoty wyraźnie widoczna jest tendencja do włączania osób niepełnosprawnych w główny nurt polityki zatrudnienia. Instrumenty skierowane wyłącznie do osób niepełnosprawnych są coraz częściej oceniane jako sprzyjające segregacji. Ponadto w wielu krajach Europy, szczególnie wśród nowych członków Unii europejskiej, można wskazać pewne zbliżone trendy odnośnie do polityki aktywizacji zawodowej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych.

Niewątpliwie lata 90. przyniosły przełom w podejściu do niepełnosprawności. Koncepcja opiekuńcza została stopniowo wyparta przez gwarantowanie praw osób niepełnosprawnych. Termin "osoba niepełnosprawna" nie oznacza już automatycznie "niezdolna do pracy". Amerykański system antydyskryminacyjny stał się modelem dla wielu państw europejskich. Postępuje też proces decentralizacji polityki zatrudniania osób niepełnosprawnych. istotną rolę zaczynają odgrywać samorządy regionalne i lokalne. Wzrasta rola poradnictwa, szkolenia zawodowego oraz osobistego asystenta.

Państwa mimo ciekawych rozwiązań dotyczących rehabilitacji osób niepełnosprawnych, cierpią na chroniczny brak funduszy, a co za tym idzie, na niewydolność systemów wspierania zatrudnienia oraz rehabilitacji społecznej i zawodowej tej grupy osób. Wywołuje to sytuacje, w której osoby niepełnosprawne nie mają możliwości zaspokajania swoich potrzeb, jak również są dyskryminowane na wielu płaszczyznach życia społecznego. Szczególnie źle wygląda sytuacja na rynku pracy. Poza nielicznymi wyjątkami, w krajach tych dostęp do pracy jest bardzo ograniczony lub nawet niemożliwy. Mimo istnienia systemu kwotowego oraz różnego rodzaju instrumentów rynku pracy pracodawcy nie chcą zatrudniać osób niepełnosprawnych, natomiast rządy wielu państw nie kwapią się do rozwiązania drażniącego, ale niepopularnego problemu, niestety także wśród sprawnego społeczeństwa, zagadnienia. Wiele zapisów prawnych i obietnic jest po prostu populistycznych, nastawionych na cele polityczne. Mało tego, w wielu państwach, pomimo istnienia aktów prawnych o randze ustawy, brakuje aktów wykonawczych lub szczegółowych regulacji prawnych. Powoduje to paraliż systemów wspierania działań na rzecz osób niepełnosprawnych, co niewątpliwie utrudnia proces rehabilitacji. Zatem osoby niepełnosprawne mają powód, aby czuć się oszukane, osamotnione i pozbawione szans na lepsze życie. Gdyby nie pomoc organizacji pozarządowych, aktywnych jak wszędzie na świecie, osoby te skazane byłby na wegetację w domu oraz brak jakichkolwiek perspektyw

(M. Garbat "Aktywizacja zawodowa i zatrudnianie osób niepełnosprawnych w nowych państwach Unii Europejskiej" [w:] H. Ochoczenko i M.A. Paszkowicz (red.) "Potrzeby osób niepełnosprawnych w warunkach globalnych przemian społeczno - gospodarczych", Kraków 2006, s.53-54,68-69).

  1. Ubóstwo – definicje, rodzaje i zagrożenia

Ubóstwo jest zjawiskiem złożonym, posiada zarówno aspekty ilościowe (np. wskaźnik dochodu uzyskiwanego przez gospodarstwa domowe) i jakościowe (posiadanie dóbr, wykształcenie, opieka lekarska itp.).

PRZYKŁADOWE DEFINIOWANIE UBÓSTWA

Unia Europejska:

W występujących w literaturze przedmiotu definicjach ubóstwa, ubóstwo utożsamiane jest z faktem niezaspokojenia pewnych potrzeb na pożądanym poziomie. Taki charakter ma również tzw. konceptualna definicja ubóstwa, sformułowana w 1984 r., która określa ramy badania ubóstwa w Krajach Unii Europejskiej (wcześniej w Krajach EWG). Według tej definicji ubóstwo odnosi się do osób, rodzin lub grup osób, których środki (materialne, kulturalne i socjalne) są ograniczone w takim stopniu, że poziom ich życia obniża się poza akceptowane minimum w krajach zamieszkania.

Podział ubóstwa

1. Ubóstwo obiektywne – mierzone poziomem dochodów lub wydatków poszczególnych gospodarstw domowych

2. Ubóstwo subiektywne – uzyskany na podstawie opinii członków gospodarstw domowych poziom dochodów niezbędnych do utrzymania na minimalnym poziomie.

3. Miara ubóstwa uzyskana na podstawie wskażników niepieniężnych np. warunki mieszkaniowe, spędzanie wolnego czasu, itp.

  1. Ubóstwo i rozwarstwienie społeczne w Polsce

Rozwojowi społeczno – gospodarczemu Polski towarzyszy wzrastający poziom ubóstwa i rozwarstwienia społecznego. Kwestia ta uznawana jest za jedno z istotnych zagrożeń dla realizacji strategicznych wizji rozwojowych Polski.

Do osób najbardziej zagrożonych ubóstwem należą osoby (badania społeczne Zespołu Zadaniowego do spraw Reintegracji Społecznej MGiPS 2005r.) :

Głębokie ubóstwo w 2005 r., podobnie jak w latach poprzednich, związane było z bezrobociem (zwłaszcza przy niskim poziomie wykształcenia głowy gospodarstwa domowego), z wielodzietnością oraz faktem zamieszkania w małych ośrodkach miejskich lub na wsi.

Topografia biedy:

1. Poziom wykształcenia:

2. miejsce zamieszkania

3. źródło utrzymania

4. dzietność:

1-2 dzieci – rzadko

Rozwarstwienie społeczne jest znaczne.

W roku 2007 - 2,5 mln Polaków żyło w skrajnym ubóstwie - podał GUS.

W Polsce jest ponad 12 tys. osób, którzy zarabiają ponad 83 tys. zł miesięcznie. W 2007 roku członek zarządu spółki giełdowej zarobił średnio rocznie ok. 485 tys., a prezes firmy publicznej 660 tys. zł. Zgromadzone przez niektórych fortuny opiewają na miliardy złotych: 6,7 mld - Kulczyk, 6,5 mld - Solorz, 6,3 mld - Czarnecki, ponad 5 mld - Sołowow, 5 mld - Cupiał, absolwent technikum kolejowego. Z jednej strony bogactwo, z drugiej domy szturmuje bieda, która stała się udziałem milionów Polaków. Rozwarstwienie dochodów jest w Polsce znacznie większe niż w Słowacji, na Węgrzech, w Danii Norwegii, Niemczech etc.

W ostatnich latach dał o sobie znać efekt szybkiego wzrostu PKB. Spadła liczba bezrobotnych,. w roku 2007 w skrajnym ubóstwie żyło 6,6 proc., tj. 2,5 mln Polaków: ponad 450 tys. mniej niż w roku poprzednim - podał Główny Urząd Statystyczny. Zmniejszyła się liczba rodzin, które z racji niskich dochodów mogą starać się o wsparcie pieniężne. Takich gospodarstw domowych w 2004 r. było wcześniej o 20 proc. więcej niż w 2006 i 2007 r.

Ubóstwo jest najczęściej wynikiem bezrobocia. W czerwcu roku 2008, według Ministerstwa Pracy i Spraw Socjalnych, stopa bezrobocia spadła do 9,6 proc. i w porównaniu do maja była niższa o 0,4 proc. Bezrobotnych mamy teraz ok. 1 mln 459 tys., ale jedynie mniej niż 11 proc. bezrobotnych ma prawo do zasiłku, który wynosi 539 zł. Bezrobocie spadło przede wszystkim w wielkich aglomeracjach, w województwie warmińsko-mazurskim utrzymuje się wciąż na poziomie powyżej 17 proc., w województwie zachodniopomorskim - 15 proc. W 2007 roku w gospodarstwach domowych, w których co najmniej jedna osoba pozostawała bez pracy, 16 proc. rodzin żyło w ubóstwie, w tych, w których pracowali wszyscy zdolni do pracy - 5 proc.1

CBOS od lat podejmuje problematykę zróżnicowania materialnych warunków życia, społecznego postrzegania biedy i bogactwa itp. Z ich badań wynika, że postępujące rozwarstwienie społeczeństwa budzi silne kontrowersje.

Wśród ankietowanych istnieje duża jednomyślność opinii dotyczącej istnienia nierówności między biednymi i bogatymi, źle i dobrze zarabiającymi. Polacy w większości opowiadają się za egalitaryzmem w sferze materialnego poziomu życia.

Z badań CBOS-u wynika, że najzamożniejsi Polacy przyczyn biedy upatrują się w lenistwie, niezaradności życiowej i alkoholizmie. Biedacy zaś jako główne przyczyny nędzy wymieniają bezrobocie, niskie emerytury i renty, chorobę i kalectwo.

  1. Ubóstwo i rozwarstwienie społeczne a UE

Postępujące rozwarstwienie społeczeństwa w poszczególnych państwach świata powoduje zanik klasy średniej i wzrost ilości ludzi biednych, którzy nie są skłonni wydatkować znacznych kwot na wypoczynek. Może to spowodować spadek tempa wzrostu popytu na usługi turystyczne, szczególnie na podróże międzynarodowe

We wszystkich grupach społeczno-zawodowych i demograficznych przeważa egalitarne nastawienie do zróżnicowań w sferze materialnego poziomu życia. Najwyraźniej jednak stosunek do egalitaryzmu powiązany jest z własną sytuacją zawodowo-społeczną. Jednocześnie wykształcenie i przynależność społeczno-zawodowa w znacznie słabszym stopniu różnicują stosunek do oceny istniejących nierówności (rozpiętości zarobków i dystansu między biedą i bogactwem).

Takie postrzeganie rzeczywistości prawdopodobnie przyczynia się do odnotowanego w naszych badaniach nasilenia egalitaryzmu ekonomicznego. W miarę upływu czasu orientacje egalitarne nie tylko nie ulegają redukcji, ale w ostatnim okresie wzrosło nawet przekonanie, że państwo powinno przeciwdziałać istniejącej rozpiętości zarobków i rozwarstwieniu społecznemu2.

Walka z ubóstwem pozostaje wyzwaniem dla Unii Europejskiej. Znalazło to odzwierciedlenie w przyjętej 15 marca 2006r. przez Parlament Europejski w Strasburgu Rezolucji w sprawie ochrony socjalnej i integracji społecznej, w której m.in. wzywa Państwa Członkowskie do opracowania zintegrowanych strategii służących wspieraniu rozwoju pod względem gospodarczym, społecznym, kulturalnym i ochrony środowiska naturalnego geograficznie odległych i niewystarczająco rozwiniętych obszarów miejskich, wysp i obszarów wiejskich w celu przeciwdziałania problemom związanym z wykluczeniem i ubóstwem, zapobiegając ich przechodzeniu z pokolenia na pokolenie3.

Tu pokażemy rezolucję 

  1. Nowy początek Strategii Lizbońskiej

Od marca 2005 roku rozpoczął się nowy okres strategii społeczno gospodarczej Unii Europejskiej. Ogłoszono wówczas - nowy początek Strategii lizbońskiej. Jako jeden z podstawowych celów UE uznano wzrost zatrudnienia w tym zaangażowanie większej liczby osób w aktywną działalność zawodową oraz modernizacja systemów zabezpieczeń socjalnych.

Rada przyjęła Wytyczne dla polityk zatrudnienia państw członkowskich. W przyjętych Wytycznych, uznano, że zwiększanie udziału w zatrudnieniu i zwalczaniu wykluczenia społecznego wymaga ułatwiania dostępu do rynku pracy osobom poszukującym pracy, zapobieganie bezrobociu i zapewnianie osobom, które straciły pracę, bliskiego związku z rynkiem pracy oraz możliwości zwiększania swych szans na znalezienie pracy. Wymaga to – zdaniem Rady - zniesienia barier na rynku pracy poprzez pomoc w skutecznym poszukiwaniu pracy, ułatwianie dostępu do szkoleń i stosowanie innych aktywnych środków na rynku pracy, zapewnienie opłacalności pracy, jak również usuwanie potencjalnych pułapek wynikających z bezrobocia, ubóstwa i braku aktywności. Szczególną uwagę należy zwrócić na wspieranie udziału w rynku pracy osób znajdujących się w trudnej sytuacji, w tym pracowników o niskich kwalifikacjach, również poprzez rozszerzanie usług socjalnych i ekonomii społecznej oraz rozwój nowych źródeł miejsc pracy w odpowiedzi na potrzeby społeczne. Szczególne znaczenie ma zwalczanie dyskryminacji, promowanie dostępu do zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz integracja imigrantów i mniejszości.

Wytyczne poruszają problem integracji osób najbardziej oddalonych od rynku pracy, zachęcając państwa członkowskie do wprowadzania zachęt do podjęcia pracy w uzupełnieniu środków zapobiegawczych i czynnych dotyczących rynku pracy, co ma obejmować wczesną identyfikację potrzeb, pomoc w szukaniu pracy oraz poradnictwo i szkolenia jako część spersonalizowanych planów działania, a także do zapewniania usług społecznych koniecznych dla wspierania włączania w rynek pracy osób w trudnej sytuacji oraz do działania na rzecz spójności społecznej i terytorialnej oraz eliminowania ubóstwa

Również w lutym 2005 r. Komisja przyjęła nową Agendę Społeczną określającą priorytety, którymi Unia Europejska powinna się kierować w obszarze unowocześnienia i rozwoju oraz do promowania spójności społecznej w ramach Strategii Lizbońskiej. Jednym z elementów nowej Agendy jest zwalczanie ubóstwa i promowanie inkluzji społecznej.

  1. Strategia Polityki Krajowej na lata 2007-2013

W przygotowywanej Strategii Rozwoju Kraju 2007 – 2015 uznano, iż tylko wzrost zatrudnienia może zmniejszyć zagrożenia napięciami i niespójnością społeczną. W Strategii na pięć priorytetów, trzy odnoszą się bezpośrednio do kwestii zatrudnienia i integracji społecznej:

Przewiduje się aktywizację środowisk lokalnych, zarówno budowanie publicznych służb społecznych, jak i rozwój sektora organizacji pozarządowych. Polityka integracji społecznej zależy w dużej mierze od inicjatyw obywatelskich, dialogu obywatelskiego, partycypacji społecznej. Warunki takie sprzyjają dynamicznemu rozwojowi usług społecznych prowadzących do integracji.

  1. Przeciw działanie ubóstwu i rozwarstwieniu społecznemu

W przeciwdziałaniu ubóstwu i wykluczeniu społecznemu istotne znaczenie mają instytucje należące do sektora publicznego oraz sektora pozarządowego. Sektor prywatny obecny jest w niektórych typach usług społecznych i raczej niedostępny dla osób ubogich.

Do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej należą:

Podstawową instytucją przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu w gminach są ośrodki pomocy społecznej. Do zadań ośrodków należy:

Zadania własne to przede wszystkim: udzielanie schronienia, posiłków i odzieży, przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych, pomoc rzeczowa, świadczenie usług opiekuńczych, pokrywanie wydatków leczniczych, pomoc dla poszkodowanych wyniku zdarzeń losowych, sprawienie pogrzebu. Główne zadania zlecone gminie to : przyznawanie i wypłacanie różnych rodzajów zasiłków, organizowanie i prowadzenie środowiskowych domów samopomocy, świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych, przysługujących na podstawie przepisów o ochronie zdrowia psychicznego, utworzenie i utrzymanie ośrodka pomocy społecznej.

Ośrodki pomocy społecznej są szczególnie obciążone na mocy ustawy o świadczeniach rodzinnych, ustawy o dodatkach mieszkaniowych oraz częściowo w związku z ustawą o systemie oświaty. Na poziomie gminnym realizowane są również zadania w zakresie ustawy o zatrudnieniu socjalnym, wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, przeciwdziałania przemocy w rodzinie, o przeciwdziałaniu narkomanii, o świadczeniach rodzinnych, zaliczce alimentacyjnej oraz niektóre zadania wynikające z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Do zadań samorządu powiatowego należą: budowa i utrzymanie ponadgminnych domów pomocy społecznej i kierowanie osób ubiegających sie o przyjęcie do nich, prowadzenie powiatowych centrów pomocy rodzinie, oferujących pomoc i poradnictwo rodzinne, organizowanie opieki w rodzinach zastępczych, pomoc w integracji ze środowiskiem wychowankom domów dziecka czy zakładów dla nieletnich, współpraca z organizacjami społecznymi w sprawie pomocy osobom niepełnosprawnym

Na poziomie powiatu funkcjonują Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie (PCPR), - realizujące zadania pomocy społecznej, które przekraczają zakres działania i możliwości gminy (rodziny w kryzysie; dzieci i młodzież pozbawiona opieki rodziców, rodziny zastępcze, osoby chore psychicznie, osoby niepełnosprawne, uchodźcy) oraz Powiatowe Urzędy Pracy zatrudniające 18,6 tysiąca pracowników realizujące zadania w zakresu rynku pracy. Obie instytucje powiatowe realizują zadania w zakresie niepełnosprawności.

Osoby bezrobotne mogą korzystać z następujących form aktywizacji zawodowej, przewidzianych przez ustawę z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001 ze zm.):

Zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania 

Do zadan realizowanych przez samorząd województwa należy: ocena stanu i efektywności pomocy społecznej oraz opracowywanie strategii rozwoju i wdrażania programów celowych slużacych realizacji zadań pomocy społecznej, prowadzenie szkół pracowników służb społecznych oraz szkolenia zawodowego kadr pomocy społecznej.

Głowne zadania wojewody to : sporządznie bilansu potrzeb i środków w zakresie pomocy społecznej we współpracy z gminami, powiatami i samorządami wojewódzkimi, ustalanie sposobu realizacji zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, merytoryczny nadzór nad wymaganym standardem usług świadczony przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej oraz odpowiednim poziomem kwalifikacji kadr.

Na poziomie województwa istnieją Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej (ROPS), realizujących zadania pomocy społecznej - do zadań, których należy między innymi opracowanie, aktualizowanie i realizacja strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej będącej integralną częścią strategii rozwoju województwa oraz Wojewódzkie Urzędy Pracy, które stanowią silny ośrodek kreowania działań dystrybucji funduszy europejskich. 

Aktualna koncepcja systemu zabezpieczenia społecznego spowodowała zmianę w podejściu do istoty pomocy społecznej. Dotyczy ona zarówno sfery materialnej, jak i nie materialnej, a w szczególności służy temu, aby korzystający z niej mogli samodzielnie przeciwstawiać się trudnością życiowym. Pomoc społeczna ma, z jednej strony dążyć do uaktywnienia i usamodzielnienia jednostki, aby własną pracą uzyskała podstawę bytu, a z drugiej ma polegać na aktywnej postawie w jej udzielaniu poprzez wyszukiwanie potrzeb i następnie dążeniu do jej zaspokajania, na zasadzie równości i godności korzystającego i świadczącego. Podkreśla się wagę właściwewgo wykorzystania własnych środków, możliwości i uprawnień jakimi dysponują osoby ubiegające się o pomoc społeczną. Przez środki i uprawnienia należy rozumieć z jednej strony sytuację materialną jednostki lub rodziny, z drugiej zaś umiejętności, kwalifikację, sprawność psychofizyczną, a także postawy prospołeczne najbliższego środowiska społecznego.

W gminach realizowane są programy współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz innymi uprawnionymi podmiotami, prowadzącymi działalność pożytku publicznego. Program ten jest wyrazem aktywnej i otwartej polityki wobec organizacji pozarządowych oraz podmiotów, o których mowa w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, polityki zmierzającej do zapewnienia im jak najlepszych możliwości do działania. Wzajemna współpraca oparta jest na dążeniach do: rozpoznawania potrzeb i diagnozowania problemów społecznych, wprowadzenia nowatorskich i bardziej efektywnych działań dzięki dobremu rozpoznaniu występujących potrzeb, integracji społecznej, w tym osób niepełnosprawnych, aktywizowania środowiska lokalnego przez inicjowanie przedsięwzięć o charakterze integracyjnym, twórczym lub rekreacyjnym, podejmowania działań mających na celu promowanie pozytywnych postaw społecznych oraz przeciwdziałanie patologiom społecznym.

  1. Tygodnik Nasza Polska, nr.31 , lipiec 2008.↩

  2. Badania CBOP opracowała Macieja FALKOWSKA (www.cbos.pl)↩

  3. Rezolucja Parlamentu Europejskiego w Strasburgu w sprawie ochrony socjalnej i integracji społecznej (2005/2097(INI)).↩


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
15 Europejski model społeczny
EUROPEJSKI MODEL SOCJALNY I OTWARTA KOORDYNACJA POLITYKI SPOŁECZNEJ Stanisława Golinowska(1)
Model społeczeństwa i państwa
Europejski model soc
Europejska Karta Spoleczna
Europejska Karta Spoleczna
Europejska Karta Społeczna Dz U 99 8 67
gospodarka spoleczna w UE pl, studia- politologia, europejska polityka społeczna
europejska polityka społeczna, polityka społeczna
europejska-karta-spoleczna, politologia
Europejski Fundusz Spoleczny - tematyka zajec dr Wrona, studia PSO I, Psychologia ogolna
Europejska Karta Społeczna, nauka, gospodarka
Europejskie Modele Społeczne 2
PROJEKTY SOCJALNE W RAMACH EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO, projekt socjalny

więcej podobnych podstron