„Europejski model socjalny i otwarta koordynacja polityki społecznej” Stanisława Golinowska
CZY ISTNIEJE EUROPEJSKI MODEL SOCJALNY?
O wspólnym modelu socjalnym można mówić w rożnych kategoriach:
Wspólne wartości
solidarność - solidaryzm o charakterze przymusowych składek (podatki/składki); wysoki poziom podatków w Europie; wysokie podatki jako hamulec w dynamizacji gospodarki i tworzenia miejsc pracy
Egalitaryzm - wyrównane dochody, ale tendencja do lekkiego wzrostu nierówności dochodowych; wysoka dostępność niekomercyjnych usług społecznych (szkolnictwo, zdrowie itp.)
Praktyka dialogu społecznego - negocjacje w układach dwu- trój - i wielostronnych; efekt doświadczeń hist.; instytucjonalne i proceduralne możliwości uczestnictwa zainteresowanych w podejmowaniu decyzji (wysokie koszty negocjacyjne i zawartych porozumień, stabilizacja Polit.; problemy z realnym funkcjonowaniem)
Podobieństwo instytucji państwa opiekuńczego
Trzy modele państwa opiekuńczego
Kraje Europy Północnej - uniwersalne zasady w przyznawaniu licznych świadczeń pieniężnych; powszechność i wysoki poziom usług opiekuńczych i edukacyjnych dla dzieci; rozwinięte świadczenia pieniężne oraz usługi dla starszych i niepełnosprawnych
Anglo - saksoński - relatywnie niższe wydatki społeczne; świadczeń społeczne o charakterze niezróżnicowanych obywatelskich świadczeń pieniężnych
Europy kontynentalnej - podstawowe świadczenia związane z udziałem w rynku pracy (prawo do ubezpieczenia społ.); przyznawanie różnego typu zasiłków; hojne świadczenia emerytalno - rentowe;
Wysoki poziom państwa opiekuńczego; wysokie wydatki społeczne;
Traktat Amsterdamski - nowe podejście do polityki pracy na skutek wysokich kosztów utrzymania grup z poza rynku pracy
Europa Środkowa i Wschodnia - rozbudowane państwo opiekuńcze realnego socjalizmu; obecnie model najbardziej zbliżony do modelu E. kontynentalnej; instytucja ubezpieczeń społ. - wysokie koszty pozapłacowe pracy dla pracodawcy; instytucja pomocy społecznej w oparciu o pawa obywatelskie i człowieka;
Podobny poziom życia
Wyrównany i wysoki poziom życia celem Wspólnoty
Społeczna spójność - social cohesion
Współczesne procesy prowadzą do tendencji odwrotnych; potrzeba elastyczności
Jak pogodzić spójność i elastyczność: trwały wzrost gospodarczy, nowa rola państwa, przeorientowanie welfare state, rola społ. obywatelskiego, możliwość kształcenia przez całe życie
Czy kraje UE stają się bardziej spójne? - wg badań postęp w zbliżaniu się jest powolny; wykorzystane wskaźniki: materialny poziom życia w PKB na osobę, poziom kształcenia, aktywność zawodowa, zakres wydatków społ. poziom infrastruktury, stan zdrowia, dostęp do opieki zdrow., warunki mieszkaniowe, zopatrzenie w energię, stan środowiska naturalnego;
3 fundusze strukturalne dla wyrównywania poziomu życia: Europejski Fundusz Socjalny, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej; specjalny Fundusz Spójności dla wyrównania poziomu w 4 najbiedniejszych krajach (później także nowych członków)
Inne: tradycje historyczne, zwyczaje, religia
EUROPEJSKI MODEL SOCJALNY JAKO CEL ZINTEGROWANEJ EUROPY
Wyzwania przed Europą: zmieniający się rynek pracy; zmiany na poziomie rodziny; starzejące się społ.;
Potrzeba zawarcia nowego kontraktu społecznego, który powinien zawierać:
Pakt w sprawie zatrudnienia
Zapobieganie bezrobociu, tworzenie nowych miejsc pracy
UE wzywa do mobilizacji, potrzebne działania szczegółowe na szczeblach krajowych
Wzrost zatrudnialności i umiejętności dostosowawczych
Tzw. ESZ - Europejska Strategia Zatrudnienia; 19 wytycznych m.in. wzrost zatrudnienia, rozwój przedsiębiorczości, równe szanse i równy dostęp, równiuprawnienie,
Otwarta koordynacja poprzez podstawowe wskaźniki wyznaczone przez UE
Edukacja
Podnoszenie kwalifikacji, gospodarka oparta na wiedzy; szanse dla mniej wykształconych starszych itp; kształcenie i dokształcanie;
Wyzwanie dla nowych członków i państw kandydujących;
Edukacja jako narzędzie do walki z ubóstwem i wykluczeniem społ.
Walka z ubóstwem i wykluczeniem społ.
Nacisk na integrację przez pracę - Wprowadzanie na rynek pracy ludności z niego wykluczonych - Konsekwencja i część strategii zatrudnienia
Przejście od pomocy biernej (świadczenia pieniężne) do aktywnej
Kosztowność programów tego typu
Inkluzja społ - proces wtórnej socjalizacji, odzyskiwania dla społeczeństwa jednostek i całych grup środowiskowych.
Cele UE: ułatwienie uczestnictwa w pracy i umożliwienie dostępu do zasobów, praw, dóbr i usług; zapobieganie ryzyku wykluczenia; pomoc najbardziej narażonym; mobilizowanie władz i instytucji do realizacji tych celów (Nicea 2000)
Nowa polityka rodzinna
Zmiana modelu rodziny - coraz większa rola kobiet na rynku pracy; mężczyzna nie jest już jedynym żywicielem rodziny; nowe formy rodziny (związki partnerskie); krótkotrwałość małżeństw;
Wsparcie dla godzenia życia zawodowego i rodzinnego
Niski przyrost naturalny, spadek dzietności;
Odpowiednie warunki rozwojowe dla dzieci - konkurencyjne w przyszłości
Dziedziczenie ubóstwa
Równy status kobiet i mężczyzn
Komercjalizacja tradycyjnych zadań kobiet - usługi wychowawcze, pomoc domowa itp.
Udział mężczyzn w realizacji funkcji tradycyjnie przypisanych kobiecie (prace domowe, wychowanie dzieci)
równouprawnienie w sferze pracy;
kobiety często lepiej wykształcone, niższe prace
kobiety w życiu Polit.
Cele UE: równy dostęp do edukacji, zdrowia, swobód Polit, regulacja antydyskryminacyjne; godzenie ról rodzicielskich i macierzyńskich z praćą zawodową
Nowy kontrakt płci - niepisana społeczno-kulturowa umowa określająca relacje kobiet i mężczyzn
Wciąż daleka droga przed krajami nowo przyjętymi
Zabezpieczenie starości
wydłużenie się długości życia - starzenie się społ. europ. - dochody i zdrowie
dwa cele: zabezpieczenie stabilnego finansowania emerytur w zgodzie z zasadami zrównoważonych finansów publicznych i zabezpieczenie odpowiedniego poziomu emerytur
brak możliwości podniesienia składek - obniży konkurencyjność gosp. i zmiejszaja motywacje do zatrudnienia
wpływ finansowania emerytur na budźet państwa - wzrost deficytu
wydłużenie fazy aktywności zawodowej i związane z tym kwestie; blokowanie miejsc dla młodych, wydłużenie kształcenia
kształtowanie zrównoważo0nych procesów demograficznych - proporcjonalne relacje miedzy ilością osó w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym; wspieranie dzietności
sprawiedliwe relacje między generacjami
OTWARTA KOORDYNACJA POLITYKI SPOŁECZNEJ
jeśli nastąpi zgoda co do celów społecznych, trzeba zadecydować o metodach ich osiągnięcia
początkowo sprawy socjalne w gestii państw; stopniowe zbliżanie się do rozwiązań unijnych na skutek różnych kwestii
metoda otwartej koordynacji (decyzja Lizbona 2001) - rodzaj zarządzania przez cele; 1. Wspólne wyznaczanie celów europejskiej polityki społ. na konkretne okresy; 2. Wskazywanie i/lub konstruowanie wskaźników społecznych, które będą określać cele w sposób wymierny oraz wskazywanie odniesień (BENCHMARKS), które pozwolą na wskazanie do czego należy dążyć 3. Przeniesienie ustaleń europejskich na poziom krajowy i dostosowanie ich do polityki narodowej i regionalnej 4. Systematyczna obserwacja i wspólna ocena realizacji ustalonych celów
brak specjalnych sankcji i zachęt (środków) do realizacji
wskaźniki społeczne
funkcje wskaźników
A. analiza procesów społecznych - celem analizy:
B. informowanie społ. o przebiegu procesów społ - rozwijanie świadomości obywatelskiej;
C. definiowanie i mierzenie celów społ;
D. ocena przebiegu realizacji założonych celów oraz skuteczności i efektywności ich realizacji - monitoring
wskaźniki syntetyczne - np. Human Development Index;
system wskaźników
wskaźniki społ. kluczowymi narzędziami w otwartej koordynacji - definiują polityczne cele w kategoriach pozwalających na ich mierzenie oraz wyznaczanie etapów ich osiągnięcia
tworzenie wskaźników:
wskaźniki pojedyncze: 1. identyfikacja istoty problemu oraz klarowna i akceptowalna interpretacja z normatywnego punkty widzenia 2. Oparty na solidnych podstawach statystycznych, a jego wartość powinna być systematycznie aktualizowana 3. Odzwierciedlający efektywną interwencję społeczną, nie podlegać manipulacji 4. Mierzalny w sposób umożliwiający porównania między krajami UE 5. Odpowiedni do bierzących sytuacji z możliwością dostosowywania do zmiany 6. Konstruowanie i uzyskanie danych nie powinno stanowić obciążenia dla krajów członkowskich, firm i instytucji unijnych
grupy wskaźników: 1. powinien uwzględniać wiele różnych przekrojów 2. Wskaźniki powinny być wzajemnie istotne, a waga jednego powinna być proporcjonalna do innych 3. Zestaw powinien być przejrzysty i w miarę możliwości dostępny dla obywateli UE
Benchmark
Odniesienia do dla definiowanych celów, wartości konstruowanych wskaźników, czy sposobów realizacji celów
Najczęściej benchmarkiem jest przykład dobrej praktyki wydobyty w wyniku wspólnej oceny realizacji programu
Wskazywanie kierunku skontekstualizowanego w danym kraju a nie tworzenie idealnych wzorów
Potrzebne jest twórcze myślenie i analiza krajowych uwarunkowań
Narodowe plany działania
Każy kraj buduje swój własny NAP Narodowy Plan Działanai
Włączenie rożnych aktorów mogących być pomocnymi przy realizacji celów
Nie przewiduje się sankcji (metoda otwartej koordynacji)
Warunkiem powodzenia akceptacja planów i samodzielna realizacja
Monitorowanie i wspólna ocena
Dokonywana corocznie
Możliwość wskazywanie uwag i rad przez KE
Brak sankcji
PODSUMOWANIE