Plan wykładu:

1) pojęcie polityki miejskiej

2) geneza powstawania obszarów problemowych w miastach

3) procesy i problemy żywiołowego rozlewania się miast

4) rewitalizacja miast

5) zrównoważony rozwój miast w dokumentach UE

6) rola miast i aglomeracji w polityce spójności UE

7) charakterystyka głównych trendów i zmian w rozwoju obszarów miejskich Polski

8) strategiczne wyzwania dla polskich miast i regionów w kontekście integracji europejskiej

Polityka - zespół działań zmierzających do osiągnięcia określonego celu.

Polityka miejska jest zaplanowaną działalnością władz lokalnych, ustaloną i prowadzoną we współpracy z innymi podmiotami realizującymi swe cele i zaspokajającymi swe potrzeby na terenie miasta. Jest działalnością zorganizowaną i celową. Prowadzić powinna do realizacji jasno określonych zadań przy użyciu metod i instrumentów możliwych do łatwej oceny z punktu widzenia ich racjonalności i efektywności. Realizacja zadań wynikających z polityki miejskiej służy jednocześnie realizacji celów władzy, która za tę politykę jest odpowiedzialna.

Wymiary polityki miejskiej:

1) organizacyjno-planistyczny - polityka prowadzić ma do realizacji celów ważnych z punktu widzenia rozwoju struktury jaką jest miasto. Główne cele tej polityki można pogrupować w następujący sposób:

a) dążenie do rozwoju bazy ekonomicznej miasta, wzrostu jego znaczenia jako ośrodka kultury oraz zapewnienie mu odpowiedniej rangi w systemie osadniczym

b) dążenie do stworzenia jak najlepszych warunków życia poszczególnym użytkownikom miasta

c) dążenie do sprawnego funkcjonowania infrastruktury i rozwoju gospodarki miejskiej

2) stricte polityczny - tłem podejmowanych działań jest intencja utrzymania bądź przejęcia władzy poprzez przygotowanie określonych strategii i planów rozwoju oraz metod ich realizacji

80% ludności Europy mieszka w miastach i poziom urbanizacji systematycznie rośnie. Miasta są nośnikami rozwoju gospodarczego. Dla sprawnego funkcjonowania i dynamicznego rozwoju państw i kontynentów niezbędny jest rozkwit miast. W strategii Europa 2020 polityka miejska zajmuje ważne miejsce.

Obszary miejskie odgrywają istotną rolę w osiąganiu strategii równoważonego rozwoju UE. Miasta są miejscem koncentracji wielu problemów związanych z ochroną środowiska, ale są również siłą napędową gospodarki.

Pojęcie zrównoważonego rozwoju miejskiego można zdefiniować jako wkład miast oraz aglomeracji we wzrost, innowację i spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną, co obejmuje rewitalizację miast, modernizację miejskiej infrastruktury transportowej i budynków mieszkalnych.

Współczesne problemy rozwoju miast:

* upadek gospodarczy

* degradacja przestrzenna

* problemy w sferze społecznej

Definicja kryzysu miast

Kryzys miast jest procesem lub szeregiem wzajemnie powiązanych procesów w wyniku których miasto lub jego część ulegają głębokiej degradacji ekonomicznej, powodującej znaczne zwiększenie bezrobocia, rozpad rodzin, wzrost przestępczości i pogarszanie się stanu zabudowy wskutek doprowadzenia do jej wyludnienia, opuszczenia bądź zniszczenia i zrujnowania.

- Wg D. Clarka - „zaludnienie [miast] zmniejsza się, baza przemysłowa kurczy i możliwości samorządności i autonomii słabną”

- symptomy i konsekwencje tego upadku są w centrum uwagi, analiz i komentarzy w lokalnych i narodowych mediach.

- pauperyzacja centrów miast, przestępczość, napięcia rasowe, rozruchy, bezrobocie i spadający poziom wszelkich usług są bardziej niż widocznymi, zatrważającymi wskaźnikami głęboko zakorzenionej deterioracji społecznej, politycznej i finansowej tkanki miasta (Majer, 2010)

Wielka Brytania

Największe nasilenie zjawisk kryzysowych w miastach miało miejsce w latach 70. i 80. Miastami szczególnie dotkniętymi kryzysem były: Glasgow, Liverpool, Birmingham, Manchester i wschodni Londyn. Cechy charakterystyczne:

* wyludnianie się miast

* koncentracja ubogich mniejszości w centrach

* spadek rynkowej wartości nieruchomości.

Miasta duże wyludniają się szybciej niż małe. Ludzie z miast uciekają na przedmieścia, wsie.

Europa Środkowa

* wyludnianie się miast - 40% miast powyżej 200tys. mieszkańców traci mieszkańców w takim tempie, że są określane jako europejskie centa kurczenia

* przyczyny: emigracja, suburbanizacja, demograficzne starzenie się miast i ujemny przyrost naturalny.

Łódź - ludność w 2003r.: 785tys; procentowy spadek liczby mieszkańców w 2030r.: -21%

Enklawy biedy

Rozrzucone przestrzenie wokół czy w pobliżu centrów miast

- są to kwartały ulic, gdzie co najmniej 30% mieszkańców można zakwalifikować jako osoby biedne

- w Łodzi są to głównie tereny zabudowane kamienicami czynszowymi o bardzo niskim standardzie, z których znaczna część pochodzi z przełomu wieku

- w 2005r. wśród gospodarstw domowych, w których skład wchodziła przynajmniej jedna osoba bezrobotna, stopa ubóstwa skrajnego wynosiła 27%, podczas gdy wśród gospodarstw domowych, w których nie było osób bezrobotnych, tylko ok. 9%.

Procesy i problemy suburbanizacji (Urban sprawl)

Fazy urbanizacji (rozwoju miat) wg Klaassen'a

1) urbanizacja

2) suburbanizacja

3) dezurbanizacja - głęboki kryzys miasta, centrum nie jest atrakcyjne do zamieszkania i ludzie w przyspieszony sposób uciekają na peryferia. Więcej osób mieszka na peryferiach niż w centrum

4) reurbanizacja - procesy odnowy miast są realizowane od ok. 30 lat i trudno jest ocenić, czy w wyniku reurbanizacji ludność w centrum wzrośnie do poziomu z urbanizacji lub suburbanizacji.

Obecnie polskie miasta są w fazie suburbanizacji lub dezurbanizacji

Czynniki dekoncentracji działalności produkcyjnej w mieście:

1) rozwój transportu (kolejowego, później samochodowego)

2) powstawanie obwodnic miast

3) upowszechnienie samochodów osobowych w społeczeństwie

4) powstawanie nowych technologii i organizacji produkcji

5)wzrost znaczenia transportu lotniczego

Przenoszenie fabryk z centrum na peryferia (gdy była kolej): niższe podatki, tania ziemia, na której można zbudować dowolnie dużą fabrykę, łatwiej zbudować bocznicę kolejową, ułatwiony dostęp do zakładów zarówno ludności miejskiej jak i wiejskiej. Masowy rozwój lotnictwa - lata 70. XXw.

Czynniki dekoncentracji miejsc zamieszkania ludności miast:

1) wzrost realnych dochodów ludności

2) zmniejszenie kosztów dojazdu do pracy

3) niekorzystne zjawiska w centralnych częściach miast:

a) zdekapitalizowana zabudowa mieszkaniowa

b) konflikty rasowe

4) wysokie podatki w centrum

5) wyższy poziom nauczania na peryferiach niż w centrum (w USA)

6) migracje pracowników w ślad za pracodawcami

7) polityka władz - po II wojnie światowej rząd USA wyszedł z założenia że narodowi coś się należy od rządu za straty związane z II wojną światową. Tę rekompensatą był program budowy domów jednorodzinnych - kredyty o niewielkim oprocentowaniu i niskich wymogach dochodowych, by jak najwięcej Amerykanów mogło zrealizować marzenia o domu z ogródkiem. Skutkowało to tym, że wyznaczano setki hektarów wolnych terenów na peryferiach miast, gdzie można było się budować. Powstawały setki identycznych domów z prefabrykatów. Na końcu w bardzo przystępnych cenach sprzedawano te domy na rynku.

Zużycie moralne budynku - budynek stary, który nie spełnia współczesnych standardów, np. w kamienicach z XIXw. nie ma toalet

Czynniki dekoncentracji handlu detalicznego:

1) podążanie handlu za lokalizacją konsumentów

2) upowszechnienie samochodów osobowych (powodujące możliwość lokalizacji dużych centrów handlowych za miastem w miejscach łatwo dostępnych dla dużej liczby samochodów)

3) wzrost liczebności mieszkańców i związany z tym wzrost popytu, co zachęca doi tworzenia nowych ośrodków handlu

Czynniki suburbanizacji biur, zarządów firm i innych instytucji biznesu:

1) postęp w zakresie komunikowania się (poczta elektroniczna i telekonferencje)

2) przenoszenie działań biurowych, związanych z obsługą central zarządów na peryferia, w centrum zostawały obiekty reprezentacyjne

Urban sprawl - niekontrolowane rozprzestrzenianie się miast. Jest to nieodpowiedzialny, źle zaplanowany rozwój, który prowadzi do degradacji terenów otwartych, potęguje ruch samochodowy, zagęszczenie w szkołach i wzrost podatków (wg Sierra Club)

Każda zmiana w sposobie użytkowania przestrzeni poza centralnym obszarem miasta, która prowadzi do częściowego rozproszenia budownictwa mieszkaniowego lub handlowego oraz jest nią każda zmiana, która wiąże się z utratą wolnej przestrzeni i gospodarstw rolnych, przyrody ożywionej, wartości przyrodniczych, krajobrazowych, ,kulturalnych i rekreacyjnych, która może skutkować podwyższonymi wydatkami publicznymi na infrastrukturę, instytucje publiczne lub transport i zmniejsza chęć inwestowania w starych centrach i przedmieściach miejskich (Urban Sprawl and Smart Growth Study Act)

Główne cechy obszarów objętych procesem ekspansji zabudowy miejskiej na obszary podmiejskie (Kalpan, Wheeler, Holloway, 2004):

1) luźna forma zabudowy mieszkaniowej - tereny ekspansji zabudowy mieszkaniowej na skraju miast odznaczają się stosunkowo niską gęstością zabudowy. Tereny te charakteryzują się również niskim poziomem koncentracji różnego rodzaju obiektów. Zabudowa jest niska, parterowa lub jednopiętrowa, o wyraźnym braku centrum.

2) brak ciągłości - często ten brak ciągłości zabudowy określa się terminem „leap frog” (żabi skok). Osiedla mieszkaniowe powstają wewnątrz terenów rolniczych i tworzą mozaikę nie przypominającą zwartego miasta - tereny zurbanizowane występują na przemian z rolniczymi lub leśnymi.

3) segregacja funkcjonalna lub homogeniczność - zabudowa podmiejska jest często postrzegana, w przypadku miast amerykańskich, jako niekończące się rzędy jednakowych lub bardzo podobnych jednorodzinnych domów stojących na nie ogrodzonych działkach z trawnikiem przed wejściem i garażem. Ten typ zabudowy jest wyraźnie oddzielony od terenów przyległych i ciągów handlowych, a poszczególne kwartały dzielą od siebie szerokie ulice.

Suburbanizacja pojawia się w trzech kontekstach przestrzennych (A. Lisowski, 2009):

1) wewnętrzna - wewnątrz granic administracyjnych miasta centralnego, na wolnych jeszcze terenach do zainwestowania

2) zewnętrzna bliższa - poza granicami miasta centralnego w obrębie tzw. strefy podmiejskiej cechującej się względną ciągłością przestrzenną zainwestowania

3) zewnętrzna dalsza - poza strefą podmiejską bliższą, z przewagą ekstensywnych form użytkowania ziemi i krajobrazowo przypominającej wieś.

Typy Urban sprawl (wg E. Litwińska 2008):

1) zagospodarowane w sposób ciągły suburbia na obrzeżach miast

2) liniowe pasma zabudowy wzdłuż tras dojazdowych

3) leżące w pewnej odległości od centrum zagospodarowanie rozproszone

Ewolucja Urban sprawl

Rozproszone mieszkalnictwo |dogęszczenie mieszkalnictwa oraz |wprowadzenie dalszych aktywności

lokalizacja usług

Konsekwencje Urban sprawl:

1) ekologiczne:

- wzrost konsumpcji energii (transport, ogrzewanie) i wody - nadmierna redukcja terenów rolniczych, leśnych - fragmentacja ekosystemów - wzrost siły powodzi

- wzrost zanieczyszczeń środowiska - chaotyczność procesu i irracjonalność układów przestrzennych - dewastacja krajobrazu, brzydota zabudowy

2) ekonomiczne:

- wzrost kosztów transportu i rozbudowy infrastruktury

- przeciążenie lokalnej infrastruktury

- wzrost uzależnienia od indywidualnego transportu

- spekulacja gruntami

- zmniejszenie zainteresowania inwestorów miastem centralnym

- korki uliczne

- wzrost podatków płaconych za usługi, policję, straż pożarną oraz infrastrukturę, nowe szkoły, drogi, wodociągi i oczyszczalnie

3) społeczne:

- zanik więzi społecznych

- społeczna segregacja

- konflikty ludności miejscowej i napływowej

- wzrost proporcji warstw marginalizowanych społecznie w mieście centralnym

- wydłużanie dojazdów co ogranicza czas poświęcony na pracę i życie rodzinne

Gentryfikacja - wysiedlenie ze starych kamienic dotychczasowych mieszkańców, wyremontowanie kamienic i zasiedlenie nowymi, bogatszymi mieszkańcami

Gettoizacja - występuje, gdy pojawiają się obszary miasta w których nasilone są obszary biedy

Sposoby ograniczana Urban sprawl

Wielka Brytania: koncepcja zielonych pierścieni Ebenezera Howarda z 1902r. (Miasta- ogrody jutra)

Idea właściwego przestrzennego rozwoju miasta jako:

1) miasta centralnego, nasyconego zielenią, o trwale ograniczonej przestrzennie wielkości

2) otoczonego terenami trwale otwartymi, odpowiedniej szerokości nazywanych zielonymi pierścieniami

3) miast mniejszych i średniej wielkości, kształtowanych na podobnych zasadach jak miasto centralne, położone tuż poza zielonym pierścieniem i tworzących łącznie z nim mi miastem centralnym wspólny funkcjonalnie organizm

W 1909r. ukazała się pierwsza współczesna ustawa o planowaniu przestrzennym. Upoważniała ona władze lokalne do sporządzania schematów planistycznych dla terenów, które znajdują się w stadium zabudowy lub są na taki cel planowane. W praktyce schematy owe dotyczyły głównie obrzeży miast i miały za zadanie zabezpieczenie odpowiednich warunków sanitarnych, ale także wygody i jakości życia. Ustawa po raz pierwszy wprowadzała obowiązek uzyskania pozwolenia na budowę.

W Polsce podobna ustawa została uchwalona w 1928r.

Problem rozlewania się miast dotyczył nie tylko Londyn, ale także i innych dużych brytyjskich miast.

1935r. - ustawa zakazująca zabudowy wzdłuż dróg wylotowych z miast, nazywanej „zabudową wstęgową” (Rbbon Development Act)

1938 - ustawa o zielonych pierścieniach (The Green Belt Act), która w praktyce dotyczyła wszystkich większych miast.

Plan rozwoju Londynu wyznaczał 4 strefy:

1) strefa najbardziej intensywnie zabudowana - centrum

2) strefa intensywnego wykorzystania, ale w mniejszym zakresie niż centrum, gdzie planuje się zagęścić zabudowę

3) strefa zielonego pierścienia - 8-16km szerokości

4) strefa małych miast i osiedli zakładanych na peryferiach

Celem planu było:

* powstrzymanie żywiołowego rozprzestrzeniania się Londynu

* pełniejsze (ale nie nadmierne) planowe wykorzystanie jego struktury przestrzennej wraz ze strukturą istniejących przedmieść

* trwałe zabezpieczenie większych obszarów zieleni wokół miasta wraz z klinami penetrującymi miasto

Zmiany w Polsce po 1989r.:

* rozpoczęła się szybka zabudowa przedmieść dużych miast, zwykle chaotyczna i bezstronna

* najszybciej urbanizują się obrzeża głównych dróg wyjazdowych i to w promieniu kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu kilometrów od granic administracyjnych miasta

* drugi czynnik rozpełzywania się miast dotyczy mody na budowę domów pod miastem lub drugich domów. powoduje to zawłaszczenie terenów przyrodniczo cennych. Dla podkreślenia atrakcyjności nowych lokalizacji reklamuje się bliskość parku narodowego, krajobrazowego czy rezerwatu przyrody

* narasta presja na zabudowę stref ochronnych wokół Kampinoskiego Parku Narodowego oraz w obrębie parków krajobrazowych - Mazowieckiego i Chojnowskiego

* następuje zawłaszczenie na wielką skalę terenów cennych przyrodniczo nad jeziorami. Strefy brzegowe są parcelowane na małe działki (nawet 300m²) i gęsto zabudowywane. Zawłaszczany jest też brzeg linii wodnej, gdyż ogrodzenia, wbrew prawu wodnemu doprowadzane są do samej wody.

* obserwuje się zabudowę terenów zagrożonych powodzią. Gminy mimo doskonałego rozpoznania tych terenów nadal wyznaczają je pod zabudowę

* rozpraszaniem zabudowy zainteresowane są prawie wszystkie podmioty: inwestor (budujący), sprzedający grunt i gmina, która jest zainteresowana wyższymi podatkami i dopłatami liczonymi od liczby mieszkańców

Możliwości ograniczania rozprzestrzeniania się miast w obecnych warunkach prawnych są niewielkie:

* za niewłaściwe należy uznać prawo do zabudowy na każdej działce posiadającej odpowiednio dużą powierzchnię, np. 1ha

* brak w polskim ustawodawstwie „ciszy urbanizacyjnej” - czyli kategorii obszarów nieprzewidzianych do zabudowy

Rewitalizacja

Definicje odnoszące się do procesów zachodzących w budynkach, budowlach, ich zespołach i strukturach urbanistycznych

Remonty - przywrócenie takiego stanu budynku lub zespołu zabudowy, jaki istniał na początku jego eksploatacji

Modernizacje - remonty uzupełnione wprowadzeniem nowych, lepszych, sprawniejszych lub nawet dodatkowych, podnoszących komfort wyposażenia

Rewaloryzacja - przywrócenie wartości, czyli remont lub modernizacja obiektów o szczególnej wartości zabytkowej - co wymaga przeważnie dodatkowych pracy budowlanych i realizacyjnych, mających na celu wyeksponowanie wartości zabytkowych lub kulturowych budynków czy zespołów architektonicznych

Rewitalizacja - pojęcie odnoszące się do kompleksowych akcji podejmowanych na obszarach miast, w szczególności dzielnicach starych i na obszarach wybranych wiążących działania poprzednio wymienione z działaniem zmierzającym do ożywienia społeczno-gospodarczego.

Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z 9.06.2010 w sprawie udzielenia pomocy na rewitalizację w ramach regionalnych programów operacyjnych:

Rewitalizacja - kompleksowy, skoordynowany, wieloletni, prowadzony na obszarze zdegradowanym proces przemian przestrzennych, technicznych, społecznych i ekonomicznych, inicjowany przez gminę w celu wyprowadzenia tego obszaru ze stanu kryzysowego, w szczególności poprzez nadanie mu nowej jakości funkcjonalnej i stworzenie warunków do jego rozwoju, w oparciu o charakterystyczne uwarunkowania endogeniczne

Wymiary rewitalizacji:

1) przestrzenny - odnowa, nadanie nowych funkcji, usprawnienie przestrzeni

2) gospodarczy - aktywizacja gospodarcza dla mieszkańców danego obszaru

3) społeczny - działania zmierzające do poprawy jakości życia w budynkach i wokół nich, poprawa bezpieczeństwa

4) kulturowy - wiązany z powstawaniem obiektów kulturalnych

Rodzaje rewitalizacji:

1) implantacyjna - polega na wprowadzaniu (dosłownie wszczepianiu) nowych funkcji i form przestrzennych do wybranego i zdefiniowanego fragmentu miasta, gdzie poprzednia funkcja uległa degradacji. Działania są wywoływane poprzez ustalenia, które podejmuje się poza samym obszarem, na wyższych szczeblach zarządzania przestrzenią. Tamże również zapada decyzja, na czym będzie polegało „poprawienie jakości” zdegradowanej przestrzeni i jaki będzie jej przyszły kształt. Istotną cechą modelu rewitalizacji implantacyjnej jest przyjęcie założenia, że użytkownikami „nowej”, ulepszonej jakościowo przestrzeni staną się nowi ludzie, przybysze, natomiast lokalni mieszkańcy, którzy już tutaj żyją skorzystają ze zmian pośrednio: przez pojawienie się nowych usług, których mogą być odbiorcami, czy też zaistnienie przede wszystkim lepszego i ciekawszego miejsca w kategoriach estetyki krajobrazu miejskiego.

2) integracyjna - jej podstawową odmiennością staje się włączenie w proces przekształceń funkcjonalnych i przestrzennych lokalnych społeczności, dzięki działaniom umożliwiającym bezpośrednio poprawę jakości ich życia. Wprowadzenie nowych funkcji i nowych inwestycji powinno tworzyć nowe miejsca pracy również dla obecnych mieszkańców, umożliwiać im zdobycie nowych kwalifikacji pozwalających na zatrudnienie. W kontekście przestrzennym nowe struktury powinny tworzyć tzw. kontinuum przestrzenno-architektoniczne, które zacierałoby ostre granice wyraźnie identyfikujące w terenie bariery między „starym” a „nowym”.

Obszary zdegradowane:

1) obszary miejskie - ograniczony rozwój mieszkalnictwa ( w centrum miasta) i innych terenów miejskich

2) obszary poprzemysłowe - opuszczone tereny poprzemysłowe, tereny kolejowe

3) obszary powojskowe - koszary, szpitale wojskowe, magazyny, lotniska, porty

4) blokowiska

Cechy i problemy degradacji i rewitalizacji starych dzielnic mieszkaniowych:

1) degradacja w sferze przestrzennej:

a) zdegradowana substancja

b) brak lub niedorozwój funkcji handlowych

2) degradacja w sferze społecznej:

a) emigracja zamożniejszych grup społecznych

b) ubóstwo, proces starzenia się społeczeństwa, spadek liczby mieszkańców, patologie społeczne, wykluczenie społeczne, wzrost niebezpieczeństwa publicznego, gorsze warunki życia, dostęp do usług społecznych

3) degradacja w sferze ekonomicznej

a) brak dynamiki gospodarczej b) brak atrakcyjności inwestycyjnej

Rezultat

Odbudowa wizerunku miasta --> inwestycje --> spirala do góry dla społecznego i gospodarczego rozwoju

Bariery rewitalizacji starych dzielnic miejskich w Polsce

1) bariery prawne - brak regulacji części zagadnień konstytuujących rewitalizację, potrzeba modyfikacji pewnych zakresów regulacji celem usprawnienia rewitalizacji

2) brak doświadczeń i umiejętności w tworzeniu kompleksowych programów odnowy

3) bariery finansowe polegające przede wszystkim na braku wsparcia rewitalizacji ze środków publicznych na poziomie państwa

Rewitalizacja terenów poprzemysłowych (w tym pokolejowe i portowe)

Tereny poprzemysłowe możemy zróżnicować pod względem:

1) dawnej funkcji: są to zarówno tereny przemysłu ciężkiego, jak i lekkiego, fabryki wyrobów spożywczych, zakłady energetyczne

2) lokalizacji: mieszczą się w centrach miast lub na peryferiach, w dzielnicach przemysłowych lub w dzielnicach wielofunkcyjnych

3) wielkości i proporcji przestrzeni przeznaczonej pod zabudowę: można odróżnić nieużytki poprzemysłowe "małe", które składają się z jednego lub kilku budynków na ograniczonym terenie, od nieużytków "dużych", na terenie których budynki są mniej znaczące od infrastruktury (kopalnie, huty, rafinerie, elektrownie)

4) rodzaju zabudowy: obiekty różnią się pod względem przeznaczenia, jakości i daty budowy, są to zarówno wielkie hale jednokondygnacyjne, budynki nieprodukcyjne, zbiorniki

5) infrastruktury (podstawowa infrastruktura, kompletne uzbrojenie, infrastruktura specjalistyczna)

6) czasu, podczas którego nie były użytkowane, ma on między innymi wpływ na stan zabudowy i infrastruktury

Konsekwencje powstawania ugorów poprzemysłowych w:

1) sferze gospodarczej - wzrost bezrobocia, osłabienie gospodarki lokalnej oraz negatywny wpływ nieużytków na atrakcyjność miast dla inwestorów. Zamknięcie zakładów powoduje również spadek dochodów gmin i w konsekwencji zmniejszenie środków do prowadzenia inwestycji

2) sferze społecznej - skutki społeczne wiążą się przede wszystkim z utratą miejsc pracy i brakiem odtworzenia nowej oferty zatrudnienia na miejscu dawnego zakładu

- wzrost bezrobocia powoduje zubożenie społeczeństwa, spada również poziom usług i infrastruktury socjalnej, gdy ta była utrzymywana przez zakład pracy

3) sferze przestrzennej i ekologicznej

- zamknięcie zakładów przemysłowych wpływa na zmianę układu funkcjonalnego gdyż znikają zrzeszenie dzielnice przemysłowe

- duże zamknięte obszary poprzemysłowe w centrach miast wpływają negatywnie na strukturę przestrzenną gdyż powodują jej rozdrobnienie

- degradacja substancji jest spowodowana różnymi praktykami stosowanymi podczas likwidacji zakładu, brakiem wytrzymałości instalacji na długi okres nie użytkowania oraz wandalizmem i kradzieżą

Przeszkody rewitalizacji.

Charakterystyki terenów poprzemysłowych mogą stanowić barierę ich rewitalizacji:

- powierzchnia terenu (i jego charakterystyki topograficzne): zbyt duże tereny stawiają problem dla znalezienia inwestora

- cechy, stan i jakość zabudowy: mogą okazać się zarówno atutem terenu (wartość architektoniczna, duża ilość potencjalnych zastosowań) jak i wadą (ograniczona ilość potencjalnych zastosowań, zły stan techniczny wymagający większych nakładów finansowych)

- charakterystyka i stanowiące istniejącej infrastruktury

- lokalizacja: dostęp, wizerunek obszaru, na którym się znajduje teren

- zanieczyszczenie terenu: wysokie koszty odkażenia oraz trudności przy przeprowadzaniu rekultywacji (wynikające z czynników technicznych lub z barier legislacyjnych) mogą stanowić barierę dla potencjalnego inwestora

- stan prawno-własnościowy: nieuregulowany stan własnościowy lub obciążenia hipoteczne stanowiące poważną barierę rewitalizacji jak również ograniczenia konserwatorskie

Polityka miejska w dokumentach Unii Europejskiej

Zielona Karta Środowiska Miejskiego z 1990r.

Stwierdza m.in., że w nadchodzących latach największe nakłady w planowaniu i finansowaniu będą poświęcone dwóm wyzwaniom: ugorom miejskim i żywiołowemu rozprzestrzenianiu się miast. Drogą dla poprawienia środowiska miejskiego jest tworzenie oraz odtwarzanie miast i miasteczek, które oferują atrakcyjne środowisko dla swoich mieszkańców, a także ulepszenie przestrzeni terenów miejskich.

Konferencja Ministrów odpowiedzialnych za Planowanie Przestrzenne/Regionalne, Oslo, 1994r. Pt Strategia zrównoważonego wzorca rozwoju miejskich obszarów w Europie, określiła problemy środowiskowe:

- od wywołanych produkcją do związanych z konsumpcją

- od emisji skoncentrowanych w niewielu dużych źródłach

- od emisji z wielu rozproszonych źródeł (np. transport)

- od percepcji szkód środowiskowych jako problemów lokalnych do rosnącej świadomości o globalnych i międzynarodowych skutkach (np. kumulacji gazów w atmosferze)

Karta miast europejskich na rzecz ekorozwoju tzw. Karta z Aalborga, 1994, zalecała m.in.:

- w zakresie gospodarki miejskiej inwestowanie w ochronę istniejących zasobów środowiska

- obniżenie obecnego poziomu zużycia energii nieodnawialnej

- zakładanie parków w miastach w celu odciążenia lasów naturalnych

- konstruowanie energooszczędnych budynków

- tworzenie przyjaznego środowisku systemu transportu miejskiego

- zapobieganie sytuacjom, w których miasta zabudowywują otaczające je tereny wiejskie

Jest to czysta deklaracja, nikt nikogo nie rozlicza z jej realizacji

Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego na rzecz trwałego i zrównoważonego rozwoju obszaru Unii Europejskiej z 1999r.

Za podstawowe problemy rozwoju miast uznano:

- kontrolę powiększania się obszarów miast poprzez realizację koncepcji miasta zwartego

- przemieszanie funkcji i grup społecznych

- właściwe zarządzanie ekosystemem miejskim, uwzględniające oszczędną gospodarkę zasobami

- zapewnienie lepszej dostępności za pomocą różnych środków transportu, efektywnych i przyjaznych dla środowiska

- kształtowanie i ochronę środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturalnego

Miejskie Projekty Pilotażowe (1989-1999) były pierwszym projektem polityki regionalnej skierowanym bezpośrednio do miast, na które przewidziano środki

Faza I miejskich projektów pilotażowych

W okresie 1990-1993 w 11 państwach rozpoczęto 33 miejskie projekty pilotażowe. W pewnej formie miejskie projekty pilotażowe służyły rozwiązaniu zróżnicowanych problemów miejskich, najczęściej poprzez kompleksową i zintegrowaną strategię lokalną mającą na celu generowanie inwestycji publicznych i prywatnych. Miejskie programy pilotażowe miały służyć rozwiązaniu problemów społecznych, gospodarczych, związanych z planowaniem przestrzennym, zaniedbanych zabytkowych obszarów miejskich, słabego powiązania pomiędzy badaniami a rozwojem oraz wsparciu małych i średnich przedsiębiorstw, a także zagospodarowaniu terenów typu brownfield. Całkowity planowany budżet projektów był określony na 204mln ECU. Dwa pierwsze projekty, w Londynie i Marsylii zaczęły się w 1990r. Lista projektów szybko zwiększyła się do 24 projektów, począwszy od 1991 i 1992r., a kolejne transze siedmiu projektów rozpoczęły się w 1993r.

Faza II Projekty pilotażowe miejskie

Po sukcesie pierwszej fazy Komisja Europejska ogłosiła zaproszenie do składania wniosków dotyczących nowych projektów miejskich pilotażowych, w wyniku czego napłynęły 503 wnioski z 14 państw członkowskich. Ta runda miejskich projektów pilotażowych rozwiązuje szereg problemów miejskich takich jak np.: korki uliczne, gospodarka odpadami, opuszczone budynki i upadkiem gospodarczym. Projekty skłaniają do wysoce zintegrowanego podejścia: proponowane strategie łączą twardą infrastrukturę z ekologicznymi, społecznymi i ekonomicznymi środkami wsparcia w próbę promowania zrównoważonego rozwoju i promocji jakości życia.

Największy wpływ na rozwój obszarów miejskich na poziomie wspólnotowym miały dwie edycje Inicjatywy Wspólnotowej URBAN

Inicjatywa Wspólnotowa URBAN I - Celem pierwszej edycji inicjatywy Wspólnotowej URBAN (1994-1999) było wspieranie zintegrowanego rozwoju zdegradowanych obszarów miejskich. Nacisk położony był na wsparcie innowacyjnych modeli rozwoju gospodarczego i społecznego oraz rewitalizację miast. Starano się przeciwdziałać takim problemom jak izolacja fizyczna dzielnic zdegradowanych, ubóstwo, czy wykluczenie społeczne ich mieszkańców.

URBAN II 2000-2006 to program pomocy bezzwrotnej ze strony Unii Europejskiej dla określonych jednostek. W programie tym władze lokalne, organizacje pozarządowe lub przedsiębiorcy składają projekty związane z rewitalizacją gospodarczą społeczną miast Unii Europejskiej liczących co najmniej 100tys. mieszkańców. Strefy miejskie ubiegające się o pomoc z programu URBAN II muszą spełniać co najmniej 3 warunki z niżej wymienionych:

- wysoka stopa bezrobocia - mała aktywność ekonomiczna, wysoki stopień z biedy - konieczność rekonwersji wynikającej z trudności ekonomicznych i socjalnych

- duża liczba imigrantów, mniejszości etnicznych - niska stopa edukacji - wysoka przestępczość - zdegradowane środowisko

Program jest w całości finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Na jego realizację w latach 2000-2006 przeznaczono 700mln€. Za pośrednictwem tej inicjatywy wspólnotowej realizowane są następujące zadania:

- renowacja budynków

- inicjatywy lokalne, tworzenie miejsc pracy związanych z kulturą, usługami dla ludności oraz ochroną środowiska

- wspomożenie programów edukacyjnych i szkoleń zawodowych dla ludzi odrzuconych i defaworyzowanych przez społeczeństwo

- rozwój przyjaznych dla środowiska sieci komunikacji miejskiej

Nowa Karta Ateńska z 2003r. uchwalona przez Europejską Radę Urbanistów, postulowała:

- rehabilitację tych fragmentów tkanki miasta, które uległy degradacji lub były zaplanowane w oderwaniu od potrzeb człowieka

- ochronę przez planowanie wszystkich znaczących elementów przyrody i dziedzictwa kulturowego oraz ochronę i rozszerzanie sieci terenów otwartych

- działania ułatwiające osobiste kontakty mieszkańców oraz zwiększające im możliwości rekreacji i rozrywki

- działania zapewniające indywidualne i zbiorowe poczucie bezpieczeństwa, które stanowi podstawowy wymóg dobrego życia w mieście

- wysiłki zmierzające do tworzenia unikalnego krajobrazu miejskiego wyrażającego jego „genius loci” (duch miasta) i uwydatniającego jego charakter

Komunikat Komisji „W Stronę strategii tematycznej dla środowiska miejskiego” z 2006r.

Tematami priorytetowymi poruszanymi w Strategii jest zarządzanie miastem, transportem miejskim, oraz budownictwo i projektowanie na terenach zurbanizowanych. W założeniach Strategia miała możliwość powstawanie lokalnych inicjatyw opartych na najlepszych praktykach, przy pozostawieniu lokalnym decydentom wyboru rozwiązań i celów. Miasto stołeczne i aglomeracje liczące ponad 100tys. mieszkańców miały przyjąć plan zagospodarowania miejskiego środowiska przyrodniczego w celu jego równoważenia i wprowadzić system zarządzania nim.

Gminy miejskie powinny wdrażać plan zarządzania środowiskiem przyrodniczym, który dotyczyłby takich problemów jak:

- zużycie energii - emisji gazów cieplarnianych - zużycia i oczyszczania wody - odpadów, hałasu - jakości powietrza, przyrody i różnorodności biologicznej

- transportu i ruchliwości - projektowania i budowy zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego - kwestii zdrowotnych - generalnie jakości życia

Przykład dzielnica Hommersby w Sztokholmie.

W planowaniu przestrzennym preferuje się wizję osiedli o dużym zagęszczeniu, mieszanym użytkowaniu, z powtórnym wykorzystaniem terenów zdegradowanych, pustych obiektów oraz planowanego rozwoju terenów zurbanizowanych, a nie niekontrolowane rozprzestrzenianie się miast, np. w Wiedniu.

URBACT II to jeden z programów celu 3 polityki spójności „Europejska Współpraca Terytorialna”

Program służy ułatwianiu i finansowaniu wymiany doświadczeń i wzajemnemu uczeniu się przez miasta europejskie poprzez organizowanie sieci tematycznych lub grup roboczych.

Główną ideą programu URBACT II jest organizowanie sieci współpracy miast europejskich w celu zapewnienia zrównoważonego i zintegrowanego rozwoju miast w Europie.

Cele szczegółowe:

1) ułatwianie wymiany doświadczeń między władzami lokalnymi i regionalnymi w zakresie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich

2) szerokie rozpowszechnianie doświadczeń i przykładów dobrych praktyk zgromadzonych przez miasta

3) pomoc decydentom i praktykom w miastach, w określeniu planów działań zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, które mogą być wybrane do programów funduszy strukturalnych

24-25 maja 2007r. przyjęto „Agendę Terytorialną Unii Europejskiej” oraz tzw. „Kartę Lipską na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich”

„Karta” zawierała 2 zalecenia:

1) wykorzystanie na większą skalę zintegrowanego podejścia do polityki rozwoju miejskiego

- miasta europejskie powinny rozważyć opracowanie programów zintegrowanego rozwoju dla miasta jako całości

- tworzenie i zapewnianie przestrzeni publicznej wysokiej jakości

- modernizacja sieci infrastruktury i poprawa wydajności energetycznej

- aktywna polityka innowacyjna i edukacyjna

2) drugie zalecenie dotyczyło najuboższych dzielnic. Podkreślono rangę polityki integracji społecznej. Szczególnie ważne dla tych dzielnic jest:

- podnoszenie jakości środowiska fizycznego

- wzmocnienie gospodarki lokalnej i lokalnej polityki rynku pracy

- aktywnej polityki edukacji i szkoleń dla dzieci i młodzieży

- promowanie sprawnego i korzystnego cenowo transportu miejskiego

Stanowisko Ministrów UE ds. rozwoju miast z Marsylii 25.11.2008r.

Ministrowie zobowiązali się przede wszystkim do stworzenia Ram Referencyjnych Miasta Zrównoważonego

Ramy Referencyjne Miasta Zrównoważonego (RRMZ) mają być narzędziem, które umożliwi operacyjne wdrożenie założeń Karty Lipskiej. Uzgodniono, że Ramy Referencyjne muszą uwzględniać specyfikę poszczególnych krajów UE i nie powinny mieć charakteru wiążącego. Narzędzie powinno mieć formę zestawu pytań, które sprawdzałyby na ile polityka rozwoju miasta uwzględnia założenia rozwoju zrównoważonego. Powinno stać się podstawą lokalnej debaty i dialogu pomiędzy wszystkimi interesariuszami rozwoju miasta: władzami lokalnymi, przedsiębiorcami, stowarzyszeniami zawodowymi, społecznościami naukowymi i organizacjami pozarządowymi oraz mieszkańcami.

Nieformalne spotkanie ministrów w Toledo w sprawie rozwoju obszarów miejskich, Deklaracja z Toledo, 22.06.201r.

W deklaracji tej postulowano:

1) podjęcie wyzwań związanych z obszarami miejskimi oraz wdrażanie strategii Europa 2020

2) wsparcie dla kontynuowania procesu marsylskiego i wdrażania europejskich ram odniesienia miasta zrównoważonego

3) potrzebę konsolidacji w przyszłości europejskiego programu prac dotyczącej polityki rozwoju miast

Projekty URBACT będą mogły być realizowane na tematy zgrupowane wokół 2 priorytetów:

Priorytet 1 miasta motory wzrostu i miejsc pracy

Priorytet 2 atrakcyjne i spójne miasta

ZALICZENIE: pytania otwarte (chyba 3), testowe jedno i wielokrotnego wyboru. Pytania otwarte:

Zmiany w Polsce po 1989r.

Cele szczegółowe URBACT II

Definicja rewitalizacji

Testowe - łatwe

Miasto i region w warunkach integracji europejskiej - konwersatorium ze specjalności - dr Cezary Brzeziński

9

---