Przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej
Zmiana ustroju gospodarczego w Polsce po 1989 r. stała się impulsem do podejmowania działalności gospodarczej na własny rachunek, co przełożyło się na dynamiczny wzrost liczby przedsiębiorstw. W 1993 r. było zarejestrowanych ponad 1882 tys. podmiotów gospodarczych, a w 2004 r. ich liczba wynosiła 3586 tys., tj. prawie dwukrotnie więcej. Blisko 77% z nich (2760 tys.) to firmy jednoosobowe, działające głównie w sektorze usługowym. Celem działalności każdego przedsiębiorstwa jest zysk. Wynika on z wielu działań - trafnego wyboru rodzaju działalności, odpowiedniej wielkości i struktury produkcji, doboru nowoczesnych metod wytwarzania oraz dobrego zarządzania firmą. Osiąganie zysku ma szczególne znaczenie w przedsiębiorstwach rozpoczynających działalność gospodarczą. Przeważnie mają one niewielkie środki finansowe i w związku z tym nie mogą pozwolić sobie na straty, które grożą upadkiem firmy. W dużych przedsiębiorstwach z tradycjami zysk w strategii rozwoju jest ważny, lecz nie ma aż takiego znaczenia. Firmy te są przeważnie bogate i nie grozi im upadek z powodu przejściowych trudności finansowych - dbają przede wszystkim o dobrą opinię, jakość i nowoczesność wyrobów oraz budowanie swojej marki. Ich zysk jest wynikiem długotrwałej, ściśle zaplanowanej strategii. Zysk ma niewielkie znaczenie w przedsiębiorstwach publicznych i samorządowych, ponieważ zostały one powołane do realizacji celów społecznych. Do prowadzenia działalności gospodarczej niezbędna jest współpraca z innymi firmami. Mając pomysł na własną działalność, należy zapoznać się z rodzajami przedsiębiorstw istniejących na rynku oraz przemyśleć formy współpracy z nimi. Ważna jest orientacja w ich strukturze organizacyjnej, strukturze produkcji, sposobach zarządzania i możliwościach finansowych. Dobór odpowiednich partnerów do współpracy to jeden z warunków powodzenia własnej firmy.
Gospodarka każdego kraju składa się z wielu podmiotów. Sąi to m.in.: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe, instytucje finansowe, szkoły, wyższe uczelnie, administracja państwowa i samorządowa.
Podmioty w gospodarce rynkowej powiązane są ze sobą różnymi relacjami kształtowanymi przez popyt i podaż. Umożliwia to powstawanie związków i współzależności np. pomiędzy producentami wyrobów a odbiorcami, gospodarstwami domowymi a instytucjami finansowymi. Relacja miedzy popytem a po zależy w największym stopniu od ilości pieniądza na rynku. Jego ilość zależy z kolei od wysokości płac w przedsiębiorstwach, zakresu i wysokości świadczeń socjalnych, wielkości udzielanych kredytów.
Najważniejszym czynnikiem kształtującym relacje pomiędzy popytem a podażą jest cena. W przeważającej liczbie przypadków popyt zmienia się w przeciwnym kierunku do zmiany cen. Gdy ceny towarów spadają, ludzie kupują więcej i popyt rośnie. Gdy ceny towarów rosną/ cześć konsumentów ogranicza swoje spożycie lub całkowicie rezygnuje z zakupów - w rezultacie popyt spada.
Zmiany gospodarcze w Polsce
Spożycie indywidualne w gospodarstwach domowych - obejmuje wydatki ludności na zakup produktów i usług w cenach detalicznych, wartość spożycia produktów rolnych pochodzących z własnej produkcji (w cenach skupu tych produktów) oraz wartość usług mieszkaniowych i czynszów.
Spożycie ogólne - obejmuje wydatki zbiorowe (np. finansowanie komunikacji zbiorowej, służby zdrowia, oświaty, policji, wojska), których rozdzielaniem zajmują się urzędy państwowe i instytucje społeczne.
Wskazuje to na powolne upodabnianie się polskiej gospodarki do nowoczesnej gospodarki państw Europy Zachodniej. W krajach wysoko rozwiniętych decydującą rolę w strukturze zatrudnienia odgrywają usługi. Udział zatrudnionych w tym sektorze gospodarki jest jednym ze wskaźników zamożności społeczeństwa.
Widoczne są także zmiany w strukturze produkcji przemysłowej. Wzrasta w niej udział wyrobów produkowanych z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, np. samochodów osobowych, telewizorów, telefonów, systemów komputerowych. Spada wydobycie surowców, ograniczana jest produkcja tradycyjnych gałęzi przemysłu (np. hutnictwa). Wzrost udziału nowoczesnych gałęzi przemysłu w produkcji przyczynia się do wzrostu PKB i unowocześniania polskiej gospodarki.
Przejawem zmian funkcjonowania polskiej gospodarki jest także otwarcie na świat. Swoboda importu i eksportu skutkuje dynamicznym rozwojem wymiany handlowej. Naszymi głównymi w niej partnerami stały się kraje Europy Zachodniej.
Siła nabywcza pieniądza (walut) - wskaźnik ilości dóbr, które można nabyć za jednostkę pieniężną.
Stopa bezrobocia - odsetek (%) siły roboczej, która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako chcąca pracować.
Ocena zmian kierunków wymiany handlowej nie jest Jednoznaczna ponieważ wiele polskich produktów i usług można sprzedawać tylko na rynku wschodnim.
Ogromną rolę w unowocześnianiu gospodarki, odgrywa proces restrukturyzacji (obejmujący restrukturyzację zatrudnienia, majątkową, finansową, oraz organizacyjną). Polega on m.in. na wprowadzaniu nowoczesnych technologii i unowocześniania produkcji, zwiększaniu udziału w strukturze produkcji wyrobów zaliczanych do środków konsumpcji (np. przetwórstwa żywności, produkcji sprzętu gospodarstwa domowego, wyposażenia mieszkań, biur, urzędów itp.). Restrukturyzacja ma także wymiar przestrzenny. Wybór lokalizacji związany jest z poziomem zagospodarowania regionów (np. poziomem rozwoju transportu drogowego, kolejowego, łączności, budownictwa mieszkaniowego).
W ramach restrukturyzacji przekształcana jest struktura gałęzi przemysłu. W okresie gospodarki socjalistycznej na wielką skalę rozwijano górnictwo węgla kamiennego i brunatnego, wydobycie siarki, miedzi, surowców skalnych, hutnictwo żelaza, metali kolorowych, koksownictwo. Zaniedbana rozwój nowoczesnych gałęzi przemysłu, np. samochodowego czy elektronicznego, które są miernikiem współczesnej gospodarki. Dominowały duże przedsiębiorstwa, umiejscowione w niewielu okręgach przemysłowych, co prowadziło do monopolizacji produkcji (jeden producent). Koncentracja przemysłu na wybranych obszarach spowodowała: znaczne różnice w poziomie uprzemysłowienia poszczególnych regionów kraju.
W ramach restrukturyzacji rozpoczęto demonopolizację gospodarki, czyli ograniczanie dominującej roli pojedynczych przedsiębiorstw. W tym celu Sejm RP w 1990 r. uchwalił ustawę, która nakazuje rozdzielanie dużych przedsiębiorstw samodzielnie działających na rynku, tworząc tym samym sprzyjające warunki wolnej konkurencji.
Celem przemian własnościowych jest m.in. zwiększenie efektywności gospodarowania oraz poprawa konkurencyjności polskiej gospodarki. Ma do tego prowadzić zmiana struktury własnościowej i zmniejszenie znaczenia dużych firm państwowych (kopalń, hut).
Prywatyzacja ma na celu m.in. uwolnienie działalności gospodarczej od bezpośredniego nadzoru państwa. W prywatyzowanych przedsiębiorstwach dość szybko następuje wzrost wydajności pracy dzięki jej lepszej organizacji. Obniżają się koszty produkcji, jest ona dostosowywana do potrzeb rynku.
W gospodarce rynkowej wszyscy są równi wobec prawa, mają swobodę w wyborze rodzaju i miejsca działalności gospodarczej.
Ważny udział w tym procesie ma napływ zagranicznego kapitału oraz związany z nim wzrost inwestycji proedukacyjnych i usługowych. W wielu gałęziach przemysłu np. samochodowym, poligraficznym, farmaceutyczny spożywczym, są wdrażane nowoczesne technologie i nowoczesna organizacja produkcji.
Oprócz procesu prywatyzacji następuje reprywatyzacja. Polega ona na przekazywaniu dawnym właścicielom, ich spadkobiercom, organizacjom społecznymi religijnym majątku, który został znacjonalizowany w PRL z naruszeniem prawa. Ze względu na brak jednoznacznych rozstrzygnięć prawnych (dotyczący ustalenia kryteriów i zasad zwrotu mienia) proces teł| do chwili obecnej rodzi wiele sporów i emocji.
Przełom gospodarczy w Polsce
Upadek komunizmu i rozpad ZSRR umożliwiły byłym państwom socjalistycznym nawiązanie współpracy gospodarczej z Unią Europejską. W 1999 r. Polska, Czechy i Węgry zostały przyjęte do układu wojskowego - Paktu Północnoatlantyckiego (NATO).
Rok 1989 jest w Polsce datą wyznaczającą przełom polityczny i gospodarczy. Rozpoczęło się przechodzenie od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej. Przekształcanie systemu gospodarczego wymaga wielu lat, ogromnych nakładów finansowych, właściwie przygotowanego programu konsekwentnie realizowanego przez rząd oraz przychylności ze strony społeczeństwa.
Wiąże się z wieloma działaniami, m.in.:
z likwidacją udziału państwa w regulacji cen wyrobów i usług,
z reformą systemu bankowego i ubezpieczeniowego,
z przekształceniami własnościowymi (prywatyzacją części majątku narodowego i reprywatyzacją nieprawnie zabranego wcześniej majątku prywatnego),
z restrukturyzacją gospodarki (unowocześnieniem produkcji i zapewnieniem konkurencyjności polskich wyrobów na rynkach światowych).
Reforma systemu bankowego polega na umocnieniu pozycji Narodowego Banku Polskiego (NBP) i jego funkcji jako centralnego banku państwa, tworzeniu nowych banków niepaństwowych, sprzedaży banków państwowych. Konieczność tych działań wynika z tego, że ukształtowany w gospodarce socjalistycznej system bankowy nie pasował do gospodarki rynkowej.
Równolegle z reforma systemu bankowego rozpoczęto przemiany własnościowe. Polegają one na sprzedaży własności państwowej, np. zakładów przemysłowych, sklepów, banków, ziemi po zlikwidowanych Państwowych Gospodarstwach Rolnych (PGR-ach), oraz przekazaniu majątku państwowego samorządom lokalnym (gminom, powiatom, miastom). Skutkiem tego procesu jest zmniejszenie udziału państwa w sferze działalności gospodarczej.
Gospodarka socjalistyczna
Po zakończeniu II wojny światowej Polska była krajem zniszczonym i biednym. Większość zatrudnionych pracowała w rolnictwie. W miastach mieszkało zaledwie 30% ludności. Po II wojnie światowej nastąpił gwałtowny rozwój przemysłu - głównie wydobywczego, opartego na surowcach mineralnych. Powstały wielkie okręgi przemysłowe, np. Rybnicki Okręg Węglowy, Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy, Tarnobrzeski Okręg Siarkowy.
Rozwój przemysłu spowodował wzrost zapotrzebowania na pracowników, którzy, zmieniając pracę w rolnictwie na pracę w przemyśle, powiększali liczbę ludności miast. W 2004 r. było w Polsce 886 miast, w których mieszkało 23,5 min ludzi, tj. 61,8% ogółu ludności (tzw. wskaźnik urbanizacji). Odsetek ludności miejskiej w poszczególnych częściach kraju jest bardzo zróżnicowany.
W powojennym rozwoju Polski popełniono wiele błędów w zarządzaniu gospodarką oraz w polityce społecznej. Nagromadzenie negatywnych zjawisk nastąpiło w latach 1979-1982 i spowodowało spadek produkcji przemysłowej. W 1981 r. wprowadzono stan wojenny, który zahamował rozwój gospodarki na wiele lat. Gospodarka socjalistyczna była nieefektywna.
Charakteryzowała się m.in.:
dominacją własności państwowej w przemyśle i 25-procentowym udziałem tej własności w rolnictwie,
uprzywilejowaną pozycją własności państwowej (np. dopłaty z budżetu państwa do nierentownej produkcji),
centralnym planowaniem gospodarczym obejmującym całokształt życia gospodarczego państwa, określającym cele działalności gospodarczej oraz środki ich realizacji,
stałym niedoborem towarów i usług,
skokową inflacją.
Od gospodarki centralnie sterowanej do rynkowej
Mało efektywna gospodarka, właściwa dla państw socjalistycznych, zadecydowała o wolniejszym rozwoju naszego kraju. Kraje o gospodarce rynkowej (kapitalistycznej), bazujące na prywatnej własności środków produkcji, rozwijały się szybciej.
Urbanizacja - społeczny i kulturowy proces wyrażający się:
wzrostem liczby miast,
wzrostem liczby ludności miast,
systematycznym powiększaniem się obszarów miejskich,
wzrostem udziału mieszkańców miast w ogólnej liczbie mieszkańców,
upowszechnianiem się miejskiego stylu życia.
Po zakończeniu II wojny światowej nastąpił podział Europy pomiędzy państwa koalicji antyhitlerowskiej. Strefa wpływów Związku Radzieckiego objęła Europę Środkową i Wschodnią, a jej granicę wyznaczała Łaba. Polska, wbrew woli większości obywateli, znalazła się pod gospodarczą i polityczną dominacją ZSRR. Granica na Łabie stała się tzw. żelazną kurtyną, dzielącą Europę na dwa światy: kapitalistyczny i socjalistyczny.
Narastający konflikt między nimi przejawiał się wyścigiem zbrojeń i rozprzestrzenianiem ideologii komunistycznej na pozaeuropejskie kraje, np. Etiopię i Sudan w Afryce, Kubę w Ameryce Środkowej. Skutki konfrontacji okazały się fatalne dla socjalistycznych państw Europy Środkowej i Wschodniej. Przeznaczanie coraz większych pieniędzy na zbrojenia, a także pomoc wojskową dla podtrzymywania socjalizmu w biednych państwach Afryki, Azji, Ameryki Środkowej - w połączeniu z mało efektywną gospodarką - doprowadziło do upadku socjalizmu.
Gospodarka rynkowa w Polsce
Budowa gospodarki rynkowej w Polsce jest warunkiem gospodarczego i technologicznego zbliżenia się do państw Europy Zachodniej oraz stopniowego nadrabiania opóźnienia cywilizacyjnego spowodowanego długotrwałą izolacją w ramach systemu komunistycznego.
Do najważniejszych cech gospodarki rynkowej należą dominacja własności prywatnej i konkurencyjne zasady funkcjonowania rynku, którego głównym mechanizmem jest prawo popytu i podaży.
Ważne zagadnienia
Popyt - ilość dóbr (towarów, usług), jaką gotowi są zakupić klienci przy danym poziomie ceny.
Podaż - ilość dóbr (towarów, usług) oferowana do sprzedaży przy danym poziomie ceny.
Etyka - przyjęte przez społeczeństwo normy, które powinny kierować ludzkim postępowaniem.
W gospodarce rynkowej występują miliony podmiotów| m.in.: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa wytwarzają towary i świadczące usługi, banki, administracja lokalna i państwowa. Podmiotem nazywamy osoby, instytucje, przedsiębiorstwa, które podejmują samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem, lub realizują powierzone im cele.
Wszystkie podmioty powinny postępować zgodnie z normami etycznymi i prawnymi. W gospodarce rynkowej postawa etyczna przejawia się m.in. szacunkiem dla partnerów w biznesie, sprawiedliwym traktowaniem pracowników i unikaniem agresji. Bardzo ważne jest uzmysłowienie sobie, że każdy z nas powinien być nie tylko odbiorcą zachowań etycznych, ale także ich twórcą i nadawcą.
Do przeszłości należy gospodarką naturalna w skali makroekonomicznej, którą charakteryzowała taka organizacja procesów gospodarczych w której producenci produkowali w pierwszym rzędzie w celu zaspokojenia własnych potrzeb. Przekazywanie produktów innym osobom które miało miejsce w jej obrębie, było zaś konsekwencją obowiązku spełnienia przymusowych powinności (np. danina chłopa feudalnego na rzecz właściciela).
W niektórych regionach świata funkcjonuje jednak nadal gospodarka planowa, od której odstąpiła większość byłych krajów socjalistycznych. Charakteryzuje się ona tym, że w dominującej części jest ona sterowana przez państwo za pośrednictwem nakazów prawno-administracyjnych, a tylko w marginalnym stopniu w sterowaniu gospodarką narodową wykorzystywane są mechanizmy rynkowe. Taki system gospodarowania – co dowiodła praktyka ma jednak zdecydowanie więcej wad niż zalet. Gospodarka planowa okazała się przede wszystkim nieefektywną ekonomicznie, na co wpływ miało zwłaszcza tłumienie inicjatywy i przedsiębiorczości, nieefektywne struktury produkcji i zarządzania, przerost biurokracji oraz nietrafne wybory ekonomiczne. Okazała się ona systemem niereformowalnym.
We współczesnym świecie dominującą jest gospodarka rynkowa, której cechą charakterystyczną jest to, że producenci przekazują produkty swojej pracy innym podmiotom w drodze ekwiwalentnej wymiany, w drodze kupna i sprzedaży. Jest ona przy zachowaniu swych generalnych pryncypiów jednak bardzo zróżnicowaną w skali świata. Dla przybliżenia jej istoty, celowym podejściem jest prześledzenie jej powstania i rozwoju, dokonanie ogólnej charakterystyki oraz wskazanie podstawowych mechanizmów jej funkcjonowania, a także jej podstaw.
Narodziny gospodarki rynkowej są wynikiem procesów zachodzących w gospodarce naturalnej. Wyłoniła się ona w wyniku powstania i rozwoju społecznego podziału pracy oraz ekonomicznego wyodrębnienia się producentów na tle prywatnej własności środków produkcji. Są to warunki konieczne do powstania gospodarki rynkowej.
Społeczny podział pracy w pierwszym rzędzie spowodował wyodrębnienie się rolnictwa od pasterstwa. W dalszej kolejności nastąpiło wyodrębnienie się rzemiosła, a następnie kupiectwa. Procesy te ulegały dalszemu pogłębieniu w miarę rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych społeczeństw. Trwają one po dzień dzisiejszy.
Ekonomiczne wyodrębnienie się producentów związane z faktem stania się producenta jednocześnie właścicielem środków produkcji. Połączenie pracy właściciela z należącymi do niego środkami produkcji oznacza że wytworzony produkt jest jego własnością. Fakt ten z kolei oznacza, że producent jako dysponent może oferować go innym producentom w zamian za ich produkty. Sytuacja ta rodzi gospodarkę wymienną (towarową, rynkową).
Zakres gospodarki rynkowej zależy od stopnia społecznego podziału pracy. Jego pogłębienie oznacza rozszerzenie zakresu gospodarki rynkowej. Patrząc z tego punktu widzenia w rozwoju gospodarki rynkowej wyodrębnić można jej dwa etapy: prostą gospodarkę rynkową i rozwiniętą gospodarkę rynkową.
Funkcjonowanie tej formy działalności gospodarczej w praktyce uzależnione jest od wielu uwarunkowań, jak: przedmiotów wymiany; podziału pracy; ekonomicznego wyodrębnienia się producentów; środków określania wartości wytwarzanych produktów; miejsca jej przeprowadzania; wpływu na ich przebieg instytucji i organizacji pozaekonomicznych. Mając to na uwadze, zrozumienie funkcjonowania gospodarki rynkowej wymaga sprecyzowania jej podstawowych elementów. Są nimi: towar, cena, pieniądz, rynek.
Modele gosp rynkowej
Neoliberalna gospodarka rynkowa.
Współczesny neoliberalizm jest spadkobiercą wcześniejszych XIX wiecznych systemów liberalnych. Docenia rolę państwa, ale tylko jako twórcy i strażnika ustroju. Odrzuca niemal w całości państwową gestię w gospodarce. Neoliberalizm jest reakcją na nadmierny interwencjonizm i jego ekonomiczne skutki - wzrost deficytu budżetowego, długu publicznego i inflacji. Hasłem neoliberałów jest: deregulacja, czyli powrót do samoczynności mechanizmów ekonomicznych, odchodzenie od modelu państwa opiekuńczego jako zmniejszającego aktywność i kreatywność ludzi. Gospodarka powinna być więc wolna od ingerencji państwa w mechanizm rynkowy, regulowana jedynie polityką pieniężno-kredytową banku centralnego i potrzebami budżetu państwa. Od strony teoretycznej współczesny neoliberalizm oparty jest na tzw. ekonomii podażowej Zadaniem państwa w tej koncepcji nie jest stymulacja popytu, ale tworzenie warunków sprzyjających wzrostowi podaży i aktywności wytwórców, zmuszonych konkurencją do obniżania kosztów produkcji i cen.
Neoliberalny model gospodarki rynkowej nie jest realizowany w wielu krajach. Jednak tam gdzie koncepcje neoliberalne wprowadzono w życie efekt był tylko jeden: ogromny sukces gospodarczy! Model sprawdził się zarówno w krajach o słabym jak i o dużym poziomie rozwoju. Dzięki neoliberałom Chile z najbiedniejszego kraju Ameryki Południowej stały się najbogatszym krajem tego kontynentu, a 60% obywateli określa siebie jako "klasę średnią". Wytrąca to argumenty z ręki tych, co twierdzą, że neoliberalizm powoduje ubóstwo szerokich warstw społecznych i koncentrację bogactwa w rękach nielicznych. Spektakularne sukcesy neoliberalizm odniósł przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii, gdzie pierwsze reformy wdrożyli Ronald Reagan i Margaret Thatcher. Od początku lat 90. neoliberalizm realizuje również Nowa Zelandia.
Społeczna gospodarka rynkowa.
Głównym założeniem społecznej gospodarki rynkowej jest możliwość i konieczność pogodzenia twardej logiki zasad liberalnej gospodarki rynkowej, swobodnego działania jej mechanizmów z zabezpieczeniem określonego poziomu świadczeń socjalnych i zapewnieniem w ten sposób spokoju społecznego. Odrzuca się jednak zarówno własność państwową, jak i ingerowanie państwa w funkcjonowanie mechanizmów rynkowych.
Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej została wprowadzony w życie przez Ludwiga Erharda, niemieckiego ministra gospodarki. Celem społecznej gospodarki rynkowej nie jest znalezienie złotego środka pomiędzy kapitalizmem a socjalizmem, ale takie gospodarowanie w ramach wolnorynkowego systemu gospodarczego, aby utrzymać wysoki wzrost gospodarczy, niski wskaźnik inflacji oraz niski poziom bezrobocia przy jednoczesnym zapewnieniu dobrych warunków pracy, systemie zabezpieczeń socjalnych i dostarczania dóbr publicznych na wysokim poziomie.
- Socjaldemokratyczna (interwencjonistyczna) gospodarka rynkowa.
Jej podstawą jest przyjęcie założenia tkwiącego w tzw. ekonomii dobrobytu, iż korzyści społeczne wynikające z pewnego ograniczenia wolności gospodarczej będą większe niż straty. W praktyce państwa realizujące ten model gospodarki rynkowej mają bardzo wysoką stopę redystrybucji budżetowej, ogromne długi publiczne, nadmierne świadczenia socjalne, wysokie obciążenia fiskalne przedsiębiorstw. Powoduje to ogólnie spadek stopy inwestycji i wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie spadek konkurencyjności danej gospodarki. W sferze społecznej model ten powoduje demoralizację części społeczeństwa, tzw. kulturę bezrobocia, spadek aktywności i kreatywności.
Model ten, realizowany w większości krajów Europy Zachodniej odniósł jednak porażkę. Dlatego następuje powolne wycofywanie się z jego niektórych założeń. Napotyka to jednak na duży opór zarówno przyzwyczajonego do świadczeń socjalnych społeczeństwa jak i przywiązanych do mirażu państwa opiekuńczego polityków. Czasami niektórzy teoretycy ekonomii wyróżniają również dodatkowy typ gospodarki rynkowej: gospodarka rynkowa "azjatyckich tygrysów". Cechuje się ona z jednej strony daleko posunięta wolność gospodarcza, a z drugiej autokratyzmem państwa, także w sferze polityki gospodarczej. Ingerencja państwa (w przeciwieństwie do interwencjonizmu) preferuje przedsiębiorców, a nie pracowników najemnych, których niskie płace i wymagania powinny zapewnić sukces inwestycyjny i eksportowy. Gospodarki "azjatyckich tygrysów" powinny ewaluować w kierunku jednego z trzech głównych typów gospodarki rynkowej. Można jedynie przypuszczać, że najbliżej krajom tym jest do gospodarki neoliberalnej.
WSPÓŁCZESNE MODELE GOSPODARKI RYNKOWEJ
1)Model anglosaski wykształcony głównie w USA, Wielkiej Brytanii i Kanadzie -kraje o wysokim stopniu indywidualizacji życia społeczno- gospodarczego i niemal powszechnej komercjalizacji.
2) Model nadreński -obejmuje on, między innymi, takie kraje, jak: Niemcy, Szwajcarię i Austrię.W przeciwieństwie do modelu anglosaskiego, w modelu nadreńskim dużą rolę w procesach gospodarowania odgrywają banki.
3)model japoński- rozwój gospodarki japońskiej i usytuowania jej, mimo wielkich strat poniesionych w czasie II wojny światowej, na szczycie uprzemysłowionych krajów świata.
4)model skandynawski- realizacja idei współczesnego państwa dobrobytu.
Globalizacja
Pojęcie globalizacji dotyczy istoty, zakresu, specyfiki i możliwych
skutków zmian zachodzących w wielu obszarach współczesnej cywilizacji.
Proces ten dotyczy społeczności narodowych i międzynarodowych. Wydaje
się, że globalizacja w pierwszym rzędzie odnosi się do zmian zachodzących
w skali międzynarodowej. Często podkreśla się, że procesy globalizacyjne
tworzą nową jakość środowiska społecznego. Globalizacja oznacza
istnienie wysokiego poziomu interakcji między ludźmi, pozostającymi w
oddalonych od siebie miejscach.
Globalizacja sprawia więc, że granice państw stają się mniej istotne.
Informacje, kapitał, wartości kulturowe, zagrożenia ekologiczne –
przekraczają granice, tak jak gdyby one nie istniały. „Znikają” odległości,
a ludzie przyjmują transnarodowy styl życia. Zatem geograficzna
lokalizacja państwa staje się mniej istotna dla życia społecznego, a świat
staje się obszarem coraz bardziej pozbawionym terytorialnie
wyznaczonych granic.
Globalizacja obejmuje takie procesy, jak deregulacja, liberalizacja,
outsourcing, światowa sieć informatyczna i inne. Globalizacja obejmuje
zdywersyfikowane obszary działalności człowieka, a najbardziej
zaawansowana jest globalizacja ekonomiczna, którą definiuje się jako
postępujący proces integrowania krajowych i regionalnych rynków w jeden
globalny rynek towarów, usług i kapitału. Proces ten prowadzi do
przenikania i scalania się rynków oraz umiędzynarodowienia produkcji,
dystrybucji, marketingu i globalnych strategii działania. Sprawia to, że
rynki i produkcja w różnych krajach stają się coraz bardziej powiązane i
współzależne. Przejawem procesu globalizacji jest także przestrzenna
reorganizacja produkcji i penetracja przemysłów poprzez granice,
powiązania rynków finansowych, dyfuzja technologii i upodobnianie się
norm, standardów produkcji oraz stylów konsumpcji7.
Według Komisji Europejskiej globalizacja to proces, w którym rynki i
produkcja w różnych krajach stają się coraz bardziej współzależne w
związku z dynamiką wymiany towarów i usług, przepływem kapitałów i
technologii
Podstawowy problem globalizacji tkwi w tym, że pomimo
racjonalnych zachowań rządów większości państw, proces ten nie
prowadzi do sukcesu, nawet kiedy zgadzają się one na degradowanie
środowiska i wprowadzanie chaosu społecznego. Granica pomiędzy legalną
konkurencją i destrukcyjną polityką socjalną, ekologiczną i podatkową,
pozostaje zamazana i nieczytelna.
Społeczna gospodarka rynkowa jest systemem gospodarczym
opartym o zasadę konkurencji, dlatego narodowe i ponadnarodowe urzędy
do spraw konkurencji powinny czuwać nad powstającymi monopolami,
zmowami cenowymi, a przede wszystkim zabraniać wykorzystywania ich
przewagi na rynkach. Mają one także nadzorować fuzje i alianse dużych
firm, zwłaszcza jeżeli zagrażają one sprawnemu funkcjonowaniu
mechanizmu konkurencji. Współcześnie faktem jest tzw. globalna
konkurencja, przekraczająca granice państw. Media informują o
dokonywanych megafuzjach na wielu kontynentach. Stąd uzasadnione jest
pytanie, czy globalna fuzjomania nie zniszczy w przyszłości gospodarki
rynkowej, a w szczególności społecznej gospodarki rynkowej. Sytuacja
jest o tyle groźna, że globalizacja nie respektuje zasad tradycyjnego
porządku gospodarczego, w tym regulacji narodowych, a w Europie -
także regulacji unijnych.
5. Konkluzja: Wpływ globalizacji na społeczną gospodarkę
rynkową
Brak jest jednoznacznie pozytywnej oceny globalizacji. Aktualnie wyróżnia
się trzy rodzaje postaw wobec globalizacji. Są to: postawa radykalna,
neoliberalna i reformistyczna.
Przedstawiciele radykalnej orientacji przeciwstawiają się
globalizacji i ją odrzucają. W szczególności przeciwstawiają się oni
globalizacji rynków finansowych i handlu, a także odrzucają unifikację
wzorców kulturowych. Uważają, że wyniszczenie narodowych odrębności
kulturowych jest zagrożeniem dla ludzkości i tradycyjnych wartości.
Postawę taką reprezentują także przedstawiciele ruchu
antyglobalistycznego NGO (Non-governmental Organizations Associated
with the United Nations). Organizują oni protesty i demonstracje w
różnych miejscach świata. Wspólnie z ONZ dążą do pokoju światowego,
sprawiedliwości i równości - z myślą o przyszłych pokoleniach27.
Postawa neoliberalna polega na przyjmowaniu poglądów
globalistów i pozostawianiu siłom rynkowym wszystkich zdarzeń
gospodarczych we współczesnym świecie28. Rządy będące zwolennikami
tej współczesnej mody uważają, że globalny rynek oraz korporacje
transnarodowe optymalnie określają dynamikę rozwoju gospodarczego.
Gospodarki narodowe zostały zmuszone do uznania nowej rzeczywistości
określanej przez deregulację, liberalizację i powszechną prywatyzację,
czyli sprzedaż przedsiębiorstw narodowych korporacjom
ponadnarodowym.
Pośrednie stanowisko zajmują reformiści, którzy traktują
globalizację jako wyzwanie. Poszukują oni sposobu wykorzystania szans i
korzyści płynących z globalizacji, a równocześnie starają się
minimalizować koszty tego procesu i ograniczać możliwe zagrożenia.
Reformiści zakładają aktywną rolę państwa w kształtowaniu globalizacji na
poziomie jednego kraju. Na szczeblu regionalnym szereg organizacji
podejmuje próby zapanowania nad procesem globalizacji. Takie próby są
podejmowane przez Unię Europejską, Bank Światowy, Międzynarodowy
Fundusz Walutowy, Światową Organizację Handlu. Chodzi przede
wszystkim o utrzymanie stabilności i bezpieczeństwa światowego systemu
finansowego i bankowego, którym zagraża żywiołowy proces globalizacji.
W epoce globalizacji państwo utraciło wiele ze swej tradycyjnej roli. Zmieniła się rola państwa w kształtowaniu międzynarodowych stosunków gospodarczych. Wiele decyzji podejmowanych jest na szczeblu instytucji transnarodowych. Kraje o otwartej gospodarce muszą prowadzić politykę gospodarczą z uwzględnieniem zewnętrznych uwarunkowań. Pole działania dla polityki gospodarczej państwa zawęża się, zwłaszcza gdy chodzi o zapewnienie stabilizacji makroekonomicznej, niskiej inflacji, kontrolowanego deficytu budżetowego, równowagi bilansu płatniczego oraz polityki w zakresie stóp procentowych i kursu walutowego