Krowy mleczne: zasuszanie, poród, laktacja.
Cielęta: faza pojenia siarą, faza odchowu.
Młodzież hodowlana.
Opasy: młode opas, opas bydła.
Okres fizjologiczny (laktacja, zasuszenie), poziom wydajności, system utrzymania, wielkości stada i rodzaj skarmianych pasz warunkują możliwość stosowania różnych systemów żywienia bydła.
Pasze powinno się tak przygotowywać, by zwierzęta zjadały ich jak najwięcej i dobrze wykorzystywały na produkcję.
Żywienie krów w oborach uwięziowych stwarza możliwość indywidualnego traktowania krów. Pasze objętościowe zazwyczaj podaje się do woli, z przyczep lub wozów paszowych. Natomiast pasze treściwe zadaje indywidualnie – ręcznie lub za pomocą samojezdnych wózków paszowych.
Pasza objętościowa może wystarczyć krowom na produkcję 10-14 mleka, a przygotowana w wozach paszowych, z udziałem paszy treściwej – 20 kg i więcej.
Żywienie w oborach wolnostanowiskowych – nastręcza więcej problemów. W fermach o obsadzie 50 i więcej krów można je podzielić na grupy technologiczne, odpowiadające ich stanowi fizjologicznego i poziomowi produkcji.
W dużych stadach krowy mleczne w okresie laktacji można podzielić na podgrupy o różnym poziomie wydajności.
Najczęściej krowy dzieli się na takie grupy technologiczne:
Krowy zasuszone.
Krowy do 3 miesięcy laktacji.
Krowy 4-6 miesiąca laktacji.
Krowy 7-9 miesięcy laktacji.
Zestawy pełnodawkowe:
System TMR – Total Mied ration – całkowicie wymieszana dawka.
System PMR – partial Mied ration – dawka częściowo wymieszana.
Ten sposób żywienia rozwinął się wraz z wprowadzeniem nowej generacji wozów paszowych.
Stwarzają one możliwość pobierania kiszonek z silosów, dodawania siana, paszy treściwej i innych komponentów, a następnie ich cięcia i mieszania.
Każda z dodawanych pasz ważona jest na wadze elektronicznej w ilości obliczonej w dawce pokarmowej dla stada lub dla określonej grupy zwierząt.
Zawartość suchej masy w TMR powinna wynosić około 40-50%
Żywienie krów z wykorzystaniem pastwiska:
Pastwisko odgrywa coraz mniejszą rolę w żywieniu wysoko wydajnych krów mlecznych.
Przyczynami tego są trudności w zbilansowaniu dawki pokarmowej, zmieniającej się w sezonie wegetacyjnych wartości pokarmowej runi pastwiskowej, ale też ograniczona możliwość pobrania paszy, zgodnie z potrzebami pokarmowymi wysoko wydajnej krowy.
W ciągu dnia krowa zjada na pastwisku do 80 kg trawy, co stanowi około 16 kg suchej masy, a krowa o wysokiej wydajności powinna pobrać 20-24 kg suchej masy paszy.
Przeżuwacze są grupą zwierząt, których specyficzny, wielokomorowy żołądek pozwala na pobieranie dużych ilości pasz objętościowych, a udział mikroorganizmów w procesie trawienia na wykorzystywanie pasz o dużym udziale węglowodanów strukturalnych.
Potrzeby pokarmowe krów uzależnione są od kierunku produkcji, a szczególnie od ich masy ciała, ilości produkowanego mleka, okresu fizjologicznego, stanu zdrowia i kondycji.
Szczególnie wysokie zapotrzebowanie na składniki pokarmowe mają krowy w pierwszym okresie laktacji.
Układanie dawki pokarmowej dla bydła polega na zbilansowaniu paszami ich potrzeb pokarmowych na energię, białko, związki mineralne i witaminy.
Energia powinna pochodzić z różnych źródeł.
Brak właściwej proporcji może prowadzić do schorzeń metabolicznych -> kwasica, ketoza, alkaloza.
Podstawowym źródłem energii dla krów są węglowodany.
Potrzeby białkowe krów określa się ilością białka trawionego w jelicie (BTJ).
Przy niskim udziale białka w paszach może wystąpić niedobór amoniaku.
Potrzeby mineralna krów zwiększają się wraz ze wzrostem wydajności mlecznej.
Wysoko wydajne krowy mają zwiększone zapotrzebowanie na witaminy niezbędne w procesach metabolicznych.
Szczególnie krytycznym jest okres okołoporodowy, kiedy zapotrzebowanie jest bardzo duże i okres wiosenny, kiedy udział niektórych witamin i karotenu w paszach jest znacznie zaniżony.
Podstawową część dawki pokarmowej dla krów stanowią pasze objętościowe z dodatkiem pasz treściwych, związków mineralnych i witamin.
Dobre pasze objętościowe powinny wystarczyć krowie na produkcję 12-16kg mleka.
Przy wyższych wydajnościach podaje się dodatkowo pasze treściwe o wyższej koncentracji składników pokarmowych w jednostce objętości.
Zielonka jest dla krów najlepszą paszą okresu żywienia letniego.
Dzienna dawka zielonki dla krowy wynosi 8-13% jej masy ciała, czyli 50-80 kg.
Przy żywieniu zielonkami, w szczególności młodymi, występują znaczne niedobory włókna i energii i nadmiar białka, co wpływa niekorzystnie na przebieg trawienia i wykorzystanie paszy -> konieczne jest dodawanie pasz węglowodanowych (mieszanka B-1, wysłodki suche, śruty zbożowe) raz słomy zawierającej dużą ilość włókna.
W wysoko wydajnych stadach coraz częściej nie podaje się zielonek a kiszonkę w formie monodie ty przez cały rok.
Żywienie kiszonką stanowi przedłużenie letniego okresu żywienia bydła paszami o zbliżonym składzie.
Dzienna dawka kiszonki dla krowy wynosi 6-8% jej masy ciała czyli 30-40 kg.
Coraz częściej wysoko wydajne krowy żywione są przez cały rok kiszonką z kukurydzy i traw.
Okopowe z racji swych właściwości dietetycznych i wartości pokarmowej są bardzo dobrym uzupełnieniem dawki pokarmowej dla krów.
Okopowe podaje się w ilości 15-50 kg, a nawet 40 kg na sztukę dziennie.
Buraki pastewne w dawce mogą zastąpić część paszy treściwej.
Z grupy pasz objętościowych suchych największe znaczenie w żywieniu krów ma siano łąkowe lub siano z roślin motylkowych, które poza wysokimi walorami dietetycznymi wpływa na podwyższenie zawartości tłuszczu w mleku.
Dzienna dawka siana dla krowy wynosi 2-5 kg.
Wraz ze wzrostem wydajności mleka krów w dawce pokarmowej maleje względna ilość pasz objętościowych, a wzrasta ilość pasz treściwych.
Udział pasz treściwych nie powinien przekraczać 50, maksymalnie 60% dawki pokarmowej, gdyż wpływa to niekorzystnie na proces trawienia i zdrowie krów.
Krowy zasusza się na 40-60 dni przed porodem.
W tym czasie następuje wzmożony przyrost masy płodu, regeneracja i przygotowanie gruczołu mlekowego oraz gromadzenie rezerw składników pokarmowych na kolejną laktację.
W tym okresie pobieranie paszy zmniejsz się nawet do 30-35%.
Podstawą żywienia krów w okresie zasuszania powinny być dobre pasze objętościowe (zielonki, kiszonki, siano).
Nadmierne żywienie krów zasuszonych zwiększa otłuszczenie, wpływa na powikłania porodowe, zmniejszenie pobierania paszy po porodzie i obniżenie wydajności mlecznej.
Szczególnej troski wymaga żywienie krów w 2 ostatnich tygodniach przed ocieleniem.
W tym czasie może występować ujemny bilans energii, ale i innych składników pokarmowych.
Niedobór glukozy i rozkład tłuszczu zapasowego powodują występowanie ketozy przed ocieleniem.
Zawartość białka ogólnego w dawce pokarmowej powinna wynosić 12-14%.
W 3 tygodniu przed ocieleniem, krowom podaje się 1-1,5 kg paszy treściwej, a w drugim tygodniu 2-2,5 kg, w ostatnim tygodniu przed porodem 34 kg paszy treściwej.
Przykładowy zestaw pasz:
Kiszonka z kukurydzy 11 kg.
Sianokiszonka z traw 11 kg.
Słoma owsiana 3 kg.
W okresie zasuszania nie należy podawać pasz o wysokim udziale wapnia, sodu i potasu.
Trzeba ograniczyć również pasze o zbyt dużej koncentracji energii, gdyż krowy będą się otłuszczały.
Przejście z okresu zasuszania do laktacji jest najtrudniejszym czasem dla krowy.
Występuje wówczas blisko 60% wszystkich zaburzeń zdrowotnych krów i kosztów weterynaryjnych.
W celu obniżenia ujemnych skutków okresu okołoporodowego w wielu krajach wydłuża się okres laktacji do 16-18 m-cy.
Po ocieleniu krowa nie pobiera tyle pasz, by w pełni zaspokoić potrzeby bytowe i produkcyjne.
W trzech pierwszych miesiącach laktacji krowa może tracić nawet do 100 kg masy ciała.
Maksymalną ilość paszy krowa pobiera dopiero w 11-12 tygodniu laktacji.
Maksymalną wydajność uzyskuje w 5-6 tygodniu laktacji.
Nadmierna mobilizacja rezerw organizmu na produkcję mleka prowadzi d spadku kondycji, a nawet wychudzenia, wystąpienia ketozy, zaburzeń w płodności, obniżenia odporności, co zmniejsza możliwości produkcyjne krowy.
Po porodzie krowie należy podawać te pasze, które otrzymywała przed porodem.
Początkowo udział paszy treściwej w dawce pokarmowej nie powinien przekraczać 5-6 kg, gdyż przy małym pobraniu pasz objętościowych mogą wystąpić zaburzenia w trawieniu prowadzące do kwasicy.
Pierwszy okres laktacji jest czasem rozdajania.
Przez pierwsze 5-6 tygodni po ocieleniu pasze treściwe zadaje się w dawkach większych od zapotrzebowania krowy.
Właściwe żywienie krów w tym okresie stwarza możliwość wykorzystania ich genetycznych możliwości produkcyjnych.
Żywienie bydła mięsnego jest uzależnione od fazy wzrostu, system i intensywności produkcji.
Nadrzędne cele to uzyskanie wysokich przyrostów, efektywne wykorzystanie paszy, niskie koszty żywienia i możliwość uzyskania wysokiej jakości kulinarnego mięsa wołowego.
W pierwszym okresie życia młode bydło odkłada głównie tkankę mięśniową, a wraz z wiekiem zwiększa się odkładanie tkanki tłuszczowej.
Zwykle nie prowadzi się opasu zwierząt dorosłych, brakowanych ze stada, gdyż będą one odkładały w 80-90% tkankę tłuszczową, a tylko 3-6% tkanki mięśniowej.
Krowy brakowane ze stada powinny mieć kondycję produkcyjną.
Odbudowa kondycji krów przed ubojem powinna odbywać się tylko przy zastosowaniu tanich pasz objętościowych.
Młode bydło ras mlecznych, ogólnoużytkowych i mięsnych opasa się systemem intensywnym, półintensywny albo ekstensywny, do mas ciała 450-650 kg i więcej.
Po odsadzeniu od matek cielęta żywione paszami o wysokiej koncentracji energii mogą uzyskiwać przyrosty na poziomie 1200-1500g na dobę.
Przy żywieniu opartym na kiszonce z kukurydzy i niewielkim udziale paszy treściwej przyrosty wynoszą koło 1 kg na dobę.
W opasie młodego bydła na trwałych użytkach zielonych można wykorzystać jeden lub dwa sezony pastwiskowe.
Przy tym systemie opasu cieląt w wieku 5-6 miesięcy kieruje się wiosną na pastwisko, gdzie przebywają do późnej jesieni.
W tym czasie zwierzęta przyrastają średnio 500-550 g na dobę.
Po sezonie pastwiskowym buhajki wracają do obiektów inwentarskich, gdzie do wiosny żywione są głównie kiszonką z kukurydzy.
Przy opasie do 450 kg, od masy ciała około 400 kg można wprowadzić dopasania typu finiszer, oparte na paszach treściwych (1500-1700g/dobę przyrostu).
System zadawania pasz i żywienie młodego bydła opasowego są podobne do systemów żywienia krów mlecznych, jedynie forma utrzymania zwierząt i dobór pasz decydują o specyfice rozwiązań technologicznych.
Zwykle pasze objętościowe podaje się do woli, a pasze treściwe dawkuje biorąc pod uwagę cel opasu.
W fermach wielkostadnych stosuje się praktycznie system żywienia TMR, który dostarcza wszystkich niezbędnych składników pokarmowych dla opasów, dostosowany do potrzeb wynikających z fazy wzrostu i rozwoju.
Podstawą żywienia krów (matek) w lecie jest pastwisko, a w zimie pasze konserwowane z użytków zielonych.
W żywieniu krów praktycznie nie stosuje się pasz treściwych.
Na dobrym pastwisku krowy w czasie 8-10 godzin pasienia się zjadają dziennie 40-60 kg trawy, co pokrywa ich zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne.
W okresie żywienia zimowego podstawę żywienia stanowią kiszonka z traw, siano i słoma.
Dawkę pokarmową może też uzupełnić kiszonką z kukurydzy, co zwiększa udział energii.
Przykładowa dawka pokarmowa dla krowy o masie 600kg:
20-25 kg kiszonki z traw.
1-3 kg siana średniej lub gorszej jakości.
3-5 kg słomy jęczmiennej lub owsianej.
100g związków mineralnych i lizawki solne.
Praktycznie pasze objętościowe podaje się do woli.
W okresie karmienia cieląt zmniejsza się ilość słomy, a zwiększa podaż kiszonki do 30-35 kg.
Niezbędne jest podawania krowom lizawek mineralnych, a przy słabszych paszach objętościowych dodawanie w okresie zimowym do 1kg paszy treściwej na sztukę dziennie.
Na pastwisku krowy powinny mieć ciągły stały dostęp do wody pitnej.
Cielęta przy matkach utrzymywane są zwykle przez cały sezon pastwiskowy (6-8 miesięcy).
W tym czasie cielęta uzyskują masę 200-300 kg.
W pierwszym okresie wychowu cielętom wystarcz mleko matki ale już w drugim miesiącu można podawać im w wydzielonych paśnikach – zagrodach – śrutę zbożową lub mieszankę treściwą.
Produkcja kulinarnego mięsa wołowego w Polsce nie ma długich tradycji.
W przeszłości produkcja wołowiny oparta była głównie na potomstwie ras o dwukierunkowej użytkowości.
Mięso wołowe nadal pozyskuje się głównie z brakowanych krów, z opasu młodego bydła ras krajowych oraz z opasu mieszańców z rasami mięsnymi.
Od 2012 roku w Polsce jest ponad 300 stad mięsnych, w których hoduje się ponad 25 tysięcy krów ras mięsnych i kilkanaście tysięcy mieszańców o wysokim udziale genów ras mięsnych.
Do produkcji bydła mięsnego w Polsce zakwalifikowane rasy: Charolaise, piemontese, Limousin, hereford, Aberdeen angus, salers, Welch Black, simental.
Wyższe ceny na żywiec wołowy, po wejściu Polski do UE, znacząco poprawiły koniunkturę na produkcję wysokiej jakości żywca wołowego.
W UE produkcja wysokiej jakości żywca wołowego oparta jest na rasach mięsnych.
Ten kierunek produkcji regulowany jest limitami produkcji i dopłatami: d krów mamek, cieląt, opasów, starszych itp.
Z młodych zwierząt najwyższą przydatnością do opasu charakteryzują się buhajki, nieco niższą wolce (kastraty), a najniższą jałówki.
Wolce z racji zmniejszonego tempa przemiany materii odkładają więcej tłuszczu, stąd też tempo ich przyrostu i wykorzystywanie paszy są niższe niż u buhajków.
Jałówki w okresie do 10-11 miesięcy wykazują podobne przyrosty do buhajków, natomiast po uzyskaniu dojrzałości płciowej przyrosty maleją, a w tuszy zwiększa się ilość odkładanego tłuszczu.
Buhajki i wolce można opasać efektywnie do masy końcowej 500-600 kg, natomiast jałówki do masy 350-450 kg.
Efektywność przyrostów i wykorzystanie paszy uzależnione jest również od wieku zwierząt i systemu żywienia.
Przy intensywnym żywieniu, opartym na mieszankach treściwych lub pełnoporcjowych, można uzyskać dobowe przyrosty powyżej 1kg przy niższym zużyciu energii i białka na 1 kg przyrostu, w porównaniu z żywieniem paszami gospodarskimi.
Przy żywieniu paszami gospodarskimi średnie przyrosty dobowe wynoszą 0,7-0,9 kg.
W praktyce można wyróżnić następujące rodzaje opasu:
Opas cieląt do masy 120-150 kg (opas na białe mięso).
Intensywny opas buhajków do masy ciała ponad 300-400 kg.
Intensywny i gospodarski opas buhajków oraz wolców do masy 450-550 kg (opas intensywny – 13-14 miesięcy, opas gospodarski – 17 miesięcy).
Opas ciężki buhajków do masy 550-650 kg.
Opas jałówek wybrakowanych ze stada – razówki.
Opas cieląt na „białe mięso”:
Karmienie cieląt mlekiem lub preparatami mleko zastępczymi bez dodatku pasz stałych.
Niski poziom żelaza w mleku zmniejsza tworzenie się mioglobiny w mięśniach, co powoduje, że uzyskiwanie od tych zwierząt mięso ma kolor różowy.
Jest to mięs delikatne, mało otłuszczone o cechach dietetycznych.
Na 1 kg przyrostu zużywa się około 10 litrów mleka lub preparatów mlekozastepczych, co sprawia, że koszt uzyskiwanego w tym systemie żywca jest bardzo wysoki.
Opas jałówek „razówek”:
Polega na kryciu jałówek o masie ciała około 50% dorosłej krowy i przeznaczeniu ich po porodzie do uboju.
W tym systemie uzyskuje się mięso z młodej krowy (wiek około 20-21 miesięcy) i cielę, które możemy przeznaczyć na opas.
Żywienie w całym okresie wychowu i opasu powinno być półintensywne.
System ten nie znajduje jednak uznania ze względu na nieetyczne zabijanie młodych pierwiastek po porodzie.
O przydatności do opasu decydują: rasa, płeć, wiek i predyspozycje osobnicze.
Dobór rasy zależy od systemu, technologii produkcji i warunków opasu.
Wraz z wiekiem, a szczególnie po przekroczeniu 50-60% masy ciała, znacząco zaczyna wzrastać odkładanie się tkanki tłuszczowej.
W celu poprawy przydatności do opasu potomstwa po krowach ras mlecznych stosuje się krzyżowanie z rasami mięsnymi.
Celem krzyżowania towarowego jest wykorzystanie efektu pośredniego dziedziczenia cech użytkowych rodziców, ale też heterozji będącej efektem nieaddytywnego działania genów.
Krzyżowanie towarowe pozwala na szybką poprawę cech opasowych i rzeźnych, ale też na wykorzystanie części potomstwa krów ras mlecznych, nie przeznaczonego do reprodukcji stada.
Do krzyżowania towarowego przeznacza się głównie dobrze rozwinięte krowy wieloródki, z uwagi na łatwiejsze porody w odniesieniu do krów pierwiastek.
W Polsce do krzyżowania towarowego stosuje się głównie buhaje rasy:
Limousine.
Simental.
Charolaise.
Piemontese.
Zwiększa się udział innych raz mięsnych, jak blond daquine, Aberdeen angus, salers, belgijska błękitno-biała.