Wyklady nr 15 i 16
Średniowiecze
Constitutio Criminalis Carolina (konstytucja kryminalana Karola V, 1532r.)
Pierwsza ustawa ktora zawierala publiczno-prawny charakter przestepstwa jak i rowniez pojmowanie przestepstwa od wewnetrznego nastawienia sprawcy ( od strony subiektywnej) oraz publiczny wyrmiar kary.Tworcy Karoliny uwazali ze za rozne przestepstwa nie mozna ponosic jednakowej kary, dlatego zawierala ona bogaty katalog kar np. kara smierci przez cwiartowanie, wbicie na pal, utopienie...).
W systemach prawnych europejskich przewidywano mozliwosc wymiezania kar arbitralnych, polegalo to na tym ze sedzia mogl ta kare zlagodic albo zaostrzyc. W przypadkach gdy system karny nie przewidywal kary ze popelnione przestepstow, sedzia mogl wymierzac kare z analogii tzn. Stosowac kare ktora przewidziana byla za inny rodzaj przestestwa.
PROCES WCZESNOSREDNIOWIECZNY zwany tez procesem zwyczajnym. W tym jednym postepowaniu dochodzone byly sprawy zarowno z zakresu prawa cywilnego oraz prawa karnego.
Bylo to postepowanie:
sargowe (rozpoczynal sie od wnesienia skargi)
jawne i ustne (strony prowadzily spor przed sedzia)
dyspozycyjne (strony dysponowaly materialem dowodowym)
sformlizowany ( nalezalo wypowiadac przypisane prawem formuly)
Przebieg postepowania:
Sedzia orzekal na podstawie dostarczonych dowodow (prawda formalna). Mogly nimi byc swiadkowie, sady boze (ordalia), przysiega.
Sady boże (ordalia) dziela sie na jednostronne i dwustronne.
Jednostronne ( np proba zimnej wody,plawienie osoby, jesli sie topila byla niewinna, natomiast jsli udalo sie ja odratowac wygrywala postepownie. Jezeli natomiast utrzymywala sie na wodzie tzn ze klamala, jest winna)
Dwustronne ( np. pojedynek, przysiega, proba krzyza – kleczenie pod krzyzem z podniesionymi rekami, kto wytrzymal dluzej wygrywal )
Nastepnie wymiezany byl wyrok. Srodkiem odwolawczym od wyroku byla nagana sedziego. W tej naganie zarzucano sedziemu ze swiadomie wydal niesprawiedliwy. Nastepnie rozpoczynal sie nowy spor miedzy skazanym a sedzia. Winny musial wniesc kocz (w dawnym polskim prawie zakład wnoszony na rzecz sędziego przez naganiającego sędziego) w przypadku jesli okazalo sie ze sedzia wydal sprawiedliwy wyrok zabieral kocz.
POSTEPOWANIE RUGOWE (np. w panstwie frankonskim wyslannicy krolewscy udawali sie do pwenej wioski i tak wzywali przed swoje oblicze osoby cieszace sie zaufaniem i zadawali pytanie czy w okolicy popelniona jakies przestepstwo i czy ktos jest o to podejrzany? Rzucenie podejrzenia na kogos bylo jednoczenie zawiadomieniem o popelnieniu przestepstwa, proces byl wszczynany z urzedu. Podejrzany mogl oczyscic sie z zarzutow korzystajac z ordaliów)
PROCES RZYMSKO-KANONICZNY (proces cywilny) podstawa regul postepowani w tym procesie byly rozwiazania zaczerpniete z prawa rzymskiego (digesta justyniańskie) oraz kanonicznego ( czyli procedura wypracowana wenatrz kosciola).
Byl to proces:
skargowy czyli rozpoczynalo go wniesienie skargi
kontradyktoryjny, strony prowadzily spor przed sadem
pisemny
sedzia dowodzil prawdy formalnej, orzekal na podstawie legalnej teorii srodkow dowodowych ( teorie dowodow formalnych). Zgodnie z ta teoria kazdemu dowodowi przypisano okreslona wartosc. Sedzia majac dowody poszczegolny dowod poszczegolnej wartosci i na tej podstawie wiedzial jaka wartosc maja przedstawione dowody). Miala na celu ukrocenie ambitralnosci sedziow przy wymierzaniu sprawiedliwosci.
Dyspozycyjny – strony procesujace sie dysponowaly tym procesem ( skarzacy mogl wycofac skarge)
Przebieg procesu:
Wniesienie skargi (dane powodna, pozwanego, o co, na jakiej podstawie, wskazny sad)
Sedzia na podstawie skargi formulowal pozew i pozywal przed sad osobe wskazana w skardze.
Pozwany na owa skarge mogl wniesc zarzuty (ekscepcje tj. deklinatoryjne- zarzut ze w danej sprawie zostala juz zawarta ugoda, dylatoryjne- odroczenie np. przez wskazanie ze w skardze jest wzkazany niewlasciwy sad oraz pereptoryjne - np. nastapilo przedawnienie)
Doprecyzowanie przedmiotu roszczenia – powod ukladal artykuly dowodowe, wypisywal kwestie sporne nastepnie powany ustosunkowywal sie do danych punktow.
Przedkladanie srodkow dowodowych, udowadnianie swoich racji. Srodkami dowodowymi byly dokumenty, swiadkowie i zeznania stron.
Seadzia wydawal wyrok kiedujac sie legalna teoria srodkow dowodowych.
W przypadku apelacji wyrok stawal sie prawomocny dopiero gdy trzy razy zapadl taki sam wyrok.
PROCES INKWIZYCYJNY ( sprawy karne)
Zospoczynal sie z urzedu
Prowadzenie postepowania, sledztwa oraz wyrokowanie zostalo powierzone jednej osobie
Tajny - osoba oskarzona nie byla podmiotem postepowania, nie byla strona postepowania. Byla ona przedmiotem postepowania.
Przesluchanie odbywalo sie na torturach.
Sedzia orzekal na podstawie legalniej teorii srodkow dowodowych.
3 stadia procesu inkwizycyjnego:
Inkwizycja generalna – postepowanie przygotowywawcze
Inkwizycja specjalna – wydobywano zenania z oskarzonego przy pomocy tortur. Etap 1 zagrozenie torturami, etap 2 okazanie narzedzi tortur, etap 3 tortury wlasniwe.
Osadzenie – sedzia zadawal zgromadzonym sedzia pytanie czy gadzaja sie z zaproponowanym rozstrzygnieciem. Odpowiedz musial byc zawsze twierdzaca. Mieli oni obowizaek zgodzic sie z wygloszonym rozstrzygnieciem.
Partykularyzm prawny- ( prawo zwyczajowe) kazdyszczep kierowal sie swoim wlasnym prawem ktore z czasem ulegaly spisaniu.
Prawo kazuistyczne – opiera sie na kazusach, na konkretnych przypadkach.
Oświecenie – pojawily sie postulaty spisania praw ktore kierowalyby poszczegolnymi społecznościami. Charakteryzuje sie przekonaniem ze mozna zycie spoleczne zbudowac na nowych podstawach ( nowozytne prawo natury). Innego niz prawo zwyczajowe i stanowione.
Nowożytne prawo natury- tworca jest Hugo Grocjusz, uwlnil on to prawo od Boga ( istnialo by ono nawet bez Boga). Zasadami byly: obowizek dotrzymywania umow, naprawienia wyrzadzaonej krzywdy... Uwazano ze mozna w oparciu o prawa natury odkryc prawa rzadzace spolecznoscia ludzka.
Wczesniej prawo bylo prawem zwyczajowym, kazuistycznym i obowiazywalo tylko na pewnych terytoriach panstwa, posiadalo luki i bylo prawem niepelnym, dlatego pojawil sie postulat kodyfikacji prawa. Mial to byc jeden kodeks z kazdej dzidziny prawa ktory zastapil by prawa zywczajowe. Mialy byc formulowane w przepisac abstrakcyjnych i generalnych, dzieki czemu wiele zdarzen mozna podciagnac pod jedna norme prawna oraz zapisane w jasnym jezyku. Nowe prawa powinny uwzgledniac ducha narodu, elementy charakterystychne dla danego narodu.
Efektem tych postulatow byly wielkie kodyfikacje XIX-sto wieczne
PRAWO CYWILNE
Kodeks Napoleona (kodeks francuski) 1804r
ABGB ( kodeks austryjacki) 1811r
Dwa powysze kodeksy w swojej systematyce wzorowane byly na systematyce przyjetej w instytucjach justynianskich, czyli przyjetych w starozytnym Rzymie, gdzie podzial sfer prawa cywilnego zostal wyszczegolniony w nastepujacy sposob: res persone actione ( rzeczy, osoby, postepowanie sadowe).
Kodeks francuski dokonywal pewnych ograniczen np. instytucje smierci cywilnej (osoba przestawala niejako zyc za swojego zycia tj. Nastepowalo rozwiazanie malzenstwa czy otworzenie spadku). Wedlug kodeksu francuskiego mezczyzna mial pelna wladze nad kobieta. Kobieta wedlug kodeksu pozostawala wiecznie maloletnia. Wprowadzal on swiecka forme malzenstwa oraz dopusczal rozwody.
Kodeks austryjacki realizowal zasade rownosci wzgledem prawa przyczym zostalo to osiagniete przez wylaczenie z pod regulacji kodeksem stosunkow panujacych na wsi. Na wsi panowaly stosunki feudalne. Podlegaly one regulacji usrtawy pozakodeksowej. Malzenstwo bylo umowa cywilna, ale zawierana w formie przewidzianej dla danego wyznania ( np wyznanie zydowskie przed rabinem.)
BGB (kodeks niemiecki)1900r
ZGB (kodeks szwajcarski) 1912r
Powyzsze kodeksy opieraly sie na systematyce patentowej. Zawieraly wiele nowatorskich elementow. Wyrosly z pozytywizmu prawnego. Szkola pozytywizmu prawnego wypracowala metode formalno-dogmatyczna badania prawa. Wedlug tej metody prawa nie bada sie w odniesieniu do instytucji pozaprawnych, prawo nie jest zalezne od warunkow spolecznych, religijnych, politycznych, prawo jest samodzielnym bytem. Bada sie tylko zaleznosci pomiedzy poszczegolnymi przepisami prawa. Prawa sie nie ocenia. Do prawa podchodzi sie jak do dogmatow religijnych. Z tej metody wyrosl kodeks BGB. Nalezy dodac rowniez ze kodeksy te przewidywaly swiecka forma malzenstwa.
Kodeks niemiecki- byl podzielony na 5 czesci: czesc ogolna, prawo zobowiazan, prawo rzeczowe, prawo rodzinne i prawo spadkowe. Przepisy tego kodeksu byly sformulowane jezykiem prostym, czytelnym, klarownym. W pracy nad tym kodeksem pojawila sie koniecznosc wprowadzenia klauzur generalnych np. dobra wiara. Szeroko rozbudowano konstrukcje cywilistyczne ,w szerokiej mierze opierajac sie na rozwiazaniach romanistycznych ale tez wlasnie starajac sie w sposob jasny i precyzyjny formulowac te przepisy posilkujac sie pewnymi klauzurami generalnymi.
Kodeks szwajcarski – teoretycznym zalozeniem tego kodeksu byla mozliwosc interpretacji, sedzia mogl dokonywac interpretacji prawa. Art 1 tego kodeksu przyznawal sedziemu mozliwosc (w przypadku istnienia luki w prawie ) samodzielnego tworzenia normy prawnej, tak jak byl by on ustawodawca. Wynikalo to z postulatu szkoly wolnych rozwazan prawa. Praktyka pokazala, ze w niewielu przypadkach sedziowie austryjacki zadko kozystaki z tego artykulu. Kodeks ten zostal w calosci przyjety jako kodeks turecki.
PRAWO KARNE
Kodeks francuski karny z 1810r , podzielony jest na 4 czesci. 2 tworza czesc ogolna pozostale 2 czesc szczegolowa. Kodeks ten jako pierwszy zawieral trojpodzial przestepst. Dzieli przestepstwa na zbrodnie, wystepki oraz wykoroczenia. Podzial ten dokanany byl w oparciu o kryterium kary wymiezanej za dane przestepstwo oraz sadu ktory wymierza ta kare.
W przpadku zbrodni wymiezane byly kary dreczace np. smierci, wygnania oraz hanbiace np. chlosty. Kare wymierzal sad przysieglych.
Za wystepki wymierzane byly kary poprawcze np. zaklady poprawcze, wyroki byly wymierzane przez sady policji poprawczej.
Za wykroczenia wymierzane byly kary policyjne przez sady policji prostej.