11. Zamykanie diabła w butelce.

1. ZSRR:

Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich został powołany do życia 30 grudnia 1922 roku z połączenia Rosyjskiej Federacyjnej SRR (Rosja), obejmującej wcielone w 1919: Kazaską SRR (Kazachstan) i Kirgiską SRR (Kirgistan), Białoruską SRR (Białoruś), Ukraińską SRR (Ukraina) i Zakaukaskiej Federacji. Pierwszym szefem rządu został Władimir Ilijcz Ulianov, znany nam bardziej jako Włodzimierz Lenin. Był on przeciwnikiem planu Stalina, aby włączyć pozostałe republiki RSFSR jako republik autonomicznych, więc wymógł przekształcenie ich w konfederacje.

Choroba i śmierć (21 stycznia 1924) niekwestionowanego przywódcy partii – Lenina spowodowały zaciętą walkę o fotel sekretarza generalnego partii. Najbliżsi współpracownicy Lenina – Grigorij Zinowjew i Lew Kamieniew w sojuszu z Józefem Stalinem usunęli uważanego za drugą osobę w partii i następcę wodza – organizatora i głównodowodzącego Armii Czerwonej, Lwa Trockiego, co w głównej mierze doprowadziło do upragnionego celu. W wyniku kolektywizacji oraz masowego terroru ZSRR stał się państwem totalitarnym. Proces ten ukoronował XVII zjazd partii bolszewików, w którym Stalin i polityka władz była wychwalana przez wszystkich uczestników. Jednak przywódca postanowił usunąć także potencjalną opozycję, do czego pretekstu dostarczyło zabójstwo popularnego działacza – Siergieja Kirowa. Aresztowano i rozstrzelano prawie wszystkich byłych opozycjonistów, następnie zaś represjami objęto posłusznych zwolenników Stalina, którym przypisywano rzekome szpiegostwo i sabotaż. Zapanował powszechny strach, podsycany propagandowymi relacjami o procesach pokazowych oraz wezwaniami do "czujności” i donoszenia. Wzmożony terror Stalin tłumaczył tezą o "zaostrzaniu się walki klasowej wraz z postępami w budowie socjalizmu". Postępy owe ukoronowało przyjęcie 25 listopada 1936 tzw. "stalinowskiej Konstytucji ZSRR". Na jej mocy z RSFSR wyodrębniono republiki radzieckie: Kazachską i Kirgiską, a Zakaukaską SFSR podzielono na Azerbejdżańską SRR, Gruzińską SRR i Armeńską SRR (1936). Republiki Turkmeńska, Uzbecka i Tadżycka powstały już w latach dwudziestych (1925-1929). Decyzje te miały jednak małe znaczenie ze względu na ciągłe ograniczanie niezależności ich władz.

Ekspansja terytorialna Związku Radzieckiego nabrała nowego znaczenia po podpisaniu paktu Ribentrop-Mołotov w roku 1939, kiedy wymuszono wejście (w 1940) Armii Czerwonej do Litwy, Łotwy i Estonii i w tych krajach proklamowano republiki radzieckie, które „z własnej woli” przystąpiły do ZSRR. Również Rumunia została zmuszona do zwrotu Besarabii – na tym terytorium powstała Mołdawska SRR. Tylko próba zajęcia Finlandii nie powiodła się wskutek zaciętego oporu wojsk fińskich. Również na terenach Białorusi i Ukrainy przeprowadzono fikcyjne wybory, które miały na celu ukazanie zależności, przywiązania i wielką chęć należenia do państw Związku Radzieckiego.

Po śmierci Stalina 5 marca 1953, do władzy doszedł Nikita Chruszczow. Oparł się na aparacie partyjnym, jednocześnie próbując przeprowadzić destalinizację: w 1956 na zjeździe partii wygłosił sławny referat, wyliczający zbrodnie i pomyłki Stalina. Destalinizację ograniczały jednak ważne okoliczności: po pierwsze czasy stalinowskie uformowały mentalność milionów obywateli ZSRR; po drugie – w interesie aparatu partyjnego było utrzymanie ukształtowanego w czasach Stalina modelu politycznego i gospodarczego. Mimo wielkich chęci usprawnienia ZSRR, polityka jaką prowadził Chruszczowa była pełna sprzeczności - Z jednej strony zniósł masowy terror, przywrócił podstawowe prawa pracownicze i unikał zamykania dysydentów, z drugiej strony walczył ze sztuką abstrakcyjną, wzmógł prześladowania cerkwi i nakazał strzelać do demonstrujących robotników w Nowoczerkasku w 1962. W polityce zagranicznej z jednej strony pogodził się z niezależnością Jugosławii, głosił hasła rozbrojenia i "współistnienia" dwóch systemów – z drugiej brutalnie stłumił powstanie na Węgrzech w 1956 i sprowokował kryzys kubański. Rządy Chruszczowa zakończył spisek najbliższych współpracowników, który pozbawił go władzy 14 października 1964. Na czele nowej ekipy stanął Leonid Breżniew.

Jednak najwięcej pracy miał Michaił Gorbaczow, który objął władzę w 1985 r, gdyż stanął w obliczu narastającego kryzysu gospodarczego, toczącej się bez szans na zwycięstwo wojny afgańskiej, przegranego wyścigu zbrojeń oraz korupcji władzy. Jego celem były kardynalne reformy, które umocniłyby system polityczny ZSRR pod hasłami ustrojowej przebudowy, przyspieszenia rozwoju gospodarczego oraz jawności życia społecznego. Jednak większość z jego wysiłków poszła na marne. Największe sukcesy odniósł w dyplomacji, zwłaszcza w negocjacjach rozbrojeniowych z USA.

Od 1988 tzw."odgórna rewolucja" zaczyna rozwijać się według własnych praw. Ujawniły się tłumione dotąd konflikty narodowościowe, których najkrwawszym przejawem był pogrom Ormian w Sumgaicie 28 lutego tegoż roku. Wkrótce w większości republik powstały tzw. fronty ludowe, domagające się uwzględnienia praw narodowych. Jako pierwszy niepodległość ogłosił parlament litewski 11 marca 1990 (co sprowokowało interwencję armii radzieckiej). 29 maja 1990 prezydentem republiki rosyjskiej został Borys Jelcyn. Gorbaczowa, usiłującego zachować ZSRR poprzez negocjowanie nowego traktatu związkowego tzw. nowo-ogariowskiego, który miał zamienić leninowski z 1922 roku, opuścili zwolennicy reform (Jelcyn, Szewardnadze), natomiast od grudnia 1990 otaczają ich przeciwnicy (szef KGB Władimir Kriuczkow, szef MSW Boris Pugo, premier Walentin Pawłow i wiceprezydent ZSRR Giennadij Janajew) – którzy 19 sierpnia 1991 dokonali nieudanego zamachu stanu. Zamachowcy aresztowali przebywającego na Krymie Gorbaczowa i ogłosili wprowadzenie stanu wyjątkowego oraz przejęcie władzy w państwie przez Janajewa. Próba zdobycia siedziby władz rosyjskich skończyła się jednak niepowodzeniem, gdyż przed budynkiem zgromadziły się tłumy mieszkańców Moskwy, do których przemówił Jelcyn, a oddziały specjalne wysłane przez przywódców puczu nie wykonały rozkazu zajęcia moskiewskiego "Białego Domu". W tej sytuacji spiskowcy niepewni poparcia żołnierzy nie zdecydowali się na dalsze próby użycia siły i po trzech dniach oddali władzę Gorbaczowowi. Głównym wygranym puczu był jednak Borys Jelcyn, na którego wniosek 29 sierpnia parlament rosyjski zakazał działalności KPZR i skonfiskował jej majątek. 6 września rząd rosyjski uznał niepodległość Litwy, Łotwy i Estonii, a 8 grudnia przywódcy pozostałych republik ZSRR podpisali układ białowieski o likwidacji ZSRR i utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw. 25 grudnia 1991 roku podał się do dymisji całkowicie już pozbawiony władzy prezydent ZSRR Michaił Gorbaczow i akt ten ostatecznie kończy istnienie prawie 70-letniego państwa.

2. Jugosławia:

Wybuch I wojny światowej stworzył warunki do realizacji idei utworzenia państwa Jugosławiańskiego. Organizacja serbskich nacjonalistów „Czarna Ręka” dokonała w Sarajewie zamachu na austriackiego następcę tronu arcyksięcia Ferdynanda. Człowiekiem, który oddał strzały do arcyksięcia, był urodzony w Bośni Gawriło Princip. W ten symboliczny sposób rozpoczęli ją południowi Słowianie. Rok od tego nieszczęsnego wydarzenia utworzony został komitet Jugosłowiański, przez zwolenników wspólnego państwa. Przewodniczący Komitetu, Ante Trumbić i premier Serbii Nikola Pašić, podpisali na wyspie Korfu deklarację o zjednoczeniu Słowian południowych w niezależnym królestwie pod panowaniem dynastii Karadziordziewiciów. W październiku 1918 roku w Zagrzebiu powstała Rada Narodowa Słoweńców, Chorwatów i Serbów, której zadaniem było reprezentowanie południowych Słowian z Austro-Węgier. Deklaracje o zjednoczeniu z Serbią złożyły Wojwodina i Czarnogóra, a zagrzebska Rada Narodowa uchwaliła zjednoczenie ziem Słowian południowych w jedno państwo. Proklamowano zjednoczone Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (SHS) pod berłem regenta Serbii – Aleksandra I Karadziordziewicia, co spowodowało, iż Komitet Jugosłowiański zaprzestał działalności.

Po klęsce Austrii w I wojnie światowej prowadzone są bezskuteczne wysiłki opanowania Karyntii przez Królestwo SHS. W 1919 Słowenia otrzymała niewielką część tego terenu. Południowy, również niewielki skrawek, uzyskały Włochy, pozostała część na mocy plebiscytu w 1920 wcielona została do Austrii. W 1919 Rijeka została przyznana Królestwu SHS.

Koronacja Aleksandra I Karadziordziewicia na króla Królestwa SHS nastąpiła w 1921 roku. W tym samym czasie parlament nowego państwa uchwalił demokratyczną konstytucję. Życie polityczne w Królestwie SHS od początku zdominował konflikt między dążącymi do dominacji Serbami a Chorwatami i Macedończykami. Centralistyczny system rządów w nowym państwie, zwłaszcza podział administracyjny likwidujący historyczne obszary Chorwacji, wzbudził niezadowolenie w społeczeństwie chorwackim. Niezadowolenie to wzrosło jeszcze bardziej, gdy doszło do śmierci trzech przywódców Chorwackiej Partii Chłopskiej. Zostali oni zabici przez posła z Czarnogóry.

W zaistniałej po zamachu sytuacji, groźnej dla istnienia państwa, Aleksander I zawiesił konstytucję i zdecydował się na rządy osobiste. Zmieniono wówczas nazwę kraju na Królestwo Jugosławii i dokonano podziału kraju na okręgi (zwane: banowiny) znosząc historyczne ukształtowanie krain, z których powstało Królestwo SHS. Dwa lata po zamachu i wrzącej sytuacji wewnętrznej w kraju, Aleksander I nadał Jugosławii nową konstytucję, wzmacniającą władzę monarchy, ograniczającą prawa i wolności obywatelskie oraz samą demokrację. (1931). Jednak jego panowanie nie trwało długo. Zginął on w zamachu zorganizowanym przez terrorystów chorwackich i macedońskich w 1934 roku.Prawowitym następcą tronu zostaje jedenastoletni Piotr II Karadziordziewić. Z uwagi na jego małoteność władzę w jego imieniu przejmuje Rada Regencyjna. Jak pokazuje nam przekrój historyczny, w tej części świata nic nie trwa wiecznie – 27 marca 1941 roku zostaje zorganizowany zamach stanu przez Dusana Simovicia. W jego wyniku Piotr II Karadziordziewić obejmuje samodzielnie władzę i dymisjonuje Radę Regencyjną oraz rząd.

Kłopoty wewnętrzne Jugosławii nie są jednak jedynymi z jakimi musieli zmagać się ówcześni władcy. 6 kwietnia 1941 następuje atak III Rzeszy na Jugosławię. Po dwunastu dniach walk państwo jugosłowiańskie upada, a jego ziemie zostają rozdzielone pomiędzy Niemcy i państwa sojusznicze: Włochy, Węgry i Bułgarię. Z okupantami współpracę podjął ruch ustaszów w celu dokonania secesji Chorwacji od państwa jugosłowiańskiego. Na czele ustaszów stanął Ante Pavelić.

Ważniejsze daty kwietniowe:

• 10 kwietnia – ogłoszenie niepodległości przez Chorwację

• 12 kwietnia – kapitulacja stolicy Jugosławii – Belgradu.

• 13 kwietnia – przystąpienie Węgier do wojny przeciwko Jugosławii.

• 15 kwietnia – Niepodległe Państwo Chorwackie przystępując do paktu trzech staje się sojusznikiem III Rzeszy.

• 17 kwietnia – ogłoszenie kapitulacji Jugosławii.

• 1 maja – podział okupowanej Słowenii między Niemcy i Włochy.

1941-1945 – państwo jugosłowiańskie przestaje istnieć. Część terytorium okupanci włączyli do swoich państw, a z pozostałej części powstały:

• pod protektoratem niemieckim utworzono Niepodległe Państwo Chorwackie, z przywódcą Ante Pavelićem, a w okrojonej Serbii Niemcy powołali marionetkowy rząd Milana Nedicia.

• Macedonię włączono do Bułgarii,

• Dalmację, Słowenię i Czarnogórę oddano pod rządy Włochom.

Walkę przeciwko okupantom podjęli serbscy partyzanci – czetnicy pod dowództwem Dragoljuba Mihailovicia, wierni królowi i rządowi na emigracji oraz komunistyczni partyzanci Josipa Broz Tito. Wojna wyzwoleńcza w Jugosławii stała się wkrótce wojną domową, gdyż po stronie Niemców walczyli chorwaccy ustasze i oddziały gen. Nedicia, a czetnicy w czasie wojny zaczęli walczyć przede wszystkim z komunistami, a nie z Niemcami, z którymi nawet kolaborowali. Już w 1941 Mihailović podpisał z okupacyjnymi wojskami włoskimi formalny pakt o wzajemnym nieatakowaniu. Wobec zaistniałej sytuacji pomoc aliantów, pierwotnie wysłana do oddziałów prokrólewskich, została skierowana do oddziałów komunistycznych Tity.

Po II wojnie światowej do przejęcia władzy w Jugosławii przygotowują się komuniści Josipa Broz Tito. Komuniści zaczynają rządy od eliminacji ustaszy i czetników. Po opanowaniu przez komunistów parlamentu, Jugosławia została przemianowana w republikę, pozbawiając Karadziordziewiciów tronu. Ukoronowaniem tychże wysiłków była uchwalona konstytucja, która usankcjonowała zniesienie monarchii i wprowadzenie nacjonalizacji przemysłu. (1946).

Utworzono Socjalistyczną Federacyjną Republikę Jugosławii złożoną z sześciu republik:

• Serbii ze stolicą w Belgradzie – w skład której wchodziły autonomiczny region Wojwodina oraz mający podobny status okręg Kosowo

• Chorwacji ze stolicą w Zagrzebiu

• Macedonii ze stolicą w Skopje

• Bośni i Hercegowiny ze stolicą w Sarajewie

• Słowenii ze stolicą w Lublanie

• Czarnogóry ze stolicą w Titogradzie (obecnie Podgorica)

Śmierć Marszałka Josipa Broz Tito, miała swoje katastrofalne skutki w funkcjonowaniu państwa jako jednego organizmu. Marszałek był jedyną osobą, która dzięki swojej charyzmie i rządami silnej ręki trzymała Jugosławie w całości i spokoju. (1980). Tłumione antagonizmy narodowościowe odżyły. Narastający w latach 80. kryzys gospodarczy i strach przed rozpadem federacji – w której, podobnie jak przed wojną, największą rolę odgrywali Serbowie – wywołały wzrost wśród nich nacjonalizmu.

W 1986 Slobodan Milošević został przewodniczącym Związku Komunistów Serbii, a w 1989 – prezydentem Serbii. Po dojściu do władzy Miloševicia najbardziej widocznym zjawiskiem w życiu politycznym Jugosławii stał się serbski nacjonalizm. Jego przejawem było m.in. zniesienie w 1990 autonomii Wojwodiny (z liczną mniejszością węgierską) i Kosowa, zamieszkanego głównie przez Albańczyków. Sytuacja zmieniła się wraz ze zmianami ustrojowymi w bloku komunistycznym. W 1989 pogrążoną w kryzysie ekonomicznym Jugosławię ogarnęła fala dążeń narodowowyzwoleńczych.

W 1991 trzy z sześciu republik tworzących Jugosławię jednostronnie ogłosiły niepodległość po przeprowadzonych wcześniej referendach:

• Republika Chorwacji (25 czerwca)

• Republika Słowenii (25 czerwca)

• Republika Macedonii (8 września)

5 kwietnia 1992 suwerenność ogłosiła również Republika Bośni i Hercegowiny. Po tym rozpad Jugosławii stał się faktem. 4 lutego 2003 w miejsce Jugosławii powstało nowe państwo – Serbia i Czarnogóra, które istniało do 3 czerwca 2006, kiedy to kraj podzielono na 2 państwa:

• Czarnogóra

• Serbia

Ostatnim państwem, które postanowiło oderwać swój kawałek ziemi było Kosowo (17 lutego 2008.) Kosowo jest pierwszym państwem, które odłączyło się od Serbii, a nie zostało uznane przez wszystkich – Kosowa nie uznała m.in. Rosja, Serbia, Hiszpania, Chiny, Rumunia, Grecja. Nie mogąc się pogodzić ze stratą Kosowa, Serbowie zdemolowali ambasadę USA, a w Belgradzie doszło do zamieszek.

Ciekawostka:

Kosowo jest pierwszym państwem, które odłączyło się od Serbii, a nie zostało uznane przez wszystkich – Kosowa nie uznała m.in. Rosja, Serbia, Hiszpania, Chiny, Rumunia, Grecja. Nie mogąc się pogodzić ze stratą Kosowa, Serbowie zdemolowali ambasadę USA, a w Belgradzie doszło do zamieszek.

3. Czechosłowacja:

Czechosłowacja powstała jako owoc koncepcji czechosłowakizmu, dla Słowaków stanowiącej obronę przed postępującą madziaryzacją ze strony Węgier. Słowacy zdecydowali się na związanie w organizmie państwowym z dużo bliższym kulturowo narodem czeskim. W roku 1918, pod koniec I wojny światowej po rozpadzie Austro-Węgier z części ziem monarchii dualistycznej: Bohemii, Moraw, czeskiej części Śląska, Górnych Węgier (obecnej Słowacji) i Rusi Zakarpackiej wykrojono granice nowego państwa. Pierwszym prezydentem kraju został filozof Tomáš Masaryk. Pozostałymi ojcami niepodległej Czechosłowacji byli: Czech Edvard Beneš i Słowak Milan Rastislav Štefánik.

Jednak już po dwudziestu latach naruszono integralność terytorialną Czechosłowacji – na skutek Układu Monachijskiego Wielka Brytania i Francja oddały 29 września 1938 Hitlerowi Kraj Sudecki. W następnych miesiącach Polska zajęła Zaolzie, a Węgry południową Słowację i Ruś Zakarpacką. Wówczas to powołano do życia Drugą Republikę, która nie przetrwała jednak nawet pół roku – 16 marca 1939 III Rzesza przekształciła Bohemię i Morawy w Protektorat Czech i Moraw, na terenie Słowacji niepodległość proklamowała prohitlerowska Pierwsza Republika Słowacka, a na Zakarpaciu powstała efemeryczna Karpato-Ukraina.

Po II wojnie światowej powrócono do formy jednego czesko-słowackiego państwa. W 1948 władzę ostatecznie przejęli komuniści. Rezygnacja ze stanowiska dotychczasowego prezydenta Beneša symbolicznie zakończyła krótki okres III republiki. W 1960 roku czechosłowackie władze oktrojowały nową konstytucję, która oficjalnie przekształcała Republikę Czechosłowacką w kraj komunistyczny, dodając do nazwy państwa człon Socjalistyczna. Okres stalinowski zakończył się w Czechosłowacji dopiero w roku 1960, rozpoczynając delikatną odwilż, którą zakończyła Praska wiosna. Reformy tego okresu spowodowały interwencję wojsk Układu Warszawskiego w roku 1968 i przywrócenie władzy tzw. twardogłowych. Jedyną niewycofaną reformą okresu praskiej wiosny było wprowadzenie reformy administracyjnej, która dzieliła kraj na dwie republiki – Czeską i Słowacką Republikę Socjalistyczną.

Pod koniec lat siedemdziesiątych powstała w Czechosłowacji organizacja opozycyjna Karta 77, do której należeli między innymi Václav Havel, Pavel Kohout, Jiří Dienstbier i ks. Václav Malý. Ugrupowanie to przyczyniło się w dużej mierze do obalenia władzy komunistycznej w Czechosłowacji w roku 1989. Wtedy to usunięto ze stanowiska prezydenta Gustáva Husáka, który sprawował władzę od 1975, a na jego miejsce powołano członka Karty – pisarza Václava Havla. W okresie jego rządów kraj przekształcono w republikę federalną, a ostatecznie zatwierdzono rozpad Czechosłowacji i powołano do życia z dniem 1 stycznia 1993 dwa oddzielne państwa – Czechy i Słowację.

4. Poprawność Polityczna:

Poprawność polityczna – sposób używania języka w dyskursie publicznym, którego głównym celem jest zachowanie szacunku oraz tolerancji wobec przeciwnika w dyskusji.

Prawda jednak jest taka, iż poprawność polityczna używana jest głownie w obronie interesów gospodarczych danego państwa. Jako przykład mogę podać Stany Zjednoczone ignorują łamanie praw człowieka w Chinach, ponieważ ewentualne ostre reakcje na te sytuacje mogłyby pogorszyć kontakty gospodarcze, zahamować inwestycje Chińskie, korzystne dla USA.

Generalnie wszystkie działania mogące doprowadzić do pogorszenia ważnych stosunków między państwami, są niepoprawne politycznie.