1.Kompetencja językowa, to wiedza o języku dana każdemu człowiekowi, która pozwala mu rozumieć i tworzyć nieskończenie wiele poprawnych zdań w określonym języku (Noam Chomsky).

Wiedza ta dotyczy:
• składni, tj. reguł pozwalających wytwarzać/rozumieć zdania;
• fonologii, która pozwala zdaniom nada ć formę fonetyczną;
• semantyki, która przypisuje im znaczenie.

Kompetencja językowa a kompetencja komunikacyjna

2.Kompetencja komunikacyjna, to zdolność człowieka do posługiwania się językiem w zależności od sytuacji społecznej i w odniesieniu do relacji z innymi uczestnikami interakcji komunikacyjnej

Kompetencja komunikacyjna przejawiana w określonych sprawnościach komunikacyjnych takich, jak:
• językowa sprawność komunikacyjna;
• społeczna sprawność językowa;
• językowa sprawność sytuacyjna;
• pragmatyczna sprawność językowa

4. Dwie formy komunikowania – werbalna i niewerbalna.

5. Cztery rodzaje czynności (sprawności) językowych:
słuchanie – mówienie; czytanie – pisanie.

SŁUCHANIE

1.Efektywne słuchanie:
• słuchanie jako umiejętność wzmacniająca u osoby słuchanej poczucie własnej wartości;
• słuchanie jako trudna sztuka wymagająca czynienia świadomego wysiłku, uruchamiająca różne rodzaje myślenia;
• determinanty efektywnego słuchania.

Słuchanie wymaga od odbiorcy komunikatu skupiania całkowitej uwagi na przesyłanych przez niego informacjach – wymaga koncentracji, która zawiera w sobie zaangażowanie, zainteresowanie i wysiłek psychiczny.
Słuchanie wymaga czynienia świadomego wysiłku, aby słuchać (trzeba chcieć słuchać), a więc uruchamia procesy myślowe.

Słyszenie to automatyczna reakcja naszego układu nerwowego i naszych zmysłów. Nie wymaga zaangażowania z naszej strony. Jest procesem automatycznym, przebiegającym pasywnie.

9.Słuchanie kompetentne i jego rodzaje:
• słuchanie interaktywne,
• słuchanie reaktywne,
• słuchanie wybiórcze,
• słuchanie doceniające,
• słuchanie aktywne,
• słuchanie empatyczne.

10.Percepcja mowy odbywa się dzięki funkcjonowaniu:

- słuchu fizycznego (fizjologicznego) - cechuje ostrość słyszenia na podstawie której wyróżniamy ludzi słyszących, niedosłyszących i głuchych. Od niego zależy zdolność odbierania wrażeń słuchowych w ogóle.
Podstawą prawidłowego rozwoju mowy stanowi sprawnie działający słuch. Za pomocą słuchu dziecko uczy się mowy od otoczenia, kontroluje własną fonację i artykulację. Jeżeli dziecko nie słyszy lub słyszy słabo mowa nie rozwija się lub rozwija się wadliwie. Gdy ostrość słuchu nie jest wystarczająca mowa staje się niewyraźna, zamazana, niemelodyjna.
Wrażliwość słuchową w zakresie słuchu fizycznego doskonalimy w oparciu o prawidłowo działający narząd słuchu poprzez rozwijanie u dzieci umiejętności rozpoznawania, naśladowania dźwięków, odgłosów występujących w ich najbliższym otoczeniu (np. rozpoznawanie głosów zwierząt, odgłosów ulicy, osób po głosie, barwy dźwięków instrumentów muzycznych).
Słuch fizyczny stanowi podstawę dla rozwoju słuchu muzycznego i słuchu fonematycznego.

- słuchu muzycznego - decyduje o zdolności różnicowania wysokości dźwięków i wrażliwości na najmniejsze nawet różnice w wysokości.

- słuchu fonematycznego - to zdolność precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy ludzkiej. Nie jest to zdolność wrodzona. Wykształca się w dzieciństwie pod wpływem bodźców słuchowych (dzięki słuchowi fizycznemu). W przypadku słuchu fonematycznego jednostką różnicującą jest fonem. Fonem i głoska to prawie to samo. Ta sama głoska może być różnie wymawiana. Fonem obejmuje wszystkie warianty wymawiania tej samej głoski.
Można powiedzieć, że słuch fonematyczny to złożony proces analizy i syntezy dźwięków mowy.

W wieku przedszkolnym niezbędne jest przestrzeganie zgodności graficzno – fonetycznej wyrazów dobieranych do ćwiczeń słuchu fonematycznego. Powinny to być wyrazy proste, które tak samo się wymawia i pisze, np. mama, tata, lis, las itp.
Za pomocą słuchu fonematycznego możemy wyodrębnić z potoku mowy wyrazy, w wyrazach sylaby, w sylabach, uchwycić kolejność głosek w wyrazie, odróżnić poszczególne głoski, a w tym głoski dźwięczne od bezdźwięcznych (pąk– bąk, domek- Tomek).

Etapy kształtowania słuchu fonematycznego:
- wyodrębnianie wyrazów w zdaniu (3 – 4 latki);
- podział wyrazów na sylaby (4- 5 latki);
- wyodrębnianie głosek w wyrazach (5- 6 latki).

11.Świadomość fonologiczna:
• Dotyczy percepcyjnych aspektów języka mówionego
• Rozwija się na bazie słuchu fonematycznego

12.Etapy kształtowania świadomości fonologicznej:
* zwracanie uwagi dzieci na globalne podobieństwa i różnice fonologiczne;
* dostrzeżenie przez dzieci, że różne słowa mogą zaczynać się i kończyć taką samą głoską;
* dostrzeżenie przez dzieci podzielności słów (wyodrębnianie sylab w wyrazach);
* wyodrębnianie głosek w wyrazach

PISANIE

1.Proces pisania obejmuje dwa etapy:
- wyrabianie gotowości do nauki pisania
- właściwa nauka pisania oraz jej doskonalenie

2.Wyrabianie gotowości do nauki pisania ma miejsce w przedszkolu – nie sprowadza się do nauki pisania. Chodzi o to, aby uczynić dzieci podatne na wyodrębnianie, kreślenie kształtów litero podobnych; sprowadza się do rozwoju sfery manualnej.

2. Dziecko dojrzałe i gotowe do podjęcia nauki pisania, to dziecko:
- które wie jak pisze się w języku polskim (od góry do dołu, od lewej do prawej strony);
- które wie po co ludzie uczą się pisać;
- które ma bogaty zasób słownictwa i dobrze opanowaną umiejętność swobodnego wypowiadania się w różnych sytuacjach;
- prawidłowo różnicuje barwy, dźwięki, kształty.

3. Wymiary gotowości do nauki pisania:

- gotowość psychomotoryczna - umiejętność różnicowania, klasyfikowania różnorodnych znaków graficznych, wyróżnianie braków w znakach graficznych, odwzorowywanie różnorodnych znaków (stopień wierności odwzorowywania znaków graficznych stanowi jedno z istotnych kryteriów dojrzałości dzieci do nauki pisania), znajomo ść nazw liter, kojarzenie ze sobą w parylitery małe i wielkie drukowane i pisane

- gotowość słownikowo – pojęciowa niezbędna jest do kształtowania w przyszłości umiejętności pisania ze zrozumieniem.
Odzwierciedla bogate doświadczenia językowe dziecka:
- zasób różnorodnego słownictwa, umiejętność swobodnego wypowiadania się;
- zasób wiedzy o rzeczywistości społecznej – kulturze, społeczeństwie, technice.

- gotowość emocjonalno – motywacyjna oddaje pozytywny stosunek do książki, zainteresowanie książką, samodzielne zgłębianie tajników dotyczących pisania, umiejętność odróżniania w książce ilustracji, litery, słowa, a także rozumienie znaczenia umiejętności pisania dla niego samego.

4.W procesie przygotowania do pisania ważną rolę odgrywa:

a) Psychomotoryka w procesie przygotowania do pisania:

● orientacja w przestrzeni – rozpoznawanie kierunków (pojmują wyłącznie w zależności od własnej pozycji):- ćwiczenia równowagi,- ćwiczenia kształtujące tułów,- ćwiczenia ruchu,- ćwiczenia percepcji ruchowej.

● pamięć ruchowa to zachowanie w pamięci pewnych obrazów ruchowych, które nabierają znaczenia ruchowych schematów i ich zespołów.
Wytwarzaniu pamięci ruchowej sprzyjają:
- zagadki ruchowe oparte na wyobrażeniach znanych dzieciom przedmiotów;
- zagadki ruchowe polegające na zgadywaniu rodzaju działania.

● koordynacja wzrokowo – ruchowa to współdziałanie wzrokowych, słuchowych, ruchowych ośrodków kory mózgowej (aby odtworzyć litery i wyrazy dziecko musi wywołać i skojarzyć równocześnie odpowiednie ich wyobrażenia graficzne, słuchowe i kinestetyczne).
Zwinność i zręczność w procesie rozwijania koordynacji wzrokowo – ruchowej.
Zabawy:
- kto dalej rzuci woreczek, toczenie piłki do dołka, rzucanie do celu (do kosza),
- gra w serso, badmington, kręgle,
- pchełki, skaczące czapeczki, bierki.

● usprawnianie ręki prawej i lewej:
-zabawy powiązane z manipulacją przedmiotami,
-czynności samoobsługowe,
- zabawy ruchowe związane z toczeniem, rzucaniem, chwytaniem różnych rozmiarów piłek i innych przedmiotów (obręcze, woreczki);
- próby łączenia rzutów i chwytów w ruchu: w chodzie, biegu, próby żonglowania 2 piłkami naraz, zabawa balonem

b) Rozwijanie sfery plastyczno – konstrukcyjnej.

Techniki plastyczne:
techniki płaskie: rysowanie, malowanie, wydzieranie, stemplowanie, wyszywanie;
techniki przestrzenne: układanie, konstruowanie, majstrowanie, lepienie, wycinanie

Każda z tych technik rozwija w inny sposób zręczność rąk dziecka.

5.Pisanie stanowi pewną całość psychomotoryczną na którą składają się takie oto elementy:
- słuchowe wydzielanie głoski,
- znalezienie jej odpowiednika literowego,
- zapamiętanie litery,- kolejne rozmieszczenie liter w wyrazie,
- napisanie litery lub wyrazu(a więc różne części aparatu ruchowego ręki pod kierownictwem kory mózgowej)

6.Etapy procesu pisania:
- pismo swobodne i płynne, kształtne, czytelne i łączone - w oparciu o przyswojone wzory pisma;
-indywidualny styl pisma charakteryzujący się poszukiwaniem własnego kształtu i „charakteru”.

7.Pierwszy stopień opanowania pisma:
- etap pisania elementarnego - wymaga, aby uczeń pisał dokładnie według wzoru pisma poszczególnych liter
- etap pisania swobodnego - doskonalenie nie tylko odtwarzania liter, ale także doskonalenie łączenia ich w kilkuliterowe zespoły w obrębie wyrazów bez ciągłego odwoływania się do wzoru (pisanie z pamięci i ze słuchu)
- etap pisania płynnego (swobodnego, czytelnego, wykonywanego z określoną szybkością) wymaga: równomierności w wykonywaniu ruchu czyli ciągłości i rytmu w pisaniu (pisanie ruchem całościowym a nie przerywanym).

8.Etapy kształtowania słuchu fonematycznego:
- wyodrębnianie wyrazów w zdaniu (3 – 4 latki);
- podział wyrazów na sylaby (4- 5 latki);
- wyodrębnianie głosek w wyrazach (5- 6 latki).

9.Kształcenie mowy:
- praca z obrazkiem i historyjką obrazkową;
- opowiadanie - istotą opowiadania jest akcja, czyli ciąg wydarzeń następujących po sobie w pewnej kolejności, związanych stosunkiem przyczynowo – skutkowym;

Opis – polega na wyszczególnieniu charakterystycznych cech przedmiotu, które współwystępują w określonym czasie i w określonej przestrzeni

Sprawozdanie – jest zdaniem sprawy z różnych wydarzeń z życia. Polega na przedstawieniu w sposób możliwie zwarty jakiegoś wydarzenia w jego porządku chronologicznym (np. sprawozdanie ze spektaklu teatralnego)

CZYTANIE

1.Wąskie i szerokie ujęcie umiejętności czytania:
- wąskie ujęcie umiejętności czytania –podejście lingwistyczne (Elkonin –czytanie to tworzenie dźwiękowej formy słowa na podstawie obrazu graficznego).W tym podejściu kładzie się nacisk na technikę czytania a nie na rozumienie czytanego tekstu;
- szerokie ujęcie umiejętności czytanie – podejście psychologiczne (Tinker. Malmquist, Brzezińska, Styczek, Russell).

Russell – istota czytania jest:
- identyfikacja symbolu graficznego,
- rozumienie znaczenia symbolu zidentyfikowanego.

Wyrazem podejścia psychologicznego jest ujmowanie czytania jako złożonego procesu poznawczego- jako procesu myślowego obejmującego wszystkie myślenia (ocenianie, wydawanie sądów, wnioskowanie, rozwiązywanie problemów).

2.Metody nauki czytania (konwencjonalne):
- metody syntetyczne
-metody analityczne
- metody analityczno – syntetyczne

3.Aspekty czytania:
- aspekt techniczny – jak?
- aspekt semantyczny – co?
-aspekt krytyczno – twórczy – po co?

4.Elementy umiejętności czytania:
• znajomość znaków języka pisanego;
• technika czytania –zdolność ujmowania przy jednorazowym popatrzeniu na tekst napisany jednocześnie (coraz) większej liczby znaków graficznych, najpierw krótkich wyrazów, później stopniowo coraz dłuższych, a u sprawnego czytelnika zdań lub kilku zdań;
• rozumienie tekstu –umiejętność rozszyfrowywania lub tłumaczenia znaków.

5. Etapy procesu czytania:

A) Wyrabianie gotowości do nauki czytania:
• rozwijanie spostrzegawczości słuchowej –słuchu fizjologicznego, fonematycznego i świadomości fonologicznej;
• rozwijanie poprawności wymowy poprzez ćwiczenia ortofoniczne;
• rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej:
* zwracanie uwagi na drobne fragmenty ilustracji tematycznych;
* porównywanie obrazków różniących się małymi szczegółami;
* odszukiwanie w zbiorze takich samych obrazków i figur abstrakcyjnych;
* pojęcie szeregu, wyróżnianie składników szeregu, ustalanie kolejności ich występowania.

B) Wprowadzanie elementarnej nauki czytania:
• zapoznawanie z istotą symbolu graficznego;
• czytanie globalne wyrazów,
• wprowadzenie nowej litery (nowych liter),
• usprawnienie techniki czytania.

C) Właściwa nauka czytania oraz jej doskonalenie:

● doskonalenie cech czytania: czytania płynnego, poprawnego, biegłego, wyrazistego;

Czytanie płynne – występuje wówczas gdy dziecko czyta tekst wolno, ale całymi wyrazami, nie czyta po literze.

Czytanie poprawne - to prawidłowe odczytywanie wyrazów, czytający nie opuszcza liter, sylab, wyrazów w zdaniu, nie przestawia głosek, sylab, nie przekręca i nie zniekształca wyrazów.

Czytanie biegłe – to świadome stosowanie właściwego tempa czytania umożliwiające czytającemu i słuchającemu uchwycenie treści poszczególnych wyrazów, płynnie i poprawnie odczytywanych. Czytanie biegłe polega na zachowaniu właściwych akcentów logicznych w zdaniu, na uwzględnianiu znaków przestankowych oraz tych akcentów, które podkreślają ważne dla zrozumienia sensu wyrazy.

Czytanie wyraziste – ma wydobyć walory uczuciowe tekstu, odzwierciedla w barwie głosu uczucia, nastroje jakie chcemy obudzić w związku z czytanym tekstem. Polega na zachowaniu logicznych i psychologicznych pauz, na zachowaniu właściwej intonacji, tempa, właściwym modulowaniu głosu.

● rozwijanie umiejętności czytania głośnego i cichego.

Odczytywanie tekstu może być czytaniem głośnym lub czytaniem cichym.
Dzieci przechodzą od czytania głośnego do czytania szeptem, a następnie czytania cichego.
Właściwością głośnego czytania jest wyprzedzanie wzrokiem głosu.

Czytanie ciche możemy podzielić na :

Czytaniem szeptem odbywa się wtedy, gdy wymawiamy cicho poszczególne czytane słowa lub gdy czytaniu towarzyszą cząstkowe ruchy warg i języka. Odbywa się przy tym całkowita lub częściowa artykulacja.

Czytanie w „myśli” polega na tym, że osoba czytająca nie artykułuje poszczególnych czytanych słów, lecz wymawia je w myśli w całym lub częściowym ich brzmieniu. Czytanie to jest znacznie szybsze niż czytanie szeptem.

Czytanie „wzrokiem” polega na „przebieganiu” wzrokiem po kolejnych wierszach tekstu. W czasie owego „przebiegania” następuje bezpośrednie (bez wymawiania) kojarzenie słów z ich odpowiednikami znaczeniowymi.

MOWA

1.Wiek przedszkolny cechuje naturalna wadliwość wymowy wypływająca z nieukończonego rozwoju kory mózgowej, niedostatecznego wyrobienia mięśni narządów mowy.

2.Do wad rozwojowych zaliczamy
- u 3 latków : szeplenienie, seplenienie, wadliwa wymowa głosek k,g,r, wymawianie dźwięcznych spółgłosek jako bezdźwięcznych, nieprawidłowy, nierytmiczny oddech, upraszczanie wyrazów, zmiękczanie spółgłosek sz, s, ź, z, cz, c, t, d;

- u 4 latków – szeplenienie, seplenienie, wadliwa wymowa r, czasem jeszcze nieprawidłowy oddech, upraszczanie grup spółgłoskowych lub zmiana brzmienia całego wyrazu, np. mreko, radro;

- u 5 latków –seplenienie, choć poszczególne dźwięki sz, cz, ź dż dziecko potrafi już wypowiedzieć, czasem wadliwa wymowa r, upraszczanie grup spółgłoskowych trudniejszych, np. pcoła zamiast pszczoła;

- dzieci 6 letnie powinny wymawiać prawidłowo wszystkie dźwięki mowy wyizolowane oraz występujące w różnych pozycjach w wyrazie.

3.Przezwyciężaniu naturalnej wadliwości wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym służą ćwiczenia ortofoniczne.

Ortofonia – nauka poprawnej wymowy

Do ćwiczeń ortofonicznych zaliczamy: ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia fonacyjne, ćwiczenia logorytmiczne, ćwiczenia słuchu fonematycznego, ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mownych i ćwiczenia artykulacyjne.

4.Wada wymowy – odchylenie od normy językowej spowodowane zmianami w budowie lub funkcjonowaniu mechanizmów mowy (wady rozwojowe, wady organiczne – wady aparatu słuchowego, stany zapalne wiązadeł głosowych, zrosty w opłucnej, gotyckie podniebienie, nieprawidłowy zgryz, niesprawność języka i warg -zbyt duże napięcie języka, nieprawidłowa budowa języka).

Błąd wymowy – odchylenie od normy językowej spowodowane wpływami środowiska (błędny wzór językowy).

5.Komunikacja werbalna- wszelkie zachowania zwane językiem ciała

Komunikacja niewerbalna: mimika twarzy, kinezjetyka, proksemika, parajęzyk