JĘZYKI I PISMA ŚRÓDZIEMNOMORZA
Geograficzny układ języków
Języki zmieniały się dlatego, że zmieniały się plemiona.
Teren żyznego półksiężyca (Mezopotamia, Egipt, Asyria)
Anatolia
Hetyci – lud indoeuropejski
Hatyci – lud zamieszkujący Anatolię wcześniej
Kultura Minojska na Krecie
Fenicjanie
Bizancjum (ekspansja islamu)
Język Hatytów w 20% był indoeuropejski.
HETYCI : - pojawiaja się nazwy, imiona władców,np.: Assuwa (Azja), Ahhijawa (Achajowie), Tyrrhena/Tyrsena/Tursa/Etusca (Etruskowie)
HATYCI : Luwijczycy, Huryci, Palajczycy (plemiona, z którymi zetknęli się Hetyci, ludy morza
Ludy morza doprowadziły do inwazji Imperium i zniknięcia Hetytów.
Etruskowie (przybyli z Azji Mniejszej, włączeni w ludy morza - Herodot) zamieszkiwali tereny Italii, kiedy przybyli tam Rzymianie.
Morze Egejskie:
Cyklady (Lemnos, Kios, Lesbos)
Cyklady i Kreta prowadziły kontakty z półksiężycem (wiemy z wykopalisk)
Rozwój w czasie istnienia cywilizacji kreteńskiej
Kultura Mykeńska:
Pismo linearne B
Cypr:
Istnienie pisma poświadczone do V w. n.e.
Kemal, Ataturk reforma pisma w Turcji.
Typy pism:
Węzełkowe
Logograficzne (obrazkowe)
Pismo ideograficzne
Pismo piktograficzne – symboliczne znaczenie, kształt nie zawsze odpowiada dzisiejszemu znaczeniu np. pismo sumeryjskie – pismo klinowe, pismo protoindyjskie, egipskie hieroglify, pismo chińskie, pismo kreteńskie
Piktogramy z IV tys.p.n.e.
- pismo klinowe z Mezopotamii
- pismo chińskie
Znaki
- piktograficzne
- ideograficzne
- determinatywy
Fonetyczne (nadanie brzmienia)
Głoskowe (alfabet)
Spółgłoskowe (abdżad) np. arabski, hebrajski
Alfabetyczno – sylabiczne (abugida) np. pismo linearne B, transkryt (1 znak – 1 sylaba)
Sylabariusze – każda sylaba będzie miała odrębny znak
Mieszane (np. japoński)
Kierunek Pisania
Zapis języka greckiego
Alfabet:
Linearny
Nielinearne pismo koreańskie
Pismo jednoszeregowe - alfabet gruziński, alfabet koreański, pismo koptyjskie, gockie (?)
Pismo dwuszeregowe – pismo łacińskie, małe i duże litery
Pismo arabskie (aramejskie)
Język perski
Język turecki
Grupa języków semickich
- imię SEM (jeden z synów Noego) j. arabski, hebrajski, j. maltańskie
-CHAM j. azjanickie
- JAFET
CHAM języki chamickie, rodzina afmazjatycka, język czadyjski, berberyjski
JAFET języki jafetyckie, języki kaukaskie
j. azjanickie, j. sumeryjski, etruski, iberyjski, elamicki, baskijski
J.azjanickie – języki wymarłe o słabo zaznaczonych powiązaniach, w dużej mierze języki wymarłe (semicki etc)
Pismo elamickie
Iran
- pismo protoelamickie – grupa logo graficzna
- pismo staro elamickie – pismo sylabiczne (80 znaków)
Hieroglify egipskie. Pismo klinowe.
- Ideogramy
- Fonetyczne znaki – fonogramy
- determinatywy
Dom pr /per/
Pismo hieratyczne – gr. hieros święty – zapis tekstów religijnych nazwy od Herodota
Pismo demotyczne – gr. demos lud – spis umów handlowych, literatura piękna
Pismo egipskie : (hieroglify gr. święte znaki)
Znalezione inskrypcje w środkowej Afryce (33 r. p.n.e.)
Ostatni zapis hieroglificzny IV w. n.e.
„Hieroglifika” Horapollon (V n.e.) zbiór hieroglifów
Gęś – syn
XVI w Kircher odkrył, że istnieje związek między językiem egipskim i staro-koptyjskim.
XIX w. – Napoleon w Egipcie
Kamień z Rosetty (odkrycie w roku 1799) - j. egipski, j. egipski zapisany demotyką, j. grecki
Silvestre de Sacy był nauczycielem J.Champolliona, który odczytał hieroglify.
oko-eye-I- JA kot+papuga ara =kotara
Pismo Klinowe:
- typ zapisu analogiczny do języka łacińskiego
- 3500r – powstanie pisma, uważa się, że zostało stworzone do zapisu pisma sumeryjskiego
- zapiski ideograficzne
- rozkwit pisma XIV – XII w.p.n.e
- sumeryjski nie był językiem semickim
- wraz z dominacją Akadów w Sumerze, język akadyjski był adaptowany do własnych potrzeb
- II w. p.n.e. – koniec zapisów w języku klinowym
- Ok.2800 r. p.n.e. pismo klinowe staje się sylabiczne
- pismo klinowe zostało wyparte przez pismo aramejskie
- 1802r. Georg Grotefend, badacz inskrypcji z Persepolis ; Rowlinson odczytał pismo klinowe dla języka staroperskiego inskrypcja z Behistun
- 1855r. Edwin Norris, odczyt zapisu babilońskiego
Język hetycki i Hurycki również były zapisywane pismem klinowym.
3 . Egejskie pisma niealfabetyczne.
Cypr:
- pismo cypro-minojskie (XVI – XIII w.p.n.e.) niedoczytane, miasto ENKOMI (znaleziono tam najwięcej zabytków, 8 tabliczek, 6 cylindrów(pieczęcie) gliniane kulki x80 (zawierają do 8 znaków, średnio od 3 do 5) UGARIT (ośrodek miejski nie należący do Cypru)
Cywilizacja Minojska
Cywilizacja mykeńska
Wieki Ciemne
Epoka:
- archaiczna
- klasyczna
-hellenistyczna
AMATHUS – inskrypcja (tabliczki w dwóch językach, zachowało się za mało, żeby odczytać). Poszukiwanie związków języka cypro – minojskiego z językami semickimi
Sylabariusz cypryjski , powstał z pisma cypro-minojskiego(pismo zapisywało język grecki) ok. XI w.p.n.e. – III/II w.pn.e. Pismo sylabiczne. Dialekt arkado minojski. Pismo odczytane. Nie było znaków na wszystkie dźwięki greckie.
Wyraz grecki może kończyć się tylko na 3 spółgłoski s,p,v
T=T, TH, D
K= K, KH, G
P = P, PH, B
CV-CV-CV V = samogłoska
Dysk z Fajstos (1908)
1700 – 1500 r.p.n.e.
Dysk został wypalony, znaki zostały wyciśnięte, 45 znaków (liczba char. Sylabariusze). Nie ma pewności czy jest autentyczny, nie ma drugiego zabytku z tym rodzajem pisma, uważa się, że pismo ma ok. 55 znaków (jeśli jest autentyczne). Liczba znaków wskazuje, że jest to pismo sylabiczne. Nie wiadomo z której strony czytac.
Kreteńskie pismo hieroglificzne (1900-1600 r.p.n.e.)
A.Evans – zapoczątkował prace wykopaliskowe na Krecie. Pismo odkryte w Knossos i Mallii, małe tabliczki z odciśniętymi znakami. Znaleziono ok. 2000 znaków ale nie odczytano. Pismo sylabiczne, zawiera ok. 96 znaków.
-ołtarz ofiarny
-topór wojenny z Arkalokhori
CHIC CORPUS HIEROGLYPHICARUM INSCRITIONUM CRETAE
Pismo linearne A (XVIII – XV w. p.n.e) 7,5 tys
Grecy przejęli pismo linearne A I zaadoptowali je, tworząc pismo linearne B.
Pismo linearne A – 90 znaków
DA-MA-TE KU-RO
PA-I-TO
KU-NI-SO
(J)A-SA-SA-RA-ME
ASJA SALAME boski dar
4. PISMO LINEARNE B
- pismo zapisujące język grecki 1600-1100 r.p.n.e.
- dialekt mykeński
-znaleziska na Krecie – A.Evans XXw.
- pierwsze znaleziska na terenie Grecji kontynentalnej
- Wieki ciemne - brak jakichkolwiek znalezisk
- typ pisma fenicki – piśmiennictwo greckie
- teksty administracyjne na glinianych tabliczkach – informacje ekonomiczne, spisy
Kształt liścia palmowego
Ok. 1950r Emmett Bennett odczytał system miar. System jest oparty na kreskach i kołach.
Alice Kober
- język fleksyjny
Michael Ventris
- założył, ze pismo zapisuje język grecki
Samogłoski występują na początku wyrazów, najczęściej A
John Chadwick
- filolog klasyczny
- praca z Michaelem Ventrisem
- 1951 -1953 wydawanie pism o postępach prac
V: A,E,I,O,U samogłoski Nie było sylab zamkniętych
CV samogłoska + samogłoska
CVV
K,t,p
D,b,
G, k(n), g(n),k(n)h zasób dźwięków
S,z
L,n,m,n,l
PISMO HEBRAJSKIE I ARABSKIE
HEBRAJSKI:
Alfabet spółgłoskowy ABZDAD
Znaki wyłącznie przedstawiają spółgłoski, język mówiony zawiera już samogłoski.
Zapis święty w/g Hebrajczyków, język zostawiono tylko dla studiów religijnych,
I okres biblijny (używany do pisania Biblii, jednak w życiu codziennym wypierany przez grecki i aramejski)
II okres Miszny (komentarz do Biblii) (200-600 r.n.e.) VIw. – najstarsze inskrypcje Kalendarz z Gezer (zawiera 22 znaki)
III okres średniowieczny – brak samogłosek utrudniał odczytanie, stanowiły te wyrazy już archaizmy
VII w. Masora – system dopisywania kropek, funkcjonuje do dziś
IV okres nowożytny wykształcił się język jidysz, bardziej oparty na starych formach j. niemieckiego
Ladino – język przekształcony z hiszpańskiego
Eliezer Ben Jehuda – sztucznie wskrzesił hebrajski, stworzył słownik hebrajskiego, tworzył też nowe słowa
1948 – oficjalny język Izraela
Najstarszy język świata
Pismo kwadratowe – łączenie pisma hebrajskiego z protosynajskim
ARABSKIE:
- zapis tylko spółgłosek – ABDŻAD
- każda litera ma możliwe 4 warianty
- pismo kwadratowe i okrągłe
- dialekty arabskie,
Języki zapisywane pismem arabskim:
- język perski, czeczeński
- grupa języków semickich
Podstawowa liczba znaków 18
Wersja zmodyfikowana 28.
ALFABET
Tokeny – niewielkie kamyki pierwowzory piktogramów
Bulle
Alfabet fenicki (X w. p.n.e.)
Alef – wół
Pismo protosynajskie – najstarsza forma alfabetyczna XVIII – XV w. p.n.e.
Pismo z Ugarit (tereny obecnej Syrii) XIV – XIII w. p.n.e.
- zapis klinowy
- teksty administracyjne, prawne; zapisywanie tekstów literackich
Pismo fenickie X-IX w. p.n.e.
Nie posiadało zapisu samogłosek
XI/VIII w. p.n.e. – przejęcie pisma fenickiego przez Greków
Przejęcie pisma przez Rzymian.
Dopiero w średniowieczu wprowadzono małe litery.
Pismo Kadmejskie
Za twórce alfabetu uważa się Kadmosa.