Układ nerwowy w okresie embriogenezy powstaje z listka zarodkowego zewnętrznego (ektodermy). Najpierw tworzy się rybienta, następnie powstaje cewa nerwowa ( 25-26 tygodnia płciowego), następnie w cewie nerwowej uwypukla się pęcherzyk nerwowy, który w pierwszym etapie różnicuje się na trzy części: P – przodomózgowie Ś – śródmózgowie Z – zamózgowie Ostatecznie ludzkie mózgowie podzielone jest na pięć części:K – kresomózgowie M – międzymózgowie Ś – Śródmózgowie T – tyłomózgowie ( móżdżek ) Z – Zamózgowie ( rdzeń przedłużony )

Pień mózgu to śródmózgowie, tyłomózgowie, zamózgowie. Układ mózgowy człowieka jest podzielony na 2 części:

Somatyczny (związany z ciałem)	Autonomiczny (niezależny) Unerwione narządy wewnętrzne niezależne od naszej woli

Układ nerwowy autonomiczny dzieli się na dwie części w stosunku do siebie działają przeciwstawnie – antagonistycznie.

1 część to WSPÓLCZULNA ( zwana sympatyczną ) – część pnia

2 część to PRZYWSPÓŁCZULNA ( zwana parasympatyczną ).

OUN – obwodowy układ nerwowy składa się z 12 par nerwów mózgowych i 31 par nerwów rdzeniowych.

12 par nerwów mózgowych (czaszkowych):I – para nerwów węchowych – (20 nici węchowych, które mieszczą się w błonie śluzowej jamy nosowej ich przerwanie powoduje utratę powonienia)II – para nerwów wzrokowych – tworzy włókna nerwowe, które przechodzą od komórek zwojowych siatkówki przewijają siatkówkę, naczyniówkę, twardówkę i kończą się skrzyżowaniem nad wzrokowym. (Upośledzenie bądź choroby tej pary nerwów prowadzą do ślepoty).TYFLOPEDAGOGIKA – pedagogika osób niewidzących.III - para nerwów okoruchowych – nerwy ruchowe gałki ocznej, ich uszkodzenie powoduje niewłaściwe ustawienie gałki ocznej, zbieżność źrenicy, opadanie powiek i brak reakcji na światło.IV – para nerwów bloczkowych – jest to najcieńszy z nerwów mózgowych, który unerwia mięsień skośny oka, jego porażenie powoduje spoglądanie oka ku górze.V – para nerwów trójdzielnych:

• Gałąź oczna

• Gałąź szczękowa

• Gałąź żuchwowa

Jest to najgrubsza para nerwów mózgowych, która unerwia powiekę, części nerwowe twarzy oraz mięśnie poruszające żuchwą. VI – para nerwów odwodzących – unerwia mięśnie oka – porażenie powoduje zez zbieżnyVII – para nerwów twarzowych – unerwia mięśnie mimiczne twarzy mięsień szeroki szyi jego porażenie powoduje niesymetryczność twarzy i niemożliwość zmarszczenia czoła VIII – para nerwów statystyczno – słuchowych ( przedsionkowo-ślimakowych) – uszkodzenie powoduje uszkodzenie słuchu, głuchotę, zawroty głowy, nudności, wymioty i zaburzenia równowagi. SURDOPEDAGOGIKA – dziedzina pedagogiki zajmująca się nie słyszącymi IX – para nerwów językowo –gardłowych – unerwia gardło i język X – para nerwów błędnych (vagus) – unerwia głowę, szyje, układ pokarmowy, krwionośny i oddechowy. – para nerwów dodatkowych – unerwia krtań i mięśnie zwijaczy gardła XII – para nerwów podjęzycznych – unerwia mięśnie języka z wyjątkiem podniebieniowo-językowego.

Wśród 31 par nerwów rdzeniowych wyróżnia się:

• 8 par nerwów rdzeniowych szyjnych

• 12 par rdzeniowych piersiowych

• 5 par rdzeniowych – lędźwiowych

• 5 par rdzeniowych – krzyżowych

• 1 parę rdzeniowo – guziczno – ogonową

ZABURZENIA NERWÓW:

I nerw węchowy – Objawy uszkodzenia
anosmia, hyposmia

II nerw wzrokowy – czuciowy-Objawy uszkodzenia
-N. wzrokowy - jednooczna homolateralna ślepota
-Skrzyżowanie n. wzrokowego - niedowidzenie dwu skroniowe
-Promienistość wzrokowa - niedowidzenie połowicze lub kwadrantowe po stronie przeciwnej
-Płaty potyliczne - ślepota korowa (zespół Antona)

III nerw okołoruchowy – Objawy uszkodzenia
1/ gałka oczna ustawiona do kąta zew. i w dół, podwójne widzenie
2/ rozszerzenie źrenicy
3/ opadnięcie powieki
Zespół Hornera (uszkodzenie włókien sympatycznych)
1/ miosis
2/ ptosis
3/ endophtalnus
4/ anhidrosis na połowie twarzy
5/ rozszerzenie naczyń na połowie twarzy
Źrenica Argyll-Robertsona (kiła, cukrzyca)
1/ brak odruchu źrenicy na światło
2/ zachowany odruch na akomodację
3/ wąskie, nieregularne źrenice

IV nerw bloczkowy – ruchowy-Objawy uszkodzenia
oko jest zwrócone ku górze, podwójne widzenie

V nerw trójdzielny – mieszany czuciowo – ruchowy-Objawy uszkodzenia
1/ zaburzenia czucia w zakresie jednej lub kilku gałązek nerwu
2/ brak odruchu rogówkowego
3/ niedowład mięśni m. żwaczy, napinacza błony bębenkowej i napinacza podniebienia

VI nerw odwodzący – ruchowy –Objawy uszkodzenia
zez zbieżny, podwójne widzenie

VII nerw twarzowy – mieszany ruchowo – czuciowo- Objawy uszkodzenia
Obwodowe (jądrowe)
1/ porażenie mięśni mimicznych twarzy po stronie uszkodzenia
2/ zniesienie smaku na 2/3 przednich języka
3/ suche oko z powodu braku łez
4/ suche usta z powodu braku wydzielania śliny
Ośrodkowe (nadjądrowe)
Niedowład mięśni dolnej części twarzy po stronie przeciwnej

VIII nerw przedsionkowo –ślimakowy

Objawy uszkodzenia części ślimakowej (słuchowej)
1/ osłabienie słuchu lub głuchota
2/ szumy w uszach

Objawy uszkodzenia części przedsionkowej
1/ zawroty głowy z padaniem w kierunku uszkodzenia
2/ zaburzenia równowagi
3/ oczopląs i zamazane widzenie
4/ nudności i wymioty

IX nerw językowo- gardłowy- mieszany czuciowo- ruchowy-Objawy uszkodzenia
1/ porażenie podniebienia, zniesienie odr. podniebiennych
i gardłowe
2/ dysfagia
3/ zniesienie odruchów z zatoki szyjnej
4/ zniesienie smaku na 1/3 tylnej języka

X nerw błędny- mieszany czuciowo- ruchowy- Objawy uszkodzenia
1/ dysfagia
2/ porażenie podniebienia
3/ chrypka
4/ zniesienie odruchów wegetatywnych z serca, ukł. oddechowego i przewodu pokarmowego
5/ zniesienie odruchu sercowego z zatoki szyjnej

XI nerw dodatkowy – ruchowy-Objawy uszkodzenia
1/ osłabienie skręcania głowy
2/ osłabienie unoszenia barków
3/ niedowład strun głosowych, chrypka

XII nerw podjęzykowy – ruchowy-Objawy uszkodzenia
1/ porażenie i zanik mięśnia języka
2/ dysartria (zaburzenie mowy)
3/ dysfagia (zaburzenie połykania)

Komórkami budującymi układ nerwowy są:

NEURONY, dendryty, neupoplazma + jadro komórkowe, wypustki – akson lub neuryt jest chroniony przez warstwę mielinową, przewężenie aksonu – ranvera, zakończenie synapsa (miejsce styku między jedną komórką a następną) – znajduje się przestrzeń presynaptyczna, gdzie dochodzi do zmiany bodźców elektrycznych z bodźcem biochemicznym – NEUROSEKRECJA

Komórki nerwowe odżywione SA przez komórki glejowe.

Jedną z podstawowych czynności związanych z układem nerwowym jest pobudliwość, czyli zdolność do odbierania wrażeń (tzw. Bodźców)

Funkcjonujący układ nerwowy wiąże się z odruchami, a odruch jest to najprostsza odpowiedź organizmu na bodziec działający na receptor:

POBUDZENIE RECEPTOR (nerwy czuciowe przekaz informacji) MÓZGOWIE ( nerwy ruchowe ) EFEKTOR (narząd wykonawczy najczęściej mięsień)

Wyróżniamy 2 rodzaje odruchów:

1. BEZWARUNKOWE – (zw. Wrodzonymi, automatyczne lub trwałe) – one zachodzą za pośrednictwem rdzenia kręgowego lub przedłużonego oraz za pośrednictwem istoty białej. Nazywane są odruchami obronnymi są podłożem instynktów (złożonych zachowań wrodzonych)

PRZYKŁAD: kaszel, źrenica na światło, staw kolanowy na uderzenie.

1. WARUNKOWE – (zw. Wyuczonymi, nabytymi, klasycznymi lub Pawłowa) – są to odruchy, które powstają w trakcie życia czyli w orogenezie, powstają tylko i wyłącznie za pośrednictwem kory mózgowej czyli istoty szarej. Wymagają utrwalania bo w przeciwnym razie zanikają – są formą treningu. Twórca rosyjski fizjolog Iwan Pawłow – doświadczenie z psem, światłem, mięsem i śliną.

Współdziałanie większych obszarów kory mózgowej to:

GNOZJA – zdolność kory mózgowej do rozpoznawania przedmiotów, zjawisk, rzeczy oraz ich oceny. Uświadamiamy sobie co trzymamy, widzimy, słyszymy.

PRAKSJA – zdolność kory mózgowej do kierowania wykonywaniem czynności zamierzonych i celowych np. otwarcie książki na str. 677

AGNOZJA – zaburzenia – niemożliwość rozpoznania za pomocą dotyku np. klucza ukrytego w kieszeni.

APRAKSJA – zaburzenia – niemożliwość brak zdolności samodzielnego działania np. zawiązanie sznurowadeł.

Móżdżek – znajduje się za mózgiem leży nad 4 komorze zakryty jest płatami potylicznymi i podobnie jak mózg zbudowany jest z 2 półkul połączonych częścią środkową nazywaną robakiem.

Spełnia następujące funkcje:

• Utrzymuje napięcie mięśniowe – tomus

• Utrzymuje koordynację ruchową – zborność

• Pomocniczo współdziała razem z korą mózgową w wykonywaniu ruchów dowolnych i w utrzymaniu równowagi w pozycji stojącej.

Wyróżniamy następujące zaburzenia móżdżkowe:

• Atomia – utrata napięcia mięśniowego

• Ataksja – zaburzenia koordynacyjne ruchów tzw. Niezborność ruchowa – alkoholik.

• Astenia – szybkie meczenie się nawet w stanie spoczynku.

1. Rdzeń przedłużony – łączy się z rdzeniem kręgowym bez wyraźnej granicy, jest miejscem przebiegania impulsów idących z mózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie. Stanowi ważne skupienie dla ośrodków nerwowych dla szeregu ważnych czynności odruchowych. Występuje tam ośrodek ssania, żucia, połykania, ośrodek wymiotny, kaszlowy, czynności serca, ośrodek oddechowy.

2. Rdzeń kręgowy – ma kształt grubego sznura nieco spłaszczonego o średnicy , barwy białej, ciężar , umieszczony w kanale kręgowym, długość , rozpoczyna się na wysokości 1 kręgu szyjnego C1, kończy się na wysokości kręgu lędźwiowego drugiego i zakończona jest tzw. Ogonem końskim.

NA ZEWNĄTRZ WYSTĘPUJE ISTOTA BIAŁA A WEWNĄTRZ ISTOTA SZARA!

W przekroju poprzecznym ma kształt dużej litery H i odcinkowo w rdzeniu kręgowym umieszczone są ośrodki rdzeniowe np. :

• Ośrodek ruchu kończyn górnych i dolnych

• Ośrodek ruch źrenicy

• Ośrodek oddawania moczu

• Ośrodek defekacji

• Ośrodek erekcji penisa – zwodu

• Ośrodek emulacji – wytrysku nasienia

1. Mózg – ludzki mózg chroniony jest na zewnątrz przez mózgoczaszkę oraz 3 opony mózgowo – rdzeniowe:

• Oponę twardą ( duramater)

• Oponę pajęczynówkę

• Oponę miękką ( najbliżej mózgu – opona naczyniowa)

Kształt mózgu jest jajowaty, jego dolna powierzchnia nazwana jest podstawą mózgu i ulega spłaszczeniu, natomiast powierzchnie boczne i górne są wypukłe.

W linii pośrodkowej mózg podzielony jest na 2 półkule: prawa i lewą, które działaja przeciwstawnie do części ciała.

Ciężar mózgu waha się od 1200 do .

Średnio u kobiety , a u mężczyzny .

Mózg noworodków różnią się nieznacznie u dziewczynek a u chłopca .

NA ZEWNĄTRZ WYSTĘPUJE ISTOTA SZARA (zwana korową) A WEWNĄTRZ ISTOTA BIAŁA (podkorowa).

Powierzchnia półkul mózgowych nie jest gładka lecz występują liczne bruzdy i zakręty oraz szczeliny i płaty mózgowe.

Układ hormonalny (dokrewny)

Układ hormonalny (dokrewny) człowieka tworzą liczne gruczoły, które syntetyzują rozmaite substancje biologiczne czynne (hormony).

Hormony to chemiczne przekaźniki (pochodne aminokwasów, peptydy, białka lub sterydy) produkowane w wyspecjalizowanych komórkach i narządach.

Cechy hormonów:

• Wydzielane do krwi, limfy, płynu międzykomórkowego

• Odbierane przez komórki docelowe, dzięki specyficznym receptorom

• Regulują procesy metaboliczne i ekspresję genów w komórkach docelowych

• Zapewniają stałość środowiska wewnętrznego ustroju – homeostazę

• Nigdy nie stanowią żródła energii

• Mają różny czas utajonego pobudzenia (czas pomiędzy wydzieleniem do krwi a wystąpieniem efektów działania) – od kilku sekund (oksytocyna) do kilku dni (tyroksyna)

• Działają czasowo – zużyte są rozkładane w wątrobie

• Działają ogólnie bądź lokalnie (hormony tkankowe)

Rodzaje hormonów:

• Hormony sterydowe – są to pochodne cholesterolu (np.hormony płciowe), mają charakter hydrofobowy, mogą przenikać przez błony komórkowe i łączyć się z receptorami w cytoplazmie. Następnie docierają do jądra komórkowego gdzie regulują ekspresję genów.

• Hormony peptydowe – są to polimery, utworzone z kilku- do kilkudziesięciu aminokwasów (np. insulina, hormon wzrostu). Nie są zdolne do przenikania przez błony komórkowe, łączą się z receptorami umieszczonymi na powierzchni komórki, co powoduje uruchomienie kaskady sygnałów regulujących aktywność enzymów w komórce.

• Hormony pochodne aminokwasów – powstają po przekształceniu cząsteczki aminokwasu (np. hormony tarczycy). Właściwości zbliżone do hormonów peptydowych.

Gruczoły dokrewne nie mają przewodów wyprowadzających. Są natomiast bardzo bogato ukrwione siecią naczyń włosowatych, do których są wydzielane hormony.

Do gruczołów dokrewnych należą:

• Podwzgórze – stanowiące brzuszną część międzymózgowia, leży bezpośrednio nad przysadką mózgową, tuż za skrzyżowaniem nerwów wzrokowych. Jest miejscem lokalizacji ośrodków termoregulacji, pragnienia i pobierania wody. Dochodzą do niego nerwy od receptorów różnych bodźców.

• Przysadka mózgowa – leżąca w jamie czaszki, na dolnej powierzchni mózgu. Składa się z dwóch płatów o odmiennym pochodzeniu (przedni z endodermy, tylny z ektodermy) i funkcji (przedni płat – część gruczołowa, tylny – część nerwowa). Przedni płat przysadki mózgowej łączy się z podwzgórzem za pomocą wrotnego układu naczyń krwionośnych, a tylny poprzez wypustki komórek nerwowych.

- Szyszynka jest niewielkim gruczołem kształtu ziarnka fasoli leżącym w jamie czaszki pod płatem spoidła wielkiego mózgu.

- Gruczoł tarczowy (tarczyca) znajduje się u podstawy szyi i jest największym gruczołem dokrewnym.

- Gruczoły przytarczyczne górne i dolne leżą na tylnej powierzchni tarczycy

- Aparat wysepkowy trzustki (tzw. Wysepki Langerhansa) – utworzony przez komórki wydzielające insulinę, glukagon i somatostatynę rozrzucone pomiędzy komórkami wydzielającymi enzymy trawienne.

- Nadnercza leżą w jamie brzusznej, na górnych biegunach nerek.

- Gruczoły płciowe (jądra i jajniki) poza wytwarzaniem komórek jajowych, są ważnymi gruczołami dokrewnymi, regulującymi dojrzewanie płciowe organizmów oraz występowanie drugorzędnych cech płciowych.

- Grasica jest gruczołem wieku dziecięcego, na ogół czynnym do okresu pokwitania i potem stopniowo zanikającym.

- Adrenalina - hormon i neuroprzekaźnik katecholaminowy wytwarzany przez gruczoły dokrewne pochodzące z grzebienia nerwowego (rdzeń nadnerczy, ciałka przyzwojowe, komórki C tarczycy) i wydzielany na zakończeniach włókien współczulnego układu nerwowego.

- Noradrenalina - hormon, neuroprzekaźnik wydzielany w części rdzeniowej nadnerczy, zwykle razem z adrenaliną w sytuacjach powodujących stres. Powoduje wzrost ciśnienia tętniczego krwi, zwiększenie oporu naczyń obwodowych. Jej wpływ na procesy metaboliczne jest słabszy niż adrenaliny.

- Somatotropina – STH /GH/ polipeptydowy hormon wzrostu. Hormon o charakterze białkowym wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej. Somatotropina wykazuje wielorakie działanie pobudzające wzrost organizmu, np. wzmaga transport aminokwasów do komórek i pobudza syntezę białek, zatrzymuje jony wapniowe i fosforanowe, wpływając na wzrost kości długich. Niedobór somatotropiny powoduje karłowatość, a jej nadmiar jest przyczyną gigantyzmu (w wieku młodzieńczym) lub akromegalii (w wieku dojrzałym).

- Progesteron (luteina) - steroidowy żeński hormon płciowy wytwarzany przez ciałko żółte i łożysko (w czasie ciąży). Najważniejszy hormon wydzielany przez gonady (jajniki i jądra).

- Testosteron - podstawowy męski steroidowy hormon płciowy należący do androgenów. Jest produkowany przez komórki śródmiąższowe Leydiga w jądrach, a także w niewielkich ilościach przez korę nadnerczy, jajniki i łożysko.

Regulacja wydzielania hormonów:

- Regulacja metaboliczna – wydzielanie niektórych hormonów jest regulowane na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego bezpośrednio poprzez ilość metabolitu, który jest stymulowany przez hormon. Taka pętla ujemnego sprzężenia zwrotnego występuje w przypadku: insuliny i glukagonu, których stężenie zależy od zawartości glukozy we krwi oraz kalcytoniny i parathormonu, regulowanych stężeniem jonów wapniowych

- Regulacja nerwowa

- Regulacja hormonalna

Karłowatość - niedobór wzrostu (wzrost poniżej 3 centyla odpowiednio dla wieku i płci) spowodowana np. zbyt małą ilością hormonu wzrostu w okresie wzrostu lub brakiem receptora dla tego hormonu w wątrobie.

Gigantyzm - ogromne rozmiary ciała na skutek nadmiernego wzrostu całego kośćca i masy tkanek, mocno przekraczającego normy dla danej rasy. U ludzi, gigantyzm jest chorobą objawiającą się nadmiernym wzrostem ciała (powyżej 97 centyla dla danej populacji). Wyróżnia się dwie zasadnicze odmiany gigantyzmu: gigantyzm przysadkowy i gigantyzm eunuchoidalny. Nadmierny wzrost może być też objawem innych chorób, jak: zespół Marfana, zespół Beckwitha i Wiedemanna, zespół Sotosa.

Akromegalia - jest to choroba spowodowana nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu (somatotropiny) przez hormonalnie czynnego gruczolaka komórek kwasochłonnych przedniego płata przysadki mózgowej. Choroba występuje u osób dorosłych, u których skończony został proces wzrastania kości, a nasady kości długich uległy mineralizacji i zrośnięciu. W wypadku dzieci i młodzieży, nadmiar hormonu wzrostu powoduje gigantyzm odróżniający się od akromegalii nadmiernym wzrostem kości długich. Choroba rozwija się powoli i bez leczenia postępuje.