epidemiologia – z gr. epi – na, demos – lud, logos – słowo, nauka; nauka badająca wpływ czynników środowiskowych na występowanie chorób w populacji lub wpływających na stan zdrowia ludności

proces epidemiczny – proces szerzenia się choroby w populacji uwarunkowany oddziaływaniem na siebie trzech czynników:

• czynnika chorobotwórczego

• wrażliwej populacji

• warunków środowiskowych

czynniki chorobotwórcze – są to zmiany chorobowe wywołane czynnikami powodującymi zachwianie równowagi między organizmem a otaczającym go środowiskiem. Czynnikami tymi są najczęściej bodźce o sile działania przewyższającej próg prawidłowej reakcji organizmu a więc bodźce wywołujące objawy chorobowe. Podział czynników chorobotwórczych:

• czynniki biologiczne

• czynniki fizyczne

• czynniki chemiczne

• czynniki społeczne

• czynniki genetyczne

• stany niedoboru

• stany nadmiaru

czynniki biologiczne – są to organizmy żywe, głównie drobnoustroje, które działając na makroorganizm wywołują choroby. Zaliczamy do nich:

• bakterie

• wirusy

• pierwotniaki

• organizmy wyżej zorganizowane (pasożyty)

czynniki fizyczne:

• mechaniczne

• termiczne

• urazy wynikające z wibracji i hałasu

• urazy wynikające z energii elektrycznej lub promieniowania

• urazy wynikające z pól elektromagnetycznych

czynniki chemiczne – to wszelkiego rodzaju substancje chemiczne wywołujące w organizmie zmiany chorobowe. Mogą nimi być:

• niektóre pierwiastki chemiczne i ich związki

• używki

• nieodpowiednio dawkowane leki

czynniki społeczne – to bodźce wypływające z życia człowieka w społeczeństwie, są to więc:

• nieporozumienia

• silne bodźce psychiczne

• zmartwienia

• stres

mogą wywołać zmiany chorobowe pod postacią stanów niedostosowania społecznego, nerwic lub chorób psychicznych

czynniki genetyczne – czynniki związane z genami autosomalnymi lub płciowymi, przenoszone z pokolenia na pokolenie. Wywołują one choroby dziedziczne.

Chorobę może wywołać także niedobór lub brak jakiegoś czynnika niezbędnego dla prawidłowego funkcjonowania lub rozwoju organizmu. Stan niedoboru może dotyczyć jednego lub wielu czynników. Stany takie określa się mianem chorób z niedoboru (hipowitaminozy lub awitaminozy).

hiperwitaminoza – zespół objawów chorobowych wywołany nadmiarem witamin w organizmie, dotyczy przede wszystkim witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E i K

Szerzenie się zakażenia może prowadzić do:

• endemii – tj. utrzymywania się zachorowań w populacji na pewnym stałym poziomie

• epidemii – tj. pojawienia się w zbiorowisku ludzkim na określonym terenie i w określonym czasie znacznie większej niż zwykle liczby zachorowań na daną chorobę

• pandemia – epidemia choroby zakaźnej w różnych środowiskach, na różnych kontynentach, w tym samym czasie

• epizootia – epidemia choroby zakaźnej wśród zwierząt domowych lub dzikich na danym terenie

• analogiczne zjawisko w zbiorowiskach wodnych – epifitoza

Warunki wystąpienia epidemii:

• źródła zakażenia

• drogi szerzenia się zakażenia

• osoby wrażliwe na zakażenie

Źródła zakażenia:

• chory człowiek wydalający zarazki:

• nosiciel (nosicielstwo krótkotrwałe, przewlekłe)

• nosicielstwo zdrowych

• nosicielstwo okresu wylęgania

• nosicielstwo ozdrowieńców

• zakażone zwierzę

Drogi szerzenia się zakażenia:

• zależą od:

• umiejscowienia drobnoustrojów w organizmie

• sposobu wydalania drobnoustroju z organizmu

• właściwości biologicznych drobnoustroju (wrażliwość na działanie czynników fizyczno-chemicznych, etc.)

• główne drogi:

• kontaktowa

• inhalacyjna

• pokarmowa

• żywi przenosiciele (muchy, komary, pchły, kleszcze, wszy)

Drogi szerzenia się drobnoustrojów:

• dzielimy je na:

• bezpośrednie

• łożysko i pochwa (w czasie ciąży i porodu)

• kontakty bezpośrednie zdrowego z chorym

• ukąszenia i zadrapania przez chore zwierzęta

• badania i zabiegi lekarsko-pielęgnacyjne

• pośrednie

• drogami: powietrzno-pyłową i powietrzno-kropelkową (gruźlica, grypa, ospa wietrzna, dżuma)

• droga pokarmowo-wodna (cholera, dury brzuszne, czerwonka)

• przez przedmioty codziennego użytku (świerzb, rzeżączka, grzybice skóry)

• przez glebę (tężec)

• przez owady – wektory (malaria, kleszczowe wirusowe zapalenie mózgu, dżuma)

Proces epidemiczny. Populacja wrażliwa na zakażenie – aby na danym terenie wystąpiła i mogła się utrzymać epidemia w populacji musi istnieć odpowiednio wysoki odsetek osób wrażliwych.

Przebieg krzywej epidemii w zależności od liczby i rozmieszczenia w populacji osób podatnych na zakażenie.

RODZAJE EPIDEMII

epidemia punktowa – pochodząca z jednego wspólnego źródła zakażenia (ekspozycja krótkotrwała i jednorazowa okresowa lub ciągła); wszystkie przypadki zachorowań występują w czasie, który mieści się w okresie wylęgania choroby

• epidemia wodna

• epidemia mleczna

epidemia progresywna (pełzająca) – pochodząca z różnych źródeł zakażenia (grypa)

Epidemia punktowa:

• epidemia wodna

• szerzy się gwałtownie

• obejmuje wszystkie grupy płci i wieku

• ogranicza się do osób korzystających z tego samego ujęcia wodnego

• duże trudności identyfikacji drobnoustrojów odpowiedzialnych za epidemie z powodu krótkiego występowania i znacznego rozcieńczenia w wodzie

• epidemia mleczna (gruźlica, bruceloza, zakażenie paciorkowcem, salmonelloza, shigelloza, błonica, etc.)

• gwałtowny początek i wysoki współczynnik zachorowań

• częściej dotyczy kobiet i dzieci

• ogranicza się do osób korzystających z określonego dostawcy mleka

Epidemia progresywna. Kształt krzywej epidemii zależy od:

• stopnia wrażliwości choroby

• zdolności przetrwania drobnoustroju poza organizmem gospodarza

• odsetka osób wrażliwych w populacji

• okresu nosicielstwa

Pomiar stanu zdrowia.

Najważniejszymi z pozytywnych mierników zdrowia są tzw. mierniki rozwoju dzieci i młodzieży, mierniki jakościowe oparte na badaniach ankietowych, np.:

• jakości życia

• satysfakcji z życia

• średniej (przeciętnej) oczekiwanej długości życia

• średniej (przeciętnej) długości życia w dobrym zdrowiu

Negatywne mierniki zdrowia:

• chorobowość

• zachorowalność (zapadalność)

• hospitalizacja (nasilenie, struktura)

• umieralność

Mierniki pośrednie:

• warunki sanitarne

• stan środowiska przyrodniczego

• żywność, woda

Mierniki ilościowe:

współczynnik chorobowości jest to iloraz, w którego liczniku znajduje się liczba osób dotkniętych chorobą, a w mianowniku liczba osób narażonych na tę chorobę w określonym czasie (chorobowość punktowa)

$$wspolczynnik\ chorobowosci = \ \frac{liczba\ osob\ chorych}{liczba\ osob\ narazonych\ na\ zachorowanie} \times 10^{n}$$

współczynnik zapadalności (zachorowalności) jest to liczba nowych zachorowań w określonym czasie w stosunku do ilości narażonej. Licznik obejmuje tylko nowe przypadki choroby (zachorowania). W mianowniku współczynnika zapadalności określony być musi przedział czasu, którego dotyczy (tydzień, miesiąc, rok)

$$wspolczynnik\ zapadalnosci = \ \frac{liczba\ osob,\ ktora\ zachorowala\ w\ danym\ czasie}{suma\ okresow,\ kiedy\ kazda\ osoba\ w\ populacji\ jest\ narazona} \times 10^{n}$$

współczynnik zapadalności (zachorowalności) skumulowanej jest prostą miarą występowania zachorowań. W mianowniku zawiera liczbę populacji narażonej tylko w jednym punkcie czasowym na początku analizowanego okresu

$$wspolczynnik\ zapadalnosci\ skumulowanej = \ \frac{liczba\ osob,\ u\ ktorych\ wystapila\ choroba\ w\ okreslonym\ czasie}{liczba\ populacji\ narazonej\ na\ poczatku\ okresu\ badanego} \times 10^{n}$$

współczynnik śmiertelności jest miarą ciężkości przebiegu choroby oraz nieskuteczności leczenia.

$$smiertelnosc = \ \frac{liczba\ zgonow\ z\ powodu\ danej\ choroby}{liczba\ przypadkow\ tej\ choroby\ w\ tym\ samym\ czasie} \times 10^{n}$$

współczynnik umieralności podstawowym miernikiem jest ogólny, rzeczywisty współczynnik zgonów (umieralność) odnoszący liczbę ogółu zgonów w danym okresie do liczby ludności narażonej w tym samym czasie na ryzyko zgonu

$$surowy\ wspolczynnik\ umieralnosci = \ \frac{liczba\ zgonow\ w\ okreslonym\ czasie}{srednia\ liczba\ ludnosci\ w\ tym\ czasie} \times 10^{n}$$

specyficzne współczynniki uwzględniające wybrane szczegółowe grupy wieku i rozpoznań. Rozpoznania mogą być grupowane tak, by pokazywać skutki działania konkretnego czynnika sprawczego, np. palenia tytoniu czy nadmiernego picia alkoholu

$$specyficzny\ wspolczynnik\ zgonu = \ \frac{\text{lic}zba\ zgonow\ w\ okreslonej\ grupie\ (wieku,\ plci,\ chorob)}{\begin{matrix} liczba\ osob\ w\ tych\ samych\ grupach, \\ na\ tym\ samym\ obszarze,\ w\ tym\ samym\ czasie \\ \end{matrix}} \times 10^{n}$$

Strategia zwalczania chorób - działania muszą uwzględniać:

• rezerwuar drobnoustroju

• drogi przenoszenia zakażenia

• osoby wrażliwe na zakażenia

Działania skierowane przeciwko rezerwuarowi drobnoustrojów:

• gdy rezerwuarem są zwierzęta domowe:

• szczepienia zwierząt

• fizyczne niszczenie chorych osobników(BSE, SARS)

• gdy rezerwuarem jest człowiek:

• usunięcie rezerwuaru drobnoustrojów z organizmu(cholecystektomia u nosicieli duru brzusznego)

• izolację osób zakażonych

• leczenie do stanu niezakaźności

• dezynfekcja skażonych przedmiotów etc.

Strategia zwalczania chorób zakaźnych:

Izolacja: oddzielenie osób zakażonych od niezakażonych przez cały okres zakaźności choroby

Kwarantanna: ograniczenie swobody poruszania się osób zdrowych, które były narażone na zakażenie(kontakt z osobą chorą) zwykle obejmuje czas odpowiadający najdłuższemu okresowi wylegania choroby. Kwarantanna obejmuje szereg strategii mających na celu ograniczenie szerzenia się zakażeń i chorób zakaźnych, które mogą być stosowane pojedynczo lub grupowo, wyłączając:

• krótkoterminowe i dobrowolne zatrzymanie w domu

• ograniczenie podróży, osób, które mogły zostać narażone na zakażenie

• ograniczenie dotyczące przejścia z i do sfery zagrożenia

Kwarantannę stosuje się częściej na niewielkich obszarach w stosunku do ograniczonej liczby osób narażonych na zakażenie, niż w całej okolicy lub miastach obejmując dużą liczbę osób. Małe obszary mogą być traktowane jako „koła”- zakreślone wokół poszczególnych przypadków zachorowań.

Pozostałe środki w celu zapobieżenia szerzeniu się choroby mogą obejmować:

• Ograniczenia w organizowaniu widowisk i innych zgromadzeń ludności(np. imprezy szkolne)

• Odwołanie imprez publicznych

• Zawieszenie zgromadzeń publicznych i zamknięcie miejsc publicznych(np. teatry)

• Zamknięcie systemu masowego tranzytu lub ogólnych ograniczeń podróży samolotem, pociągiem lub drogą morską

Przykłady ognisk obejmują:

• Pasażerów samolotu lub statku wycieczkowego w przypadku podejrzenia lub rozpoznania zakażenia lub zachorowania na chorobę zakaźną innych osób

• Osoby ze stadionów, teatrów lub podobnych miejsc, gdzie doszło do ataku celowego uwolnienia czynnika zakaźnego

• Osoby mające kontakt z osobą zakażoną, nieznanego źródła pochodzenia choroby

Przykłady działań zmierzających do przerwania dróg szerzenia się zakażenia:

• Uzdatnianie wody pitnej, pasteryzacja mleka, kontrola produkcji, transportu i sprzedaży żywności

• Dezynfekcja i sterylizacja sprzętu medycznego

• Używanie medycznego sprzętu jednorazowego

• Promocja higieny życia seksualnego(prezerwatywy)

• Zwalczanie komarów, kleszczy

STRATEGIA ZWALCZANIA CHORÓB ZAKAŹNYCH

Dezynfekcja: odkażanie, zniszczenie wegetatywnych form drobnoustrojów, które znajdują się pora organizmem żywiciela. Dezynfekcja niszczy formy wegetatywne mikroorganizmów a nie zawsze usuwa formy przetrwalnikowe. Dezynfekcja dzieli się na:

Profilaktyczną: przeprowadzoną, gdy nie ma jeszcze choroby ale są warunki sprzyjające jej powstaniu

Ogniskową: przeprowadzoną tam, gdzie jest źródło zakażenia- chory lub nosiciel( osoba zdrowa, lecz wydalająca zarazki na zewnątrz)

Dezynfekcję ogniskową dzielimy na:

• Bieżącą: odbywa się w środowisku nosicieli zarazków oraz przez cały czas trwania choroby; polega na dezynfekcji wydalin, wydzieli, przedmiotów, z którymi chory się stykał

• Końcową: po usunięciu źródła zakażenia np. po hospitalizacji chorego

Sposoby przeprowadzania dezynfekcji:

• środki fizyczne: czyszczenie mechaniczne, wysoka temperatura, UV

• środki chemiczne: roztwory wapna chlorowanego, chlorominy lizolu sterynolu- roztwór musi mieć: odpowiednie stężenie, zetknąć się bezpośrednio z dezynfekowanym przedmiotem, działa określony czas

• dezynfekcja kombinowana: stosowanie środków chemicznych i fizycznych

• dezynfekcja biologiczna: oczyszczanie wód ściekowych w dołach fermentacyjnych i na złożach biologicznych, samooczyszczanie gleby i wody

Dezynsekcja: tępienie szkodliwych owadów(zwłaszcza pasożytniczych jak muchy, komary, pchły, wszy, karaluchy) ich jaj i larw ze względów sanitarnych i gospodarczych

Deratyzacja: zwalczanie za pomocą środków chemicznych, fizycznych lub biologicznych wszelkich szkodliwych gryzoni, najczęściej szczurów i myszy. Przeważnie zatrutym pokarmem lub za pomocą pułapek, rzadziej innymi metodami

Sterylizacja: (wyjaławianie) jednostkowy proces technologiczny polegający na zniszczeniu wszelkich, zarówno wegetatywnych jak i przetrwalnikowych form mikroorganizmów. Sterylizacji można dokonać mechanicznie, fizycznie bądź chemicznie. Najczęściej używa się metod fizycznych. Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy- nie zawiera żadnych żywych drobnoustrojów(także wirusów) oraz ich form przetrwalnikowych.

Działania administracji publicznej w zakresie zapobiegania i zwalczania chorób zakaźnych:

• Ustawa( z dn. 5.12.2008r. Dz.U 2008, nr.234, poz.1570) zasady i tryb zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, w tym zasady i tryb rozpoznawania i monitorowania w sytuacji epidemiologiczne oraz podejmowania działań przeciwepidemiologicznych i zapobiegawczych w celu unieszkodliwienia oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi

• Minister właściwy ds. zdrowa może zlecić, w drodze umowy, realizację zadań z zakresu ochrony zdrowia publicznego przed zakażeniami i chorobami zakaźnymi:

• szpitalom i oddziałom zakaźnym zapewniającym izolację i leczenie osób chorych na choroby zakaźne oraz zapewniających całodobowo konsultację lekarzy i specjalistów w zakresie zakażeń i chorób zakaźnych

• poradniom i punktom konsultacyjnym w zakresie zakażeń i chorób zakaźnych oraz szczepień ochronnych

Do zakresu ich zadań należy w szczególności:

• utrzymanie gotowości do wykonywania całodobowo i w dni ustawowo wolne od pracy świadczeń zdrowotnych

• utrzymywanie gotowości do zwiększenia ilości wykonywanych świadczeń zdrowotnych (nie mniej niż 200%)

• przechowywanie środków ochrony osobistej i ubrań ochronnych dla pracowników (na co najmniej 3doby)

• stałe monitorowanie i analiza sytuacji epidemiologicznej w kierunku możliwości zapewnienia wykonywania świadczeń zdrowotnych w przypadku podejrzenia lub rozpoznania zakażenia lub choroby zakaźnej

• zapewnienie transportu sanitarnego ze szczególnym uwzględnieniem transportu chorych na choroby zakaźne i szczególnie niebezpieczne

Jednostki wyznaczone( szpitale, oddziały zakaźne i poradnie) przekazują ministrowi właściwemu ds. zdrowia w terminie do dnia 31.03 każdego roku sprawozdanie z wykonania w roku poprzednim…?

Jednostki wyznaczone realizują zadania z zakresu ochrony zdrowia publicznego przed zakażeniami i chorobami zakaźnymi współpracując z :

1. Państwową Inspekcją Sanitarną

2. Wojskową Inspekcją Sanitarną

3. Inspekcją Sanitarną MSWiA

4. Jednostkami Systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego

5. Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi uczelni medycznych

6. Placówkami naukowymi PAN

7. Jednostkami badawczo-rozwojowymi

8. NFZ

9. Organami samorządu terytorialnego

10. Policją, PSP, Strażą Graniczną

W celu zapewnienia skuteczności działań służących ochronie zdrowia publicznego przed zakażeniami i chorobami zakaźnymi wojewoda sporządza wojewódzki plan działaninia na wypadek wystąpienia epidemii, na okres 3 lat z możliwością aktualizacji

Plan ten obejmuje:

• charakterystykę potencjalnych zagrożeń dla życia lub zdrowia mogących wystąpić na obszarze województwa w tym analizę ryzyka wystąpienia zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi

• wykaz i rozmieszczenie na obszarze województwa zakładów opieki zdrowotnej i innych obiektów użyteczności publicznej, które mogą zostać przeznaczone do leczenia, izolowania lub poddawania kwarantannie

• liczbę osób, które mogą zostać poddane leczeniu, izolacji lub kwarantannie w zakładach opieki zdrowotnej i innych obiektach użyteczności publicznej

• imienne listy osób, które mogą zostać skierowane do działań służących ochronie zdrowia publicznego przed zakażeniami i chorobami zakaźnymi

W ramach nadzoru epidemicznego nad zakażeniami i chorobami zakaźnymi może być prowadzony nadzór sentinel. W nadzorze sentinel uczestniczą:

• wskazane przez ministra właściwego ds. zdrowia podległe mu jednostki oraz s. referencyjne lub jednostki b-r na podstawie umowy zawartej z ministrem ds. zdrowia

• zakłady opieki zdrowotnej i lekarze wykonujący zawód w ramach praktyki lekarskiej i indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej lub grupowej praktyki lekarskiej

Minister właściwy ds. zdrowia może określić w drodze rozporządzenia:

• zakażenia lub choroby zakaźne objęte nadzorem sentinel

• zadania realizowane podmioty uczestniczące w nadzorze sentinel- mając na celu zapewnienie skutecznego nadzoru sentinel

TYPY NADZORU EPIDEMICZNEGO

Programy nadzoru epidemiologicznego mogą być sklasyfikowane w 4 ogólnych kategoriach:

• bierny

• czynny

• wybiórczy( sentinel)

• specjalne systemy nadzoru

Nadzór bierny(dawniej): polega na wypełnianiu przez lekarzy, pracowników laboratoriów lub inne osoby z personelu ochrony zdrowia, kart lub formularzy zgłoszenia stanu podlegającego rejestracji, np. wyniku laboratoryjnego. Bierność polega na tym, że nie są podejmowane żadne akcje, dopóki raport nie dotrze do odpowiedniego urzędu zdrowia publicznego. Może polegać na zgłoszeniu:

• przypadków indywidualnych

• raportów zawierających dane zbiorcze dotyczące liczby zachorowań na daną chorobę, często z podziałem wg płci i gr. wieku

• raportów o całkowitej liczbie przypadków wysyłanych tylko w sytuacji podejrzenia wybuchu epidemii

Nadzór czynny(obecnie): różni się od biernego tym, że jednostka hierarchicznie wyższa często i regularnie w formie pisemnej Lubiel. Kontaktuje się z jednostkami prowadzącymi nadzór z zapytaniem o pojawienie się zachorowań, dokonuje sprawdzenia ksiąg raportów laboratoryjnych, dokumentacji szpitalnej itp.

Nadzór typu sentinel(najmniejsze znaczenie-tylko alarmuje): polega na wybraniu poszczególnych jednostek(szpitali, poradni), gdzie dokonywana jest rejestracja przypadków w sposób możliwie kompletny. Nadzór ten nadaje się do analizy zdarzeń względnie częstych( zachorowania na grypę; ocena typowego wirusa w populacji). Nie można na jego podstawie ocenić zapadalności na poszczególne choroby, ocenia tylko trendy czasowe zachorowań.

Specjalne systemy nadzoru: są stosowane zwykle w sposób wybiórczy lub losowy w celu analizy uczestnictwa w niektórych programach zdrowia publicznego np. w programach przesiewowych dla chorób nowotworowych czy analizy zachowań ryzykownych.

Rozpowszechnianie broni biologicznej, a także łatwy dostęp do czynników chorobotwórczych i toksycznych zachęcają do użycia ich w wojnie lub atakach terrorystycznych. Czynniki te można przenosić w głowicach rakiet, bombach, urządzeniach wylewczych i w specjalnych pociskach

Ponieważ specyfiką broni biologicznej. Jest wywoływanie chorób na masową skalę, bez niszczenia dóbr materialnych, można ją określić raczej jako „broń masowego nieszczęścia” niż broń masowego rażenia

Zakażenia bronią biologiczną. Odbywa się głównie przez drogi oddechowe, pokarmowe( skażoną żywność lub wodę) i przez otwarte rany. Większość bojowych środków bio. (BSB) jest najbardziej efektywna w postaci drobnodyspersyjnego aerozolu, który może wnikać głęboko do płuc

Spośród tysięcy bakterii chorobotwórczych i toksyn istniejących w naturze, tylko ok. 160 rozpoznano jako szkodliwe dla ludzi, a zaledwie ok. 30 z nich bierze się pod uwagę jako prawdopodobne BSB

Przy typowaniu środków bio. do użycia jako broń, Bierzę się pod uwagę cechy:

• zdolność wywoływania infekcji małą dawką;

• duża zjadliwość lub zdolność wywoływania ostrej choroby kończącej się śmiercią lub niesprawnością;

• zachowanie potencjalnej zjadliwości podczas produkcji danego środka, przechowywania i operowania nimi;

• krótki okres inkubacji, liczony od momentu zakażenia do momentu pojawienia się pierwszych objawów

• odporność na leczenie;

• niski koszt produkcji w ilościach mających znaczenie militarne

• łatwość rozsiewania i zdolność przeżycia zarazków w niekorzystnym środowisku;

• możliwość ochrony wojsk własnych przed bojowymi środkami biologicznymi stosowanymi w czasie ataku

Należy podkreślić, że wiele osób ma pewną wrodzoną odporność na czynniki chorobotwórcze. W wojnie biologicznej celem ataku jest wyeliminowanie z pola walki przeciwnika, ale niekoniecznie jego zabicie. Z tego też powodu stosuje się wiele toksyn lub patogenów, które mają właściwości bardziej zakaźne niż śmiercionośne

Niektóre bardzo zaraźliwe patogeny mogą powodować tzw. Efekt bumerangu( efekt powrotny) w stosunku do ich użytkowników, a mimo to cecha ta nie dyskwalifikuje tych środków bio. Np. naukowcy z byłego związku radzieckiego- nie bacząc na efekt-eksperymentowali z niezwykle zakaźnym wirusem ospy prawdziwej powodującym śmierć w 30% zachorowań

Geneza

• Broń biologiczna nie jest wynalazkiem współczesnym.

• Już w IV wieku przed Chrystusem w czasie walk na terenie Asyrii dokonywano zatruwania wody pitnej na terenie przeciwnika, stosując sporysz lub owoce roślin działających przeczyszczająco.

Sporysz-przetrwalniki pasożytniczego grzyba buławinki czerwonej. Grzyb ten atakuje zboża, np. żyto, jęczmień, pszenicę i ryż. Dawniej domieszka sporyszu w ziarnach zbóż i dalej w mące stosowanej do spożycia była przyczyną halucynacji, przykurczów mięśni, prowadzących z powodu niedokrwienia do martwicy tkanek (w szczególności kończyn). W 944 r. sporysz spowodował zgon 40 tys. ludzi. Był i jest również stosowany jako środek wczesnoporonny i przeciwmigrenowy.

Szakłak pospolity Rhamnus catharticus– gatunek krzewu lub drzewa. Występuje w Europie i Zachodniej Azji, w Polsce pospolity na całym niżu, na pogórzu występuje rzadziej. Kuliste, czarne pestkowce. Dojrzewają we wrześniu, mają słodko-kwaśny smak i są trujące (szczególnie niedojrzałe). Jednorazowa dawka 30 suszonych owoców (dla dorosłego człowieka) jest bezpieczna –wywołuje tylko biegunkę. W tym samym czasie Solon zatruwał dostawy wody kierowane do oblężonej Krissy przy użyciu ciemiernika czarnego

Aleksander Macedoński (ur. 356 p.n.e. -323 p.n.e.) w okresie militarnych niepowodzeń skutecznie opóźniał pościg przeciwnika, pozostawiając za swymi oddziałami niepogrzebane zwłoki koni i ludzi, zmarłych na zaraźliwe choroby.

Tatarzy (1346 r.)w swoim niszczącym pochodzie poprzez Europę przerzucali przez mury obronne zwłoki ludzi zmarłych na dżumę i cholerę. W konsekwencji ataku na miasto Kaffa na Krymie, rozpoczęła się epidemia dżumy, która pochłonęła 25 mln istnień ludzkich.

Wiek XVI– podbój północnej części Ameryki Południowej –ospa –3 mln ofiar śmiertelnych;

Wiek XVII –polski generał –ślina chorych na wściekliznę psów w kulach armatnich;

Wiek XVIII –wojna francusko-brytyjska –koce zarażone wirusem ospy– tysiące ofiar śmiertelnych;

Rozwój nauk biologicznych, w tym mikrobiologii (w XIX w.) przyczynił się do poprawy warunków życia ludzi oraz do znacznego zmniejszenia liczby zachorowań na choroby zakaźne.

Pierwsza wojna światowa

Prekursorami użycia broni biologicznej podczas I wojny światowej (28 lipca 1914 –11 listopada 1918) byli Niemcy. Dywersyjne ataki biologiczne skierowane były przede wszystkim przeciwko koniom wojskowym i bydłu hodowlanemu w krajach Ententy. Do tych celów stosowano głównie laseczki wąglika i pałeczki wywołującej nosaciznę.

Nosacizna jest najczęściej chorobą koni. Mogą też zachorować kotowate i mięsożerne. Może też być niebezpieczną zoonoządla ludzi.

Źródłem zakażenia są chore zwierzęta a dokładniej rzecz biorąc wyciek z nosa, wykrztusina z płuc, ropa z owrzodzeń. Czasami dochodzi do zarażenia poprzez kał i mocz.

Najczęstszym miejscem wtargnięcia zarazków do organizmu człowieka jest skóra rąk. W miejscu wtargnięcia powstaje ograniczony proces ropny. W początkowym okresie uogólnienie zakażenia wyraża się w postaci wysypki o charakterze różyczki. Następnie przetwarza się w krosty wypełnione ropą i przypominające ospę.

W tym samym czasie zarazek osiedla się w narządach wewnętrznych i tworzy ogniska zapalne w wątrobie, śledzionie, płucach. Z ognisk w narządach wewnętrznych bakteria wtórnie przenika do krwi tworząc przerzuty do niemal wszystkich tkanek i narządów.

Doktor Anton Dilger w Waszyngtonie w 1915 roku zainfekował dostarczonymi przez rząd niemiecki wąglika oraz nosacizny 3 tys. koni, mułów i owiec przeznaczonych dla sił Ententy w Europie. Spowodowało to kilkaset przypadków zachorowań wśród żołnierzy wojsk sprzymierzonych.

Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii jest unikalną w skali MON i kraju jednostką badawczo-rozwojową w zakresie skutków zdrowotnych i sposobów przeciwdziałania chorobom wywołanym BRONIĄ MASOWEGO RAŻENIA (biologiczną, chemiczną, radiologiczną, nuklearną), a także promieniowaniem niejonizującym

System ochrony przed bronią biologiczną i bioterroryzmem w Wojsku Polskim tworzy siedem zespołów rozpoznania biologicznego(ZRB): pięć z nich działa przy każdym wojskowym ośrodku medycyny prewencyjnej, a dwa pozostałe w Centrum Reagowania Epidemiologicznego Sił Zbrojnych (CRESZ).

Centrum to zostało powołane w 2005r, a do głównych jego zadań należy:

• prowadzenie rozpoznania oraz sprawowanie nadzoru sanitarnohigienicznego i epidemicznego wojsk i terenu na wskazanym obszarze,

• prowadzanie badań laboratoryjnych i dochodzeń epidemiologicznych w ogniskach epidemicznych chorób zakaźnych.

Od 2002 roku w Puławach działa ponadto wyspecjalizowane laboratorium trzeciego stopnia hermetyczności BSL-3, a także sześć BSL-2.

W zakresie epidemiologicznym Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii ściśle współdziała z:

• Biurem Bezpieczeństwa Narodowego,

• Państwową Inspekcją Sanitarną,

• Inspekcją Sanitarną MSWiA,

• a także organizacjami pozarządowymi (np. Fundacją ds. Przeciwdziałania Terroryzmowi i Zagrożeniom Biologicznym).

Centralnym organem (pomocniczym) Prezesa Rady Ministrów w sprawach „kryzysowych” jest Zespół do Spraw Zarządzania Kryzysowego. Zespół został powołany zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2002 r.

Do zakresu zadań zespołu należy m. in. :

• bieżąca analiza występujących i potencjalnych zagrożeń,

• opracowywanie procedur postępowania w przypadku wystąpienia bezpośrednich zagrożeń, w tym aktów terroru,

• zapewnienie koordynacji działania i współpracy organów administracji rządowej w zakresie zapobiegania zagrożeniom oraz reagowania i likwidacji ich skutków

• nadzorowanie szacowania strat i szkód powstałych w skutek sytuacji kryzysowych oraz kosztów przeprowadzania działań ratowniczych

• oraz przedstawianie Prezesowi Rady Ministrów wniosków w sprawie zwołania Sztabu Kryzysowego Rady Ministrów

W czasie stanu klęski żywiołowej działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia kierują:

• Wójt (burmistrz, prezydent miasta),

• Starosta,

• Wojewoda,

• Minister (właściwy do spraw wewnętrznych lub inny).

W zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu uczestniczą: Państwowa Straż Pożarna i inne jednostki ochrony przeciwpożarowej oraz centra powiadamiania ratunkowego, Policja, jednostki systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego, dyspozytorzy medyczni, jednostki ochrony zdrowia, Straż Graniczna, Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa oraz inne właściwe w tych sprawach państwowe urzędy, agencje, inspekcje, straże i służby

Zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych oraz na odtwarzaniu infrastruktury lub przywróceniu jej pierwotnego charakteru (Ustawa o zarządzaniu kryzysowym Dz.U. 2007 nr 89 poz. 590z póź. zm.).

Zadania z zakresu planowania cywilnego obejmują:

• gromadzenie i przetwarzanie informacji o możliwych do użycia siłach i środkach w sytuacjach kryzysowych, w czasie stanów nadzwyczajnych i w czasie wojny;

• opracowywanie procedur postępowania na wypadek zagrożeń;

• przygotowywanie planów reagowania kryzysowego.

Plany reagowania kryzysowego tworzy się na poziomie krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. W skład planów reagowania kryzysowego, wchodzą m.in. następujące elementy:

• przewidywane warianty działań w sytuacjach kryzysowych,

• zadania w zakresie monitorowania zagrożeń,

• organizację ochrony przed zagrożeniami radiacyjnymi, biologicznymi i chemicznymi.

BROŃ BIOLOGICZNA-SPECYFIKA RAŻENIA

Czynniki biologiczne: są to żywe organizmy(bakterie, wirusy, riketsje, grzyby) lub materiały z nich pochodzące i toksyny biologiczne, które mogą wywoływać skutki pod postacią ostrych i przewlekłych chorób, doprowadzając do epidemii zarówno u ludzi, jak i u zwierząt

Koszt działań przeciwko ludności cywilnej:

1 $/km2–dla broni biologicznej;

600. km2–dla broni chemicznej;

800 km2-dla broni jądrowej;

2000 $/km2-dla broni konwencjonalnej

W porównaniu z inną bronią masowego rażenia, broń biologiczna posiada następujące właściwości:

• Skutek jej użycia nie jest natychmiast zauważalny;

• Taktycznie jest to broń bardzo ekonomiczna, gdyż namnaża się ona i przemieszcza wraz z nosicielami;

• Może wystąpić epidemia;

• Drobnoustroje wykorzystywane jako broń biologiczna, nie niszczą uzbrojenia.

BOJOWE ŚRODKI BIOLOGICZNE-KLASYFIKACJA

Centrum Kontroli Chorób (Center for Disease Control -USA) –dokonało podziału niebezpiecznych czynników biologicznych na trzy kategorie: A, B i C:

Kategoria A– to patogeny najwyższego priorytetu charakteryzujące się łatwością rozprzestrzeniania, a tym samym wywoływania wysokiej śmiertelności. Do czynników tej kategorii należą: wąglik, dżuma, ospa, tularemia, toksyna botulinowa i gorączki krwotoczne.

Kategoria B –to patogeny najwyższego priorytetu drugiego rzędu o umiarkowanie łatwym rozsiewaniu, o umiarkowanej zachorowalności i umieralności, ale wymagające wzmożonego nadzoru. Do czynników tej kategorii należą: bruceloza, toksyna Clostridium perfringens, nosacizna, gorączka Q, rycyna i enterotoksyna gronkowcowa.

Kategoria C– to czynniki najwyższego priorytetu trzeciego rzędu, do którego należą patogeny nowo pojawiające się, które mogą być przedmiotem manipulacji w zakresie inżynierii genetycznej w celu masowego rozsiewania. Są one łatwo dostępne i łatwo rozprzestrzeniające się, a tym samym mogą powodować wysoką zachorowalność i śmiertelność. Do czynników tej kategorii należą: wirusy HANTA, gruźlica wielolekowooporna, wirus kleszczowego zapalenia mózgu, żółta gorączka.

Przegląd zagrożeń:

Broń biologiczna	Przenoszenie między ludźmi	Dawka powodująca infekcję	Czas inkubacji	Czas trwania choroby	śmiertelność	Odporność na warunki środowiska	Leczenie swoiste
Bruceloza	Nie	10-100 organizmów	5-60 dni (zwykle 1-2 miesiące)	Tygodnie – miesiące (postać przewlekła)	Do 5% (nieleczone)	Duża	-
Cholera	Rzadko	10-500 organizmów	4 godziny – 5 dni (zwykle 2-3 dni)	Ponad tydzień	Do 50% (nieleczona)	Stabilnie w słonej wodzie, niestabilnie w aerozolu	-
Dżuma	Wysoka	Do 100 organizmów	2-3 dni może się wahać 2-10 dni	1-6 dni (zwykle zgon)	Zgon w zależności od postaci 50-100%	270 dni w tkankach, do roku w glebie	+
Gorączka Q	Rzadko	1-10 organizmów	2-14 dni (średnio 7)	2-14 dni	Mała	Miesiące	+
Nosacizna	W małym stopniu	? (mała)	10-14 dni (aerozol)	W formie septycznej – śmierć w 7-10 dobie	Powyżej 50%	Stabilne	-
Tularemia	Nie	10-50 organizmów	1-21 dni średnio 3-5 dni	Powyżej 2 tygodni	5-35% w zależności od postaci (nieleczonej)	Miesiące w mokrej glebie	+
wąglik	nie	8000-50000 spor	1-6 dni	3-5 dni (nieleczone)	Prawie w 100% postać płucna i jelitowa; skórna ok. 35% (nieleczona)	Spory mogą przetrwać do 40 lat w glebie	+

BRUCELOZA

Jest chorobą ogólnoustrojową wywołaną przez bakterie Gram-ujemne. Rosną w warunkach tlenowych. Bakterie te występują w tkance i szpiku kostnym i są niezwykle trudne do wytępienia, nawet przy pomocy terapii antybiotykowej. Ich naturalnym siedliskiem są zwierzęta domowe: kozy, owce, wielbłądy, bydło, świnie oraz psy.

Ludzie zarażają się poprzez wdychanie aerozolu, spożycie surowego(niepasteryzowanego) zakażonego mleka lub mięsa oraz kontakt uszkodzonej skóry lub spojówek oka z bakteriami.

Przebieg kliniczny:

• Okres inkubacji –3-4 tygodni (1 tydzień-kilka miesięcy);

• Gorączka, drżenie, poty, brak łaknienia;

• Bóle głowy, mięśni stawów;

• Śmiertelność max. 5 %

Leczenie i zapobieganie:

• W leczeniu stosuje się antybiotyki.

• Zapobieganie to eliminacja lub izolacja chorych zwierząt, szczepienie bydła. Stosowanie odzieży ochronnej dla kontaktujących się ze zwierzętami. Utylizacja padłych zwierząt, pasteryzacja mleka.

Bruceloza jako broń biologiczna –zarazki brucelozy uważane są za wartościowe BŚB. Zalety to:

• Rażenie ludzi jak i zwierząt domowych;

• Powodowanie wśród ludzi obezwładniających zachorowań, jednak z niskim wskaźnikiem śmiertelności;

• Wykruszenie bazy surowcowej pochodzenia zwierzęcego.

CHOLERA

Cholera jest chorobą biegunkową wywołaną przez przecinkowca Gram-ujemnego. Człowiek zaraża się tą chorobą poprzez spożycie zakażonej wody, żywności oraz kontakt bezpośredni z chorymi.

Może występowa jako umiarkowana biegunka lub jako choroba pełnoobjawowa ze skrajnym odwodnieniem organizmu(5 do 10 litrów na dobę). Wymioty występują we wczesnej fazie choroby. Okres inkubacji od kilku godzin do 5 dni.

Leczenie: dożylne uzupełnianie płynów i elektrolitów. Antybiotyki podaje się po nawodnieniu chorego. Śmiertelność do 20 %.Zapobieganie: ochrona ujęć wodnych, nadzór nad wodociągami, właściwa higiena przy produkcji pokarmów oraz walka z owadami.

Jako bojowy środek biologiczny cholera będzie najczęściej używana do zakażania ujęć wody.

Przecinkowce cholery w temperaturze 55 stopni giną już po 10 min

DŻUMA

Dżuma jest chorobą odzwierzęcą wywołaną przez Gram ujemną pałeczkę. Do zarażenia dochodzi przez kontakt z gryzoniami i ich pchłami(ukąszenie pcheł). Można zarazi się od człowieka chorego na postać płucną.

Trzy odmiany dżumy:

- Dymieniczna (okres inkubacji 2 –10 dni, wysoka gorączka, osłabienie, obrzęk węzłów chłonnych) może rozwiną się w zakażenie krwi (nieleczona 20 % śmiertelności);

- Postać żołądkowo-jelitowa (nieleczona 50 % śmiertelności);

- Płucna (okres inkubacji 2 –3 dni, wysoka gorączka, dreszcze, kaszel, nieleczona 100 % śmiertelności).

Leczenie:

• Skuteczne antybiotyki podane odpowiednio wcześnie.

• Opracowano szczepionki –wada: mała skuteczność oraz krótki czas odporności.

• Pałeczka dżumy jest jednym z najlepszych BŚB(łatwe i szybkie rozmnażanie, wysoka zjadliwość, możliwość stosowania w postaci aerozolu)

W okresie swojego rozkwitu radziecki Instytut „Biopreparat” był w stanie produkować około 200 kg superwirulentnej pałeczki dżumy na tydzień.

Wg WHO rozpylenie 50 kg pałeczek dżumy nad 5-milionowym miastem zaraziłoby 150 tysięcy osób, z czego 36 tysięcy by zmarło.

W sprzyjających warunkach aerozol byłby aktywny przez 1 godz. w promieniu 10 km.

GORĄCZKA KRWOTOCZNA EBOLA

Wirus Ebola przenosi się z człowieka na człowieka przez kontakt z krwią, wydalinami, wydzielinami oraz drogą kropelkową.

Okres wylęgania się wynosi od 4 do 21 dni.

Wywołuje chorobę zwaną ostrą wirusową gorączką krwotoczną, w 70-90 %przypadków prowadząca do śmierci.

Objawy: bóle głowy, wysoka gorączka, bóle mięśni i osłabienie. W dalszej kolejności: biegunka, wymioty, suchy kaszel oraz krwawienia z nosa, przewodu pokarmowego i dróg moczwo-płciowych.

Brak skutecznego leku przeciw wirusowi.

Brak szczepionki.

Ginie w temperaturze 60 stopni C, jest wrażliwy na środki dezynfekujące.

Jest jedną z najbardziej zjadliwych chorób wirusowych ludzkości.

Brana jest pod uwagę jako potencjalna broń biologiczna.

GORĄCZKA Q

Jest chorobą odzwierzęcą(owce, kozy, bydło), wywoływaną przez riketsje.

Ludzie zarażają się drogą przede wszystkim oddechową oraz kontaktową i pokarmową.

Okres inkubacji 10 –20 dni;

Objawy: gorączka (czas trwania 2 do 14 dni), zapalenie płuc, dreszcze, utrata apetytu, bóle mięśni.

Śmiertelność nie przekracza 1 %

Leczenie antybiotykami

Występuje skuteczna szczepionka(czas skuteczności 5 lat).

Jako broń biologiczna –zalety: wywołuje zachorowania o ciężkim przebiegu.

GRONKOWCA ENTEROTOKSYNA B (SEB)

Enterotoksyna produkowana jest przez Gronkowca złocistego, który występuje w przyrodzie powszechnie.

Do zatrucia powszechnie dochodzi przez przewód pokarmowy lub układ oddechowy.

Inkubacja 1-6 godzin.

Objawy: ślinotok, gorączka do 41 stopni C, dreszcze, ból głowy i suchy kaszel, nudności, wymioty, biegunka.

Dla dużych dawek możliwe zejście śmiertelne

Leczenie szpitalne, podawanie płynów infuzyjnych w obliczu wstrząsu sterydy.

Brak szczepionki

Atak biologiczny możliwy metodą rozpylenia w powietrzu jak również możliwe skażenie żywności i wody pitnej.

JAD KIEŁBASIANY (BOTULISMUS)

Zatrucie następuje w wyniku spożycia pokarmów zanieczyszczonych jadem.

W warunkach naturalnych zarazki te spotyka się w wierzchniej warstwie gleby, a także mułu dennego zbiorników wodnych.

Jad zostaje wchłonięty przez układ pokarmowy skąd za pomocą krwi dostaje się do centralnego układu nerwowego gdzie powoduje jego uszkodzenie.

Nie ma możliwości przechodzenia zakażenia z człowieka na człowieka.

Czas inkubacji 1-kilka dni.

Objawy: początkowo to zatrucie, osłabienie, zawroty głowy, uczucie suchości w ustach, zatrzymanie wydalania moczu. Następnie zaburzenia pracy mózgu –podwójne widzenie, brak reakcji na światło, podrażnienie mięśni szkieletowych, przełyku i oddechowych.

Zejście śmiertelne przy dużych dawkach toksyny może nastąpić do kilku godzin.

Śmiertelność od 20 -90% (nieleczona)

Leczenie: hospitalizacja, płukanie żołądka, surowica botulinowa oraz antybiotyki.

Istnieje szczepionka

Jad kiełbasiany jest jedną z najsilniejszych trucizn pochodzenia bakteryjnego.

Dawka śmiertelna dla 60-cio kg mężczyzny wynosi 0,05 mikrogramaczystego jadu typu A.

Atak możliwy w formie areozolu.

Toksyna wrażliwa na temperaturę.

OSPA PRAWDZIWA

Wirus ospy prawdziwej jest niezwykle trwały i zachowuje zjadliwość przez długi okres poza ciałem nosiciela.

W warunkach naturalnych wirus jest przenoszony przez bezpośredni kontakt z zakażonymi okazjonalnie przez areozol.

Okres inkubacji 10-17 dni.

Objawy: gorączka, bóle głowy i pleców. Następnie pojawia się wysypka (plamista > pęcherzykowa > krosty).

Śmiertelność ok. 35 % -nieszczepionych osób.

Chory musi być hospitalizowany, dezynfekacja rzeczy.

Wirus ospy prawdziwej jako BB: rozprzestrzenia się bardzo łatwo, wskaźnik podatności na zachorowanie jest bardzo wysoki, przebieg choroby bardzo ciężki, wysoka śmiertelność.

Symulacja ataku wirusem ospy (USA 1999 r.) –w ciągu dwóch miesięcy śmierć poniosłoby 15 tys. osób, zaś w ciągu roku –80 mln ludzi.

WĄGLIK

Wąglik jest chorobą przede wszystkim zwierząt trawożernych.

U ludzi występuje rzadko.

Człowiek zaraża się przez kontakt z zarażonymi zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego.

Objawy: „czarne krosty”, twarde i niebolesne, niekiedy gorączka, bóle głowy, dreszcze. Po 2-3 dniach następuje rozwój choroby z ciężką niewydolnością układu oddechowego z bezdechem.

Okres inkubacji: 1 do 6 dni.

Zejście śmiertelne po 6 dniach.

Bakteria wrażliwa na działanie antybiotyków.

Istnieje szczepionka.

Jako BB: wytrzymałość na różnorodne szkodliwości środowiska zewnętrznego, wysoką i niską temperaturę, działanie na ludzi i zwierzęta, perspektywa wieloletniego skażenia terenu.

Ocenia się np., że 100 kg przetrwalników wąglika uwolnionych nad Waszyngtonem w sprzyjających warunkach atmosferycznych może zabić od 300 tysięcy do 3 milionów ludzi.

Dla porównania głowica nuklearna o ładunku 1 megatony zabiłaby od 750 tys. do 1,9 miliona ludzi.

SPOSOBY OBRONY PRZED BRONIĄ BIOLOGICZNĄ

Prognoza skażeń i zakażeń

• Prognoza obszaru ataku i obszaru zagrożenia jest zależna od następujących parametrów:

• Środka przenoszenia;

• Typu ataku;

• Czynników meteorologicznych.

Obszar ataku –obszar, który jest skażony natychmiast po wykonaniu ataku;

Obszar zagrożenia –obszar, na którym osoby bez środków ochronnych mogą ulec porażeniu przez środek biologiczny rozprzestrzeniający się z obszaru ataku.

Ataki BB podzielono na cztery typy:

Typ „P” –uderzenia przy pomocy takich środków przenoszenia jak: bomby, pociski artyleryjskie, wieloprowadnicowe wyrzutnie rakietowe, miny, rakiety balistyczne –wybuchy naziemne.

Typ „Q” –uderzenia powodujące skażenia rozległych obszarów przy pomocy takich środków przenoszenia jak: bomby kulkowe, rakiety balistyczne –wybuchy powietrzne, przyrządy wylewcze naziemne lub generatory aerozolu.

Typ „R” –uderzenia, gdzie znane jest miejsce ataku natomiast nie jest znany środek przenoszenia, atak nastąpił z powietrza przy pomocy lotniczych przyrządów wylewczych lub lotniczych generatorów aerozolu.

Typ „S” –obejmuje wykrycie środka biologicznego bez zaobserwowanego ataku.

Na skuteczność działania BB mają wpływ następujące czynniki pogody:

• Temperatura;

• Wiatr;

• Wilgotność powietrza i opady atmosferyczne;

• Stabilność powietrza;

• Działanie słońca i powietrza na środek biologiczny.

Na skuteczność działania BB mają również wpływ warunki terenowe

Wykrywanie i rozpoznawanie ataków

Zastosowanie obecnych technologii spowodowałoby, że atak bronią biologiczną prawdopodobnie zakończyłby się zanim dowódca lub jego personel medyczny zorientowałby się, że taki atak nastąpił.

Oficer medyczny (lekarz) musi umieć rozróżniać atak bronią biologiczną od naturalnych epidemii i zachorowań

Szybkie wykrycie i ostateczna identyfikacja przypuszczalnych czynników broni biologicznej jest zasadnicze zarówno dla celów taktycznych jak i dla celów medycznych.

W odróżnieniu od naturalnie pojawiających się epidemii, w których przypadki zachorowań narastają w czasie tygodni lub miesięcy, dla epidemii powstałych po użyciu BB krzywa epidemiologiczna jest bardziej skompresowana i maksimum ilości zachorowań pojawia się już po kilku godzinach lub dniach.

Do oznak ataku bronią biologiczną możemy zaliczyć:

- Bardzo dużą ilość przypadków zachorowań w ciągu pierwszych 48-72 godzin po ataku;

- Bardzo dużą liczbę przypadków klinicznych wśród zarażonych osób;

- Choroby niespotykane dla danego obszaru geograficznego;

- Szczególnie wysoki odsetek zachorowań z oddziaływaniem czynnika na układ oddechowy, kiedy choroby występujące naturalnie powodują objawy niezwiązane z układem oddechowym.

- Pojawienie się zachorowań na kierunku wiania wiatru;

- Mniejsze ilości zachorowań wśród ludzi pracujących w pomieszczeniach zamkniętych;

- Zwiększoną liczbę chorych lub martwych zwierząt;

- Zaobserwowanie ataku lub odnalezienie specyficznego środka przenoszenia;

- Dużą liczbę gwałtownych zgonów.

Możliwości zmniejszenia skutków użycia broni biologicznej wiążą się z szybką identyfikacją czynników ataku.

Identyfikacja polega na rozpoznaniu czynnika ataku, określeniu jego wrażliwości na antybiotyki, a następnie określenie wielkości strefy skażenia.

Przedmiotem identyfikacji będą bakterie, toksyny, wirusy itd.

Próbkami do badań będą między innymi: aerozol, gleba, woda, żywność, tkanki, narządy, itd.

Do wykrywania skażeń w warunkach terenowych konstruowane są różne urządzenia o różnym poziomie złożoności:

- BIDS (Biological Integrated Detection System) –pobiera aerozole, wykrywa kilka patogenów;

- Chromatograf cieczowy lub gazowy –pobiera aerozole, wykorzystuje termiczną pirolizę;

- JBPDS (Joint Biological Point Detection System) –pobieranie próbek automatyczne oraz po wykryciu obecności BB automatyczne ogłoszenie alarmu;

Inne systemy automatyczne identyfikacji i sygnalizacji skażeń to BCD –Biological Chemical Detektor, XM19/XM2, PROFILE 1 oraz najnowszej generacji sprzęt laserowy, który jest w stanie zidentyfikować naturalne i sztuczne aerozole nawet z odległości 50 km.

Chromatogram TLC chlorofilu

INDYWIDUALNA I ZBIOROWA OCHRONA

Ochrona przed skażeniami biologicznymi obejmuje:

• Indywidualną ochronę przed skażeniami;

• Zbiorową ochronę przed skażeniami

Indywidualna i zbiorowa ochrona

Do zadań ochrony należy:

• Organizowanie przedsięwzięć związanych z unikaniem zagrożenia użyciem BB;

• Wyposażenie żołnierzy w indywidualne i zbiorowe środki ochrony przed skażeniami;

• Przygotowanie żołnierzy do posługiwania się indywidualnymi i zbiorowymi środkami ochrony przed skażeniami;

• Zapewnienie sprawności technicznej systemów zbiorowej ochrony przed skażeniami: wozów bojowych, stanowisk dowodzenia, obiektów medycznych, itd.

• Udzielanie pomocy medycznej

  • Udzielanie pomocy medycznej poszkodowanym w wyniku użycia przez przeciwnika środków biologicznych będzie zależeć od następujących czynników:

• Patologicznych, klinicznych i epidemiologicznych skutków ataku biologicznego za pomocą aerozolu;

• Penetracji aerozolu do dolnych odcinków układu oddechowego;

• Ilości pochłoniętego aerozolu przez ludzi;

• Stabilności czynnika biologicznego użytego w postaci aerozolu.

  • W każdej sytuacji ataku biologicznego, gdy nie jest znany użyty czynnik ataku lub też wstępnie określono go jako czynnik o charakterze zakaźnym, bezwzględnie zaleca się stosowanie następujących zasad:

• Każdy narażony na atak biologiczny powinien być traktowany jako zakażony;

• Każdy objawowy przypadek choroby zakaźnej powinien być uważany za następstwo ataku biologicznego lub kontaktu z chorym;

• Konieczne staje się wprowadzenie reżimu przeciwepidemicznego na każdy etapie pomocy.

  • W przebiegu choroby będącej skutkiem użycia broni biologicznej wyróżnić można cztery stopnie jej ciężkości:

• Stopień 1 –przypadki o przebiegu łagodnym w postaci wysypki lub objawów grypopodobnych; nie jest wymagana hospitalizacja.

• Stopień 2 –przypadki o umiarkowanym przebiegu w postaci choroby grypopodobnej z pojawiającymi się objawami choroby z kilku narządów, pacjenci wymagają hospitalizacji, ich życiu nie zagraża niebezpieczeństwo, ale postęp choroby jest możliwy.

• Stopień 3 –przypadki o ciężkim przebiegu i niepomyślnym rokowaniu, pacjenci wymagają intensywnej pomocy medycznej, życie chorych zależy od wyposażenia szpitala w urządzenia intensywnego nadzoru i terapii.

• Stopień 4 –bardzo ciężkie przypadki, które mogą powodować nieodwracalne zmiany i uszkodzenia wielu narządów, rokowanie zwykle niepomyślne

LIKWIDACJA SKAŻEŃ BIOLOGICZNYCH

Likwidacja skażeń ma na celu: wykluczenie lub maksymalne ograniczenie strat w stanie osobowym, spowodowanych skażeniem substancjami biologicznymi; usunięcie lub obniżenie skażenia uzbrojenia, środków transportu i środków materiałowych do stopnia umożliwiającego ich wykorzystanie bez konieczności stosowania indywidualnych środków ochrony; przywrócenia wartości użytkowych skażonemu umundurowaniu i środkom ochrony.

Dezynfekcja rejonu skażenia biologicznego będzie prowadzona tylko częściowo i według planu, umożliwiającego wykonanie zadania w czasie i w oparciu o realne siły i środki.

Przyjmuje się, że dezynfekcja prowadzona będzie tylko w obrębie najważniejszych odcinków terenu a mianowicie:

• Drogach niezbędnych do egzystencji i ratowania;

• Stanowiskach dowodzenia, punktach obserwacji i obiektach służby zdrowia;

• Ukryciach dla ludności;

• Przejściach przez teren skażony;

• Punktach zaopatrzenia w wodę;

• Pasach startowych, stacjach kolejowych;

• Różnych obiektach wytwarzania, magazynowania i dystrybucji żywności.

Do niszczenia broni biologicznej w terenie wykorzystywane są środki chemiczne:

• Wapno chlorowane;

• Zasadowy podchloryn wapniowy;

• Roztwór chlorku sulfurylu w dwuchloroetanie;

• Chloraminy;

Orientacyjnie przyjmuje się, że współczesne preparaty do dezynfekcji zabijają środki biologiczne po 2-4 godzinach kontaktu.

Do dezynfekcji w terenie szczególnie będą przydatne wszelkie opylacze i opryskiwacze.

Odkażanie terenu przez usunięcie warstwy gruntu lub śniegu polega na ścięciu zakażonej warstwy na głębokości kilku-do kilkudziesięciu centymetrów. Czynności te wykonuje się łopatami oraz –na większą skalę –spycharkami, równiarkami.

Dezynfekcję przedmiotów wartościowych, a zwłaszcza dokumentów i banknotów prowadzi się środkami lotnymi (tlenek etylenu, karboksyd, freoksyd) w odpowiednich komorach