92

Chłopomania (ludomania) - zjawisko artystyczne, które pojawiło się wśród inteligencji młodopolskiej i ukraińskiej w drugiej połowie XIX wieku.

Charakteryzowała się fascynacją folklorem i codziennym życiem chłopów. Mężczyźni z inteligencji często brali sobie za żony chłopki. Powodem owego zachwytu była wiara, że stagnacja jaka opanowała środowisko inteligencji oraz postępujący kryzys kulturowy spowodowane są życiem w mieście. Dlatego też postulowano powrót do natury, najlepiej na wieś, która miała być źródłem odnowy sił witalnych i artystycznych, nadwątlonych w wyniku dostosowania się do współczesnego trybu życia (np. w Weselu Wyspiańskiego).

charakterystyczne, zwłaszcza dla okresu Młodej Polski, zafascynowanie siłą witalną, żywiołowością, kulturą chłopów, w których egzystencji starano się odnaleźć pierwotne siły oraz ideał życia zgodnego z prawami natury. Oczarowanie światem chłopów pozbawione było świadomości ich ciężkiej pracy i trudnych warunków życia. W okresie polskiego modernizmu przejawem chłopomanii było podejowanie tematów wiejskich oraz małżeństwa np. artystów z chłopkami. Dwa z nich: Włodzimierza Tetmajera i Lucjana Rydla stały się tematem utworów literackich (Bajecznie kolorowa I.

Postrzeganie życia na wsi, na podstawie „Wesela” – dziennikarz, pan młody, gospodarz.

Stanisław Wyspiański napisał "Wesele" na podstawie prawdziwych wydarzeń, był na rzeczonym weselu i w mistrzowski sposób splótł rzeczywiste wydarzenia z fikcją przez co dał świadectwo ludzkich i narodowych problemów tamtego czasu. Wesele Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną przysporzyło natchnienia do stworzenia wspaniałego dzieła, o tym czym żyli Polacy tamtego czasu.

"Wesele" jest jasnym obrazem młodopolskiej chłopomanii, która w wielu przypadkach była powodowana jedynie towarzyską modą, ale również chęcią ucieczki od świata. Cechowało się to wybiórczą znajomością wiejskiego życia, dostrzeganiem jedynie jego zalet. Znamienne jest to, że postacie wywodzące się z tego samego środowiska w podobny sposób postrzegają wieś i jej mieszkańców. Chłopomania krzywiła obraz wsi, a środowisko inteligentów chętnie wierzyło, że chłopi prowadzą sielankowe życie wolne od trosk i myśli wykraczających poza życie codzienne. Kreacje Pana Młodego, Dziennikarza i Gospodarza służą ukazaniu ówczesnej fascynacji wsią

Pan Młody - w jego życiu najważniejsze jest osobiste szczęście, tak więc zdobywaniem miłych doświadczeń wypełnia swoje życie. Jak twierdzi: "Szczęście każdy ma przed nosem a jak ma, to trzeba brać(...)". Pierwowzorem tego bohatera był młody poeta - Lucjan Rydel - przyjaciel Wyspiańskiego. Ukazany tu w odrobinę ironiczny sposób jako żywy obraz chłopomana. Mimo panującej "modzie" znajdują się osoby, które dziwią się jego małżeństwu z chłopką, on jednak nie chce panny wykształconej, gdyż według niego są one zbyt pospolite, a on szuka w życiu czegoś innego. Dlatego też bierze ślub z wiejską dziewczyną o umyśle czystym, nieskażonym. Jednak jego zachowanie nie świadczy o tym, że do ślubu w ogóle dojrzał, chce jeszcze korzystać z życia i do końca nie zdaje sobie sprawy z odpowiedzialności jaką za sobą pociąga małżeństwo. To co czuje do swej świeżo poślubionej żony trudno nazwać miłością. Jest to raczej fascynacja jej świeżą urodą i czerstwym pięknem jakim emanuje zdrowa wiejska dziewczyna. Sam nawet porównuje ją do ślicznej lalki z Sukiennic ubranej w tradycyjny krakowski strój i w taki właśnie sposób ją traktuje - jak piękną lalkę a nie przyszłą towarzyszkę życia. Z taką samą powierzchownością traktuje swój nowy dom - wieś. Widzi jedynie jej spokój, sielankę i przyrodę w dziewiczej postaci. Sądzi, że życie wiejskie to ciągła radosna kontemplacja uroków natury. Trudy przyszłej pracy na roli - ciężkiej i często niewdzięcznej, zmagania z kaprysami ziemi jakby uchodzą jego uwadze. Sama jego powierzchowność kłóci się z obrazem chłopa, a blada twarz inteligenta z binoklami na nosie kontrastuje z chłopskim strojem dając postaci lekko ironiczny wydźwięk. Gafy jakie popełnia w czasie wesela (każe Pannie Młodej zdjąć buty co jest niedopuszczalne, czy też chwali się że pod chłopskimi portkami nie nosi bielizny) świadczą o jego małej wiedzy na temat życia jakie chce wieść i o tym jak bardzo może się nim rozczarować.

Dziennikarz - podobnie jak Pan Młody pojmuje wieś jako krainę wiecznej szczęśliwości - Arkadię, gdzie można uleczyć się z rozczarowań miejskiego, światowego życia. Dla niego jest to miejsce nie skażone polityką i fałszem. Dziennikarz chce uciec od rzeczywistości, która go przygniata i niszczy, a wieś jest najlepszym do tego miejscem. Zmusza go do tego jego położenie wobec ówczesnej sytuacji naszego kraju. Chciałby w swej pracy głosić poglądy niepodległościowe i zagrzewać ludzi do walki, ale aby wykonywać swój zawód musi wręcz odrzucić patriotyzm, nie dzielić się nim z czytelnikami. W tej sytuacji muszą pojawić się gorzkie wyrzuty sumienia - Wyspiański uosobił je w postaci Stańczyka. Postać Dziennikarza powstała dzięki Rudolfowi Starzewskiemu ówczesnemu redaktorowi "Czasu", jednego z najlepszych przedstawicieli młodopolskiej inteligencji.

Gospodarz - to postać kochającego wieś artysty. Jego poglądy na wiejskie życie, mimo iż poparte są doświadczeniem są jednak niemal tak samo naiwne jak te reprezentowane przez Dziennikarza i Pana Młodego. Łączą one w sobie uwielbienie sielankowej atmosfery wsi z żywym podziwem, który żywi dla chłopów. Uknuł nawet teorię według, której są oni potomkami Piasta:

"A bo chłop i ma coś z Piasta,

coś z tych królów Piastów - wiele!

•Już lat z dziesięć pośród siedzę,

sąsiadujemy o miedzę.

Kiedy sieje, orze, miele,

Taka godność, to przejęcie:

Bardzo wiele, wiele z Piasta:

Chłop potęgą jest i basta"

Ma do nich wielki szacunek jako do żywicieli narodu i wielkich patriotów. Jednak jak dwaj poprzedni bohaterowie nie do końca zdaje sobie sprawę na czym tak naprawdę polega codzienne wiejskie życie, idealizuje je i wyjaskrawia jedynie dobre jego strony. Chce czerpać z ich siły i czystej mądrości, którą zdobyli jedynie życiowym doświadczeniem. Pierwowzorem tej postaci był Włodzimierz Tetmajer poeta - malarz, brat przyrodni Kazimierza Przerwy - Tetmajera. Jego ślub z chłopką poruszył całe krakowskie środowisko. On jednak wbrew pozorom potrafił z łatwością odnaleźć się tak na salonach jak i pod wiejską strzechą. Nie pomyślał on nawet o edukowaniu żony, kochał ją taką właśnie jaką była - prostą i czystą.

Przedstawione wyżej postawy mogą być uważane za sztandarowe, a postawa młodych dziewcząt Zosi, Haneczki i Racheli, zdaje się tylko to potwierdzać - dziewczęta oddają się weselnemu szaleństwu, z nieukrywaną przyjemnością patrzą na młodych krzepkich chłopów. Pociąga je ich surowa uroda i prostota z jaką widzą świat.

Większości bohaterów "Wesela" wieś jawi się właśnie tak kolorowa i roztańczona jak ma to miejsce w weselną noc. Ten idealny obraz traci barwy w świetle dnia, wtedy zobaczyć można ciężką pracę i twarde zasady jakie przyroda wyznacza życiu mieszkańców wsi. Chłopomania była spowodowana potrzebą tworzenia sobie idealnej wiejskiej krainy, w której życie ma być łatwiejsze niż w mieście. Takie proste życie pozornie nie niesie za sobą intelektualnego wysiłku i nie stawia przed moralnymi dylematami. Idealny świat do którego można uciec uwalnia od odpowiedzialności ciążącej na polskiej inteligencji w tym okresie dziejów naszego narodu.