1. Teorie pochodzenia życia:

Filogeneza- rozwój rodowy

Ontogeneza- od zapłodnienia do śmierci

Kreacjonizm- teoria- akt jednorazowego stworzenia przez istotę nadprzyrodzoną. Zakłada stałość gatunków. Kreacjoniści to jedyna grupa społeczna na świecie która może się mylić zawsze.

Panspermia- teoria- życie przybyło z kosmosu.

Samorództwo- teoria- w odpowiednich warunkach życie powstaje, samoistnie, stale. Teorię obalili- Redi, Spallanzani, Pasteur.

Teoria Oparina- życie powstawało stopniowo w ciepłym bulionie pierwotnym.

1 etap- ewolucja chemiczna- związki organiczne powstały samoistnie z nieorganicznych. 2 etap- ewolucja molekularna- materia organiczna samoistnie tworzy koacerwaty. -błona wymiana z otoczeniem, -zdolność wbudowania pobranych substancji, -samo rozczepianie na podobne cząstki. 3 etap- ewolucja biologiczna- niektóre koacerwaty mają zdolność rozmnażania się i stają się prakomórkami czyli protobiontami.

Zegar życia: 1-piwrotna atmosfera była beztlenowa, 2-pierwsze organizmy były cudzożywne, 3-pojawiły się rośliny, 4- rośliny umożliwiły uwolnienie tlenu do atmosfery.

Ery ziemi (tabela) ???

Poziomy organizacji życia:

-wirusy

-prokariota (bez jądra komórkowego np. bakterie)

-eukariota ( jądro komórkowe- jednokomórkowe, kolonijne, wielokomórkowe- stopniowe doskonalenie tkanek i narządów).

Dowody ewolucji:

1.paleontologiczne- skamieniałości.

2.z zakresu anatomii porównawczej:

*narządy homologiczne- podobieństwo i wspólny plan budowy

*narządy analogiczne- podobieństwo budowy i różny plan budowy

*konwergencja- ewolucja zbieżna- upodobnienie wyglądu ze względu na środowisko

*narządy szczątkowe- atawizmy np. kość ogonowa, one są ale słabo rozwinięte. (szczątkowe- słabo rozwinięte i zanikająca funkcja, atawistyczne- powrót do cech dobrze rozwiniętych u przodków).

3.z zakresu embriologii:

Prawo biogenetyczne( w ontogenezie zostają powtórzone najważniejsze etapy rozwoju rodowego, filogenezy).

4.z zakresu biochemii porównawczej u wszystkich żywych organizmów:

*te same główne pierwiastki węgiel, wodór, tlen , azot

*podobny udział % białek, cukrów, tłuszczów i wody

*podobna budowa i funkcja enzymów

*podobna budowa hemoglobiny i chlorofilu

*podobna budowa wielu hormonów

*kwasy nukleinowe zbudowane z takich samych nukleotydów.

Biochemiczna rekapitulacja: amoniak- mocznik- kwas moczowy.

5.z zakresu mimikry ochronnej:

Przybranie kolorów z otoczenia w celu ochrony przed zaatakowaniem innego osobnika.

6.z zakresu rozmieszczenia geograficznego:

*zasiedlenie Australii przez saki bezłożyskowe

*żółwie na wyspach Galapagos są formą reliktową.

7.z zakresu hodowli.

Mechanizmy ewolucji:

*Karol Darwin (o powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego).

Fenotyp- to co widać na zewnątrz, jest zależny od warunków środowiska. Geny (genotyp) +środowisko.

*suma genów wszystkich osobników w populacji to PULA GENOWA. Oddziaływanie środowiska na pulę genową populacji może zmieniać częstość genów.

Co ważniejsze- Geny czy środowisko?- to zależy od cech genów:

-brak reakcji genów= cecha nie zależy od środowiska (liczba palców albo płeć),

-szeroka norma reakcji genów = cecha jest zależna od środowiska (wysokość ciała).

Jak środowisko działa na populacje?:

*może sprawić, że posiadacze niektórych gorszych genów nie przezywają,

*umierając wcześniej nie pozostawiając dzieci lub pozostawiając ich mniejszą liczbę,

*skutek= takie geny są coraz słabsze w pulach genowych i kolejnych pokoleń- EWOLUCJA selekcja naturalna!

Adaptacja- dobór naturalny. O możliwościach adaptacyjnych populacji decyduje suma stosowności poszczególnych soszników. Stosowność= sprawność(osobnicza zdolność do przetrwania) +zdolność do rozrodu (płodność i liczna potomstwa dożywającego).

Jednostką czasu w procesie adaptacji jest jedno pokolenie!

Selekcja pozytywna- mniejsza płodność.

Selekcja negatywna- większa umieralność.

Specjacja: 1.swobodna wymiana genów. 2.bariera- ustaje możliwość wymiany genów między sub-populacjami.

Co jest potrzebne do specjacji?- izolacja czyli bariera, odmienne środowisko. Oba te warunki SA konieczne ale żaden nie jest wystarczający. Powstanie rasy jest etapem specjacji na drodze do powstania gatunku.

2. Wykład drugi:

Presja selekcyjna zwiększona (lata chude):

*zmniejszenie liczebności populacji,

*zmniejszenie zasięgu ale z lepszym wykorzystaniem zajmowanego terytorium,

*lepsza adaptacja pozostałych,

*zmniejszenie zmienności genetycznej.

Presja selekcyjna zmniejszona (lata tłuste):

*zwiększenie liczebności populacji,

*zwiększenie zasięgu, zajmowanie nowych terytoriów,

*nie ma specjalizacji, brak konkurentów,

*zwiększenie zmienności genetycznej.

Miejsce człowieka współczesnego w świecie zwierząt:

*Królestwo- zwierzęta

*Typ-strunowce

*Podtyp-kręgowce

*Gromada-ssaki

*Rząd-naczelne

*Podrząd-małpy właściwe

*Rodzina-człowiekowate

*Podrodzina-człowiekowate właściwe

*Rodzaj-człowiek

*Gatunek-człowiek myślący współczesny.

Charakterystyka naczelnych:

*pierwsze ssaki naczelno kształtne na przełomie ery mezozoicznej i kenozoicznej,

*naczelne- ponad 200 gatunków o bardzo zróżnicowanej morfologii, łatwość adaptacji i złomności zachowań, to pozwoliło zdobyć wiele różnych środowisk,

* jednym z przykładów zmienności jest wielkość ich ciała,

*występują w Afryce i Azji oraz Ameryce południowej,

*rozmieszczenie naczelnych oprócz człowieka ogranicza się do tropików, większość prowadzi nadrzewny tryb szycia, odżywiają się zróżnicowanym pokarmem,

*zdecydowana większość to zwierzęta społeczne.

Morfologia (cechy) naczelnych:

*ręce i stopy 5 palców, kciuk i paluch stopy przeciwstawne,

*na co najmniej 1 palcu paznokcie zamiast pazurów,

*ssaczy model uzębienia z zębami wszystkich kategorii,

*kostna obudowa oczodołu całkowita lub częściowa,

*redukcja węchu, dominacja wzroku, widzenie stereoskopowe,

*duża masa mózgu, w stosunku do masy ciała,

*1 lub 2 młodych z jednej ciąży, długi okres opieki nad młodymi.

Cechy człowieka jako gatunku:

*zwolnienie tempa wzrostu i wydłużenie poszczególnych okresów życia, zwłaszcza dzieciństwa i młodzieńczości,

*redukcja owłosienia ciała która zapobiega przegrzaniu ciała,

*umiejętność porozumiewania się za pomocą mowy która jest tylko ludzką właściwością,

*najwyższy stopień rozwoju OUN warunkujący świadomość i powstanie mowy,

*przyswajanie szczególnych zachowań w zakresie kultury,

*spionizowana postawa ciała i dwunożny chód.

Główne konsekwencje dwunożności:

*otwór potyliczny wielki na środku podstawy czaszki- pionowe ustawienie głowy,

*wysklepiona mózgoczaszka, cofnięta twarzoczaszka,

*spłaszczona klatka piersiowa,

*skrócone kończyny górne,

*skrócony i szeroki odcinek lędźwiowy,

*krótka i szeroka miednica,

*krzywizny kręgosłupa,

*duża głowa kości udowej,

*długie kończyny dolne, duże powierzchnie stawowe,

*kolano zbliżone do osi ciała,

*krótkie palce stóp,

*stopa marszowo-podporowa wysklepiona.

Zmieniające się elementy kultury:

Kult. materialna:- narzędzia i umiejętności-budowanie mieszkań-zdobywanie pożywienia

Kult .niematerialna:- wiara w życie pozagrobowe, religia- sztuka, malarstwo-sposób porozumiewania (mowa)

EPOKI KULTUROWE:

PALEOLIT

(epoka kamienia łupanego)-paleolit dolny(-2,5mln lat-120tys lat pne(narzędzia otoczkowe-okrągłe kamienie po rozłupaniu miały ostre brzegi i były używane jako proste narzędzia)-kultura Oldurai(do1,5 mln lat pne(tylko otoczarki+neibrobione zęby,kości rogi.-kultura Abwilska(--700 tys lat pne(pięsciak-łuk pięściowy)-kultura aszelska(350 tys lat pne proste schronienia-konstrukcje)paleolit środkowy(120-40 tys lat pne)-kultura mustierska(typowa dla neandertalczyka,narzędzia drobniejsze ale „specjalistyczne”,używanie brobi miotanej.-paleolit górny-(pojawił się Homo Sapiens fossils-morfologicznie i umysłowo bliski człowiekowi współczesnemu.Rozwój Krzemieniarski, sztuka, strategie myśliwskie. paleolit późny ( Europa płn-zach)(14-9 tys lat pne ) cofnięcie lodowca.pobudizło ekspansje ludzi na te tereny.Monumentalne malarstwo.

MEZOLIT

(10-8 lat pne)-ocieplenie klimatu-na pł odchodzą renifery-przesuwa się granica lasu-zmienny typ zycia-zwiekosza rola zbieractwa i myślistwa

NEOLIT

(rewolucja neolityczna od 8 tys lat pne)-rozpowrzechnia się typ gospodarki rolniczo-hodowlanej, poł osiadły tryb życia,wypalanie ceramiki,glina.

EPOKA BRĄZU

( 1800-700 lat pne) narzedzia i broń poczatkowo z krzemienia i kości, a naczynia z rogów kości drewna.Wyroby metalowe stanowily maly udział w narzędziach służyły raczej jako ozdoby.od 1300+ pne –powstanie grodów i domostw z drewna.

EPOKA ŻELAZA

(700-pne 500 lat pne)kult solarny i lunarny.

Kultury rozwoju:

AUSTRALOPITHECUS- wschodnia Afryka.powierchnia czaszki 350 cm3 gdzie dzisiejszego człowieka wynosi 1500cm3.

HOMO HABILIS 600-700 cm3 pojemnośc czaszki,pojawia się celowe łowiectwo.

HOMO ERECTUS –sprawnie polował, nagananie zwierzyny, Kanibalizm dalej w modzi.

HOMO SAPIENS- neanderthalensis –(człowiek myślący) duże rozmiary ciała, mózg nawet 2000 cm3 udoskonalenie technik łowieckich, budowanie schronień wyprawianie skór, grali na fujarkach:D

HOMO SAPIEN FOSSILIS –malarstwo naskalne, wiara w życie pozagrobowe,rybołówstwo,na ptaki polowali, strzały robili, ubiór, ozdoby.///

Wykład 3:

CHROMATYNA w czasie podziału komórki kondensuje się i zmienia w CHROMOSOMY.

CHROMOSOMY HOMOLOGICZNE- KARIOTYP CZŁOWIEKA: 23 pary(n=23) 46 sztuki(2n=46): w tym –autosomy 22 pary chromosomy płci 1 para.CZłopiec-22A+2X dziewczynka-22A+XY.

Reguła u wyższczych roślin i zwierząt jest liczba chromosomów równa 2n diploid tzn każdy chromosom ma swojego brata bliźniaka…większoasc organizmów i gamety są haploidami.

DNA –nośnik informacji.A- adenina-tymina G-granina C-cytozyna RNA A,T,G,C=U-uracyl.

ZASADA KOMPLEMENTARNOŚCI A-T ,T-A , G-C, C-G /

CECHY KODU GENETYCZNEGO: 1.uniwersalny( u wsyztskich organizmów taki sam) 2.trójkowy(jednostkę tworzą 3 nukleotydy kodujące aminokwasy-są kombinacje)3.jednoznaczny- dana trójka koduje jeden zawsze ten sam aminokwas 4.zdegenerwowany-niektóre aminokwasy są kodowane przez więcej niż jeden triplet są 64 kodowy a 20 aminokwasów.5.nienachodzący-trójki nie nakładają się na siebie.6.bezprzecinkowy-w DNA nie ma żadnych dodatkowych elementów fizycznych-rozdzierających kodony.7.kolinearny-kolejność ułożenia trójek w DNA odpowiada kolejności ułożenia aminokwasów w białku.

GEN- fragment DNA (róznej długości) budujący jakies specyficzne białko. Zawierają informacje:1.jak zbudowac białko(tzn w jakies kolejności połaczyn aminokwasy w białkach)2.w jakich aminokwasach należy je tworzyć.3.jak szybko jak długo je wytwarzać4.dokąd je przesyłać.//Tak więc decyduj ą o wasciwościach cech organizmów wszelkie dziedziczenie cech organizmów (buduja instynkty,skłonności ,są wynikiem występowania w komórkach odpowiednich białek o budowie zakodowanej w genach.

LOCUS- to miejsce genu na chromosomie.

ALLEL- to postać (rodzaj,odmiana) genu warunkującego jakąś cechę. AAaa=homozygota. Aa=heterozygota.Allele wielokrotne-to rózne odmiany tego samego genu.

MUTACJE- to zmiany dziedziczne powstające nagle,skokowo na skutek.Mogą powstać:1.samoistnie bez udziału czynn.zewn.2.pod wpływem różnych czynników motogennych(sztucznie wywołane)

CZYNNIKI MUTOGENNE FIZYCZNE:1.promieniowanie jonizujące (rentgenowskie)2.promieniowanie UV3.wysoka temperatura.

CZYNNIKI MUTOGENNE CHEMICZNE:1.kwas azotowy III-HNO2 2.hydroksylamina.3.kolchicyna4.analogi zasad5.barwniki akrydzynowe5.sole metali ciężkich6.deficyt jonów Ca i Mg.

Co decyduje o płci dziecka: *obecność genu SRY na chromosomie Y. *gen ten włącza się ok. 5-6 tyg ciąży.*żadkie anomalia: XY(m) gen SRY nie aktywny-wysoka,des płodna kobieta. XX(yk) przyczepił się aktywny SRY-bazpłodny mężczyzna. Pokolenie X ma gorsze skutki niż powielanie Y np. XYY to prawie normalny mężczyzna.

Zaburzenia na poziomie:

*cielesny interseksualizm *psychicznych transeksualizm.

Hypnozygota aaA, hetero Aa, genotyp Aa,Bb. 

Cechy spżężone z płcią-fizyczne: *cechy których geny leżą na chromosomach X *chromosomy Y są niemal całkowicie puste, więc to kobiety przenoszą wadliwe geny- *hemofilia i daltonizm.

Epistaza-allele jednego locus decydują o stopniu ujawniania alleli drugiego locus. 
Przykład: dwa geny w różnych lociallel C-produkcja melaniny, *allel c-brak melaniny, *allel B-czarna melanina, *allel b- brązowa melanina. Homozygota cc będzie albinosem, tak więc gen C może być ihybitorem genu B. 

Ekspresja genów:stopień fenotypowego przejawawienia się genu. Zależy od wielu czynników m.innwłaściwości samego genu*innych genów(epistena)*temperatury*odżywiania*wieku*płci(na geny łysienia)*siły bodźca(bodziec progowy). 

Inbred-chów wsobny-powoduje szybki wzrost homozygotycznośći populacji nawet do 90%. Ztego powodu powszechnie(we wszystkich kulturach) obowiązuje zakaz kazirodztwa.

Enzymy *większości białkowe *katalizatory przyspieszające specyficzne reakcje chemiczne(teoria zamka i klina) *poprzez obniżenie ich energii aktywacji. 

Enzymy dzielimy na: apoenzymy(część białkowa), koenzymy lub grupa prostetyczna.

bloki metaboliczne- 1.są to zaburzenia procesów przemiany materii bezpośrednio wywołane brakiem lub niedoborem enzymu. To powoduje zatrzymanie ciągu reakcji metabolicznych na poziomie jakiegos przejściowego metabolitu, który nagromadzi się w nadmiarze.

Fenyloketonuria(PKU) nie podawać białek które zawierają fenyloalaninę. 

GENETYKA POPULACYJNA:
Prawo Hardyego-Witenberga opisuje stan równowagi genetycznej w populacji. Jeśli p i q oznaczają częstości alleli jakiegoś locus oczywiście zawsze(p+q=1) to (p+q)2=p2+2pq+q2 gdzie p2-procent homozygot typu p, q2-% homozygot typu q, 2pq-% heterozygot. Wzór ten pozwala na obliczenie częstości genotypów z częstości genów(allei) i odwrotnie. 
Zaburzenie równowagi reguły H-W dobór naturalny,selekcja pozytywna i negatywna*migracje *dryf(t)genetyczny(efekt założyciela)*mutacje *mała liczebność populacji. Podział wg J. Cuvera *rasa czarna, biała i żółta.

 Cechy o znaczeniu adaptacyjnym:1.wysokośc ciała zasobność pokarmowa obecność mikroelementów. 2.gracylna budowa szkieletu zasobność środowiska w mikroelementy* proporcja ciala ludów pustynnych i stepowych. 3.smukłe ciało i długie kończyny to lepsze właściwości lokomocyjne i termoregulacyjne. 4. Wąski nos *nawilża, oczyszcza, ogrzewa wdychane powietrze. 5.płaskośc twarzy(u odmiany żółtej)*zmniejsza ryzyko odmrożenia twarzy i wyzębienia zatoki szczękowej(obfity tłuszcz podskórny).6.ciemna pigmentacja skóry *ochrona przed patogennym działaniem UV.7.jasna pigmentacja skóry *ułatwia syntezę witaminy D. 8.statopygia (u kobiet)-pośladki-rezerwa pokarmowa(zwłaszcza dla ciężarnych i karmiących) 9.mongolska oprawa oka *ochrona gałki ocznej i narządu łzawego przed zimnem-wąska szpara oczna zabezpiecza siatkówkę przed nadmiarem światła. 10.włosy fil-fil(u buszmenów)ułatwia utratę ciepła i parowania potu. 11.włosy wełniste(u większości murzynów)-tworzą dobra warstę izolacyjną. 12.anemia sierpowata(mniejsze zło)*heterozygoty nie choruja na malarię *homozygoty tez tyle tylko że nie umierają z powodu niedotlenienia *homozygoty dominujące chorują na malarię. 

Rasy europejskie człowieka wg Czekanowskiego:1.nordyczny(A)-skóra cienka biała, o odcieniu  różowym włosy blond oczy niebieskie, długa głowa waska twarz, wąski nos prosty lub wypukły, długa szyja, smukła sylwetka, wysoki wzrost. 2. Śródziemnomorski(E)- śniada skóra ,średni lub niski wzrost, ciemne włosy i oczy, długa głowa, wąska twarz, szerokie czoło, wąski wypukły nos, ręce i stopy małe. 3.Armenoidalny(H)-blado różowa skóra, kruczo czarne włosy, ciemne oczy, wzrost wysoki, ciało masywne, głowa krótka, twarz długa, nos wąski garbaty, długie kończyny, obfite owłosienie. 4.Paleoeuropidalny(P)- pł część europy, występuje w Finlandii, biało różowa skóra z piegami, oczy niebieskie, jasno żółte włosy odcienie rude, szeroka twarz i oś głowy długa. 5.Laponoidalny(L)- skóra płowo żółta, wlosy proste(szatyn) ciemne oczy, krótka głowa, szeroka twarz, niski wzrost, nos, krępa silna budowa ciała(Azja Karpaty Karkonosze). 

Typowy polak to: mieszanina nordycznego i laponoidalnego. AL. = subnordyk. 

Genetyka nowotworów: podłoże genetyczne(dziedziczne)*zmiana liczby chromosomów w komórkach(zmiany strukturalne).*większość mutagenów jest karcynogenami czyli czynniki które powodują powstanie nowotworów. Trzy klasy genów nowotworowych:1. Onkogeny.2.geny supresorowe nowotworowe.3.geny naprawcze DNA(ich nieprawidłowe funkcjonowanie może być przyczyną nowotworu.

Eugenika- eugenes= dobrze urodzony. Termin wprowadzony przez F. Galtona w 1883r.

Dotyczy selektywnego rozmnażania zwierząt i ludzi, aby ulepszyć gatunki z pokolenia na pokolenie (cechy dziedziczenia). Galton wyróżnił: *eugenikę pozytywną zachęcającą do intensywniejszego rozmnażania się najlepszych osobników) *eugenikę negatywną (zniechęcającą do rozmnażania osobników mniej wartościowych lub obarczonych wadami genetycznymi). Realizuje się poprzez poradnictwo genetyczne i świadome rodzicielstwo. INŻYNIERIA GENETYCZNA: wprowadzenie do DNA jednego organizmu genu pochodzącego od innego organizmu. Są dobierane pod kątem użyteczności i efekty mniejsza niż w organizmie macierzystym. Medycyna: tzw. Terapia genowa. Tą metodą można leczyć np. białaczkę, hemofilię. Farmacja: do produkcji leków leki są zmienione genetycznie (bakterie). Rolnictwo i hodowla: organizmy mające obce geny (transgeniczne) zwane GMO (modyfikowana żywność) ma na celu zwiększenie plonów lub wydajności zwierząt. Klonowanie: do pustej komórki jednego zwierzęcia zostaje wszczepione jądro komórkowe innego, a potem komórka jest pobudzana do podziałów. Jest to szansa na leczenie wielu chorób otrzymywanie narządów i przeszczepów w 1997 r, sklonowano pierwsze zwierzę Owcę Dolly. DIAGNOSTYKA PRENATALNA: ->polega na wczesnym rozpoznaniu nieprawidłowości anatomicznych, chromosomalnych i metabolicznych u płodu; ->w niektórych przypadkach umożliwia podjęcie leczenia w życiu płodowym; -> jest bezpieczna i polega głównie na badaniu płynu owodniowego i ultrasonografii. GENOTYP A ŚRODOWISKO Co jest ważniejsze? Co ma większy wpływ na fenotyp? „samolubne” geny czy środowisko? Norma reakcji genów (*brak reakcji, *wąska reakcja, *szeroka reakcja) + siła i czas działania bodźca = ekosensytywność wrażliwość na oddziaływania bodźca. Środowisko= otogenit (co to jest?). Takie otoczenie, które ma realny wpływ na omawiane zjawiska. USYSTEMATYZOWANIE (osobnik, gr. Osobników, POPULACJA):Środowisko zewnętrzne: *położenie geograficzne, *odżywianie, *oświetlenie. Środowisko wewnętrzne: *hormony, *metabolizm, *ukł. Nerwowy. Wewnątrzpopulacyjna: *kultura, relacje społeczne, system kojarzeń, płodność, pozycja społeczna, status majątkowy. TRYB ŻYCIA/ AKTYWNOŚĆ RUCHOWA: jest wypadkową wymienionych czynników, zależy od: *warunków otoczenia i możliwości jakie stwarza; *predyspozycji organizmu; *zwyczajów, rodzaju pracy. Interakcja populacji- środowisko, specyfika populacji ludzkich. Populacja (systemy podludzie) środowisko, populacja populacje ludzkie) środowisko. SES- status ekonomiczno- społeczny : *wykształcenie rodziców i zawód, *miejsce zamieszkania (miasto, wieś), *status materialny (zarobki, standard i zagęszczenie mieszkania),*liczba dzieci w rodzinie. Kultura jest wytworzoną przez człowieka częścią środowiska. [Herskovitz 1948]. Genetyka medyczna (lekarska) najważniejsze problemy: 1. Rodzaj bodźca i odpowiedź organizmu: bodziec jednorazowy, krótkotrwałyREAKCJA: krótkotrwałe zmiany: *obronne; * mobilizacja organizmu. Przykłady: *odruchy obronne (kichanie, łzawienie, zwężenie źrenic); *zmiany częstości tętna, oddechów; *reakcje immunologiczne; *reakcje emocjonalne (pocenie się) 2. Bodźce powtarzające się dłużej trwające o umiarkowanym nasileniu odwracalne zmiany: *morfologiczne; *funkcjonalne. Przykłady: *aklimatyzacja, hartowanie, opalanie się; *zmiana behawioru; *przyrost roboczy komórek mięśniowych; *zwiększenie masy kom. Tłuszczowych. 3. Bodźce silne długotrwałe nieodwracalne zmiany: *morfologiczne; *funkcjonalne. Przykłady: *zmiany w budowie kościostateczna wys. ciała; *przyspieszenie lub opóźnianie etapu rozwoju (wysunięcie zębów, uzyskanie dojrzałości płciowej); *zwiększenie liczby komórek (np. tłuszczowych) Jak rośnie kość długa? –chrząstka wzrostowa. Wzrost kości kończy się po okresie pokwitania tym samym ustaje możliwość jej reakcji na bodziec. Adiustracja- proces odwracalny. Adaptabilna- proces nieodwracalny. 4. Bodźce rzadkie bardzo silne, stanowiące o przeżyciu niemożność przeżycia, zgon. *selekcja eliminowania osobników (genów nieprzystosowanych); *przeżywają najstosowniejsi; *skutki w filogenezie. Przykłady : *pojawienie się nowych cech w trakcie ewolucji a zanikanie innych; *stałe dopasowywanie cech gatunku do środowiska. Stres fizjologiczny i stresory: stres fizjologiczny zaburza homeostazę (wewnętrzną równowagę); *może powodować trwałe efekty; * takie (podatne) cechy nazywamy wyznacznikami stresu fizjologicznego. Wzrost jest bardzo dobrym wyznacznikiem stresu fizjologicznego, ponieważ: *łatwość wykonania pomiaru; jest silnie determinowany genetycznie, ale jednocześnie wrażliwy na środowisko (tylko do okresu pokwitania); * po okresie pokwitania nie zmienia się aż do 45- 50 roku życia. Inne cechy wskaźnikowe: *1 miesiączka (wiek)menarche; *rozwój płodu (długość i ciężar ciała noworodka); *wiek menopauzy; *inne cechy pomiarowe; *wskaźniki dotyczące sprawności fizycznej: -stanu zdrowia, -demograficzne (długość życia); *asymetria. Wielopokoleniowy, odwieczne Trendy sekularne- zmiana w czasie 100% górny pułap możliwości biologicznych. Różnice chłopcy a dziewczęta. Płeć męska jest bardziej ekosensytywna.

POZIOM ROZWOJU FIZYCZNEGO ZALEZY OD:A.Trendu wzrostowego B.Trendu seksualnego=miasto,wies C.Wyksztalcenia rodzicow

DZIETNOSC I ZAMOZNOSC Thomas Robet Malthus (1766-1834)

ZDROWIE to nie tylko brak choroby lub niedomagania ,ale stan pelnego dobrego

samopoczucia fizycznego,psychicznego i spolecznego(WTO).

KLASYFIKACJA CZYNNIKOW CHOROBOWTORCZYCH:1.Biologiczne czyli drobnoustroje, pierwotniaki, grzyby, robaki, owady, pajeczaki. 2.Chemiczne czyli leki,kleje,rozpuszczalniki 3.Fizyczne czyli

mechaniczne, termiczne, elektromagnetyczne, halas, cisnienie.4.Genetyczne czyli uszkodzenia,mutacje genow chromosomow. 5,Psychospoleczne czyli stres, frustracje, agresja 6.Niedoborowe czyli braki witamin,soli mineralnych,bialek.

ODPORNOSC SWOISTA, NIESWOISTA Odpornosc:A.Swoista(nabyta).Podzial:1.Naturalna(czynna) 2.Sztuczna.Podzial A.Czynna(szczepienia)B.Bierna (gotowe przeciwciala)

ODPORNOSC NIESWOISTA-BARIERY 1.Skora lepsza niz .. 2.Nablonki wewnetrzne-lizozym 3.ZolaDEK-niskie pn

4.Zniszczona tkanka-histamina powoduje rozszerzenie naczyn krwionosnych zwieksza ,,naplyw leukocytow".5.Zatoki wezlow chlonnych-wyslane leukocytami 6.Goraczka-wiekszosc mi

ODPORNOSC-czynniki wspomagajace 1.Hartowanie trening mechanizmow

regulacji cieplnej tak in+ jak in-.2.Wytrenowanie zmian adustycyjnych w zakresie innychb czynnikow np.klimatycznych 3.Dobrej kondycji biologicznej organizmu(stan odzywiania,zmeczenia fizyczne,psych.,sen itp.)

DLACZEGO AKTYWNOSC FIZYCZNA? 1.Czlowiek zostal uksztaltowany przez ewolucje jako,,marszo-biegacz"dlugodystansowy.2.Naturalnym stanem czlowieka jest aktywnosc fizyczna

nie bezczynnosc lub bezruch

WYRAZEM PRZYSTOSOWANIA DO RUCHU JEST 1.Wyjatkowa sprawnosc termoregulacyjna(naga skora)2.Duza masa miesni(ponad 40%) 3.Duza wydolnosc fiz.(zdolnosc organizmu do tolerowania zmian zachodzacych w nich pod wplywem wys.fiz.)

SKUTKI

HIPOKINEZJI 1.Opoznienie wzrastania A.Gorsze wchlanianie pokarmow B.Zmniejszenie produkcji STH 2.Odwapnienie kosci i zebow A.Zwiekszone wydalanie Ca++ B.Gorsze wchlanianie Ca++ FAST FOOD Wady:1.Izomery tluszczow typu trans2.Nadmiar soli,cukru 3.Malo witamin,blonnika 187 kcal/dziennie,3kg/rocznie

ANOREKSJA I BULIMIA.ROZLEGLE SKUTKI NIEDOZYWIENIA:1.Zahamowanie wzrostu,Wady

zgryzu,paradontoza.2.Zmniejszenie sily miesni i masy miesni 3.Opoznienie dojrzewania plci 4.Niedorozwoj tkanki mozgowej i jej uszkodzenia,zwolnienie rozwoju psychicznego,obnizenie inteligencji 5.Znaczny spadek odpornosci 6.Zahamowanie funkcji ukl. dokrewnego

TYPY1.Restykcyjny 2.Bulimiczny

ONTOGENEZA 1.Anafaza(ewolucja)od narodzion do NIECZYTELNE

OKRES PRENATALNY (tRWA 10 miesiecy ksiezycowych)-280 dni-40 tygodni.1.Okres zygoty okres jaja plodowego(7-10 dni od zaplodnienia) 2.Okres zarodkowy(embrionarny)od chwil zagniezdzenia jaja do utworzenia lozyska(do 8 tyg.)3.Okres plodowy(od 8 tyg.do urodzenia)

OKRES POSTNATALNY Okres rozwoju progresywnego(anafazy) 1.Okres noworodkowy(do ustania objawow zwiazanych z porodem-ok.1 miesiaca zycia)2.Okres niemowlecy do 1 roku 3.Okres poniemowlecy od 1 do 3 roku 4.Okres dziecinstwa od 3 do poczatku okresu dojrzewania) A.Dziecinstwo wczesne do ok 6-7 roku zycia(rozpoczecie wymiany zebow) B.Dziecinstwo starsze(okres szkolny)do zakonczenia

dojrzewania plciowego C.Dziecinstwo starsze(okres szkolny)do zakonczenia dojrzewania plciowego Faza NIECZYTELNE

5.Okres mlodzienczy do zakonczenia wzrastania

OKRES STABILIZACJI(METAFAZY) 1 .Okres wieku doroslego-do pierwszych objawow starzenia 2.Okres wieku dojrzalego do ok 60 roku zycia

OKRES INWOLUCJI(KATAFAZY)1.Okres starosci(od 60 roku zycia)A.Ok 60-70 lat wczesna B.Ok 80 lat pozna OKRES JAJA PLODOWEGO 1.Jeszcze w jajowodzie zaczynaja sie 2.Do macicy dociera juz ponad 40 komorek 3.W chwili implantacji zagniezdzenia w macicy jest juz ok 150

zroznicowanych komorek( 4.Inplantacje 7-10 dni od zaplodnienia PP-podstawowa przemiana materii PP-jest odwrotnie propocjonlana

do wielkosci org. Dla czlowieka przyjmuje sie 1 kcal/1kg masy ciala/1 godz.

OD CZEGO JESZCZE ZALEZY PP? A.Temp.otoczenia B.Ubioru C.Stanu zdrowia(np.goraczka)D.Aktywnosc umyslowa (M.in.stres) E.Stosunku tkanki miesniowej do tluszczowej F.Plci G.Wieku

RACJONALNE ZYWIENIE 1.Jedz malo a czesto 2.Roznorodnosc pokarmow 3.Sluchaj instynktu- jedz co on Ci podpowiada (np.nie pij mleka,,na sile"-to pokarm przeznaczony dla dzieci,ssakow 4.Jesli nie jadasz miesa,jedz groch,soje i fasole aminokwasy egzogenne 5.Jesli lubisz jesc duzo spalaj NIECZYTELNE

OKRES NIEMOWLECY 1.Bardzo duza dynamika rozwoju we wszystkich jego aspektach 2.Wyzynanie pierwszych zebow 3.Zarastanie ciemiaczka 4.Rozwoj,,mowy"-gaworzenie 5.Zanikanie odruchow noworodka 6.Dostanie czynnosci manualnych

OKRES PONIEMOWLECY(1-3 rok zycia) Cechy charakterystyczne:A.Wolniejsze niz w okresie niemowlecym tempo wzrastane,przyspieszenie rozwoju psychoodruchowego B. W pelni ksztaltuja sie krzywizny kregoslupa C.Wystepuje pelne uzebienie E.Powstawanie listkow zarodkowych:ekto-,endo- i mezodermy

F.Ksztaltowanie narzodow (organogeneza)G.Powstanie lozyska +pępowiny

RODZAJE BLIZNIAT A.M2(monozygotyczne,jednojajowe.Powstaja przez 1 podzial zygoty,sa identycznie genetycznie) B.D2(olizygotyczne,dwujajowe.Powstaja 2 zygoty,sa rozne genetycznie jak zwykle rodzenstwo.

NOWORODEK.ZESPOL ADAPTACYJNY-uruchomienie samodzielnych mechanizmow oddychania,krazenia,trawienia,wydalania,regulacji temp.i innych:A.Krzyk noworodka-wypelnienie pluc powietrzem B.Zoltaczka fizjologiczna -2-3 do 8-10dni.C.Fizjologiczny spadek masy ciala zycia(10%)D.Odpadniecie pepowiny (6-7 doba)i wygojenie pepka(12-14 dni)E.Smolka do ok 3-5 doby potem stolce normalizuja sie F.Brak wlasnej odpornosci -przeciwciala otrzymuja z pokarmem matki

CHARAKTERYSTYCZNE ODRUCHY:1.Odruch babinskiego-przy podnoszeniu podeszwy duzy palec podnosi sie do gory 2.Odruch chwytny- 3.Odruch marszu-przy zetknieciu stpo z podlozem dziecko wykonuje automatycznie ruchy chodzenia 4.Odruch Moro(odruch NIECZYTELNE 5.Odruch Peipera(oczno-karkowy)cofniecie glowy pod wplywem naglego oswietlenia

CZYNNIKI ROZWOJU CZLOWIEKA 1.Endogennne(wewn.:A.Genetyczne czyli cechy wynikajace z gebotypu czlowieka)B.Paragenetyczne czyli cechy wynikajace z genotypu matek C.Niegenetyczne czyli cechy wynikajace z jej genotypu2.Egzogenne(zewn.)

WIELKOSC NOWORODKA.CZYNNIKI A.Genotyp plodu B.Dziedziczna konstytucja (genotyp)matki C.Stan zdrowia i odzywianie matki D.Liczba poprzednich ciaz i odstep E.Wiek matki F.Intergenetycznosc G.Inne wplywy srodowiska

ODSTEP INTERGENETYCZNY czyli odstep miedzy urodzeniem a kolejnym dniem.

DO POCZATKOW NEOLITU 1.Okres plodnosci 18-42 lata2.Odstep intergenetyczny 3-4 lata 3.Przyczyna:dlugi okres laktacji 4.\wynik dzielenia 6-7 dzieci

TRYB ZYCIA.ODZYWIANIE W CZASIE CIAZY 1.Niedozywienie 2.Palenie papierosow 3.Alkoholizm 4.Nikotynizm 5.Niektore leki 6.Choroby matki (kila,rozyczka,zoltaczka,toksoplazmoza.KARMIENIE PIERSIA Jest bardzo wazne poniewaz:A.Wplywa na rozwoj przez wplyw hormonow B.Zwieksza odpornosc immunologiczna(gdy dziecko jeszcze nie wyksztaluje wchlaniania pokarmu).