Stanowisko rządu w postępowaniu w sprawie prejudycjalnej C-391/09 Runevič–Vardyn i Wardyn Warszawa, dnia 15 września 2010 r.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych

Departament Prawa Unii Europejskiej

STANOWISKO RZĄDU W POSTĘPOWANIU W SPRAWIE PREJUDYCJALNEJ

C-391/09 RUNEVIČ–VARDYN I WARDYN

Złożony przez sąd litewski wniosek o wydanie orzeczenia wstępnego w sprawie C-391/09 Runevič-Vardyn i Wardyn dotyczy dopuszczalności stosowania litewskich przepisów regulujących zasady zapisywania imion i nazwisk w aktach stanu cywilnego.

Skarżącymi przed sądem krajowym są małżonkowie Malgožata Runevič-Vardyn, obywatelka litewska narodowości polskiej, oraz Łukasz Wardyn, obywatel polski. W litewskim akcie urodzenia skarżącej jej imię i nazwisko zostały zapisane zgodnie z ich formą litewską jako „Malgožata Runevič”. W akcie ślubu skarżących wydanym na Litwie nazwisko skarżącej, która postanowiła dołączyć do swojego nazwiska nazwisko męża, zostało zapisane jako „Malgožata Runevič-Vardyn”, tj. z użyciem wyłącznie liter alfabetu litewskiego, natomiast imiona i nazwisko skarżącego tj. Łukasz Paweł Wardyn, zostały zapisane jako „Lukasz Pawel Wardyn”, tj. z użyciem liter alfabetu łacińskiego, ale bez zastosowania znaków diakrytycznych do liter tego alfabetu. Skarżący domagają się, aby nazwisko skarżącej w dokumentach litewskich było zapisywane jako „Małgorzata Runiewicz-Wardyn”.

Sąd litewski, który zwrócił się z pytaniami prejudycjalnymi do Trybunału Sprawiedliwości UE, dąży do ustalenia czy przepisy litewskie dotyczące pisowni nazwisk naruszają postanowienia dyrektywy 2000/43/WE wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne lub postanowienia TWE dotyczące prawa do swobodnego przemieszczania się oraz zakazu dyskryminacji ze względu na obywatelstwo.

W sprawie tej Polska złożyła uwagi pisemne oraz wystąpiła z wnioskiem o przeprowadzenie rozprawy, która odbyła się w dniu 15 września 2010 r.

Podczas rozprawy przez Trybunałem Sprawiedliwości UE Pełnomocnik RP podtrzymał stanowisko wyrażone w uwagach na piśmie.

W złożonych uwagach Rząd zaznaczył, że regulacje dotyczące imion i nazwisk oraz akt stanu cywilnego należą do wyłącznej kompetencji państw członkowskich i są regulowane w przepisach prawa krajowego, niemniej państwa członkowskie są zobowiązane do wykonywania tych kompetencji w sposób nie naruszający prawa wspólnotowego. W złożonych uwagach na piśmie Polska wykazała, że w niniejszej sprawie – poprzez zmianę nazwiska skarżącego jako drugiego elementu nazwiska skarżącej oraz poprzez zmianę pisowni imion skarżącego w akcie małżeństwa - wystąpiła zakazana przez Traktat dyskryminacja ze względu na obywatelstwo oraz iż wystąpiło naruszenie przysługującego obywatelom UE prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu. Argumentacja w sprawie została oparta na dotychczasowym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE, m.in. wyrokach w sprawie C-148/02 Garcia Avello oraz C-353/06 Grunkin-Paul. Podkreślono potrzebę poszanowania oryginalnej pisowni nazwiska, w odpowiednich przypadkach także z uwzględnieniem wszystkich znaków diakrytycznych. Nawet niewielka, jak by się wydawało, różnica występująca w nazwiskach małżonków może powodować praktyczne trudności w przypadku swobodnego przemieszczania się w ramach Unii Europejskiej (np. przy zakupie biletów lotniczych, zameldowaniu). Może więc stanowić ograniczenie swobody przemieszczania się przysługującej każdemu obywatelowi UE. Nie można także wskazać na wystarczające uzasadnienie stosowania dyskryminacji ze względu na obywatelstwo bądź ograniczenia w swobodnym przepływie. Jakkolwiek za cel zgodny z prawem mogłaby być zapewne uznana ochrona języka państwowego, to odmowa zapisu imion oraz nazwisk obcojęzycznych w ich formie oryginalnej nie stanowi odpowiedniego środka dla osiągnięcia tak określonego celu. Co więcej, środek tego rodzaju, ingerując w dobra osobiste osób, wobec których jest stosowany, wykracza poza to co konieczne dla zapewnienia tej ochrony.

W związku ze wspomnianymi wyżej nowymi informacjami przedstawionymi w fazie pisemnej stanowisko przedstawione podczas wystąpienia przed Trybunałem Sprawiedliwości zostało uzupełnione o następujące kwestie.

- konsekwencje pobytu w innym państwie członkowskim dla pisowni imienia i nazwiska obywatela UE

Skarżąca, decydując się na zamieszkanie i zatrudnienie w Polsce, skorzystała ze swobody przemieszczania się na terytorium Unii Europejskiej. W celu ułatwienia funkcjonowania w innym środowisku językowym używała zmienionego brzmienia i pisowni swojego oficjalnego imienia i nazwiska, w jego oryginalnym, polskim brzmieniu. Istnienie rozbieżności między nazwiskami skarżącej w różnych dokumentach powoduje powstanie licznych trudności, szeroko opisanych w uwagach na piśmie złożonych przez skarżących w postępowaniu głównym i skutkuje utrudnieniem korzystania przez nią z prawa do swobodnego przepływu. W tej sytuacji skarżąca powinna mieć możliwość dokonania w swoim państwie ojczystym - na Litwie - odpowiedniej zmiany pisowni imienia i nazwiska, która polegałaby na dostosowaniu oficjalnej pisowni imienia i nazwiska do pisowni, której skarżąca używa na co dzień, przebywając w innym państwie członkowskim. Tymczasem przepisy prawa litewskiego uniemożliwiają skarżącej dostosowanie oficjalnego brzmienia jej nazwiska do brzmienia, jakiego używa ona na co dzień. Przepisy litewskie, które w opisanej sytuacji uniemożliwiają dokonanie zmiany pisowni imienia i nazwiska, stanowią więc naruszenie swobody przemieszczania się osób na terytorium Unii Europejskiej ustanowionej w artykule 21 TFUE.

- zasada efektywności prawa UE w kontekście wykładni dyrektywy 2000/43/WE

Na obecnym etapie rozwoju prawa wspólnotowego zakaz dyskryminacji ze względu na pochodzenie etniczne nie odnosi się do zasad nadawania imion i nazwisk oraz sposobu prowadzenia akt stanu cywilnego. Zagadnienia te pozostają poza zakresem określonym w art. 3 dyrektywy 2000/43/WE i nie ma bezpośredniego związku okoliczności faktycznych omawianej sprawy z zakresem zastosowania dyrektywy określonym w art. 3.

Można jednak zwrócić uwagę na kwestię zastosowania zasady efektywności prawa UE w kontekście wykładni dyrektywy 2000/43/WE. Poprzez brzmienie oraz pisownię swojego imienia i nazwiska, osoba fizyczna może chcieć określić swoje pochodzenie etniczne, w tym narodowe - jako element swej tożsamości. Rozważenia przez Trybunał Sprawiedliwości wymaga więc pytanie czy osoba fizyczna może efektywnie dochodzić swoich praw wynikających z dyrektywy, jeżeli prawo państwa członkowskiego ogranicza takiej osobie samo manifestowanie faktu przynależności do mniejszości.

Dodatkowo Pełnomocnik wskazał, że ochrona języka litewskiego oraz litewskiej tożsamości narodowej i kulturowej nie wymagają ingerencji w brzmienie nazwisk ani obywateli litewskich, ani obywateli innych państw. Jednocześnie należy mieć na uwadze inne wartości, jak prawa osób zainteresowanych. Ochrona nazwiska jest szeroko uznawana w konstytucjach krajowych oraz w dokumentach międzynarodowych. Sprawy dotyczące imion i nazwisk osób fizycznych są objęte zakresem stosowania artykułu 8 Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, zaś artykuł 14 Konwencji ustanawia zakaz dyskryminacji wynikającej z przynależność do mniejszości narodowej. Prawa te znajdują odzwierciedlenie w artykule 7 oraz 21 Karty praw podstawowych. Zgodnie zaś z art. 22 Karty, Unia szanuje różnorodność językową i kulturową. Art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej stanowi, że Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Prawo skarżących w postępowaniu głównym do posługiwania się imieniem i nazwiskiem zgodnym z ich poczuciem tożsamości powinno być więc w pełni respektowane.

Wystąpienie Pełnomocnika RP zostało oparte na ww. argumentach. Ponadto, Pełnomocnik na bieżąco odpowiadał na pytania składu orzekającego oraz argumenty innych uczestników postępowania.