FINANSE PUBLICZNE – PYTANIA EGZAMINACYJNE

1.Co to są potrzeby zbiorowe ? Jakie mają znaczenie dla jednostki ? Wymień argumenty przemawiające za i przeciw finansowaniu ich zaspokojenia z funduszy publicznych.

Potrzeby zbiorowe mogą być zaspokojone tylko w sposób zbiorowy ( np. obrona narodowa, bezpieczestwo publiczne, administracja panstwa ). Cechą charakterystyczną tego rodzaju potrzeb jest to, że ich odbiorcą jest społeczeństwo jako całość lub grupa osób. Są to potrzeby zgłaszane przez jednostkę , grupy jednostek lub społeczeństwo.

Zaspokojenie potrzeb zbiorowych zawsze ogranicza możliwość zaspokojenia potrzeb indywidualnych. Każda jednostka ma swoją własną hierarchie potrzeb i ich zaspokojenie jest zróżnicowane.

Finansowanie potrzeb zbiorowych z funduszy publicznych:

Argumenty za:

• Potrzeby wspólne (ogólnospołeczne) odczuwane są przez społeczeństwo bardziej ex post niż ex ante (np. obrona narodowa czy bezpieczeństwo publiczne) Ponoszenie takich wydatków obywatele uważają za zbędne dopóty, dopóki bezpieczeństwo ich nie jest zagrożone

• Niektóre potrzeby ze względu na ich cechy fizyczne (np. ochrona sanitarna społeczeństwa) mogą być zaspokojone tylko zbiorowo

• Finansowanie potrzeb, które służą całemu społeczeństwu i niemożliwe jest ich zaspokojenie przez jednostkę (np. administracja publiczna)

• Finansowanie potrzeb, których niezaspokojenie zagraża egzystencji społeczeństwa (np. ochrona środowiska naturalnego)

Argumenty przeciw:

• Zaspokojenie potrzeb zbiorowych zawsze ogranicza możliwości zaspokojenia potrzeb indywidualnych

• Zróżnicowany stopien zaspokojenia potrzeb poszczególnych jednostek lub grup społecznych

2. Zdefiniuj pojęcie „dobro publiczne”. Podaj przykłady dóbr publicznych. Wymień argumenty przemawiające za i przeciw finansowaniu zaspokajania popytu na te dobra z funduszy publicznych.

Dobro publiczne to dobro, które z przyczyn naturalnych (cechy fizyczne) mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu. Ten rodzaj dóbr określa się też mianem „czyste dobra publiczne” (pure public good). Dobra te są konsumowane egalitarnie czyli przez wszystkich członków danej zbiorowości. Dobra publiczne są niepodzielne ,konsumpcja ich nie jest konkurencyjna nie można uzależnić dobra od płatności np. obrona narodowa w razie potrzeby każdy będzie chroniony tak samo. Są zawsze finansowane z funduszy publicznych.

Np. powietrze , woda, krajobraz – dobrodziejstwa natury oraz obiekty wojskowe, budynkami administracji publicznej , drogi publiczne –powstają w wyniku działalności człowieka

Za	Przeciw
 Każdy może korzystać z dobra  Dobro może być konsumowane przez wiele osób jednocześnie	 Każdy może korzystać z dobra nawet gdy nie ponosi na nie wydatków  Są one finansowane również przez osby które tego dobra nie potrzebują np. bezdzietne małżeństwo które przez podatki finansuje zasiłki rodzinne

3. Zdefiniuj pojęcie „dobro społeczne”. Podaj przykłady dóbr społecznych. Wymień argumenty przemawiające za i przeciw finansowaniu popytu na te dobra z funduszy publicznych.

dobra społeczne- dobra które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi ale na skutek doktryny społecznej i polityki społecznej dostarczane są obywatelowi nawet wtedy gdy on tego nie akceptuje. Zaspokajają podstawowe potrzeby ludzkie.

Przykłady dóbr: oświata, ochrona zdrowia - wytwarzane dzięki istnieniu urządzeń, będących własnością publiczną- budynki i urządzenia szkół publicznych, obiekty służące ochronie zdrowia, obiekty sportowe

+umożliwienie konsumpcji dóbr społecznych obywatelom, których dochody indywidualne mogłyby uniemożliwiać lub ograniczać nabycie w przypadku gdyby były alokowane na zasadach rynkowych

+wysoka użyteczność dla osób o niskich dochodach, jedyna szansa dostępu do tych dóbr

- niska użyteczność dóbr społecznych dla osób o wysokich dochodach, mogą one skorzystać z prywatnych usług

4.Na czym polega istota funkcji alokacyjnej finansów publicznych? Podaj przykłady.

Funkcja alokacyjna
Istota funkcji alokacyjnej polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczanie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje z dwojakiego rodzaju zadaniami stawianymi przed państwem;
-zadania publiczne
-zadania społeczne
Realizacja przez państwo tych zadań jest konieczna, gdy nie mogą one być wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego.
Np. musimy płacić składki emerytalne, zdrowotne itp. Gdyby państwo ich nie regulowało ludzie mogliby uniknąć płacenia tych składek ; nakładają kary na przedsiębiorstwa np. za skażenia środowiska itp.

5.Na czym polega istota funkcji redystrybucyjnej finansów publicznych? Podaj przykłady.

Jej istota polega na tym ze budzet jest narzedziem redustrybucji dochodu narodowego. Np regulowanie dochodow podstawowych kategori panst wystepujacych w gospodarce narodowej
- gromadzenie dochodu glownie w postaci podatkow od podmiotow gospodarujacych i przeznaczenie ich na rzecz tych podmiotow np szkoly,szpitale
-korekty bardzo wysokich dochodow
-transfery bydzetu na rzecZ budzetow samorzadowych itp

6.Na czym polega istota funkcji stabilizacyjnej finansów publicznych? Podaj przykłady.

Istotą funkcji stabilizacyjnej polega na wykorzystywaniu przez władze publiczne instrumentów polityki fiskalnej i monetarnej w celu łagodzenia wahań koniunktury gospodarczej (stabilizowania gospodarki) i stymulowania wzrostu gospodarczego. Najczęściej wykorzystuje się podatki i wydatki.

7.Cele, przedmiot i istota wyboru publicznego.

Głównym celem tej teorii jest obiektywizacja kryteriów wyboru przy alokacji dóbr i redystrybucji dochodów, a więc eliminowanie lub ograniczanie narzucania zdania obywatelom przez władze publiczne.
Przedmiotem zainteresowania teorii wyboru publicznego jest demokratyczny system podejmowania decyzji w kwestiach publicznych, funkcjonowanie mechanizmów politycznych, zachowanie się pojedynczego obywatela, grup społecznych, ich rola w podejmowaniu decyzji publicznych.
W sektorze publicznym kluczowe znaczenie ma mechanizm polityczny i ściśle z nim powiązany system wyborczy. W systemach demokratycznych wybór publiczny rozstrzyga się przez wybory przedstawicieli obywateli do władz. Wybór jest podejmowaniem decyzji preferującej jedno rozwiązanie kosztem innego rozwiązania. Wybór może być łatwiejszy, jeśli zachowane są następujące zasady:
• każdy wyborca ma jednakową szansę wpływania na przedmiot wyboru,
• przedmiot wyboru jest konkretny, wyborca ma rozeznanie czego wybór dotyczy,
• wybór dotyczy dwu wykluczających się możliwości.

8. Wymień i krótko scharakteryzuj sposoby wyrażania preferencji w sprawach publicznych.

1. Mechanizm rynkowy - funkcjonuje w oparciu o bardziej
zobiektywizowane, konkretne i mierzalne cele. Im większa jest
konkurencja tym mechanizm wyboru preferencji funkcjonuje lepiej.
Alokacja dóbr społecznych jest lepiej usytuowana i trafia do
większości społeczeństwa.

2. Mechanizm polityczny - nie zapewnia obiektywizacji celów
publicznych i społecznych. Nadmierna konkurencja(ilość partii) szkodzi
wyborom publicznym. Wyborca nie ma wpływu na swoje późniejsze
preferencje.

9.Scharakteryzuj wykorzystanie kryterium kosztów i korzyści w procesie dokonywania wyboru publicznego. Podaj przykład.

Teoria wyboru publicznego – to ekonomiczna analiza nierynkowych procesów decyzyjnych. Przedmiotem badań jest wpływ indywidualnych decyzji jednostek na procedury kolektywnego wyboru, mechanizmy działania rządu, partii politycznych i innych funkcjonujących w społeczeństwie organizacji oraz działania grup interesów. NP. Wybory samorządowe. Kryterium kosztów wykorzystuje się w analizie kosztów informacji ( nakłady związane z ich zdobyciem i przetworzeniem; są one stosunkowo niskie dla przeciętnego wyborcy),Kosztów informacji związanych z przyjęciem i przetworzeniem informacji( dostępne dla każdego obywatela, są to: nakład czasu i koszty zaniechanych możliwości),Kosztów informacji dla pojedynczego wyborcy (są tym wyższe, im więcej informacji musi przyjąć i przetworzyć) zaś kryterium korzyści wykorzystuje się do oceny wielkość zróżnicowania partii ( wyraża zróżnicowanie korzyści, których wyborca oczekuje od alternatywnych względem siebie partii; im większe jest zróżnicowanie, tym bardziej opłacalna jest dla wyborcy próba wspierania w wyborach partii przez siebie preferowanych), wpływu pojedynczego głosu na ogólny wynik wyborów ( racjonalny wyborca musi uświadomić sobie, że pojedynczy głos z reguły nie ma wpływu na wynik wyborów), wielkość frekwencji wyborczej ( udział w wyborach jest z punktu widzenia wyborcy racjonalny, gdy koszty partycypacji oraz koszty informacji są odpowiednio niskie).

10.Wymień i krótko scharakteryzuj zasady ustalania wyników głosowania w sprawach publicznych.

- jednomyślność głosujących

- większość kwalifikowana

- większość zwykła

- głosowanie według punktów (ranking)

Zasada jednomyślności możliwa jest w przypadku małej grupy, jeżeli przedmiot decyzji jest ważny. Choć nawet w małej grupie istnieją różne preferencje i interesy w głosowaniu, zazwyczaj ta zasada jest odrzucana z powodu możliwości wystąpienia paraliżu decyzyjnego. Stosowana np. w Radziej Bezpieczeństwa ONZ.

Zasada większości kwalifikowanej stosowana jest w sprawach o kardynalnym znaczeniu dla społeczeństwa. Stosowana np. w przypadku referendum w sprawie kary śmierci, uchwalania konstytucji, w procesie legislacyjnym jeżeli poszczególni uczestnicy tego procesu odrzucili projekt danego aktu prawnego.

Zaletą stosowania zasady większości zwykłej jest ułatwiony i przyśpieszony proces podejmowania decyzji. Wadą jest, że zwiększa się liczba osób, którzy muszą podporządkować się decyzjom większości nawet jeśli większość to 1 głos więcej niż połowa głosujących.

11.Zdefiniuj paradoks wyborczy Arrowa i jego znaczenie dla przeprowadzania wyboru publicznego.

Głosowanie zgodne z zasadą większości może prowadzić do podejmowania niespójnych decyzji, ponieważ decyzja wyborcy może być przegłosowana oraz wyniki ogólne mogą wypaczać rzeczywiste preferencje wyborców. Podejmowane przez społeczeństwo decyzje zależeć mogą od kolejności głosowania nad nimi. Przy określonym układzie preferencji może zwyciężyć wariant każdego z głosujących. Stwarza to możliwości manipulowania wynikami wyborów przez tendencyjne zestawienie rywalizujących ze sobą celów oraz sekwencji głosowania nad nimi. Może on być groźny np. przy głosowaniu albo w małych wspólnotach, albo w małych grupach przedstawicieli. Aby było możliwe respektowanie zasady woli większości głosujących, należy przyjąć taką strukturę preferencji aby wynik głosowania był jednoznaczny.

12.Zdefiniuj pojęcie sektor publiczny i scharakteryzuj jego znaczenie w gospodarce.

Sektor publiczny jest częścią gospodarki, która zajmuje się dostarczaniem dóbr i usług dla państwa i obywateli. Jego działalność ma zastosowanie na poziomie państwowym, regionalnym oraz lokalnym. Aktywność sektora publicznego opiera się przede wszystkim na zapewnieniu obywatelom opieki socjalnej, gwarantowaniu bezpieczeństwa narodowego i planowaniu zagospodarowania przestrzeni. Do sektora publicznego zalicza się wszystkie jednostki organizacyjne, w których własność Skarbu Państwa lub samorządu ma udział większy niż 50%.

13.Wymień elementy systemu finansów publicznych w przekroju podmiotowym.

W przekroju podmiotowym najważniejszymi elementami systemu finansów publicznych są:

1. władze ustawodawcze szczebla centralnego (parlament) oraz władze szczebla pośredniego (rady regionalne) i szczebla samorządowego (rady gminne)
2. władze wykonawcze (rządy, zarządy itp.) wymienionych wyżej szczebli
3. władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących, których zasięgiem kontroli objęte są wszystkie dziedziny życia gospodarczego i społecznego, które implikują finanse publiczne; w przypadku Polski jest to Najwyższa Izba Kontroli i Regionalne Izby Obrachunkowe
4. aparat skarbowy (finansowy) zajmujący się na bieżąco realizacją dochodów i wydatków publicznych, ich kontrolą (np. tzw. policja skarbowa), zarządzaniem budżetem, funduszami ubezpieczeniowymi itp.; struktura aparatu skarbowego (finansowego) jest w różnych krajach różna, ale funkcje są identyczne lub zbliżone;
5. podmioty (jednostki), które są finansowane z funduszy publicznych (szpitale, szkoły, jednostki wojskowe, jednostki sądownictwa, jednostki policji, jednostki administracji publicznej itd.).

14.Wymień elementy systemu finansów publicznych w przekroju prawnym.

W przekroju prawnym system finansów publicznych tworzą:

1) konstytucja lub inna ustawa zasadnicza zawierająca ogólne zasady tworzenia funduszy publicznych oraz obowiązki poszczególnych rodzajów władz publicznych w zakresie uchwalania, wykonywania i kontroli funduszy publicznych;
2) prawo budżetowe, z reguły w randze ustawy, regulujące zasady budowy ustroju budżetowego;
3) coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów;
4) ustawy podatkowe;
5) ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych; .
6) ustawy o finansach samorządowych (lokalnych, regionalnych);
7) ustawy regulujące działalność ministra finansów (skarbu) oraz działa-ność aparatu skarbowego (finansowego);
8) ustawa karnoskarbowa;
9) ustawa o zobowiązaniach podatkowych; w niektórych krajach (np. w Polsce) funkcjonują ordynacje podatkowe będące swoistym kodeksem praw i obowiązków podatnika;
10) akty normatywne regulujące działalność ministra finansów (skarbu), rządu (w przypadku Polski) (w przypadku Polski - Rady MInistrów), innych ministrów, na szczeblu lokalnym zaś zarządu gminy i jego przedstawicieli.

15.Wymień elementy systemu finansów publicznych w przekroju instrumentalnym.

-podatki centralne
-podatki lokalne
-opłaty,

-cła
-dochody z majątku publicznego (dywidendy, renty)
- składka na ubezpieczenie społeczne
-subwencje
- kredyty państwowe i pożyczki publiczne

-dotacje

16.Wymień i krótko scharakteryzuj cechy budżetu państwa.

1.Budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań, stąd jego szczególna rola w funkcjonowaniu państwa
2. Gromadzenie środków budżetowych odbywa się - z reguły - w sposób przymusowy - ten tryb gromadzenia zasobów budżetowych jest charakterys¬tyczny dla działalności państwa wynikającej z atrybutu władzy (egzekwowanie dochodów publicznych)
3. Procesy gromadzenia i dzielenia dochodów za pomocą budżetu im¬plikują zasady ustrojowo-konstytucyjne (najogólniej chodzi o zakres upraw¬nień władzy ustawodawczej i wykonawczej w określaniu źródeł, wysokości i rodzajów dochodów oraz kierunków wydatków) - wymaga to nadania budże¬towi państwa formy normatywnej, tzn. formy aktu prawnego wysokiej rangi - ustawy;
4. Procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie zawsze mają charakter nie tylko ekonomiczny, lecz także społeczny - wyraża się to w przejmowaniu części produktu społecznego i dysponowaniu nią, co wpływa na sytuację dochodową i socjalną poszczególnych osób, grup społecznych itd.;
5. Dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego (ostatecznego) przejęcia ich przez państwo od różnych podmiotów - oznacza to, że dochody budżetowe gromadzone w budżecie są bezzwrotne;
6. „Planowość” („uprzedniość”) budżetu – budżet zawsze musi dotyczyć przyszłości, budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości, stąd też zawsze jest planem dochodów i wydatków państwa na z góry ustalony czas; jest on funduszem „sezonowym”
7. Specjalizacja (musi cechować budżet jako fundusz)– polega na nada¬niu rygorów prawnych wydatkom budżetowym; (bez cechy specjalizacji po stronie wydatków – tj. jeżeli nie są one związane z rygorami prawnymi, które cechują kredyty budżetowe – nie jest on budżetem, najwyżej może być jakimś przewidywaniem lub szacunkiem)
8. Budżet państwa tworzą strumienie dochodów i strumienie wydatków - wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie
9. Strumieniowy charakter budżetu oznacza, z reguły, konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów, jak również obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego - ta cecha gospodarowania środkami budżetowymi powoduje istotne skutki dla racjonalności budżetu;
10. Budżet państwa nie może on być wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa (budżet państwa nie jest jedynym „urządzeniem", w którym znajduje finansowe odzwierciedlenie działalność państwa)

17.Wymień i krótko scharakteryzuj funkcje budżetu państwa.

Ekonomiczne:

Funkcja fiskalna – polega na gromadzeniu dochodów budżetowych (pochodzących głównie z podatków) umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań

Funkcja redystrybucyjna umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, takich jak np. zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów oraz niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych i tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych. Realizację tej funkcji zapewnia system podatkowy oraz wydatki budżetowe, dokonywane głównie w formie tzw. transferów.

Funkcja stymulacyjna polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne. Za pomocą odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych można np. wpływać na poziom dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce, kształtować poziom akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego, regulować poziom i kierunki konsumpcji.

Funkcje polityczne

planowości - budżet jest planem finansowym państwa, do którego wykonania zobowiązana jest administracja

kontrolna - umożliwienie kontroli nad władzą wykonawczą co do prawidłowego wykonywania budżetu

polityczna - umożliwienie kontroli władzy wykonawczej przez ustawodawczą, gdyż budżet uchwalany jest w formie ustawy

18. Wymień i krótko scharakteryzuj zasady budżetowe.

1.Zasada rocznego budżetowania – plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje okres jednego roku

2. Zasada zupełności – budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa

3. Zasada jedności – budżet powinien tworzyć jedną całość, tzn. wszystkie dochody i wydatki powinny być ujęte w jednym zestawieniu

4. Zasada jawności – budżet powinien być podany do publicznej wiadomości
5. Zasada równowagi budżetowej – polega na dążeniu do tego, żeby bieżące dochody z podatków i z innych źródeł napływające do budżetu centralnego były wystarczające do pokrycia płatności za produkty i usługi finansowane przez rząd, płatności transferowych i innych wydatków budżetowych.

6.uprzedniości - uchwalenie budżetu przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego

19.Zdefiniuj pojęcie, wymień i krótko scharakteryzuj funkcje funduszy celowych. Podaj przykłady.

Fundusze celowe – fundusze stworzone do finansowania takich zadań należących do organów publicznych, które mogłyby być finansowane z budżetu, lecz z pewnych względów uznano, iż dla ich realizacji należy stworzyć odrębne budżety. Fundusze celowe charakteryzuje celowe przeznaczenie gromadzonych w nich dochodów. Są tworzone na podstawie odrębnych ustaw (ustawa powołuje konkretny fundusz). Przychody funduszy pochodzą z dochodów publicznych. Jako ważna cechę można także podać nieokreślony czas ich funkcjonowania, który jest jednak zazwyczaj dłuższy niż rok.

Funkcje funduszu celowego: 1.funkcja alokacji środków publicznych – polegająca na alokacji zasobów gospodarczych wykorzystując mechanizm administracyjny, 2.funkcja redystrybucji dochodów w gospodarce i społeczeństwie – polegającą na zmianach w proporcjach wykorzystania dochodu narodowego poprzez przymusową ingerencję w dochody osób i podmiotów gospodarczych lub poprzez dobrowolną rezygnację przez te podmioty z części dochodów na rzecz funduszy, 3.funkcja mobilizacji środków publicznych – sprzyjanie powiększaniu środków publicznych, zwłaszcza w sytuacjach, gdy nie jest to możliwe przy użyciu tradycyjnych instrumentów fiskalnych, 4.funkcję racjonalizacji wydatków publicznych – odnoszącą się do stabilizacji hierarchii zadań i celów.

Przykłady funduszy celowych:-Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej -Fundusz Leśny - Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych

20. Zdefiniuj pojęcie podatku, wymień i krótko scharakteryzuj jego cechy.

Cechy podatku (świadczenie o charakterze pieniężnym, by wykazać, że w warunkach gospodarki towarowp-pieniężnej zastąpiło inne formy świadczeń na rzecz władzy):

przymusowy – typowy instrument przymusu, władza publiczna wykorzystuje swoje władcze atrybuty; gdy próbowano wprowadzić, nieprzymusowy, to wpływy z takiego podatku równały się bezzwrotny – potocznie używany „zwrot podatku” to zwrot nadpłaconego podatku, to co wpłacamy to zaliczki
nieodpłatny – nieodpłatność szczegółowa tzn., że w zamian za wnoszony podatek podmiot nie otrzymuje żadnego konkretnego świadczenia, można mówić o tzw. odpłatności ogólnej, co oznacza, że obywatel w zamian za wnoszone podatki jako ogół państwo realizuje określone świadczenia

ogólny – powszechny – zaprzeczenie indywidualnego charakteru podatku, przepisy prawne określają zakres przedmiotowy i podmiotowy podatku i dany podmiot, jeżeli podmiot „wpada” w te zakresy to powstanie u niego obowiązek podatkowy; podatek indywidualny był w generalnej guberni dla Żydów

jednostronny – jednostronnie nałożony przez władze publiczna (związany z przymusem).

21.Wymień i krótko scharakteryzuj rodzaje podatków.

1) ze względu na kryterium przedmiotowe :

- podatki od majątku - podatek, którego wartość wylicza się na podstawie posiadanego majątku (tzw. masa majątkowa),

- podatki od przychodów – płaci się w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi z tego tytułu przychodami

- podatki od dochodów – przedmiotem opodatkowania jest dochód, najczęściej dochód z pracy i dochód z prowadzenia działalności gospodarczej

- podatki od wydatków - są to typowe podatki od konsumpcji (VAT, akcyza)

Z punktu widzenia związku między ciężarem podatkowym , a ponoszącym go podatnikiem rozróżnia się:

- bezpośrednie – istnieje precyzyjna określona zależność między płaconym podatkiem, jego wysokością, trybem płacenia, a podatnikiem. (np. podatek dochodowy)

-pośrednie- obciążają podatnika w sposób niepozostający w ścisłym związku z jego sytuacją dochodową i majątkową. (np. podatek Vat)

Wg kryterium związanym z władztwem podatkowym:

-podatki nakładane przez państwo

-podatki nakładane przez władze samorządowe

Z podziałem podatków na podatki państwowe i samorządowe wiąże się podział na (podział terytorialny) :

-centralne

-regionalne

-lokalne

Podmiotowy podział pochodzenia podatków:

-z sektora przedsiębiorstw niefinansowych

-z sektora instytucji finansowych

-z sektora gospodarstw domowych

-z sektora zagranicy

22. Wymień i krótko scharakteryzuj elementy techniki podatkowej.

• Technika podatkowa – działania praktyczne wyrażające się w ustaleniu obowiązku podatkowego, wymiarze podatku i jego ściągnięcia. Służy do obliczenia i ściągnięcua należności podatkowej. Elementami tej techniki są:

• podmiot opodatkowania – każda osoba, na której ciąży obowiązek podatkowy: podmiot czynny – państwo, nakłada obowiązek podatkowy, ściąga podatki; podmiot bierny –odbiorca normy podatkowej, osoby prawne i fizyczne płacące podatek

• Przykłady podmiotów biernych:

1. podatnik-ponosi ciężar podatku

2. płatnik- podmiot, który ma obowiązek naliczenia, pobrania i odprowadzenia podatku, który nie jest podatnikiem, np.pracodawca. Płatnikiem zostaje się z mocy prawa, np. notariusz w sprawach spadkowych. Odpowiada za prawidłowe wyliczenie podatku

3. inkasent- podmiot, który ma obowiązek pobrania i odprowadzenia podatku, np. sołtys-podatek od nieruchomości, podatek rolny. Nie odpowiada za prawidłowe wyliczenie podatku.

• przedmiot podatku– rzecz lub zdarzenie wywołujące obowiązek podatkowy,

• podstawa opodatkowania (stopa podatkowa) – wartościowo określony przedmiot odpodatkowania (np. podatek od psów); sprowadzenie przedmiotu opodatkowania do poziomu porównywalności

• stawka podatkowa – relacja kwoty do podstawy opodatkowania:

• stawka kwotowa – wielkość podatku należnego władzom publicznym,podstawa odpodatkowania ujmowana ilościowo, np. podatek akcyzowy od paliwa

• stawka procentowa – jaka część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązaie podatkowe, podstawa opodatkowania ujmowana wartościowo:

• stawki stałe (proporcjonalne) – wysokość podatku rośnie w takim samym prempie co podstawa opodatkowania,

• stawki zmienne – wysokość podatku zmienia się wraz z zmianą podstawy opodatkowania

• progresywne – podatek rośie szybciej niż podstawa,

• regresywne – podatek maleje wraz ze wzrostem podstawy,

• degresywne – kmbinacja stawki progresywnej i stawki proporcjonalnej

• skala podatkowa– jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania (może być jedna dla całej podstawy, może też występować kilka stawek)

• zwolnienia – państwo wyłącza pewną grupę podatników lub pewną część przedmiotu opodatkowania z obowiązku zapłacenia podatku,

• ulgi podatkowe – cześciowe ograniczenie ciężaru podatkowego

• ulgi systemowe – wbudowane w dany podatek, obowiązują wszystkich którzy spełnią warunki,

• ulgi zindywidualizowane – o przyznaniu decyduje organ administracji skarbowej,

zwyżki podatkowe – dany podmiot płaci wyższy podatek niż to wynika z obowiązujących zasad (mają charakter represyjny).

23. Zdefiniuj pojęcie cła, wymień i krótko scharakteryzuj jego cechy.

Cło – opłata pobierana przez państwo w związku z przemieszczaniem towarów przez granicę celną
1. Funkcja fiskalna - zródło dochodów władz publicznych.
2. Funkcja protekcjonistyczna - Ochrona rynku krajowego przed napływem towarów zagranicznych.
3. Funkcja cenotwórcza - cena jako zewnetrzny obraz ochrony rynku krajowego. Wzrost cen towarów importowanych przy rosnącym podatku

24. Wymień i krótko scharakteryzuj zasady podatkowe A. Smitha.

Zasady podatkowe A. Smitha:

1. Równość

2. Pewność

3. Dogodność

4. Taniość

Zasada równości – obciążenia podatkowe mają być rozkładane proporcjonalnie do możliwości dochodowych podatników

Zasada pewności – podatnik powinien być wystarczająco wcześnie poinformowany o wysokości, terminie i sposobie zapłaty należnego podatku; (w innej książce znalazłam: każda jednostka ma obowiązek zapłacić podatek, który nie ma charakteru dobrowolnego)

Zasada dogodności – podatki powinny być pobierane w dogodnym przez podatnika terminie, czyli po uzyskaniu przez niego dochodu/przychodu oraz w dogodnym dla płacącego miejscu

Zasada taniości – dotyczy ona sposobu dokonywania wymiaru i poboru podatku, który powinien odbywać się w sposób jak najbardziej oszczędny dla organu pobierającego podatki jak i dla podmiotu płacącego

25. Fiskalne zasady podatkowe A. Wagnera:

-wydajność- państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania (rzecz, zdarzenie), który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państw oraz władz samorządowych

-elastyczność- podatek powinien reagować na zmieniające się proces i zdarzenia gospodarcze, społeczne (skale podatkowe powinny tak być skonstruowane, żeby uwzględniały różną sytuację podatników i całej gospodarki w całym okresie)

-stałość-zwraca uwagę państwa na konieczność ograniczonych zmian w systemie podatkowym- unikanie wprowadzenia nowych podatków czy podatków już istniejących

. 26.Wymień i krótko scharakteryzuj ekonomiczne zasady podatkowe A. Wagnera.

Ekonomiczne zasady podatkowe:

-Nienaruszalność majątku podatnika-Podatek powinien być pokrywany z bieżących dochodów podatnika. Wysokość podatku nie może zmniejszać majątku podatnika ponieważ to doprowadziło by go do bankructwa. Natomiast państwo w dłuższym okresie utraciło by wpływy z podatków.

27. Wymień i krótko scharakteryzuj zasady podatkowe sprawiedliwości A. Wagnera.

Zasady podatkowe sprawiedliwości:

-Powszechność – ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, czyli każdy obywatel, przedsiębiorca itp. powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego (np. wszyscy rolnicy, wszyscy posiadacze nieruchomości, samochodów, psów itd.)

-Równość – ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników. (obciążenie podatników proporcjonalnie do ich dochodów byłoby jednak niezgodne z zasadą zdolności dochodowej)

-Zdolność podatkowa (dochodowa)

podatnik osiągający taki sam dochód powinien poświecić na rzecz wspólnoty (państwa) identyczną korzyść

28. Techniczne zasady podatkowe:

• Pewność, podatki powinny być niezawodnym źródłem dochodów państwa; podatnik powinien z góry wiedzieć, jaki podatek będzie płacił w związku z prowadzoną działalnością i osiąganymi dochodami,

• Dogodność, pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, cykl i charakter jego działalności,

• Taniości, koszty realizowania podatków nie mogą uszczuplać dochodów państwa.

29. Scharakteryzuj wpływ podatków na alokację zasobów w gospodarce rynkowej.

Wpływ podatków na alokację zasobów

• (Rozważania na przykładzie pracy żywej)

• W ujęciu klasycznym rynek pracy kształtowany jest przez podaż i popyt na siłę roboczą oraz przez cenę pracy żywej. Jeżeli cena ta jest podwyższana przez nakładanie podatków, to nie może to pozostawać bez wpływu na sytuację na rynku pracy.

30. Wymień i scharakteryzuj rynkowe reakcje podmiotów na podatki.

Skutki behawioralne :

-wpływ na pracę, wykształcenie, emeryturę,

-wpływ na oszczędności, inwestycje, podejmowanie ryzyka,

-wpływ na podejmowanie działań zamierzających do unikania podatków, a nie do bogacenia się,

-wpływ na decyzję o terminie ślubu i rozwodu

Skutki finansowe:

-wpływ na wysokość dodatków do płac,

-wpływ na strukturę finansową przedsiębiorstwa,

Skutki organizacyjne:

-wpływ na decyzję o wyborze formy spółki kapitałowej bądź innych,

-przeplątanie się ze skutkami finansowymi (bankkontra Ubezpieczenia kontra inne formy finansowania).

Skutki w sferze równowagi ogólnej;

-często ważne skutki pośrednie, zwłaszcza przy podatkach o szerokiej podstawie, takich jak podatek od płac i odsetek.

Skutki ogłoszenia informacji:

-przyszłe podatki od aktywów znajdują odzwierciedlenie (zostają „skapitalizowane”)

W cenie aktywów w chwili ogłoszenia informacji o zamiarze ich wprowadzenia.

Nadmierne podatki prowadzą do :

-ograniczenia działalności gospodarczej,

-zmniejszenia zainteresowania podatników pozyskiwaniem dochodów z działalności gospodarczej i pracy najemnej,

-obniżania skłonności do oszczędzania,

-tworzenie korzystnych warunków dla uzasadnienia unikania ich płacenia i tym samymy poszerzania tzw. Szarej strefy.

31.Scharakteryzuj wpływ podatków na korygowanie rozpiętości dochodów ludności na przykładzie krzywej Lorenza:
krzywa Lorenza zbliża się do krzywej idealnej rowności i
oddala od krzywej idealnej nierowności im w systemie podatkowym danego kraju występuje
większa skala progresji podatkowej tym większy stopień redystrybucji dochodow tym
większe wywłaszczenie krzywej Lorenza.
Zwiększenia się progresji podatków przez państwo powoduje wypłaszczenie się krzywej Lorenza i jej zbliżenie do krzywej idealnej równości.

32. Scharakteryzuj problem granic opodatkowania na przykładzie krzywej Laffera.

Krzywa Laffera to koncepcja teoretyczna, która graficznie ilustruje zależność między stawką opodatkowania a dochodami budżetowymi państwa z tytułu podatków. Została opracowana w latach 70. XX w. przez amerykańskiego ekonomistę Arthura Laffera.

Państwo podnosząc stawki opodatkowania powoduje, że podatnicy płaca coraz mniejsze kwoty należne z tytułu podatku. Uważają oni bowiem, że stawka opodatkowania jest za wysoka, co skłania ich do unikania płacenia całej kwoty podatkowej. Tak prowadzona polityka państwa doprowadza do tego, że na skutek coraz wyższej stopy podatku, przypływy do budżetu z tego tytułu są coraz mniejsze, w skrajnym przypadku zerowe.

Największą trudnością jest wyznaczenie punktu B=max tzw. Punktu nasycenia, ponieważ w nim wpływy do budżetu są maksymalne. Trudność polega na tym, że optymalna stawka podatku zależy od wielu czynników i dla każdego opodatkowanego dobra może być inna.

Może przyjąć, że istnieją w sensie teoretycznym i praktycznym granice opodatkowania, których przekroczenie wywołuje negatywne, następstwa przejawiające się w ograniczaniu działalności (aktywności gospodarczej, zmniejszaniu się dochodów państwa).

Przekroczenie granic opodatkowania oznacza, że ciężary podatkowe nałożone na dany podmiot są tak duże, że zmuszony jest on ograniczyć działalność gospodarczą, a w krańcowych przypadkach nawet jej zaniechać.

Sytuacja taka występuje z reguły przy podatkach progresywnych, przy których tempo przyrostu podatku jest wyższe niż tempo przyrostu dochodu. W ujęciu teoretycznym zjawisko zależności między skalą opodatkowania, rozmiarami działalności gospodarczej i dochodami budżetu państwa wyjaśnia krzywa Laffera.

Przy niskich skalach progresji podatkowej dochody państwa rosną szybko, gdyż niewielki ciężar podatkowy powoduje wzrost aktywności gospodarczej a w konsekwencji wzrost dochodów będących przedmiotem opodatkowania. W miarę podnoszenia stawki podatkowej dochody rosną, ale wolniej.

Przykładowe trudności:

a)Piorytety zakupowe( w przypadku podatków pośrednich) efekt Laffera ma tendencję do przenoszenia się na inne dobra konsumpcyjne, które akurat żadną podwyżką podatkową nie zostały objęte. Np.: Jeżeli musimy kupować benzynę, gdyż dojazd do pracy samochodem jest dla nas dużym priorytetem, to wzrost podatków w cenie benzyny nie sprawi przecież, że przestaniemy kupować benzynę. Kupimy droższą benzynę, zapłacimy ten wyższy podatek, gdyż musimy jakoś dojeżdżać do pracy, ale zabraknie nam już w portfelu pieniędzy na zakup czegoś innego.

b)Czynnik czasu- reakcja gospodarki na wzrost podatków następuje zazwyczaj dopiero po jakimś czasie i trudno przewidzieć, jaki to będzie okres czasu, tym bardziej, że w tym samym czasie może zadziałać jeszcze wiele innych czynników mających wpływ na przychody państwa z tytułu podatków.

c) Nadmiar regulacji- ilość wprowadzanych regulacji w gospodarce ma również swoją granicę, powyżej której gospodarka zaczyna hamować, co zmniejsza nasz dobrobyt i zmniejsza wpływy budżetowe z tytułu podatków.

d)Zachowania indywidualne- kształt krzywej Laffera ma charakter statystyczny i jest jakąś wypadkową zachowania się wszystkich podatników. Każdy z nas, każda firma, każdy jakikolwiek podmiot płacący podatki inaczej reaguje na dany rodzaj podatku, czy też regulacji np: w miarę wzrostu stawki podatkowej podatnik normalnie płaci coraz wyższy podatek, aż w pewnym momencie mówi dość i w ogóle przestanie płacić. Może to być np. przedsiębiorca, który zlikwiduje swoją firmę lub przeniesie ją do innego kraju. Ktoś inny zacznie się zaopatrywać w alkohol tylko z przemytu albo przestanie kupować benzynę i zacznie jeździć rowerem.

33.Scharakteryzuj zjawisko przerzucalności podatków.

Przerzucalność podatków to przerzucanie ciężarów podatkowych podatnika na inne podmioty.
Ma charakter ekonomiczny, gdyż dokonuje się przez mechanizm rynkowy.

Dla lepszego zrozumienia istoty przerzucalności podatków dzielimy je na:

• Podatki pośrednie – łatwe do przerzucenia, np. podatki typu akcyzowego oraz podatek od wartości dodanej,

• Podatki bezpośrednie – trudniejsze do przerzucenia, np. podatek od dochodów indywidualnych, od majątku oraz darowizny.

Mechanizm przerzucalności podatków może odbywać się dwoma sposobami:

• Przerzucalność w przód – wzrost cen sprzedanych wyrobów, aby zrekompensować nałożony na podatnika ciężar,

Przerzucalność wstecz – próby wymuszenia obniżki kosztów działalności podatnika.

34. Podstawowe rodzaje przyczyn ucieczki przed podatkami:

- etyczne

- polityczne

- ekonomiczne

- techniczne

ETYCZNE – dualizm postępowania pod względem norm etycznych, podatnik na ogół kieruje się normami odnoszącymi się do życia prywatnego , niż do publicznego.

POLITYCZNE – istnieją gdy podatnik nie akceptuje panującego ustroju lub realizowanej przez rządzących doktryny społecznej lub gospodarczej lub gdy podatnik (najczęściej przedsiębiorstwo) ignoruje zobowiązania podatkowe.

EKONOMICZNE – występują w sytuacji niemożności przerzucenia podatków, najczęściej w okresie stagnacji gospodarczej, występują także podczas istnienia tzw. drugiego obiegu gospodarczego (szarej strefy) i są wyrazem nadmiaru fiskalizmu.

TECHNICZNE – związane są ze skomplikowanymi współczesnymi systemami podatkowymi, rozwojem gospodarczym i jego procesami, złożonością skutków ekonomicznych.

35. Wymień i krótko scharakteryzuj cechy wydatków publicznych.

Arbitralność decyzji dotyczących rozmiarów i kierunków wydatkowania środków publicznych – skutkiem może być lepsze lub gorsze dostosowanie wydatków publicznych do potrzeb społecznych. Może zostać ograniczona ale wyeliminowanie jest niemożliwe.

Niebezpieczeństwo marnotrawstwa środków publicznych – wynika ze sposobu pozyskiwania pieniędzy publicznych. Zużytkowanie środków publicznych podlega weryfikacji, która podlega administracyjnym procedurą. Ich ścisłe przestrzeganie może prowadzić do marnotrawstwa środków publicznych.

Niebezpieczeństwo nadużyć, malwersacji i korupcji podmiotów wydatkujących środki publiczne – powstaje w związku z administracyjnym charakterem ich wydatkowania. W warunkach konkurencji, gospodarki ograniczonej popytem, zamówienia władz publicznych są atrakcyjne dla prywatnych przedsiębiorstw. Wybór partnera odbywa się w warunkach ostrej rywalizacji o zamówienia. Rodzi to warunki to korumpowania gestorów środków publicznych w zamian za otrzymanie zamówień rządowych. Zlecenia nie są przekazywane firmą, które proponują najkorzystniejsze warunki, a więc następuje marnotrawstwo środków publicznych.

„wypychanie” zasobów poza obieg stricte gospodarczy – bezpowrotne przepadanie części zasobów, które są w dyspozycji kraju w danym okresie. Władze publiczne nie prowadzą działalności gospodarczej w sensie stricto. Państwo potrzebuje dochodów, ale samo nie jest w stanie ich wytworzyć. Niektóre wydatki budżetowe nie przynoszą bezpośrednich efektów w postaci przyrostu PKB. Klasyczne wydatki publiczne (na obronę narodową, bezpieczeństwo wewnętrzne, administrację publiczną) nie zwiększają bezpośrednio PKB.

36. Wymień i krótko scharakteryzuj rodzaje wydatków publicznych z punktu widzenia kryterium ich związku z ostatecznym wykorzystaniem PKB.

Ze względu na związek wydatków z ostatecznym wykorzystaniem PKB wydatki możemy podzielić na:

• wydatki realne albo rzeczywiste (nabywcze) – w wyniku wydatków realnych następuje zużycie elementów PKB w drodze zakupu towarów i usług przez jednostki należące do sektora publicznego. Wydatki nabywcze tworzą więc w sposób bezpośredni popyt na dobra i usługi, co ma istotne znaczenie dla funkcjonowania gospodarki (np. zamówienia publiczne)

• wydatki transferowe – dokonywane są na rzecz innych podmiotów, co wiąże się z istniejącym systemem finansów publicznych, albo wynika z prowadzonej przez państwo polityki finansowej. W związku z tym wyróżnia się:

- transfery wewnętrzne – dokonywane wewnątrz systemu finansów publicznych. Oznaczają wydatki publiczne jednych gestorów funduszy publicznych na rzecz innych gestorów funduszy publicznych. W wyniku tych transferów nie zmienia się ogólna wielkość środków publicznych, lecz zmienia się struktura ich finalnego wydatkowania.

- transfery zewnętrzne – czyli na rzecz podmiotów znajdujących się poza sektorem publicznym. Oznaczają zasilanie podmiotów prywatnych w pieniądz pochodzący ze środków publicznych.

39. scharakteryzuj problem pomiaru efektywności wydatków publicznych.

Problem polega na tym że dziedziny, na które ponosi się wydatki nie sa podatne na stosowanie pomiaru skutków tych wydatków. W niektórych przypadkach ustalenie efektywności nakładów
w ogóle jest niemożliwe, zwłaszcza w krótkich okresach np. w przypadku wydatków na obronę narodową. Weryfikacja efektywności mogłaby nastąpić podczas wojny ale do niej może nie dojść przez wiele lat. Skutki niektórych wydatków pojawiają się z opóźnieniem a efektywność jest trudna do zmierzenia dlatego nie można ustalić zależności między nimi.

37. Co to są publiczne wydatki sztywne i jakie jest ich znaczenie dla równowagi budżetowej?

Wydatki sztywne (wydatki prawnie zdeterminowane) – obowiązkowe wydatki z budżetu państwa, których wysokość wynika z ustaw innych niż ustawa budżetowa lub wcześniej podjętych zobowiązań ujętych w ramy prawne.

Do najważniejszych kategorii zaliczanych do wydatków prawnie zdeterminowanych należą:
• subwencje dla JST,
• dotacje dla FUS i KRUS,
• wydatki na obsługę długu publicznego,
• wydatki na obronę narodową,
• składki do budżetu UE i organizacji międzynarodowych.

W Polsce udział wydatków prawnie zdeterminowanych w wydatkach budżetowych ogółem w latach 1999-2010 systematycznie rósł i od 2010 r. kształtuje się na poziomie ok. 75%. Duży udział wydatków sztywnych, których obowiązek realizacji wynika z przyjętych zobowiązań ustawowych, powoduje, iż w okresie gorszej koniunktury gospodarczej deficyt budżetu państwa i całego sektora finansów publicznych szybko rośnie. Powoduje to wzrost długu publicznego i kosztów jego obsługi, a tym samym ogranicza możliwości realizacji innych wydatków, zwłaszcza tych o charakterze prorozwojowym.

38. Wymień i krótko scharakteryzuj płaszczyzny racjonalizacji wydatków publicznych.
Dwie płaszczyzny racjonalizacji wydatków publicznych:

1) W płaszczyźnie makroekonomicznej chodzi o ustalenie racjonalnego poziomu i struktury wydatków publicznych. Ważne jest czy środki publiczne wydatkowane są przez budżet, czy przez fundusze celowe. Ważna jest również struktura wydatkowania środków według szczebla władz publicznych. Środki publiczne przeznaczane na różne cele i zadania lepiej są wykorzystywane przez władze lokalne, gdyż mają one lepsze rozeznanie w skali potrzeb, niż władze publiczne szczebla pośredniego, czy centralnego. Racjonalne wydatkowanie uwarunkowane jest więc tym kto wydatkuje środki oraz jaki jest dystans miedzy gestorem a podmiotem wydatkującym te środki.
2) Płaszczyzna mikroekonomiczna dotyczy podmiotów które bezpośrednio wykorzystują środki publiczne, a więc jednostek sektora publicznego (jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych). Chodzi o takie sformułowanie zasad gospodarki środkami finansowymi, które zapewniłoby wydatkowanie zgodne z celami i zadaniami publicznymi danej jednostki sektora publicznego, przy jednoczesnym oszczędnym zużywaniu środków. Chodzi o jak najlepsze dostosowanie wykorzystania środków publicznych do zadań realizowanych przez dany podmiot i jak najlepsze zaspokojenie potrzeb ludzkich.

Płaszczyzny makroekonomiczna i mikroekonomiczna są ściśle powiązane i tylko łączne ich traktowanie gwarantuje racjonalne wydatkowanie środków publicznych.

40. Wymień i krótko scharakteryzuj metody kształtowania wydatków publicznych.

a) metoda historyczna – wydatki publiczne z danego okresu fiskalnego są zdeterminowane strukturą i poziomem wydatków publicznych z poprzednich okresów; problem przy zastosowaniu tej metody może stanowić zmieniająca się rzeczywistość, czyli zmiany potrzeb i preferencji obywateli.

b) metoda popytowa – opiera się na potrzebach zgłaszanych przez beneficjentów budżetu; trudność w zastosowaniu tej metody związana jest z nieograniczonymi potrzebami przy ograniczonych środkach publicznych, a czynniki kształtujące wydatki publiczne nie są obiektywne, ponieważ preferencje obywateli poddawane są silnym wpływom psychologiczny, co prowadzi do rywalizacji o pozyskanie środków publicznych.

c) metoda podażowa – do alokacji środków publicznych wykorzystuje się istniejącą bazę materialną i kadrową; w metodzie tej stosuje się zobiektyzowane kryteria przy ustalaniu wydatków publicznych.

d) metoda quasi-rynkowa – stosowanie systemu zamówień publicznych, który ogranicza możliwości korumpowania gestorów środków publicznych oraz sprzyja wyborowi jak najlepszej oferty przy realizacji zadań publicznych; dzięki powstaniu konkurencji możliwe jest optymalizowanie procesu wytwarzania dóbr publicznych.

e) metoda ekspertów – specjaliści z danych dziedzin kształtują wydatki publiczne na podstawie swojej wiedzy oraz stanu danej dziedziny w kraju, regionie i zbiorowości lokalnej.

41. Wymień i krótko scharakteryzuj czynniki kształtujące równowagę budżetową.

-ekonomiczne- te które kształtują rozmiary i strukturę dochodów oraz wydatków budżetowych

- organizacyjne- jest to : ogólna budowa systemu finansów publicznych, wewnętrzna struktura organizacyjna systemu budżetowego, zakres i zasady funkcjonowania pozabudżetowych funduszy publicznych, techniki planowania dochodów publicznych, techniki planowania wydatków publicznych, techniki gromadzenia dochodów budżetowych, techniki redysponowania wydatków budżetowych, możliwość monitorowania dochodów i wydatków budżetowych,

- techniczne- mogą charakteryzować się sztywnością lub elastycznością. Ze względu na to ze metody planowania dochodów i wydatków budżetowych są niedoskonałe oraz ze w planowaniu zawsze pojawia się element niepewności, nadmierna sztywność technik finansowych może utrudnić równoważenie budżetu.

- polityczne- rozumie się przez nie zespół zachowań państwa, które układają się w określoną strategie państwa.

42. Wymień i krótko scharakteryzuj rodzaje sald budżetowych.

Saldo kredytowe – jego istota polega na tym, że budżet uważa się za zrównoważony. Ma to miejsce jeżeli w ciągu okresu obrachunkowego nie zachodzi powiększenie netto martwego długu publicznego, czyli państwo nie zaciąga nowych pożyczek publicznych. Tym samym do dochodów budżetowych nie mogą być zaliczane środki z poprzednich okresów oraz pożyczki (bezpośrednie i pośrednie). Przy ustalania salda kredytowego w wydatkach budżetowych, nie mogą być ujmowane wydatki na obsługę długu publicznego.

Saldo majątkowe - jest to różnica pomiędzy dochodami budżetowymi, pomniejszonymi o dochody uzyskane ze sprzedaży majątku publicznego i o pożyczki zaciągane na cele inwestycyjne, a wydatkami bieżącymi budżetu. Saldo w tym ujęciu informuje o zmianie stanu majątku publicznego państwa.

Saldo ogólne- pokrywa się z kredytowa koncepcja salda budżetu.

Saldo krajowe- uzyskuje się je poprzez skorygowanie salda ogólnego o budżetowe rozliczenia zagraniczne.

Saldo nominalne- inaczej nazywane rzeczywistym, jest to różnica pomiędzy nominalnymi dochodami budżetowymi a nominalnymi wydatkami budżetowymi.

Saldo realne - nazywane też saldem skorygowanym inflacyjnym lub operacyjnym, powstaje po wyeliminowaniu z salda nominalnego premii inflacyjnej od procentu wypłacanego od długu publicznego. Saldo realne informuje o realnym stanie finansów publicznych.

43. Wymień i krótko scharakteryzuj rodzaje deficytu budżetowego.

- deficyt rzeczywisty- ex definitione jest faktyczna różnicą miedzy wydatkami i dochodami w danym okresie (roku budżetowym).

- deficyt strukturalny- jest wielkością symulowana, hipotetyczna, powstająca w warunkach gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki (potencjalny PKB oraz pełne zatrudnienie)

- deficyt cykliczny- jest rezultatem cyklu koniunkturalnego (ożywienie lub recesja) wpływającego na dochody i wydatki budżetowe a więc występuje w warunkach gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych. Jest różnica pomiędzy deficytem strukturalnym a rzeczywistym.

44. Zdefiniuj pojęcie długu publicznego według ustawy o finansach publicznych.

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów
publicznych z następujących tytułów:
1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;
2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;
3) przyjętych depozytów;
4) wymagalnych zobowiązań:
a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,
b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem.

45. Wymień i krótko scharakteryzuj rodzaje długu publicznego ze względu na kryterium dobrowolności.

-dług publiczny dobrowolny- występuje, gdy istnieje dobrowolność decyzji podmiotów, które pożyczają władzom publicznym pieniądze,

-dług publiczny przymusowy- zaciągane przez władze publiczne pożyczki maja charakter przymusowy, dlatego w istocie mają charakter zbliżony do podatków.

46. Wymień i krótko scharakteryzuj rodzaje długu publicznego ze względu na kryterium przyczyn i skutków jego powstania.

-Globalny dług publiczny (dług państwa, samorządów i innych związków publicznych),

-Krajowy (wewnętrzny) dług publiczny,

-Zagraniczny (zewnętrzny) dług publiczny- w wyniku pożyczkowej aktywności państwa w układzie kraj- zagranica następuje redystrybucja dochodów z tytułu kosztów obsługi długu

47. Wymień i krótko scharakteryzuj rodzaje długu publicznego ze względu na kryterium czasu.

Krótkoterminowy (płynny) dług publiczny jest związany z bieżącymi potrzebami władz publicznych i zaciąga się go nie na konkretne cele, lecz w związku z równoważeniem budżetu państwa.

Długoterminowy (fundowany) powstaje z zaciągania pożyczek długoterminowych, z których finansuje się wydatki majątkowe, związane zwłaszcza z budową obiektów użyteczności publicznej. Powstający w ten sposób majątek publiczny jest materialnym zabezpieczeniem pożyczek, a także może przynosić pewne dochody, które będą źródłem spłaty długu. Powstawanie długu publicznego przysparza społeczeństwu majątku, który bezpośrednio przynosi mu korzyść.

48. Wymień i krótko scharakteryzuj rodzaje długu publicznego z punktu widzenia zasad ewidencji.

-Dług publiczny brutto – zobowiązania władz publicznych względem podmiotów krajowych i zagranicznych znajdujących się poza sektorem publicznym, które wynikają ze stosunków wierzycielsko-dłużniczych,

-Dług publiczny netto – dług publiczny brutto pomniejszony o należności (realne do wyegzekwowania) władz publicznych od innych podmiotów, wynikające najczęściej z tytułów wierzycielsko-dłużniczych, ale też z zaległości podatkowych, celnych, dywidend, itp.

49. Wymień i krótko scharakteryzuj instrumenty zaciągania długu publicznego.

-weksle (bony) skarbowe- są to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych. Są emitowane zazwyczaj w dużych nominałach i sa przeznaczane do transakcji na tzw. Rynku blokowym (hurtowym)

-obligacje skarbowe- jest papierem wartościowym który zawiera zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi obligacji jej nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem, za przedstawieniem kuponów odsetkowych na warunkach podanych w obligacji lub ogólnych zasadach subskrypcji. Obligacje krótsze niż 5 lat to krótkoterminowe, od 6 do 15 średnioterminowe, dłuższe niż 15 lat długoterminowe

50. Wymień i krótko scharakteryzuj cele zarządzania długiem publicznym.

-cele główne- zarządzanie długiem ma zapewnić zaspokojenie popytu rządu na pieniądz (pożyczki). Konieczność wspierania przez rząd polityki monetarnej banku centralnego. Rząd może działać także w kierunku umocnienia państwowych rezerw walutowych oraz ponosić pewien ciężar finansowania deficytu w bieżących obrotach bilansu płatniczego

-cele dodatkowe- zapewnienie stałego dostępu władz publicznych do rynków finansowych, efektywne zarządzanie nowymi emisjami papierów wartościowych, minimalizacja kosztów pozyskania i obsługi długu publicznego, koordynowanie bieżącej i przyszłej zapadalności instrumentów skarbu państwa z wymagalnością zobowiązań skarbu państwa, promowanie oszczędności w tym zawłaszcza oszczędności długoterminowych gospodarstw domowych, zapewnienie sprawnego funkcjonowania wtórnego rynku skarbowych papierów wartościowych.

51. Wymień i krótko scharakteryzuj podstawowe instrumenty pieniężne oddziaływania państwa na gospodarkę.

–polityka monetarna- odpowiedzialna jest przede wszystkim za obronę wartości pieniądza, regulowanie podaży pieniądza krajowego, zachowanie bezpieczeństwa walutowego kraju względem zagranicy

-polityka fiskalna- ma na celu dostarczenie potrzebnych państwu dochodów, w szerszym ujęciu wzrost gospodarczy, walka z bezrobociem, ograniczenie wahań cyklu koniunkturalnego itp.

52. Wymień i krótko scharakteryzuj główne środki oddziaływania polityki fiskalnej państwa na gospodarkę.

-zmiany w zakupach rządowych dóbr i usług

-zmiany w płatnościach transferowych

-zmiany w podatkach

Zmiany te wpływają na łączny popyt w sposób bezpośredni w przypadku zakupów rządowych oraz w sposób pośredni przy zmianie transferów oraz podatków. Pośrednie oddziaływanie państwa na popyt krajowy dokonuje się w ten sposób że zmiany w transferach oraz w podatkach wpływają na zmiany w dochodach a te z kolei na konsumpcje.

53. Scharakteryzuj cechy aktywnej i pasywnej polityki fiskalnej państwa.

Aktywna polityka fiskalna- występuje gdy rząd stosuje wybrane środki w celu: przeciwdziałania fluktuacjom, zapewnienia stabilizacji cen, ograniczenia bezrobocia itp.

Pasywna polityka fiskalna- wykorzystuje automatyczne stabilizatory (podatki od dochodów osobistych, podatki od dochodów osób prawnych, podatki pośrednie, zapomogi dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne, programy stabilizacji dochodów w rolnictwie)

54. Wymień i krótko scharakteryzuj cechy „dobrej” polityki fiskalnej państwa.

-racjonalny fiskalizm-ingerencja władz publicznych w dochody podmiotów gospodarczych, która pozwala zaspokoić niewygórowane potrzeby władz publicznych w zakresie dochodów i jednocześnie pozwala funkcjonować oraz rozwijać się podmiotom gospodarczym a gospodarstwom domowym zaspokajać potrzeby konsumpcyjne i tworzyć warunki do oszczędzania.

-umiejętność łączenia celów fiskalnych z celami pozafiskalnymi – podatki mają być nie tylko źródłem zasilania pieniężnego władz publicznych lecz powinny być także instrumentem wywołującym pozytywne zachowania podatnika.

- stabilność polityki fiskalnej- jest warunkiem racjonalnego zachowania się podmiotów gospodarczych daje podstawę podejmowania decyzji średnio i długoterminowych.