Średniowiecze - Mistycyzm, teocentryzm (Bóg w centrum wszechświata), uniwersalizm. Epoka religijna, uduchowiona, kierująca myśl ludzką ku Bogu i pozaziemskim wartościom. Modny temat śmierci (danse macabre). Ogromna rola symbolu, wiara w magię liczb, wymowę znaków natury. Dualizm wartości (podział na dobro i zło, niebo i piekło, duszę i ciało). Postrzeganie życia ludzkiego jako kruchego, przemijalnego, pełnego cierpień, rozdartego między wartościami niebiańskimi a ziemskimi (św. Augustyn). Nowe gatunki: kazanie, hagiografia, wiersz średniowieczny, moralitet.
Nazwa średniowiecze pochodzi z XVII w. Oznacza czas średni między starożytnością a renesansem.

1. FEUDALIZM - ustrój społeczny, w którym społeczeństwo podzielone było na 3 stany(duchowieństwo i rycerstwo były to stany uprzywilejowane. Chłopi byli najniżej w hierarchii stanowej)
2. TEOCENTRYZM-teoria głosząca, że Bóg jest w centrum zainteresowań człowieka.
3. ASCETYZM- Umartwianie ciała dla doskonalenia ducha. Formy ascezy: życie w nędzy, wyrzeczenie się bogactwa i sławy, bezimienność, szukanie cierpień, niewygód. Celem jest o siągnięcie zbawienia.
4. UNIWERSALIZM- sposób myślenia o świecie, nauce, kulturze poprzez pryzmat religii chrześcijańskiej. Uniwersalny to jednakowy dla wszystkich.
5. ALEGORIA- obraz mający poza znaczeniem dosłownym określony sens przenośny; wyraża zwykle pojęcie oderwane np. ze sprawiedliwością kojarzy się kobieta z opaską na oczach, z mieczem i wagą
6. STYL GOTYCKI- budowle budowane od XII/XIII-XV w. Strzeliste budowle, gra świateł w oknach, system szkieletowy, krzyżowo-żeberkowe sklepienia, ostre łuki, bogato zdobione ołtarze np. ołtarz Wita Stwosz, Kościół Mariacki, katedra w Notre Dame, Gdańsku i Gnieźnie
7. STYL ROMAŃSKI- charakteryzuje go: masywność, monumentalność, prostota, budowle z kamienia o podstawie kwadratu lub koła, plan krzyża, grube mury budowli, sklepienia kolebkowe lub krzyżowe, kolumny mogły być elementami dekoracyjnymi, bogato rzeźbione portale(wejścia), łuki półkoliste, małe wąskie okna, surowość stylu. Przykłady budowli: Opactwo w Tyńcu, Katedry w Płocku lub Poznaniu, drzwi Gnieźnieńskie, Kościoły i zamki obronne od IX/X w.-XIII w.
8. HIPERBOLIZACJA- wyolbrzymienie.
9. SCHOLASTYKA- filozofia uznająca Biblię oraz dzieła najdawniejszych pisarzy chrześcijańskich tzw. Ojców Kościoła i Arystotelesa za ostateczny i najwyższy autorytet, dogmaty uznane przez kościół za objawione, nie podlegające krytyce, udowadniane na drodze rozumu
10. FRANCISZKANIZM- wiara radosna, życie zgodne z naturą; miłość do Boga, bliźniego, przyrody i wszelkiego stworzenia; miłosierdzie, ubóstwo, pokora, (św. Franciszek)
11. TOMIZM- człowiek ma swoje miejsce we wszechświecie; problemy etyczne (rozważania o dobru i złu), życie w harmonii ze światem, zgodnie ze swą naturą, w cnocie, (św. Tomasz z Akwinu)
12. AUGUSTYNIZM- konfliktowy charakter istoty ludzkiej, człowiek rozdarty pomiędzy nieśmiertelną duszą a ziemskimi pokusami i namiętnościami, refleksja nad samym sobą, (św. Augustyn) 18. APOKRYF- utwór o tematyce biblijnej; w szerszym znaczeniu utwór o niepewnym autorstwie, często falsyfikat.
19. HISTORIOGRAFIA- dziejopisarstwo, opis czyjś historii
20. HAGIOGRAFIA- żywotopisarstwo świętych, ukształtowało się w pierwszych wiekach chrześcijaństwa na Wschodzie, gdzie w języku greckim spisywano żywoty pustelników egipskich i syryjskich.
21.EPIKA RYCERSKA- gatunek literacki, w którym występują liczne epitety, powtórzenia składniowe, wyliczenia, porównania, apostrofy, onomatopeje, hiperbolizacje.
22.PARENETYCZNY- ukazujący wzorce osobowe
23. DOGMAT-wiedza o Bogu i uzasadnianie prawd wiary
WZÓR ŚWIĘTEGO: charakteryzuje się: pokorą, ubóstwem, miłością do bliźniego, świata, przyrody
WZÓR RYCERZA- (na przykładzie Rolanda) odważny, silny, waleczny, honorowy i dumny. Jest szczerze oddanym Bogu chrześcijaninem, a także wiernym poddanym Karola Wielkiego
WZÓR WŁADCY- wzorowy władca powinien posiadać wszystkie cechy doskonałego rycerza, ale oprócz tego powinien być również troskliwym królem, dbającym o swoich podwładnych i będącym dla nich ideałem. Przykład: Król Karol Wielki z "Pieśni o Rolandzie".
WIERSZ SYLABICZNY- cechy: 1. Jednakowa liczba sylab w każdym wersie, 2. Stały akcent (na 2 sylabie od końca) przed średniówką i w wyrazach kończących wers, 3. średniówka w wersach dłuższych niż ośmiozgłoskowe, 4. Regularne rymy żeńskie.

"Lament świętokrzyski":
Inne tytuły: "Żale Matki Boskiej pod krzyżem", "Posłuchajcie Bracia Miła". Utwór pochodzi z 2 połowy XV w. i należy do gatunku wypowiedzi lamentacyjnej tzw. Liryki żalu, skargi.
Podmiot liryczny to Matka Boska. Adresaci: 1. Wszyscy ludzie (posłuchajcie bracia miła), 2. Syn (synku miły i wybrany), 3. Anioł Gabriel (o Aniele Gabriele), 4. Matki (maciory).
Występują dwa plany czasowe-teraźniejszość (ukrzyżowanie Chrystusa i cierpienia Maryi) i przeszłość (wspomnienia Maryi np. Zwiastowanie). Na pierwszym planie znajdują się cierpienia Matki Boskiej.
Budowa utworu: pierwsza strofa skierowana do słuchaczy. Część środkowa wiersza to lament Maryi. Ostatnie dwie strofy to puenta utworu.
Portret Matki Boskiej: cierpiąca, lamentująca matka, jest to obraz kobiety, jednej z wielu matek, to nie święta postać ale ludzka, nie ma wpływu na losy syna, nie może mu pomóc.
Opis męki Jezusa ("główka krzywo zwisa, krew po tobie płynie, pić wołasz"). Maryja mówi do Jezusa synku mój. Zdrobnienia te świadczą o wielkiej miłości matki do syna. Maryja jest rozczarowana, zawiedziona swoim życiem, tym co ją spotyka. Maryja chce przestrzec inne matki, że macierzyństwo naraża kobietę na cierpienie.
Obraz matki bolejącej pod krzyżem został upowszechniony w sztuce i literaturze dzięki słynnemu łacińskiemu wierszowi(pieśni) zatytułowanej "Stabat Mater Dolorosa", tzn. "Matka Boska Litościwa"

"Kwiatki Św. Franciszka":
Zbiór legend z życia świętego i jego towarzyszy. Zaczynają się hymnem, którego autorem jest św. Franciszek. Hymn pochodzi z 1225r. a ukończony został s 1226r. Tytuł zapowiada pochwałę świata i Boga.
Elementy dzieła stworzenia:
1.brat słońce-piękne, promienne,
2.brat księżyc i siostry gwiazdy-cenne, jasne, piękne,
3. brat wiatr, powietrze,
4. siostra woda-pożyteczna, pokorna, cenna, czysta,
5. brat ogień-piękny, radosny, silny i mocny,
6. matka ziemia-żywi nas i chowa.
     Święty Franciszek określa życie ludzkie jako pełne słabości, utrapienia i grzechu. Podkreśla, iż śmierć dosięgnie wszystkich. W zakończeniu autor daje przestrogę dla grzeszników. Ostatnie słowa to wezwanie do wszystkich by pokornie służyli Panu i byli mu wdzięczni.
Utwór przejawia optymizm, radość z życia i aprobatę wszystkich jego aspektów.
     Św. Franciszek żył w latach 1182-1226. Właściwie nazywał się Gioranni Bernardone. Był jedynakiem. Po wojnie św. Franciszek opuszcza dom rodziny, odbudowuje ruiny kościoła, pragnie także pomagać biednym i chorym. Opracował dla swych uczniów i zwolenników regułę wędrownego zakonu żebraczego-Franciszkanów. Zakon w 1223r. został zatwierdzony przez papieża.
     Cechy postawy franciszkańskiej:
1. Pokora-"jestem tak mały, że mogę zmieszać się z pyłem"-Franciszek nie pragnie rozgłosu ani sławy
2. Ubóstwo - oddaje sukno ze sklepu ojca, pieniądze, własne ubrania biednym, na siebie wkłada stare łachy. Nie chce żyć jak ojciec i pomnażać bogactwa kosztem innych ludzi.
3. Miłość bliźniego-każdy człowiek jest jego bratem lub siostrą, wszystkim co miał podzielił się z innymi
4. Miłość do świata, przyrody-powtarzał, że jego domem jest cały świat, czuł się częścią natury, kochał wszystkie stworzenia, dążył do wewnętrznej doskonałości.

"Dzieje Tristana i Izoldy":
Tekst należy do cyklu Bretońskiego, którego opowieści miały swoje źródło w starych legendach, baśniach i mitach pochodzenia celtyckiego. Gatunkowo to utwór prozatorski-mit, legenda, opowieść, dzieje.
Utwór opowiada o wielkiej, ale tragiczej miłości, aż po grób, przyjaźni, o zdradzie, o pożądaniu, o zazdrości i o etosie rycerskim.
Streszczenie: Rohałt traktował Tristana jak syna ale etosu rycerskiego nauczył go Gorwenal. Uprowadzony Tristan dostał się do brzegów Kornwalii, gdzie podał się za kupca. Jego umiejętności pokazały jednak, że został szlachetnie urodzony. Tristan spał w pobliżu komnaty króla Marka.
Opowieść o Tristanie i Izoldzie możemy traktować jako mit, czyli baśniowe zjawisko przyrody, motyw walki z postaciami fantastycznymi.
Tristan oznacza "smutny". Miał szlachetne serce. Był mężny, silny i bardzo odważny, oddany królowi, pomysłowy i przemyślny, spostrzegawczy, inteligentny, ostrożny, mściwy, wszechstronnie uzdolniony.
Izolda była piękna, delikatna, inteligentna, sprytna, potrafi znieść wszelki niewygody aby spotkać się z Tristanem.
Król Marek to szlachetny, mądry i roztropny król, wódz i przyjaciel, nie stara się być władcą despotycznym, podejmował decyzje z lennikami, bardzo kochał Izoldę i Tristana, nie wierzył w ich miłość.
Brangien to wierna służka, ułatwiała spotkania Tristana i Izoldy, odpowiedzialna, chociaż nie jest w stanie upilnować napoju miłosnego, poświęca swą czystość.
Miłość przedstawiona jako cierpienie, jako tragedia która prowadzi do śmierci. Jest zakazana. Nie rodzi się w sposób naturalny. Jest dziełem napoju miłosnego. Ważna jest rola scenerii spotkań kochanków: noc, w ukryciu, w poczuciu winy, zdrady wobec króla Marka. Symbolizuje uczucie wieczne, wspaniała, tragiczne, aż po grób.

Średniowiecze - Mistycyzm, teocentryzm (Bóg w centrum wszechświata), uniwersalizm. Epoka religijna, uduchowiona, kierująca myśl ludzką ku Bogu i pozaziemskim wartościom. Modny temat śmierci (danse macabre). Ogromna rola symbolu, wiara w magię liczb, wymowę znaków natury. Dualizm wartości (podział na dobro i zło, niebo i piekło, duszę i ciało). Postrzeganie życia ludzkiego jako kruchego, przemijalnego, pełnego cierpień, rozdartego między wartościami niebiańskimi a ziemskimi (św. Augustyn). Nowe gatunki: kazanie, hagiografia, wiersz średniowieczny, moralitet.
Nazwa średniowiecze pochodzi z XVII w. Oznacza czas średni między starożytnością a renesansem.

1. FEUDALIZM - ustrój społeczny, w którym społeczeństwo podzielone było na 3 stany(duchowieństwo i rycerstwo były to stany uprzywilejowane. Chłopi byli najniżej w hierarchii stanowej)
2. TEOCENTRYZM-teoria głosząca, że Bóg jest w centrum zainteresowań człowieka.
3. ASCETYZM- Umartwianie ciała dla doskonalenia ducha. Formy ascezy: życie w nędzy, wyrzeczenie się bogactwa i sławy, bezimienność, szukanie cierpień, niewygód. Celem jest o siągnięcie zbawienia.
4. UNIWERSALIZM- sposób myślenia o świecie, nauce, kulturze poprzez pryzmat religii chrześcijańskiej. Uniwersalny to jednakowy dla wszystkich.
5. ALEGORIA- obraz mający poza znaczeniem dosłownym określony sens przenośny; wyraża zwykle pojęcie oderwane np. ze sprawiedliwością kojarzy się kobieta z opaską na oczach, z mieczem i wagą
6. STYL GOTYCKI- budowle budowane od XII/XIII-XV w. Strzeliste budowle, gra świateł w oknach, system szkieletowy, krzyżowo-żeberkowe sklepienia, ostre łuki, bogato zdobione ołtarze np. ołtarz Wita Stwosz, Kościół Mariacki, katedra w Notre Dame, Gdańsku i Gnieźnie
7. STYL ROMAŃSKI- charakteryzuje go: masywność, monumentalność, prostota, budowle z kamienia o podstawie kwadratu lub koła, plan krzyża, grube mury budowli, sklepienia kolebkowe lub krzyżowe, kolumny mogły być elementami dekoracyjnymi, bogato rzeźbione portale(wejścia), łuki półkoliste, małe wąskie okna, surowość stylu. Przykłady budowli: Opactwo w Tyńcu, Katedry w Płocku lub Poznaniu, drzwi Gnieźnieńskie, Kościoły i zamki obronne od IX/X w.-XIII w.
8. HIPERBOLIZACJA- wyolbrzymienie.
9. SCHOLASTYKA- filozofia uznająca Biblię oraz dzieła najdawniejszych pisarzy chrześcijańskich tzw. Ojców Kościoła i Arystotelesa za ostateczny i najwyższy autorytet, dogmaty uznane przez kościół za objawione, nie podlegające krytyce, udowadniane na drodze rozumu
10. FRANCISZKANIZM- wiara radosna, życie zgodne z naturą; miłość do Boga, bliźniego, przyrody i wszelkiego stworzenia; miłosierdzie, ubóstwo, pokora, (św. Franciszek)
11. TOMIZM- człowiek ma swoje miejsce we wszechświecie; problemy etyczne (rozważania o dobru i złu), życie w harmonii ze światem, zgodnie ze swą naturą, w cnocie, (św. Tomasz z Akwinu)
12. AUGUSTYNIZM- konfliktowy charakter istoty ludzkiej, człowiek rozdarty pomiędzy nieśmiertelną duszą a ziemskimi pokusami i namiętnościami, refleksja nad samym sobą, (św. Augustyn) 18. APOKRYF- utwór o tematyce biblijnej; w szerszym znaczeniu utwór o niepewnym autorstwie, często falsyfikat.
19. HISTORIOGRAFIA- dziejopisarstwo, opis czyjś historii
20. HAGIOGRAFIA- żywotopisarstwo świętych, ukształtowało się w pierwszych wiekach chrześcijaństwa na Wschodzie, gdzie w języku greckim spisywano żywoty pustelników egipskich i syryjskich.
21.EPIKA RYCERSKA- gatunek literacki, w którym występują liczne epitety, powtórzenia składniowe, wyliczenia, porównania, apostrofy, onomatopeje, hiperbolizacje.
22.PARENETYCZNY- ukazujący wzorce osobowe
23. DOGMAT-wiedza o Bogu i uzasadnianie prawd wiary
WZÓR ŚWIĘTEGO: charakteryzuje się: pokorą, ubóstwem, miłością do bliźniego, świata, przyrody
WZÓR RYCERZA- (na przykładzie Rolanda) odważny, silny, waleczny, honorowy i dumny. Jest szczerze oddanym Bogu chrześcijaninem, a także wiernym poddanym Karola Wielkiego
WZÓR WŁADCY- wzorowy władca powinien posiadać wszystkie cechy doskonałego rycerza, ale oprócz tego powinien być również troskliwym królem, dbającym o swoich podwładnych i będącym dla nich ideałem. Przykład: Król Karol Wielki z "Pieśni o Rolandzie".
WIERSZ SYLABICZNY- cechy: 1. Jednakowa liczba sylab w każdym wersie, 2. Stały akcent (na 2 sylabie od końca) przed średniówką i w wyrazach kończących wers, 3. średniówka w wersach dłuższych niż ośmiozgłoskowe, 4. Regularne rymy żeńskie.

"Lament świętokrzyski":
Inne tytuły: "Żale Matki Boskiej pod krzyżem", "Posłuchajcie Bracia Miła". Utwór pochodzi z 2 połowy XV w. i należy do gatunku wypowiedzi lamentacyjnej tzw. Liryki żalu, skargi.
Podmiot liryczny to Matka Boska. Adresaci: 1. Wszyscy ludzie (posłuchajcie bracia miła), 2. Syn (synku miły i wybrany), 3. Anioł Gabriel (o Aniele Gabriele), 4. Matki (maciory).
Występują dwa plany czasowe-teraźniejszość (ukrzyżowanie Chrystusa i cierpienia Maryi) i przeszłość (wspomnienia Maryi np. Zwiastowanie). Na pierwszym planie znajdują się cierpienia Matki Boskiej.
Budowa utworu: pierwsza strofa skierowana do słuchaczy. Część środkowa wiersza to lament Maryi. Ostatnie dwie strofy to puenta utworu.
Portret Matki Boskiej: cierpiąca, lamentująca matka, jest to obraz kobiety, jednej z wielu matek, to nie święta postać ale ludzka, nie ma wpływu na losy syna, nie może mu pomóc.
Opis męki Jezusa ("główka krzywo zwisa, krew po tobie płynie, pić wołasz"). Maryja mówi do Jezusa synku mój. Zdrobnienia te świadczą o wielkiej miłości matki do syna. Maryja jest rozczarowana, zawiedziona swoim życiem, tym co ją spotyka. Maryja chce przestrzec inne matki, że macierzyństwo naraża kobietę na cierpienie.
Obraz matki bolejącej pod krzyżem został upowszechniony w sztuce i literaturze dzięki słynnemu łacińskiemu wierszowi(pieśni) zatytułowanej "Stabat Mater Dolorosa", tzn. "Matka Boska Litościwa"

"Kwiatki Św. Franciszka":
Zbiór legend z życia świętego i jego towarzyszy. Zaczynają się hymnem, którego autorem jest św. Franciszek. Hymn pochodzi z 1225r. a ukończony został s 1226r. Tytuł zapowiada pochwałę świata i Boga.
Elementy dzieła stworzenia:
1.brat słońce-piękne, promienne,
2.brat księżyc i siostry gwiazdy-cenne, jasne, piękne,
3. brat wiatr, powietrze,
4. siostra woda-pożyteczna, pokorna, cenna, czysta,
5. brat ogień-piękny, radosny, silny i mocny,
6. matka ziemia-żywi nas i chowa.
     Święty Franciszek określa życie ludzkie jako pełne słabości, utrapienia i grzechu. Podkreśla, iż śmierć dosięgnie wszystkich. W zakończeniu autor daje przestrogę dla grzeszników. Ostatnie słowa to wezwanie do wszystkich by pokornie służyli Panu i byli mu wdzięczni.
Utwór przejawia optymizm, radość z życia i aprobatę wszystkich jego aspektów.
     Św. Franciszek żył w latach 1182-1226. Właściwie nazywał się Gioranni Bernardone. Był jedynakiem. Po wojnie św. Franciszek opuszcza dom rodziny, odbudowuje ruiny kościoła, pragnie także pomagać biednym i chorym. Opracował dla swych uczniów i zwolenników regułę wędrownego zakonu żebraczego-Franciszkanów. Zakon w 1223r. został zatwierdzony przez papieża.
     Cechy postawy franciszkańskiej:
1. Pokora-"jestem tak mały, że mogę zmieszać się z pyłem"-Franciszek nie pragnie rozgłosu ani sławy
2. Ubóstwo - oddaje sukno ze sklepu ojca, pieniądze, własne ubrania biednym, na siebie wkłada stare łachy. Nie chce żyć jak ojciec i pomnażać bogactwa kosztem innych ludzi.
3. Miłość bliźniego-każdy człowiek jest jego bratem lub siostrą, wszystkim co miał podzielił się z innymi
4. Miłość do świata, przyrody-powtarzał, że jego domem jest cały świat, czuł się częścią natury, kochał wszystkie stworzenia, dążył do wewnętrznej doskonałości.

"Dzieje Tristana i Izoldy":
Tekst należy do cyklu Bretońskiego, którego opowieści miały swoje źródło w starych legendach, baśniach i mitach pochodzenia celtyckiego. Gatunkowo to utwór prozatorski-mit, legenda, opowieść, dzieje.
Utwór opowiada o wielkiej, ale tragiczej miłości, aż po grób, przyjaźni, o zdradzie, o pożądaniu, o zazdrości i o etosie rycerskim.
Streszczenie: Rohałt traktował Tristana jak syna ale etosu rycerskiego nauczył go Gorwenal. Uprowadzony Tristan dostał się do brzegów Kornwalii, gdzie podał się za kupca. Jego umiejętności pokazały jednak, że został szlachetnie urodzony. Tristan spał w pobliżu komnaty króla Marka.
Opowieść o Tristanie i Izoldzie możemy traktować jako mit, czyli baśniowe zjawisko przyrody, motyw walki z postaciami fantastycznymi.
Tristan oznacza "smutny". Miał szlachetne serce. Był mężny, silny i bardzo odważny, oddany królowi, pomysłowy i przemyślny, spostrzegawczy, inteligentny, ostrożny, mściwy, wszechstronnie uzdolniony.
Izolda była piękna, delikatna, inteligentna, sprytna, potrafi znieść wszelki niewygody aby spotkać się z Tristanem.
Król Marek to szlachetny, mądry i roztropny król, wódz i przyjaciel, nie stara się być władcą despotycznym, podejmował decyzje z lennikami, bardzo kochał Izoldę i Tristana, nie wierzył w ich miłość.
Brangien to wierna służka, ułatwiała spotkania Tristana i Izoldy, odpowiedzialna, chociaż nie jest w stanie upilnować napoju miłosnego, poświęca swą czystość.
Miłość przedstawiona jako cierpienie, jako tragedia która prowadzi do śmierci. Jest zakazana. Nie rodzi się w sposób naturalny. Jest dziełem napoju miłosnego. Ważna jest rola scenerii spotkań kochanków: noc, w ukryciu, w poczuciu winy, zdrady wobec króla Marka. Symbolizuje uczucie wieczne, wspaniała, tragiczne, aż po grób.