Wybrane zagadnienia ochrony pracy

Zgodnie z Kodeksem pracy za bezpieczne i higieniczne warunki pracy odpowiada pracodawca. Zobowiązany jest

1. organizować pracę w bezpiecznych i higienicznych warunkach,

2. zapewniać przestrzeganie przepisów i zasad BHP, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie i kontrolować ich wykonanie,

3. reagować na potrzeby dotyczące zapewnienia BHP

4. zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym.

Koszty działań w zakresie BHP nie mogą obciążać pracowników.

Pracodawca i osoby kierujące pracownikami obowiązane są znać przepisy o ochronie pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania swoich obowiązków.

Pracodawca realizuje swoje obowiązki poprzez odpowiednie służby funkcyjne ( nadzór-osoby kierujące pracownikami, kontrola i doradztwo- służba BHP , komisja BHP oraz osoba odpowiedzialna za ochronę przeciwpożarowa i ewakuację)

Zakresu odpowiedzialności pracodawcy nie zmniejszają obowiązki pracowników w dziedzinie BHP i powierzenie zadań służby BHP specjalistom zewnętrznym.

Sankcje dla osób odpowiedzialnych za stan BHP w zakładzie albo kierujących pracownikami (grzywna 1000 do 30 000 zł) za:

1. Nieprzestrzeganie przepisów BHP,

2. Niezawiadomienie w terminie do 30 dni właściwego okręgowego inspektora p[racy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności i ich zmianach oraz zmianie technologii jeśli może zwiększać zagrożenie życia lub zdrowia,

3. Niezapewnienie wykonania budowy lub przebudowy obiektu z pomieszczeniami pracy zgodnie z projektami pozytywnie zaopiniowanymi przez uprawnionych rzeczoznawców BHP,

4. Wyposażenie stanowisk pracy w maszyny i urządzenia oraz wyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej bez certyfikatów zgodności,

5. Stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez ustalenia stopnia szkodliwości dla zdrowia ludzi i bez środków profilaktycznych.

6. Stosowanie substancji i preparatów chemicznych bez oznakowań umożliwiających ich identyfikację,

7. Stosowanie niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych nie posiadających kart charakterystyki i opakowań zabezpieczających przed ich działaniem szkodliwym,

8. Niezawiadomienie właściwego okręgowego inspektora pracy , prokuratora lub innego właściwego organu o wypadku śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym mającym związek z pracą, niezgłoszeni choroby zawodowej lub jej podejrzenia, nieujawnienie wypadku przy pracy , przedstawienie niezgodnych z prawdą informacji, dowodów na temat wypadków i chorób zawodowych,

9. Niewykonywanie w wyznaczonym terminie nakazów organu Państwowej Inspekcji Pracy

10. Utrudnianie działalności organu PIP

11. Dopuszczenie do pracy lub innych zajęć zarobkowych dzieci do ukończenia 16 roku.

Szczególny i bezpośredni obowiązek zapewnienia BHP na stanowisku pracy spoczywa na pracownikach nadzoru.

Prawa i obowiązki pracownika:

• Prawo do powstrzymania się od pracy w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia z powodu nieodpowiednich warunków BHP a nawet do oddalenia się z miejsca pracy pod warunkiem zawiadomienia o tym przełożonego (z zachowaniem prawa do wynagrodzenia)

• Prawo do powstrzymania się od pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy ( w budownictwie: obsługa suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie sterowanych, obsługa podnośników i platform hydraulicznych, obsługa żurawi wieżowych i samojezdnych, praca operatorów samojezdnych ciężkich maszyn budowlanych i drogowych, obsługa urządzeń mechanicznych do czynności wyburzeniowych, kierowanie pojazdami przewożącymi materiały niebezpiecznej oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 t i długości powyżej 12 m, obsługa urządzeń ciśnieniowych podlegająca pełnemu dozorowi technicznemu, prace przy materiałach łatwopalnych, biologicznie zakaźnych i środkach toksycznych , prace na wiaduktach, mostach i na wysokościach.)

Obowiązki pracownika:

1. Znajomość przepisów i zasad BHP i stosowanie się do nich,

2. Udział w szkoleniach i instruktażu ( szkolenie wstępne, okresowe, uzupełniające)

3. Poddawanie się egzaminom sprawdzającym z tego zakresu,

4. Dbałość o stan maszyn, urządzeń i innego sprzętu oraz porządek w miejscu pracy,

5. Stosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z przeznaczeniem,

6. Poddawanie się wstępnym, okresowym, kontrolnym i innym zleconym( np. po zwolnieniu lekarskim powyżej 30 dni) badaniom lekarskim oraz stosowanie się do zaleceń lekarza,

7. Niezwłoczne zawiadomienie przełożonego o zauważonym wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia i ostrzeżeni współpracowników,

8. Współdziałanie z przełożonymi i pracodawcą w wypełnianiu obowiązków dotyczących BHP;

Choroby zawodowe.

Choroba zawodowa-pojęcie medyczno-prawne.

W Polsce: „Za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że  została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy”. Są to patologiczne zmiany w organizmie spowodowane zagrożeniami występującymi wyłącznie w określonych zawodach lub technologiach. Zazwyczaj symptomy choroby zawodowej obserwowane są po kilku-, kilkunastoletnim okresie ekspozycji na narażenie. (Wymiar minimalny –powyżej jednej dniówki roboczej).

Urazy lub zmiany w stanie zdrowia powstające nagle ( zagrożenie trwającej krócej niż czas jednej dniówki) zaliczane są do wypadków.

Dolegliwości, nie ujęte w wykazie chorób zawodowych, spowodowane narażeniem zawodowym nazywane są chorobami parazawodowymi. Często powstają w związku z pracą lecz mogą być skutkiem działania uciążliwości i zagrożeń pozazawodowych.

Parametrem opisującym zachorowalność zawodową jest wskaźnik zachorowalności zawodowej (W_ch):

W_ch=p/100 000

p- liczba nowych przypadków zachorowań.

Tabela. Tryb zgłaszania i orzekania choroby zawodowej

	Jednostki orzecznicze I stopnia
Podejrzenie        Zgłoszenie	lekarz, lekarz dentysta,  pracownik, były pracownik, pracodawca
Rozpoznanie                  Orzeczenie	lekarz o określonych przepisami kwalifikacjach (medycyna pracy) zatrudniony w następujących jednostkach orzeczniczych: poradnia chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny prac kliniki i poradnie i chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych) poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych jednostki zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja – w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby.
	Jednostki orzecznicze II stopnia
Rozpoznanie        Orzeczenie	Postępowanie odwoławcze lekarz o określonych przepisami kwalifikacjach (medycyna pracy) zatrudniony w jednostkach badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy
Stwierdzenie   Decyzja administracyjna	państwowy powiatowy inspektor sanitarny
Odwołanie	państwowy wojewódzki inspektor sanitarny

• 1) zgłoszenie:
  podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może nastąpić u pracownika lub byłego pracownika, w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, lecz nie później niż w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych:

  • komu zgłaszać:

    • właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu

    • właściwemu inspektorowi pracy

• Lekarz lub lekarz dentysta w przypadku podejrzenia choroby zawodowej kieruje bezpośrednio na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania.
  Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej.

• 2) Państwowy powiatowy inspektor sanitarny, a w przypadku odwołania państwowy wojewódzki inspektor sanitarny, w terminie 14 dni od uprawomocnienia się decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej sporządza kartę stwierdzenia choroby zawodowej i przesyła ja do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych Instytutu Medycyny Pracy im. Prof. Dr. Med. Jerzego Nofera w Łodzi.
  
  W przypadku, gdy decyzję wydaje w trybie odwoławczym państwowy wojewódzki inspektor sanitarny przesyła on dodatkowo kartę państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu.
  
  Decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej stwierdzenia państwowy powiatowy (wojewódzki) inspektor sanitarny przesyła:

  • zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi;

  • pracodawcy lub pracodawcom zatrudniającym pracownika w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne uzasadniające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby zawodowej,

  • jednostce orzeczniczej zatrudniającej lekarza, który wydał orzeczenie lekarskie;

  • właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy.

• 3) w razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany:

  • ustalić przyczyny powstawania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej

  • w razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, przenieść pracownika do innej pracy nie narażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy.

Wypadki przy pracy

• Wypadek przy pracy - nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

  • podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,

  • podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,

  • w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy
    a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Ponadto, zrównane z wypadkiem przy pracy w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie zostały wypadki, jakim pracownik uległ:

• w czasie podróży służbowej

• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony

• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Zdarzenie nagłe to zdarzenie , które zaszło w czasie jednej dniówki roboczej (praktycznie 8 godzin). Znaczenie w przypadku zatruć, powikłań spowodowanych przeziębieniem w zmiennych warunkach atmosferycznych ( często warunek trudny do ustalenia)

Przyczyna zewnętrzna-pochodząca spoza organizmu poszkodowanego, np. nadmierny wysiłek fizyczny, narastający stres, nagły stres, także błędne orzeczenie lekarskie, dopuszczenie do pracy bez wymaganych badań kontrolnych- trudne do jednoznacznego ustalenia)

Uraz – uszkodzenie tkanek ciała lub narządów wskutek działania czynnika zewnętrznego. ( ból nie jest urazem, uraz musi być udokumentowany przez lekarza)

Związek z pracą wyklucza się zazwyczaj, ale nie zawsze, przy samobójstwach i ich próbach bez związku z zajściem w zakładzie pracy, przy bójkach – pod tym samym warunkiem, kradzieży mienia, udziale w imprezach organizowanych przez zakład pracy z wyjątkiem pracowników obsługujących imprezę.( czasem jako związek z pracą może być uznany brak nadzoru, brak dostępu do bufetu, do ciepłego napoju, brak wystarczającej liczby stanowisk pracy;)

przykłady zaczerpnięte z Kościukiewicz K.,BHP w budownictwie, meritum biblioteka, W-wa 2010

Pracodawca ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić o wypadku przy pracy, zwłaszcza ciężkim, śmiertelnym i zbiorowym, właściwego inspektora pracy i prokuratora i powołać zespół powypadkowy.

Okoliczności, przyczyny wypadku a także jego związek z pracą ustala zespół powypadkowy ( zazwyczaj pracownik służby BHP i społeczny inspektor pracy) powołany przez pracodawcę, i przedkłada w terminie 14 dni pracodawcy w postaci protokołu do zatwierdzenia po uprzednim zapoznaniu z nim poszkodowanego lub rodziny zmarłego.

Ciężki wypadek - wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.  

Wypadek śmiertelny - wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć poszkodowanego w okresie do 6 miesięcy od zdarzenia.

Zbiorowy wypadek - wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

Pozostałe wypadki – rejestrowane jako powodujące czasową niezdolność do pracy.

Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu sporządzenia odpowiedniej dokumentacji przez inspektora pracy i wydać zgode na uruchomienie miejsca pracy po porozumieniu z nim ,a w przypadku wypadków ciężkich , śmiertelnych i zbiorowych do uruchomienia stanowiska konieczna jest jeszcze zgoda prokuratora.

Mierniki i ocena wypadkowości

Wskaźniki wypadkowości umożliwiają porównywanie, ocenianie i szeregowanie zakładów , branz i państw pod względem poziomu wypadkowości.

Stosowane są dwa rodzaje wskaźników: ciężkości i częstości.

Wskaźnik ciężkości jest stosunkiem liczby dniówek straconych wskutek absencji wypadkowej do liczby wszystkich zaistniałych wypadków:

C_w=d_s/l_w

Wskazuje ile dni stracono w wyniku jednego przeciętnego wypadku.

Wskaźnik ciężkości nie uwzględnia wypadków śmiertelnych.

We wskaźnikach częstości wykorzystuje się liczbę osób poszkodowanych a jako odniesienie wielkość produkcji ( 1mln ton), liczbę zatrudnionych osób ( w przeliczeniu na 1000 osób)oraz czas ekspozycji na zagrożenie wyrażony w dniówkach ( 100 tysięcy)lub godzinach ( 1 milion).

$$W_{w} = \frac{l_{w}}{Z}1000$$

Gdzie W_w- wskaźnik częstości

l_w – liczba osób poszkodowanych

Z- liczba zatrudnionych.

Zazwyczaj wysoka wypadkowość świadczy o wadliwej organizacji systemu bezpieczeństwa, niekompetencji i niedostatecznej motywacji do tworzenia bezpiecznych warunków a także o niskiej kulturze bezpieczeństwa.

Rodzaje świadczeń z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (przysługują osobom ubezpieczonym):

1. zasiłek chorobowy,

2. świadczenie rehabilitacyjne ( przy niezdolności do pracy po wyczerpaniu zasiłku chorobowego)

3. zasiłek wyrównawczy ( w przypadku obniżenia wynagrodzenia spowodowanego długotrwałym uszczerbkiem na zdrowiu)

4. jednorazowe odszkodowanie ( przy długotrwałym lub trwałuym uszczerbku na zdrowiu)

5. renta tytułu niezdolności do pracy,

6. renta szkoleniowa ( gdy orzeczono celowość przekwalifikowania),

7. renta rodzinna ( dla członków rodziny zmarłego),

8. dodatek do renty rodzinnej ( dla zupełnych sierot),

9. dodatek pielęgnacyjny,

10. pokrycie kosztów leczenia stomatologicznego i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia ortopedycznego.

Prace szczególnie niebezpieczne w budownictwie:

1. prace budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe w zakładach pracy bez wstrzymywania ich ruchu lub w miejscach przebywania pracowników zatrudnionych przy innych pracach albo miejscach działania maszyn i urządzeń ( konieczny koordynator),

2. prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych,

3. prace przy użyciu materiałów sklasyfikowanych jako niebezpieczne,

4. prace na wysokości (powyżej 1m w stosunki do podłoża ; wyjątkiem powierzchnie osłonięte pełnymi lub przeszklonymi ścianami do wys. 1,5 m., obowiązek zabezpieczenia powierzchni wzniesionych balustradami i krawężnikiem