Ustalenie wyników wyborów, protest wyborczy i ważność wyborów samorządowych

Ustalenie wyników w obwodzie

Ustalenie wyników wyborów następuje po zakończeniu głosowania. W obwodowej komisji wyborczej przewodniczący zapieczętowuje otwór urny wyborczej w obecności pozostałych członków. Po tej czynności komisja ustala liczbę osób uprawnionych do głosowania, na podstawie spisu wyborców i wylicza wyborców, którym wydano karty do głosowania. Niewykorzystane karty do głosowania natomiast pieczętuje się i składa w pakiety.

Następnie przewodniczący kolegium otwiera urnę wyborczą i komisja zaczyna liczyć głosy. Ustala się liczbę kart do głosowania zarówno ważnych jak i nieważnych. W przypadku głosowania korespondencyjnego uwzględnia się również głosy wyjęte z kopert zwrotnych umieszczonych w pomocniczej urnie wyborczej.

Gdy nastąpi przeliczenie głosów, komisja wyborcza sporządza protokół głosowania w obwodzie właściwym dla przeprowadzonych wyborów i to w 2 egzemplarzach. W protokole zamieszcza się informacje o liczbie:

1. osób uprawnionych do głosowania,

2. wyborców, którym wydano karty do głosowania,

3. wyborców głosujących przez pełnomocnika.

4. niewykorzystanych kart do głosowania,

5. głosów nieważnych,

6. głosów ważnych oddanych na poszczególnych kandydatów/ listy wyborcze,

Poza tym podaje się czas rozpoczęcia i zakończenia głosowania, jak i inne istotne okoliczności związane z przebiegiem głosowania.¹

Jeden egzemplarz protokołu głosowania w obwodzie przekazywany jest do właściwej komisji wyborczej wyższego stopnia. Sprawdzają one pod względem zgodności arytmetycznej poprawność ustalenia wyników głosowania w obwodzie. W przypadku niezgodności wyników obwodowa komisja wyborcza musi wyjaśnić przyczyny tego stanu rzeczy.

1) W wyborach do Sejmu i do Senatu, w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej oraz w wyborach do Parlamentu Europejskiemu protokół przekazuje się pełnomocnikowi wyznaczonemu przez właściwą komisję wyborczą wyższego stopnia;

2) w wyborach do rady gminy oraz w wyborach wójta – gminnej komisji wyborczej;

3) w wyborach do rady powiatu i do sejmiku województwa – powiatowej komisji wyborczej.

Kopia protokołu głosowania w obwodzie powinna zostać jak najszybciej podana do publicznej wiadomości, np. poprzez wywieszenie w lokalu wyborczym, w miejscu łatwo dostępnym dla wyborców.²

Protokół głosowania podpisują wszystkie osoby wchodzące w skład obwodowej komisji wyborczej. W przypadku zastrzeżeń, osoby wchodzące w skład komisji mogą wnieść swoje uwagi do protokołu. Prawo to przysługuje również mężom zaufania wyznaczanych przez pełnomocników wyborczych komitetów wyborczych (np. w przypadku wyborów do parlamentu).

Stwierdzenie wyników wyborów do rad gmin/ powiatów/ sejmików wojewódzkich

Wyniki głosowania wyborów ustala gminna komisja wyborcza na podstawie protokołów otrzymanych od obwodowych komisji wyborczych. Ogłaszane są odrębnie dla każdego okręgu wyborczego w przypadku wyborów do rad gmin.³ W wyborach do rady, w gminie niebędącej miastem na prawach powiatu, wybranymi są kandydaci, którzy otrzymali kolejno największą liczbę ważnie oddanych głosów. Czyli wybierani są według zasady większości względnej⁴ (i znajdują w jednym okręgu wyborczym). Gdy 2 lub więcej kandydatów otrzyma równą liczbę głosów uprawniających do uzyskania mandatu, to wyborze decyduje większa liczba obwodów, w którym kandydaci otrzymali największą liczę głosów. W przypadku, gdyby liczba obwodów też była równa – to rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez komisję.⁵

W miastach na prawach powiatu podziału dokonuje gminna komisja wyborcza na podstawie zestawienia wyników głosowania w danym okręgu wyborczym. Podział mandatów pomiędzy uprawnione listy dokonuje się według metody d’Hondta. Liczbę głosów oddanych na każdą z list w okręgu wyborczym dzieli się kolejno przez 1, 2, 3, 4, 5 itd. Dzieli się tak do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między listy. Później każdej liście przyznawanych jest tyle mandatów ile przypada jej liczb kolejno największych spośród ilorazów. Przykład w okręgu 6 - mandatowym oddano 100 głosów na 5 komitetów wyborczych w następującym porządku 31-27-18-14-10. Liczymy ilorazy

Partie	A	B	C	D	E
Liczba głosów/ dzielnik	31	27	18	14	10
1	31	27	18	14	10
2	15,5	13,5	9	7	5
3	10,3	9	6	4,7	3,3
4	7,8	6,8	4,5	3,5	2,5

Sześć największych liczb (ilorazów) to: 31, 27, 18, 15,5, 14, 13,5. A więc partie A, B, C, D, E otrzymają odpowiednio liczbę mandatów: 2-2-1-1-0.

Z wybranej zależności wynika, że im więcej mandatów byłoby do rozdzielenia, tym byłyby sprawiedliwiej dzielone. Jeżeli kilka list uzyska ilorazy równe ostatniej z uszeregowanych liczb to pierwszeństwo mają listy, które uzyskały więcej głosów. Tak następuje w przypadku, gdy list jest więcej niż mandatów do rozdzielenia. Problem znów następuje, jeżeli na dwie lub więcej partii oddano równą liczbę głosów. Wtedy o pierwszeństwie rozstrzyga liczba obwodów głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów.

Mandaty przypadające danej liście otrzymują kandydaci z największą liczba głosów z tej formacji. Jeżeli była równa liczba głosów na kandydatów na danej liście o pierwszeństwie rozstrzyga kolejność umieszczenia ich nazwisk na liście. W wypadku kolejności alfabetycznej, o uzyskanie mandatu rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez komisję w trybie określonym przez Państwową Komisję Wyborczą.

Po ustaleniu wyników wyborów we wszystkich okręgach wyborczych komisja wyborcza sporządza protokół z wyborów do rady gminy w 3 egzemplarzach. Następnie podaje do publicznej wiadomości zarówno wyniki głosowania, jak i wyniki wyborów poprzez wywieszenie w swojej siedzibie, w miejscu łatwo dostępnym dla wyborców jednego z egzemplarzy protokołu z wyborów do rady gminy. (Zaświadczenie o wyborze wydaje radnym gminna komisja wyborcza).

W wyborach do rad powiatów powoływane są obwodowe i powiatowe komisje wyborcze. Okręgiem wyborczym jest gmina lub jej część, a w przypadku miast – mogą nimi być dzielnice. W jednym okręgu wyborczym wybiera się od 3 do 10 radnych. Gdy mamy do czynienia z małymi gminami, można je łączyć. Taka sytuacja następuje jeżeli liczba mandatów przypadających na gminę wynosiłaby mniej niż 3 radnych. Ustalenie wyników głosowania jak i podział mandatów dokonuje się tak samo jak w wyborach do rad w miastach na prawach powiatu.⁶

Wybory do sejmików wojewódzkich przeprowadza się w wojewódzkich, powiatowych i obwodowych komisjach wyborczych. Komisje wykonują swoje zadania pod nadzorem Państwowej Komisji Wyborczej i komisarzy wyborczych. Okręgiem wyborczym jest tu powiat/ miasto na prawach powiatu lub jego część. W każdym okręgu wyborczym wybiera się od 5 do 15 radnych. Podział mandatów dokonuje się jak w przypadku wyborów do rad w miastach na prawach powiatu.

Sposób ustalania wyników wyborów na wójta/ burmistrza/ prezydenta miasta

Na podstawie protokołów otrzymanych od obwodowych komisji wyborczych gminna komisja wyborcza ustala wyniki głosowania i wyniki wyborów wójta w danej gminie.⁷ Obowiązkami komisji jest sporządzanie protokołu wyników głosowania i wyników wyborów, w którym podaje się liczby:

1. osób uprawnionych do głosowania,

2. wyborców, którym wydano karty do głosowania,

3. wyborców głosujących przez pełnomocnika,

4. kart wyjętych z urny, zarówno ważnych jak i nieważnych,

5. głosów nieważnych, z podaniem przyczyny ich nieważności,

6. głosów ważnych oddanych na poszczególnych kandydatów.

Gminna komisja zawiera w protokole imię i nazwisko wybranego wójta. Następnie wydaje wójtowi zaświadczenie, które potwierdza fakt, że został wybrany. Gdy w wyborach brał udział tylko jeden kandydat, to gminna komisja wyborcza stwierdza, czy uzyskał on wymaganą liczbę głosów dla wyboru. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyskał wymaganej większości głosów, komisja zaznacza ten fakt w protokole i wskazuje 2 kandydatów, którzy uzyskali największą liczbę głosów.

Za wybranego na wójta uważa się tego kandydata, który otrzymał 50% + 1 ważnie oddanych głosów. W przypadku nie uzyskania przez żadnego z kandydatów takiej większości przeprowadza się drugą turę głosowania. Podchodzą do niej te osoby, które uzyskały największą liczbę głosów w pierwszej turze. Ponowne głosowanie przeprowadza się w terminie 14 dni od pierwszego głosowania. Gdyby 2 kandydatów uprawnionych do drugiej tury otrzymało taką samą liczbę głosów, to o wygranej rozstrzygałaby większa liczba obwodów głosowania, w których kandydat otrzymał większą liczbę głosów. Jeżeli także liczba obwodów wyniosłaby tyle samo, to wtedy rozstrzygałoby losowanie przeprowadzone przez gminną komisję wyborczą.

Gdy jeden z 2 kandydatów uprawnionych do drugiej tury wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze albo umrze, w ponownym głosowaniu bierze udział jeden kandydat. (Nie ma tu możliwości „wejścia” w jego miejsce następnego kandydata, jak to ma miejsce w wypadku wyborów na Prezydenta RP).

Protest wyborczy i ważność wyborów

Wybory powszechne są kontrolowane w każdym stadium postępowania wyborczego. Kompetencje w tym zakresie ma parlament, sądy powszechne, Sąd Najwyższy i Trybunał Konstytucyjny. Ważność wyborów stwierdzana jest przed Sądem Najwyższym⁸ – dla wyborów do Sejmu, Senatu, czy też na prezydenta RP. W wyborach na radnych jednostek samorządu terytorialnego zajmuje się tym właściwy sąd okręgowy.

Wybory mogą być również weryfikowane poprzez instytucję protestu wyborczego. Wnoszony jest przeciwko ważności wyborów, ważności wyborów w okręgu, czy wyboru określonej osoby.

Protest przeciwko ważności wyborów do danej rady lub sejmiku albo wyborów radnego może zostać wniesiony w ciągu 14 dni od daty wyborów. Aby móc wnieść protest muszą wystąpić następujące przesłanki:⁹

1. naruszenia przepisów kodeksu dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów, mającego wpływ na wynik wyborów lub

2. dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale XXXI Kodeksu karnego, mającego wpływ na przebieg głosowania, ustalenie wyników głosowania lub wyników wyborów.

Te przestępstwa są wymienione w następujących artykułach:

Art. 248. Kto w związku z wyborami do Sejmu, do Senatu, wyborem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wyborami do Parlamentu Europejskiego, wyborami organów samorządu terytorialnego lub referendum:

1. sporządza listę kandydujących lub głosujących, z pominięciem uprawnionych lub wpisaniem nieuprawnionych,

2. używa podstępu celem nieprawidłowego sporządzenia listy kandydujących lub głosujących, protokołów lub innych dokumentów wyborczych albo referendalnych,

3. niszczy, uszkadza, ukrywa, przerabia lub podrabia protokoły lub inne dokumenty wyborcze albo referendalne,

4. dopuszcza się nadużycia lub dopuszcza do nadużycia przy przyjmowaniu lub obliczaniu głosów,

5. odstępuje innej osobie przed zakończeniem głosowania niewykorzystaną kartę do głosowania lub pozyskuje od innej osoby w celu wykorzystania w głosowaniu niewykorzystaną kartę do głosowania,

6. dopuszcza się nadużycia w sporządzaniu list z podpisami obywateli zgłaszających kandydatów w wyborach lub inicjujących referendum,

– podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Art. 249. Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem przeszkadza:

1. odbyciu zgromadzenia poprzedzającego głosowanie,

2. swobodnemu wykonywaniu prawa do kandydowania lub głosowania,

3. głosowaniu lub obliczaniu głosów,

4. sporządzaniu protokołów lub innych dokumentów wyborczych albo referendalnych,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Art. 250. Kto, przemocą, groźbą bezprawną lub przez nadużycie stosunku zależności, wywiera wpływ na sposób głosowania osoby uprawnionej albo zmusza ją do głosowania lub powstrzymuje od głosowania, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Art. 250a. § 1. Kto, będąc uprawniony do głosowania, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo takiej korzyści żąda za głosowanie w określony sposób, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto udziela korzyści majątkowej lub osobistej osobie uprawnionej do głosowania, aby skłonić ją do głosowania w określony sposób lub za głosowanie w określony sposób.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 4. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 albo w § 3 w związku z § 1 zawiadomił organ powołany do ścigania o fakcie przestępstwa i okolicznościach jego popełnienia, zanim organ ten o nich się dowiedział, sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może odstąpić od jej wymierzenia.

Art. 251. Kto, naruszając przepisy o tajności głosowania, wbrew woli głosującego zapoznaje się z treścią jego głosu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.¹⁰

Protest wyborczy może wnieść każdy wyborca, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wyborców w jednym z obwodów głosowania. Dotyczy to zarzutu popełnienia przestępstwa przeciwko wyborom lub naruszenia przez organy wyborcze przepisów kodeksu wyborczego dotyczących ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów.

Natomiast protest przeciwko ważności wyborów w okręgu wyborczym lub przeciwko wyborowi posła, senatora, europosła, prezydenta RP, czy radnego lub wójta może wnieść:

1. wyborca, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wyborców w jednym z obwodów głosowania na obszarze danego okręgu wyborczego,

2. przewodniczący właściwej komisji wyborczej lub

3. pełnomocnik wyborcy.

Protest powinien być wniesiony na piśmie do właściwego sądu okręgowego. Podmiot wnoszący protest powinien sformułować w nim zarzuty oraz przedstawić lub wskazać dowody na których je opiera (np. nazwiska i adresy świadków). Gdy skarżący nie poda dowodów, to pozostawia się sprawę bez rozpatrzenia z powodu ważnych braków. Poza tym bez rozpoznania pozostawia się protesty:

1. wniesione przez osoby nieuprawnione (np. przez organ partii politycznej),

2. wniesiony w innym, przedmiocie niż wskazany w ustawie,

3. wniesiony po terminie lub innej formie niż pisemna,

4. niezawierający zarzutów, czy też nieprzedstawiający lub niewskazujący dowodów, na których wnoszący opiera swoje zarzuty.

Sąd okręgowy rozpoznaje protesty w postępowaniu nieprocesowym, w ciągu 30 dni po upływie terminu do wnoszenia protestu. Orzeka w składzie 3 sędziów z udziałem komisarza wyborczego i przewodniczących właściwych komisji wyborczych lub ich zastępców, stosując odpowiednie przepisy kodeksu postępowania cywilnego.¹¹

Po rozpoznaniu protestów wyborczych sąd rozstrzyga o ważności wyborów¹² oraz o ważności wyboru radnego. W przypadku stwierdzenia nieważności wyborów/ radnego stwierdza wygaśnięcie mandatów oraz postanawia o przeprowadzeniu wyborów ponownych lub o podjęciu niektórych czynności wyborczych, wskazując czynność, od której należy ponowić postępowanie wyborcze.

Rozstrzygniecie o ważności wyborów/ wyboru radnego jest dwuinstancyjne. W ciągu 7 dni od orzeczenia sądu okręgowego istnieje jeszcze możliwość wniesienia zażalenia do właściwego sądu apelacyjnego. Prawo to przysługuje wnoszącemu protest wyborczy, komisarzowi wyborczemu, przewodniczącemu właściwej komisji wyborczej lub jego zastępcy. Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w ciągu 30 dni, a jego postanowienie jest ostateczne.

W ciągu 7 dni od dnia zakończenia postępowania sądowego wojewoda zarządza ponowne wybory albo podejmuje (inne) czynności wyborcze wskazane przez sąd. Nie przeprowadza się jednak ponownych wyborów, jeżeli ich data przypadałaby w okresie 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji rady/ sejmiku.¹³ Gdy unieważniono wybory/ wybór na radnego to wybory lub wskazane czynności wyborcze przeprowadzają te same komisje wyborcze. Jeżeli zarzuty odnoszą się do działania komisji wyborczych lub nieprawidłowości w spisie wyborców, to wtedy powołuje się nowe komisje wyborcze lub sporządza nowe spisy wyborców.¹⁴

Jednak nie każde naruszenie przepisów ordynacji wyborczej prowadzić będzie od razu do uznania wyborów za nieważne, mimo, że może stanowić podstawę protestu wyborczego. Musi istnieć związek przyczynowo-skutkowy między naruszeniem ordynacji wyborczej a wadliwością procesu głosowania i ustalenia wyników wyborów. Naruszenie ordynacji wyborczej tylko wtedy będzie skutkować nieważnością wyborów, gdy owo wykroczenie doprowadziło w efekcie do wadliwego ustalenia wyników wyborów. W pozostałych przypadkach nie ma możliwości orzeczenia nieważności.

Literatura:

Marek Chmaj, Wiesław Skrzydło, System Wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2011,

Leszek Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne zarys wykładu, Warszawa 2010,

Bartłomiej Michalak, Andrzej Sokala, Leksykon prawa wyborczego i systemów wyborczych, Warszawa 2010, s.11

Wiesław Skrzydło, Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 roku, Kraków 2004, s. 140-142

Ustawy:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (Dz. U. z 2011 r. Nr 21, poz. 112 z późn. zm.),

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.).

Różnica między protestem w wyborach do rad i sejmików a protestem przeciwko wyborom na prezydenta RP/ do parlamentu. W tym drugim typie protest wnosi się do Sądu Najwyższego, w terminie 7 dni od ogłoszenia wyników wyborów w Dzienniku Ustaw (czas na wniesienie protestu na wybory prezydenckie to tylko 3 dni). Uwzględnia się tu datę stempla pocztowego, w przypadku nadawania w placówce pocztowej operatora publicznego. Wyborca przebywający za granicą wnosi protest właściwemu terytorialnie konsulowi lub kapitanowi statku, przy czym musi ustanowić swojego pełnomocnika zamieszkałego w kraju. Wnoszący protest również musi sformułować zarzuty wraz z dowodami na ich poparcie, występują tu te same przesłanki i podmioty jak w proteście do wyborów samorządowych.

Sąd Najwyższy orzeka o proteście w składzie3 sędziów w trybie nieprocesowym, wydając opinię w formie postanowienia. Jeżeli zarzuty się potwierdzą Sąd Najwyższy ocenia wpływ przestępstwa przeciwko wyborom lub naruszenia przepisów kodeksu wyborczego na wynik wyborów.¹⁵ W procesie uczestniczą skarżący (wnoszący protest), przewodniczący lub zastępca właściwej komisji wyborczej oraz Prokurator Generalny.

W wyborach do parlamentu albo na urząd prezydenta RP to Sąd Najwyższy, w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych rozstrzyga w formie uchwały o ważności wyborów/ wyboru posła, czy prezydenta. Wcześniej jednak Sąd Najwyższy zapoznaje się ze sprawozdaniem Państwowej Komisji Wyborczej dotyczącej wyborów i rozpatruje protesty. Stwierdzenie ważności wyborów następuje w terminie 90 dni od głosowania przy udziale Prokuratora Generalnego i Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej. (Przy wyborach na prezydenta ten termin wynosi 30 dni).

W przypadku podjęcia przez organ sądowniczy uchwały o nieważności wyborów/ wyboru parlamentarzysty stwierdza się wygaśnięcie mandatu oraz postanawia o przeprowadzeniu ponownych wyborów. Ewentualnie orzeka się o podjęciu niektórych czynności wyborczych i wskazuje czynności od której należy ponowić postępowanie wyborcze. Prezydent postanawia o nowych wyborach lub podjęciu zamierzonych czynności w terminie 5 dni od ogłoszenia uchwały Sądu Najwyższego. Jeśli chodzi o wybory na prezydenta RP to Marszałek Sejmu jest zobowiązany do wydania postanowienia o zarządzeniu nowych wyborów.

---

1. Art. 75 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks Wyborczy (Dz. U. z 2011 r. Nr 21, poz. 112 z późn. zm.).↩

2. Marek Chmaj, Wiesław Skrzydło, System Wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2011, s. 76.↩

3. Marek Chmaj, Wiesław Skrzydło, System Wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2011, s. 161.↩

4. Wiesław Skrzydło, Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 roku, Kraków 2004, s. 140-141.↩

5. Art. 443 Kodeksu wyborczego.↩

6. Leszek Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne zarys wykładu, Warszawa 2010, s. 169.↩

7. Art. 488 Kodeksu wyborczego.↩

8. Art. 101 i 129 Konstytucji RP (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).↩

9. Art. 82 § 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks Wyborczy (Dz. U. z 2011 r. Nr 21, poz. 112 z późn. zm.).↩

10. Rozdział XXXI ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.).↩

11. Art. 393 Kodeksy wyborczego↩

12. Art. 169 Konstytucji RP↩

13. Art. 28d ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn.zm.)↩

14. Art. 396 Kodeksu wyborczego↩

15. Art. 323 Kodeksu wyborczego↩