Wybory Samorządowe w Polsce.

Spis treści

Wstęp

Rozdział I Zarys samorządu terytorialnego na przestrzeni lat

Rozdział II Organy wyborcze, organizacja wyborów oraz nadzór nad ich zgodnym z

przepisami prawa przeprowadzeniem

2.1. Państwowa Komisja Wyborcza

2.2. Terytorialna i obwodowa komisja wyborcza

2.3. Krajowe Biuro Wyborcze

Rozdział III Podstawowe zasady prawa wyborczego

3.1.Czynne i bierne prawo wyborcze

Rozdział IV Założenie ustrojowe samorządu na przykładzie powiatu

4.1. Rada i Zarząd

4.2 Starosta

4.3. Wicestarosta

4.4. Jednostki organizacyjne powiatu

Rozdział V Analiza wyborów do Rady Powiatu w 12.11.2006 r.

5.1. Kandydaci

5.2. Frekwencja wyborów samorządowych

5.3. Ogłoszenie wyników

6. Zakończenie

Wstęp

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie wyborów samorządowych w Polsce. Dokonano analizy wyborów do Rady Powiatu na przykładzie powiatu sierpeckiego. Omówiono wybory samorządowe w Polsce pod względem historycznym i organizacyjnym. Dla lepszego zobrazowania wyborów samorządowych w Polsce przedstawiono wybory do Rady Powiatu na konkretnym przykładzie. Tak sformułowanym celom odpowiada struktura pracy, składająca się z pięciu rozdziałów.

W procesie umocnienia demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego różną rolę odgrywa samorząd terytorialny. Stanowiący formę władzy lokalnej, której celem jest zaspokojenie potrzeb społeczności, uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Działalność samorządu terytorialnego kształtuje jakość życia ich mieszkańców, decyduje o standardzie zaspokojenia codziennych potrzeb w zakresie usług komunalnych i społecznych, co świadczy o jego doniosłej roli ustrojowej i społeczno-gospodarczej.

Reaktywowany w Polsce w 1990 roku po czterdziestoletniej przerwie samorząd terytorialny oparty został bez wątpienia na doświadczeniach międzywojennego polskiego samorządu terytorialnego oraz samorządów państw Europy Zachodniej. Nie można jednak traktować obecnego samorządu terytorialnego jako struktury statycznej, a wręcz odwrotnie, samorząd ten znajduje się w ciągłym rozwoju. Dowodem na to mogą być dokonane w 1998 roku reformy strukturalne polegające na wprowadzeniu samorządu terytorialnego na szczeblach powiatowych i wojewódzkich. Dlatego też bardzo ważny jest zarys historyczny co stanowi fundament samorządu.

W pracy zostały omówione organy wyborcze jak również podstawowe zasady prawa wyborczego. Poprzez opisanie organizacji wyborów samorządowych wykazałam jak duże znaczenie ma każdy człowiek, dzięki temu, że posiada on prawo uczestniczenia w rządzeniu swym krajem bezpośrednio lub poprzez swobodnie wybranych przedstawicieli.

Opisane zostały wybory do Rady Powiatu na przykładzie powiatu sierpeckiego, gdyż tylko w oparciu o konkretny przykład można ukazać funkcjonowanie organów wyborczych oraz organizację wyborów.

Pierwszy rozdział ma charakter teoretyczny. Przedstawia powstanie samorządu na przestrzeni lat. Drugi rozdział pracy dotyczy organów wyborczych oraz tego, jak ważne jest ich istnienie aby wybory zostały przeprowadzone zgodnie z przepisami prawa. Trzeci rozdział przedstawia podstawowe zasady prawa wyborczego. Czwarty rozdział ukazuje założenie ustrojowe samorządu na przykładzie powiatu sierpeckiego. Piąty rozdział to analiza wyborów do Rady Powiatu Sierpeckiego w 12.11.2006r.

Rozdział I

Zarys samorządu terytorialnego na przestrzeni lat

Przyjęty w 1918 roku w Polsce model ustrojowy był czynnikiem ścierania się skrajnych koncepcji prawicowej, postulującej stworzenie struktury organów silnie scentralizowanych, lewicowej, głoszącej hasła maksymalnej samodzielności organów administracji terenowej¹. W efekcie obok organów administracji rządowej, scentralizowanej znalazły się organy samorządu terytorialnego. Ta koncepcja ustrojowa administracji terytorialnej przetrwała w swym zasadniczym zarysie od odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku aż do 1939 roku. Jednak treść i znaczenie poszczególnych instytucji prawnych tworzących ten ustrój zmieniały się w zależności od współczesnych im koncepcji politycznych. Charakteryzując administrację terytorialną Polski międzywojennej, można wyodrębnić kilka okresów.

Okres pierwszy obejmuje czas od odrodzenia Polski w 1918 roku do tak zwanego przewrotu majowego w 1926 roku. Można nazwać go okresem demokracji burżuazyjnej. Koronne miejsce wśród ówczesnych aktów prawnych zajmowała się konstytucja z 17 marca 1921² roku głosząca oparcie ustroju państwowego „na zasadzie szerokiego samorządu” terytorialnego i zawodowego (art. 3 i 68), a organizacji administracji państwowej na zasadzie decentralizacji przy jednoczesnym uwzględnieniu czynnika obywatelskiego, powoływanego w drodze wyborów.

Konstytucja z 1921 roku należała już jednak do ostatnich deklaracji prawnych dotyczących rozbudowy samorządu. Od tego czasu konsekwentnie umacniano pozycję organów administracji rządowej, a ograniczano rolę czynnika społecznego w administracji. Cechę charakterystyczną tego okresu było dążenie do scalania ziem będących do tej pory pod różnymi zaborami oraz zunifikowanie prawa. Przy okazji podporządkowanie dawnego i tworzenia nowego, jednolitego ustawodawstwa administracyjnego wzmacniano pion administracji rządowej, osłabiając jednocześnie samorząd.

Rok 1926 przyniósł zwycięstwo koncepcji „silnej władzy wykonawczej”, która ciężar kierowania państwem przeniosła z organów kolegialnych, tworzonych w drodze wyborów na mianowane organy monokratyczne. Wzmógł się również proces porządkowania i unifikowania prawa administracyjnego. Wydane w tym okresie akty normatywne sankcjonowały dominację organów administracji rządowej nad organem samorządu terytorialnego. Przejawem tego było między innymi przyznanie przez ustawę samorządową z 1933 roku organom rządowym, wśród których dominującą rolę odgrywał wojewoda, licznych środków nadzorczych nad organami samorządu terytorialnego.

Wymienić tu można:

1. zatwierdzenie uchwał organów samorządu dotyczących ważniejszych spraw gospodarczych,

2. orzekanie o ważności uchwał organów samorządowych w przypadkach zawieszenia ich jako sprzecznych z prawem,

3. inspekcje w organach, instytucjach i przedsiębiorstwach samorządowych,

4. zatwierdzenie wyborów członków organów zarządzającego samorządu oraz w wypadkach szczególnych – powoływanie tymczasowego organu zarządzającego,

5. stosowanie środków nadzoru dyscyplinarnego wobec członków organów zarządzających samorządu,

6. rozwiązanie organów samorządu w sytuacjach niewłaściwego działania.

Wydanie Konstytucji z 23 kwietnia 1935 roku przyniosło znaczną centralizację ustroju państwowego. W obrębie prawa administracyjnego utrzymała ona jednak formalnie w mocy, bez zasadniczych zmian, dotychczasowe elementy struktury administracyjnej państwa.

W art. 72 ust.2 stanowiła, że administrację państwową sprawuje:

• administracja rządowa

• samorząd terytorialny

• samorząd gospodarczy

W Konstytucji kwietniowej zauważalne jest zredukowanie przepisów o samorządzie (w porównaniu z konstytucją marcową). Brak szczególnie rozstrzygnięć określających ogólne stanowisko prawne samorządu w systemie administracyjnym.

Opuszczenie pewnych ważnych kwestii w Konstytucji z 1935 roku próbowano tłumaczyć lakonicznością i „powściągliwością ustawodawcy”.

Jednak nawet wobec tak wielkiej zwięzłości przepisów konstytucji dotyczących samorządu starano się szukać uzasadnienia dla dotychczasowej tj. decentralizacyjnej, koncepcji samorządu.

Biorąc pod uwagę ówczesną sytuację polityczną, organy samorządowe, jakkolwiek formalnie wybrane i wyposażone w wiele kompetencji, zostały w rzeczywistości sprowadzone do roli ciał doradczych administracji rządowej. Pomimo utrzymania na podstawie Konstytucji z 1935 roku istnienia samorządu terytorialnego i gospodarczego, decydującą rolę w administracji terenowej odgrywały tzw. władze administracji ogólnej tj. wojewodowie, starostowie wraz ze swoimi urzędniczymi sztabami. To właśnie te władze administracji ogólnej stanowiły decydujący trzon administracji terenowej i nadawały ton całej administracji terenowej tego okresu.

Lata 1944 – 1950 to okres kształtowania się zasadniczej koncepcji modelu administracji terenowej, nie można jeszcze mówić o przyjęciu jakiegoś stałego rozwiązania. Znaczący wpływ na taki stan rzeczy miała ówczesna sytuacja polityczna, tj. występowanie w pewnym zakresie wolnej gry sił politycznych, która z kolei rodziła konieczność scentralizowanego kierowania instytucjami służącymi przemianom ustrojowym. Okres ten był przejściowy, świadczy o tym fakt, iż podstawą prawną organizacji administracji terenowej stawiły oprócz nowych aktów normatywnych akty wydane w okresie dwudziestolecia międzywojennego.

W wyniku czego nastąpiła likwidacja dotychczasowych pionów administracji rządowej (wojewodów, starostów) oraz samorządowej. Nie naruszone jednak zostały zadania i kompetencje tych zlikwidowanych organów zawarte w nadal obowiązujących przepisach prawa materialnego i formalnego. Ustawa marcowa w art. 37 stanowiła, iż „rady narodowe oraz ich organy przejmuje dotychczasowy zakres właściwości zniesionych organów odpowiedzialnego stopnia.”

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którą od 27 maja 1990 roku wprowadzono tzw. dualistyczny model administracji lokalnej, stanowiła pierwszy z aktów normatywnych rozpoczynających w Polsce gruntowne zmiany ustrojowe.

Ważną rolę miał art. 5 Konstytucji, który gwarantował udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy. Wykraczał on poza europejskie ujęcie samorządu terytorialnego, traktujące zwykle gminę i jej organy jako decentralizację administracji publicznej, mającą za zadanie wykonywanie zadań publicznych na szczeblu lokalnym. Gmina jako władza wykonawcza jest wyposażona w przymiot osobowości prawnej, a ta osobowość mieście w sobie zarówno prawa o charakterze publicznym jak i prywatnym.

Konstytucja ta została wyrażona w postaci decentralizacji, administracji. Zgodnie z nowoczesnymi tendencjami została ukształtowana idea samorządu terytorialnego w ustawie. W okresie międzywojennym samorząd działał w gminie miejskiej i wiejskiej oraz w powiecie, na szczeblu zaś wojewódzkim występował jedynie w województwach: śląskim, poznańskim, pomorskim. Po wyzwoleniu ujednolicono wewnętrzną strukturę samorządu przez powołanie wojewódzkich związków samorządowych na całym obszarze Polski. Kolejną istotną zmianą strukturalną było przekazanie funkcji starosty grodzkiego prezydentom miast wyłączonych z powiatowych związków samorządowych.

Kolejna modyfikacja międzywojennego systemu organów samorządu terytorialnego wprowadzona dekretem z dnia 23 listopada 1944 roku polegała na ścisłym powiązaniu samorządu z radami narodowymi. Radom narodowym powierzono funkcję organów stanowiących samorządu terytorialnego.

Nadzór rad narodowych nad samorządem był bardzo silnie rozbudowany. Sprowadzał się on między innymi do zatwierdzenia uchwał rad niższych przez prezydia rad wyższego stopnia dotyczących spraw finansowania oraz zagadnień regulowanych przez dawne przepisy samorządowe. Ponadto rady wyższego szczebla mogły przeprowadzić kontrolę, inspekcję rad niższych szczebli i ich organów wykonawczych.

Ustawą z dnia 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej zostały wprowadzone w systemie administracji terytorialnej zasady zaczerpnięte z wzorca radzieckiego³.

Ustawodawca polski w Konstytucji nie tylko wyraża idę samorządu terytorialnego, ale w zarysie normuje jego pozycję prawną stanowiąc, że samorząd terytorialny jest podstawową funkcją organizacji życia publicznego, a jednostki samorządu terytorialnego posiadają osobowość prawną, zarządzają mieniem komunalnym oraz wykonują przysługujące im zadania publiczne. W imieniu własnym i na własną odpowiedzialność w celu zaspokojenia potrzeb mieszkańców (art.72 i 71).

W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku samorząd terytorialny został uregulowany w sposób nieznany poprzednim konstytucjom. Za sprawą nowej konstytucji zasada samorządu terytorialnego i decentralizacji władzy publicznej uzyskała rangę naczelnej zasady ustrojowej wyrażonej w rozdziale pierwszym zatytułowanym „Rzeczpospolita” (art. 15 i 16).

Doniosłość tej klasyfikacji przejawia się tym, że w zasadach tych:

• znajdują zakotwiczenie inne normy konstytucyjne,

• określają one cechy danej konstytucji,

• wyrażają one podstawowe wartości konstytucyjne⁴,

Ustrój i zadania oraz władze powiatu jako lokalnej wspólnoty samorządowej określiła ustawa o samorządzie powiatowym z dnia 5 czerwca 1998 rok⁵.

W art.1.1. ustawy czytamy: „ mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową”. Ustawa w dalszej części stanowi, że powiat wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponad gminnym w zakresie: edukacji publicznej, promocji i ochrony zdrowia, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, wspierania osób niepełnosprawnych, transportu i dróg publicznych, kultury, ochrony dóbr kultury, gospodarki wodnej, ochrony przyrody. W związku z powyższym, zadania publiczne powiatu są podobne do zadań publicznych gminy. Różnią się one głównie tym, że inna jest ich skala i zasięg, ale jedne i drugie maja charakter lokalny.

Przykładem tego jest edukacja: szkoły podstawowe i średnie stanowią obecnie integralny, obowiązkowy model wykształcenia współczesnego obywatela⁶.

Rozdział II

Organy wyborcze – organizacja wyborów oraz nadzór nad ich zgodnym z przepisami prawa przeprowadzeniu

2.1. Państwowa Komisja Wyborcza (funkcje, zadania, skład).

Ordynacja określa, że organizacje wyborów oraz nadzór nad przeprowadzeniem ich zgodny z literą prawa należy do Państwowej Komisji Wyborczej: oraz komisarzy wyborczych. Ustrój i organizacje PKW zostały określone w Ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu z 12 kwietnia 2001 rok. Ordynacja samorządowa określa jedynie szczegółowe zadania PKW odnośnie wyborów do rad i sejmików.

Do zadań tych należy (art. 11):

1. sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego,

2. powoływanie i odwoływanie komisarzy wyborczych,

3. rozpatrywanie skarg na działalność komisarzy wyborczych,

4. ustalanie wzorów urzędowych formularzy, druków wyborczych, a także wzorów pieczęci organów wyborczych niższego stopnia,

5. sprawowanie nadzoru nad sporządzeniem spisów wyborczych,

6. podawanie do publicznej wiadomości zbiorczych czynników wyborów do rad,

7. wykonywanie innych zadań określonych w ustawach⁷

Wykonując wymienione powyżej zadania PKW wydaje wiele rozstrzygnięć, takich jak wytyczne dla komisarzy wyborczych oraz komisji wyborczych, wyjaśnienia dla organów samorządu terytorialnego oraz podległych im jednostek wykonujących zadanie związane z przygotowaniem i przeprowadzeniem wyborów. Do zadań należy zaliczyć również uchylanie postanowienia komisarza wyborczego, które zostało podjęte z naruszeniem prawa lub jest niezgodne z wytycznymi PKW i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia. Jeśli chodzi o zakres ustawowych uprawnień to PKW podejmuje również uchwały. Uchwały te nie są powszechnie obowiązującym źródłem prawa oraz obowiązują tylko jednostki organizacyjne jej podległe.

Do szczegółowych zadań Państwowej Komisji Wyborczej należy też rozpatrywanie sprawozdań finansowych komitetów wyborczych i partii politycznych. Państwowa Komisja Wyborcza ustala swój regulamin oraz regulaminy okręgowych i obwodowych komisji wyborczych (w szczególności: zasady i tryb pracy, sposób wykonywania zadań oraz sposób sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego).

Pełnomocnikiem PKW który jest wyznaczony na obszar stanowiący część jednego województwa jest komisarz wyborczy. PKW określa jego własność terytorialną i rzeczową w zakresie wykonywania czynności o charakterze ogólno wojewódzkim, z uwzględnieniem ich zadań związanych z wyborami do sejmu województwa jak również zadań związanych z ustalaniem i ogłaszaniem zbiorczych czynników wyborów do rad przeprowadzonych na obszarze województwa. PKW na wniosek ministra sprawiedliwości na okres 5 lat, spośród grona sędziów, powołuje komisarzy wyborczych w liczbie od 2 do 6. Komisarz wyborczy musi pełnić swoją funkcję niezależnie od sprawowania urzędu sędziego właściwego sądu. Ordynacja do zadań komisarza wyborczego zaliczyła między innymi (art.12): sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego, powoływanie terytorialnych komisji wyborczych oraz rozwiązywanie terytorialnych i obwodowych komisji wyborczych, o wykonaniu ich ustawowych zadań, a także rozpatrywanie skarg na działalność komisji terytorialnych. Do zadań komisarza należy zapewnienie jawności wyborów jak również zadania związane z prawem obywateli do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej. Jeżeli natomiast weźmiemy pod uwagę zakres ustawowych uprawnień komisarza, wskazać należy wydawanie postanowień.

W skład Państwowej Komisji Wyborczej wchodzi:

• trzech sędziów Trybunały Konstytucyjnego wskazanych przez Prezesa Trybunału Konstytucyjnego,

• trzech sędziów Sądu Najwyższego wskazanych przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,

• trzech sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazanych przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Sędziów w skład Państwowej Komisji Wyborczej powołuje: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w drodze do postanowienia, które podaje się do wiadomości publicznej oraz ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. W skład Państwowej Komisji Wyborczej może wchodzić lub zostać powołany również sędzia w stanie spoczynku. Państwowa Komisja Wyborcza wybiera ze swego składu przewodniczącego i dwóch zastępców przewodniczącego. Funkcję sekretarza Państwowej Komisji Wyborczej pełni Kierownik Krajowego Biura Wyborczego, który uczestniczy w jej posiedzeniach z głosem doradczym.

Istnieje również taka sytuacja jak wygaśnięcie członkowstwa w Państwowej Komisji Wyborczej wówczas taka sytuacja następuje w skutek:

• zrzeczenia się członkowstwa,

• podpisania zgody na kandydowanie na Prezydenta Rzeczypospolitej, posła albo na senatora,

• śmierci członka komisji,

• ukończenia 70 lat przez członka komisji będącego sędzią w stanie spoczynku,

• odwołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek prezesa, który wskazał sędziego jak członka komisji,

Uzupełnienie składu Państwowej Komisji Wyborczej następuje w trybie i na zasadach określonych w przepisach o jej powołaniu. Uzupełnienie składu podaje się do wiadomości publicznej oraz ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

2.2. Terytorialne i obwodowe komisje wyborcze

Terytorialne komisje wyborcze powołuje, najpóźniej w 45 dniu przed dniem wyborów komisarz wyborczy spośród wyborców zgłoszonych przez pełnomocników komitetów wyborczych. Komisje liczą od 7 do 9 osób, a ich skład podaje się niezwłocznie do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty.

Do zadań terytorialnej komisji wyborczej należy (art. 13):

1. rejestrowanie kandydatów na radnych,

2. zarządzanie druku obwieszczeń wyborczych i podanie ich do publicznej wiadomości w trybie określonym w ustawie,

3. zarządzanie druku kart do głoszenia i ich dostarczania obwodowym komisjom wyborczym,

4. rozpatrywanie skarg na działalność obwodowych komisji wyborczych,

5. ustalenie wyników głosowania i wyników wyborów do rady i ogłoszenie ich we właściwym trybie,

6. przesłanie wyników głosowania i wyników wyborów komisarzowi wyborczemu,

7. wykonywanie innych czynności określonych w ustawie lub zleconych przez komisarza wyborczego⁸.

Obwodową komisję wyborczą powołuje, najpóźniej w 21 dniu przed dniem wyborów gminna komisja wyborcza z pośród wyborców zgłoszonych przez pełnomocników komitetów wyborczych. Komisje te liczą od 7 do 9 osób, w tym z urzędu, jako członek, osoba, którą wskazał wójt (burmistrz, prezydent miasta) spośród pracowników samorządowych gminy lub gminnych jednostek organizacyjnych. Skład komisji należy niezwłocznie podać do publicznej wiadomości.

Do zadań obwodowej komisji wyborczej należy:

1. przeprowadzenie głosowania w obwodzie,

2. czuwanie w dniu wyborów nad przestrzeganiem prawa wyborczego w miejscu i czasie głosowania,

3. ustalenie wyników głosowania w obwodzie i podania ich do publicznej wiadomości,

4. przesłanie wyników głosowania do właściwej terytorialnej komisji wyborczej.

W związku z wykonywaniem czynności wyborczych członkom komisji przysługuje na okres do 5 dni zwolnienie od pracy z zachowaniem prawa do świadczeń i ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia u pracodawcy.

Przewodniczący wojewódzkich i powiatowych komisji wyborczych wykonują swoje zadania na zasadach takich jak, sędzia sądu powszechnego delegowany do pracy w innym sądzie. Osoby wchodzące w skład komisji wyborczych korzystają z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych i ponoszą odpowiedzialność jak funkcjonariusze publiczni.

1^ Starościak J., Prawo administracyjne, Warszawa 1997, s. 122

2^ Dz. U. Nr. 44, poz. 267

3^ Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Warszawa 2009, s. 52

4^ Granat M., Konstytucyjne zasady ustroju, Lublin 1997, s.124

5^ Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym, Dz. U. z 1998 roku Nr. 91, poz.578.

6^ Wykrętowicz S., Samorząd w Polsce. Istota, formy, zadania. Poznań 2004 r., s. 73

7^ Chmaj M., Ustrój samorządu terytorialnego w Polsce, Warszawa 2005, s.46

8^ Chmaj M., Ustrój samorządu terytorialnego w Polsce, Warszawa 2005, s. 48