Autor:	Andrzej Marek
Tytuł:	Komentarz do art.156 Kodeksu karnego
Stan prawny:	2010.03.01

 

1. Kodeks karny wyodrębnia "ciężki" uszczerbek na zdrowiu (art. 156) oraz "inny" uszczerbek, który należy podzielić na "średni" i "lekki" - w zależności od tego, czy naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwał do 7 dni, czy dłużej (zob. art. 157 § 1 i 2). Podział ten znajduje dodatkowe uzasadnienie w tym, iż uszczerbek lekki podlega ściganiu z oskarżenia prywatnego (art. 157 § 4), poważniejsze zaś (z wyjątkiem "średnich" popełnionych nieumyślnie - art. 157 § 3) ścigane są z urzędu. Poza tą kwalifikacją pozostaje naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217), które zaliczono do przestępstw przeciwko czci i nietykalności jednostki (rozdz. XXVII).

2. Uszczerbek na zdrowiu obejmuje uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia człowieka. Uszkodzenie ciała (naruszenie ciągłości tkanek) może polegać zarówno na zewnętrznym zranieniu, jak i sięgającym w głąb ciała, w tym na obrażeniach narządów wewnętrznych. Jego istotą są zmiany anatomiczne, które powodują utratę lub naruszenie czynności narządu ciała (np. narządu wzroku, słuchu, oddychania, nerek itd.). Z kolei przez rozstrój zdrowia rozumie się zakłócenie funkcji organizmu o charakterze czynnościowym (fizjologicznym), które może wynikać z zadanego urazu (np. wadliwe funkcjonowanie nerki z powodu urazu), jak i mieć charakter bezurazowy (np. zatrucie organizmu, szok psychiczny itp.).

3. Ustawodawca używa znamienia czynnościowo-skutkowego - "powoduje", co oznacza, że między zachowaniem się sprawcy (działaniem albo zaniechaniem) a opisanym w art. 156 § 1 skutkiem musi zachodzićzwiązek przyczynowy, który wyraża się w tym, iż bez tego zachowania się sprawcy skutek by nie nastąpił. Należy dodać, że jeżeli na rozmiar skutku wpływają okoliczności wykraczające poza samo zachowanie się sprawcy, jego odpowiedzialność za tak określony skutek jest uzależniona od tego, czy skutek ten chciał osiągnąć lub godził się z jego nastąpieniem albo bezpodstawnie sądził, że go uniknie, albo wreszcie nie przewidywał, ale przy zachowaniu wymaganej ostrożności mógł i powinien był przewidzieć (zob. art. 9 § 1 i 2).

4. Forma winy determinuje, czy sprawca poniesie odpowiedzialność za umyślny, czy też za nieumyślny typ omawianego przestępstwa, z czym wiąże się daleko idące zróżnicowanie sankcji (art. 156 § 1 i 2).

5. W opisie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ustawodawca posługuje się różnymi kryteriami: anatomicznym(utrata lub uszkodzenie narządu ciała), funkcjonalnym (w sensie funkcjonowania narządów ciała),fizjologicznym (rozstrój zdrowia, choroba), społecznym (utrata zdolności do pracy), a także estetycznym(zeszpecenie).

6. W pkt 1 omawianego art. 156 § 1 określono skutki w postaci pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy lub zdolności płodzenia. Należy podkreślić, że "pozbawienie" oznacza całkowitą utratę wymienionych zdolności, tj. zupełną głuchotę, ślepotę (a nie utratę jednego oka), a także utratę zdolności płodzenia (u mężczyzn zdolności zapładniania, u kobiet zdolności poczęcia, donoszenia płodu i urodzenia dziecka), czego jednak nie należy mylić ze zdolnością do spółkowania. Pozbawienie pokrzywdzonego jednego oka lub innego z narządów parzystych (nerki, płuca, jądra i in.), należy uważać za inne ciężkie kalectwo, o którym mowa wpkt 2 omawianego paragrafu (według SN ciężkie kalectwo polega na zniesieniu lub znacznym ograniczeniu czynności narządu ciała - zob. wyrok z dnia 10 listopada 1973 r., IV KR 340/73, OSNPG 1974, nr 3, poz. 42; por. też wyrok SA w Łodzi z dnia 26 lutego 2002 r., II AKa 18/02, Biul. Prok. Apel. 2003, nr 13).

7. W art. 156 § 1 pkt 2 wymieniono cztery kategorie chorób: chorobę nieuleczalną, chorobę długotrwałą, chorobę realnie zagrażającą życiu i trwałą chorobę psychiczną. Są to określenia, których ocena musi się opierać na kryteriach medycznych, zgodnych z obecnym stanem wiedzy w tej dziedzinie, co niewątpliwie wymaga zasięgnięcia opinii biegłych. W orzecznictwie przyjęto, iż za chorobę długotrwałą uznaje się chorobę, która narusza funkcjonowanie organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy (tak wyrok SN z dnia 26 lipca 1972 r., RW 6/72, niepubl. oraz wyrok SN z dnia 13 lutego 1976 r., KR 192/72; por. też J. Bafia i in.,Komentarz, s. 106).

8. Jeżeli chodzi o chorobę realnie zagrażającą życiu, to jest nią choroba, w której występują poważne zaburzenia czynności układu krążenia, oddechowego, nerwowego itp., co może spowodować w każdej chwili ustanie tych czynności i zgon (por. wyrok SN z dnia 15 września 1983 r., II KR 191/83, OSP 1984, nr 9, poz. 192). Nie musi to być choroba długotrwała, wystarczy że jej nasilenie stwarza bezpośrednie zagrożenie życia. Choroba realnie zagrażająca życiu może powstać nie tylko na skutek jednorazowego niebezpiecznego dla życia urazu, ale może być też wynikiem wielu obrażeń, z których każde powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia niezagrażające życiu, jednakże ich suma prowadzi do takiego rezultatu (tak trafnie wyrok SA w Lublinie z dnia 2 czerwca 1999 r., II AKa 24/99, OSA 2000, nr 6, poz. 45).

9. Przez trwałą, całkowitą niezdolność do pracy w zawodzie należy rozumieć niezdolność do pracy zgodnej z kwalifikacjami i wykonywanym zawodem; znaczna niezdolność to poważne ograniczenie możliwości wykonywania pracy danej osoby, chociażby zachowała ona zdolność do innej, z reguły prostszej pracy.

10. Odpowiedzialność za następstwo umyślnego spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci śmierci pokrzywdzonego zachodzi, gdy sprawca następstwa tego nie obejmował swym zamiarem (nie chciał go ani z jego spowodowaniem nie godził się), jednakże powinien i mógł je przewidzieć (chodzi zatem o winę kombinowaną - zob. uwagi do art. 9 § 3).

Autorzy:	Marek Mozgawa (red.), Magdalena Budyn-Kulik, Patrycja Kozłowska-Kalisz, Marek Kulik
Tytuł:	Komentarz do art.156 Kodeksu karnego
Stan prawny:	2010.09.08

 

1. Przedmiotem tego przestępstwa jest zdrowie, rozumiane jako prawidłowość przebiegu procesówfizjologicznych, zapewniających człowiekowi wydolność umożliwiającą mu pełnienie funkcji społecznych. W przypadku typu kwalifikowanego z art. 156 § 3 k.k. przedmiotem ochrony jest także życie człowieka.

2. Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu jest przestępstwem niewłaściwym z zaniechania. Z działania może popełnić je każdy, zaś przez zaniechanie - na ogólnych warunkach (art. 2 k.k.) - tylko gwarant. Przestępstwo z art. 156 k.k. ma charakter materialny. Do znamion należy skutek w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, zaś w przypadku typu kwalifikowanego (art. 156 § 3 k.k.) skutkiem tym jest śmierć człowieka.

3. Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu jest pojęciem szerokim. Obejmuje naruszenia czynności narządów ciała i rozstrój zdrowia różnego rodzaju i różnego stopnia. Artykuł 156 k.k. jest rozbudowany, ma kazuistyczny charakter. Ustawodawca przyjął podział na trzy rodzaje spowodowanych przez sprawcę skutków, ze względu na rodzaj spowodowanego uszczerbku na zdrowiu: ciężki (art. 156 k.k.), inny niż określony w art. 156 k.k. (art. 157 § 1 k.k.), tzw. średni, i powodujący naruszenie narządu ciała lub rozstrój zdrowia na czas nieprzekraczający siedmiu dni (art. 157 § 2 k.k.), tzw. lekki. Każdy z tych przepisów określa odrębny, samoistny typ czynu zabronionego. Nie stanowią one zatem dla siebie nawzajem typu podstawowego, uprzywilejowanego lub kwalifikowanego.

4. Ustawodawca posłużył się czterema rodzajami kryteriów przy określaniu skutków spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu - anatomicznym (istnienie normalnej struktury organizmu), fizjologicznym(zakłócenie normalnego funkcjonowania organizmu, jego rozstrój), społecznym (całkowita lub znaczna trwała niezdolność do pracy w zawodzie) i estetycznym (trwałe zeszpecenie lub zniekształcenie ciała); por. Cieślak,Przestępstwa... (w:) System 1985, s. 429-430.

5. W ramach skutków określonych w art. 156 § 1 k.k. ustawodawca wydzielił dwie grupy. Do pierwszej z nich należy pozbawienie człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia. Do drugiej zaś ustawodawca zaliczył spowodowanie innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej lub znacznej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała. Kalectwo to nie tylko anatomiczna czy funkcjonalna utrata narządu ciała, ale także znaczne ograniczenie jego funkcji, na przykład pozbawienie człowieka widzenia w jednym oku czy słyszenia w jednym uchu (Grudziński, Przestępstwa..., s. 91). W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że tylko pełna utrata funkcji życiowych danych organów uzasadnia zakwalifikowanie czynu sprawcy jako spowodowanie ciężkiego kalectwa z art. 156 § 1 pkt 1 k.k., w innych wypadkach postuluje się kwalifikowanie czynu sprawcy z art. 156 § 1 pkt 2 k.k. (Zoll (w:) Zoll II, s. 302). Sąd Najwyższy wyraźnie stanął na stanowisku, że zniesienie czynności jednego z narządów parzystych (jąder, oczu, nerek, płuc, uszu) stanowi "inne ciężkie kalectwo", ponieważ każdy z nich jest ważnym dla życia narządem o samodzielnej wysoce wyspecjalizowanej czynności. Jeżeli natura wyposażyła człowieka w dwa narządy, utrata jednego z narządów parzystych oznacza odebranie w znacznym zakresie temu narządowi zdolności funkcjonowania zgodnie z przeznaczeniem (wyrok SN z 10 listopada 1973 r., IV KR 340/73, OSNPG 1974, nr 3, poz. 42; wyrok SN z 28 marca 1979 r., V KRN 16/79, OSNKW 1979, nr 10, poz. 107).

6. Odnośnie do pojęcia "choroba długotrwała" zachowało aktualność orzecznictwo wypracowane na gruncieart. 155 § 1 pkt 2 d.k.k. Chorobą długotrwałą jest zatem choroba trwająca co najmniej sześć miesięcy (wyrok SN z 15 lutego 1976 r., KR 274/75, niepublikowany).

7. Pojęcie "realnie zagrażająca życiu" jest nowe i odmienne w treści od "zazwyczaj zagrażającej życiu", którym posługiwał się kodeks karny z 1969 r. W obecnym ujęciu choroba ma zagrażać rzeczywiście, a nie tylko potencjalnie życiu pokrzywdzonego. Dla przyjęcia, że czyn sprawcy wypełnia te właśnie znamiona ustawy, należy ustalić, że nastąpiło poważne zaburzenie podstawowych czynności narządu któregoś z układów istotnych dla utrzymania życia - centralnego układu nerwowego, układu krążenia, oddechowego oraz że z powodu tegoż zaburzenia niezwykle wysokie jest prawdopodobieństwo nastąpienia zatrzymania czynności tych układów i śmierci pokrzywdzonego (por. Zoll (w:) Zoll II, s. 305-306).

8. "Całkowita lub znaczna niezdolność do pracy w zawodzie" - nie chodzi tu o całkowitą niezdolność do podjęcia jakiejkolwiek pracy, wystarczy, że pokrzywdzony nie będzie zdolny do pracy w zawodzie, chyba że nie ma on żadnego zawodu wyuczonego czy wykonywanego. Natomiast "trwała niezdolność do pracy w zawodzie" oznacza niezdolność zarówno taką, która nie może zostać w ogóle przywrócona, jak i taką, którą można przywrócić po przeprowadzeniu zabiegu operacyjnego (Michalski (w:) Wąsek I, s. 301).

9. Przez zeszpecenie rozumie się wywołanie zewnętrznej zmiany w ciele pokrzywdzonego, która odbiega in minus od przyjętych norm estetycznych ludzkiego ciała. Natomiast terminem "zniekształcenie" określa się wywołanie zmiany w wyglądzie człowieka polegającej na tym, że jego ciało znacząco odbiega od typowych kształtów anatomicznych człowieka. Trwałe jest zeszpecenie, które nie ustępuje w sposób naturalny, lecz utrzymuje się. Cechy trwałości nie przekreśla istnienie możliwości przywrócenia pokrzywdzonemu poprzedniego wyglądu za pomocą zabiegu operacyjnego (Zoll (w:) Zoll II, s. 307). Istotne jest zeszpecenie poważne, sprawiające, że wygląd pokrzywdzonego znacząco odbiega od ogólnie przyjętych wzorców estetycznych.

10. Jest to przestępstwo powszechne.

11. Ustawodawca przewidział umyślny typ podstawowy w § 1 (sprawca może mieć zarówno zamiar bezpośredni, jak i ewentualny), nieumyślny typ uprzywilejowany w § 2 oraz przestępstwo umyślno-nieumyślne kwalifikowane przez następstwo w § 3 (strona podmiotowa ukształtowana jest w sposób określony przez art. 9 § 3 k.k.). Popełniając przestępstwo z § 1, sprawca musi obejmować swoją świadomością przynajmniej możliwość, że swoim zachowaniem spowoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu pokrzywdzonego i do osiągnięcia takiego skutku dążyć lub się nań godzić. Jest to zamiar ogólny spowodowania uszczerbku na zdrowiu. Sprawca nie musi chcieć czy godzić się na spowodowanie konkretnego skutku wymienionego przez ustawodawcę w treści art. 156 § 1 k.k. ani zakładać z góry czasu trwania skutku. Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ze skutkiem śmiertelnym różni się od zabójstwa nie czasem nastąpienia skutku, lecz stroną podmiotową. W przypadku zabójstwa skutek w postaci śmierci objęty jest umyślnością, zaś w przypadku przestępstwa z art. 156 § 3 - nieumyślnością (wyrok SA w Krakowie z 9 maja 1991 r., II AKr 38/91, KZS 1991, z. 5, poz. 5; wyrok SN z 8 sierpnia 1980 r., IV KR 186/80, OSNPG 1981, nr 1, poz. 3).

12. Za popełnienie przestępstwa z art. 156 § 1-3 k.k. sąd może orzec obowiązek naprawienia szkody lub nawiązkę, a także środek karny w postaci zakazu zajmowanego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu.

13. Zachowanie sprawcy może wyczerpywać jednocześnie znamiona usiłowania zabójstwa (art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 1, 2, 3 lub 4) i spowodowania ciężkiego, średniego lub lekkiego uszczerbku na zdrowiu. Będzie wówczas zachodził kumulatywny zbieg przepisów ustawy. Może również zachodzić kumulatywny zbieg przepisów art. 157 § 1 lub 2 w zw. z art. 156 § 2 k.k. - jeżeli sprawca ma zamiar spowodowania uszczerbku na zdrowiu innego niż określony w art. 156 § 1 k.k., nieumyślnie spowoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w myślart. 156 § 2 k.k. Kumulatywny zbieg przepisów art. 156 § 1-3 oraz art. 157 k.k. może zachodzić z wieloma przepisami, na przykład z art. 197 k.k. Może także zachodzić zbieg rzeczywisty właściwy z przestępstwem znęcania się z art. 207 k.k.

Autor:	Andrzej Marek
Tytuł:	Komentarz do art.157 Kodeksu karnego
Stan prawny:	2010.03.01

 

1. Oprócz opisanego w art. 156 ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ustawodawca wyodrębnia "inny" uszczerbek, który dzieli się na "średni" i "lekki" - w zależności od tego, czy naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwał do 7 dni, czy dłużej (art. 157 § 1 i 2). Uszczerbek lekki podlega ściganiu z oskarżenia prywatnego (art. 157 § 4), poważniejsze zaś (z wyjątkiem "średnich" popełnionych nieumyślnie - art. 157 § 3) ścigane są z urzędu.

2. Średni albo lekki uszczerbek na zdrowiu determinowany jest czasem trwania naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia pokrzywdzonego, a nie czasem niezdolności do pracy, który może być dłuższy lub krótszy. Istotne zatem jest jedynie ustalenie, czy uszkodzony narząd pozbawiony był zdolności do normalnego działania przez okres do 7 dni, czy też przez okres dłuższy, albo przez jaki czas występowały zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu zarówno o charakterze fizycznym, jak i psychicznym.

3. Określony w art. 157 § 1 skutek musi być objęty winą umyślną sprawcy, co wymaga ustalenia, iż chciał on spowodować albo godził się ze spowodowaniem poważniejszego uszczerbku, naruszającego czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia na okres dłuższy niż 7 dni. W wypadku art. 157 § 2 w grę wchodzi przewidywanie i objęcie zamiarem uszczerbku mniejszego. Można o tym wnioskować na podstawie intensywności siły fizycznej, użytych środków, umiejscowienia ciosów zadanych pokrzywdzonemu itp. W wypadku winy nieumyślnej (art. 157 § 3) konieczne jest ustalenie, że sprawca co najmniej mógł przewidzieć (powinność jest tu sprawą oczywistą), iż spowoduje skutek określony w art. 157 § 1 albo § 2 (por. uwagi do art. 9 § 2).

4. Ustawodawca wprowadził rozbudowaną regulację dotyczącą trybu ścigania omawianych przestępstw. Zgodnie z tą regulacją, umyślne spowodowanie tzw. średniego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia (art. 157 § 1) ścigane jest z urzędu. Lekkie uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia - zarówno umyślne, jak i nieumyślne - polega na ściganiu z oskarżenia prywatnego (art. 157 § 4), natomiast nieumyślne spowodowanie "średniego" uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia na szkodę osoby najbliższej ściganie jest na jej wniosek (art. 157 § 5).

5. Przepisy art. 157 § 1, 2 i 3 mogą pozostawać w zbiegu z przepisami, do których znamion należy stosowanie przemocy fizycznej wobec osoby. Z reguły jest to zbieg pomijalny, natomiast zbieg kumulatywny zachodzi wówczas, gdy do zespołu znamion wchodzącego w grę przepisu nie należą skutki określone w art. 157 § 1 lub 2(tym bardziej - w art. 156 § 1).

Autorzy:	Marek Mozgawa (red.), Magdalena Budyn-Kulik, Patrycja Kozłowska-Kalisz, Marek Kulik
Tytuł:	Komentarz do art.157 Kodeksu karnego
Stan prawny:	2010.09.08

 

1. Przedmiotem tego przestępstwa jest zdrowie.

2. Jest to przestępstwo niewłaściwe z zaniechania, może zostać popełnione zarówno przez działanie, jak i zaniechanie. Jest to przestępstwo materialne. Skutkiem stanowiącym znamię przestępstwa z art. 157 k.k. jest "inne" niż w art. 156 § 1 k.k. naruszenie czynności ciała lub rozstrój zdrowia, trwające dłużej niż siedem dni, czyli do jego znamion należy skutek w postaci spowodowania średniego (§ 1) i lekkiego (§ 2) uszczerbku na zdrowiu. Sam czas trwania naruszenia lub rozstroju nie wystarczy do zakwalifikowania czynu sprawcy na podstawie tego przepisu, owo naruszenie lub rozstrój muszą być znaczące, istotnie utrudniać prawidłowe funkcjonowanie narządów (Zoll (w:) Zoll II, s. 317). Kategorię "innych" niż w art. 156 § 1 k.k. uszczerbków ciała ustawodawca podzielił na dwie grupy, według kryterium czasu ich trwania - powyżej siedmiu dni (średnie) i poniżej siedmiu dni (lekkie). Do znamion przestępstwa z art. 157 § 2 k.k. należy skutek w postaci naruszenia czynności ciała lub rozstroju zdrowia na czas nie dłuższy niż siedem dni. Ważny jest tutaj także minimalny czas trwania tego naruszenia, ponieważ pozwala on odróżnić to przestępstwo od naruszenia nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.).

3. Osoba ofiary i jej stosunek do sprawcy nie ma znaczenia dla samego bytu przestępstwa z art. 157. Ustawodawca nie uzależnia od istnienia i rodzaju tego stosunku bytu czynu zabronionego ani łagodniejszego lub surowszego potraktowania sprawcy. Od stosunku tego zależy natomiast tryb ścigania przestępstwa z art. 157 § 2 i 3 k.k. Jeżeli naruszenie czynności ciała lub rozstrój zdrowia trwało dłużej niż siedem dni, a pokrzywdzonym jest osoba najbliższa sprawcy, przestępstwo z art. 157 § 3 k.k. następuje na wniosekpokrzywdzonego.

4. Jest to przestępstwo powszechne.

5. Przestępstwo z § 1 i 2 może zostać popełnione umyślnie, w obu postaciach zamiaru (por. także uwagi doart. 156 § 1). W § 3 ustawodawca wprowadził nieumyślne typy uprzywilejowane przestępstw z § 1 i 2.

6. Dla wyłączenia przestępności czynu polegającego na spowodowaniu lekkiego uszczerbku na zdrowiu ma znaczenie zgoda pokrzywdzonego (por. szerzej Cieślak, Przestępstwa... (w:) System 1985, s. 443; Kulik,Prawo..., s. 69 i n.).

7. Na temat zbiegu przepisów ustawy por. uwagi do art. 156.

Autor:	Andrzej Marek
Tytuł:	Komentarz do art.160 Kodeksu karnego
Stan prawny:	2010.03.01

 

1. Przepis art. 160 § 1 określa ogólny typ przestępstwa narażenia człowieka na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Podstawą penalizacji jest każde działanie albo zaniechanie, które stwarzabezpośrednie niebezpieczeństwo, tzn. zmienia sytuację z bezpiecznej na taką, w której występuje niezwłoczne zagrożenie dla życia lub zdrowia człowieka w zakresie ciężkiego uszczerbku. W orzecznictwie wskazuje się, że o bezpośredniości zagrożenia przesądza wysoki stopień prawdopodobieństwa zaistnienia wymienionych w art. 160 § 1 skutków - bez dalszych czy dodatkowych czynności ze strony sprawcy lub innych osób (por. wyrok z dnia 29 listopada 1973 r., Rw 902/73, OSNPG 1974, nr 2, poz. 24 oraz wyrok z dnia 27 października 1983 r., II KR 219/83, OSNKW 1984, nr 5, poz. 54).

2. Przedmiotem ochrony przewidzianej w art. 160 jest życie i zdrowie człowieka od rozpoczęcia porodu (wystąpienie skurczów macicy dających postęp porodu), a w wypadku operacyjnego zabiegu cesarskiego cięcia - od rozpoczęcia czynności zmierzających do przeprowadzenia tego zabiegu (zob. uchwałę SN z dnia 26 października 2006 r., I KZP 18/06 wraz z obszernym uzasadnieniem, OSNKW 2006, nr 11, poz. 97).

3. Kwalifikowanym typem przestępstwa jest narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu osoby, wobec której sprawca ma szczególny obowiązek opieki (art. 160 § 2). W tym wypadku mamy do czynienia z przestępstwem indywidualnym niewłaściwym, przy czym szczególny obowiązek, o którym mowa, może wynikać z ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, z przepisów prawa rodzinnego (np. rodziców wobec nieletnich dzieci), z orzeczenia sądu lub innego aktu prawnego (np. obowiązek opiekuna, kierownika szkoły, naczelnika aresztu), z umowy (np. obowiązki instruktora sportowego, pielęgniarki), a nawet z doraźnie podjętego zobowiązania (np. obowiązki osoby, która wzięła dzieci na wycieczkę).

4. Omawiane przestępstwo zarówno w typie podstawowym, jak i kwalifikowanym objęte zostało umyślną i nieumyślną formą winy (zob. art. 160 § 3 k.k.). Najczęściej w grę będzie wchodzić wina nieumyślna w formie lekkomyślności lub niedbalstwa, tj. świadomego lub nieświadomego naruszenia przez sprawcę ciążącego na nim obowiązku ostrożności (art. 9 § 2). Natomiast umyślne narażenie życia lub zdrowia człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo może przybrać postać zamiaru ewentualnego, tj. godzenia się z tym, iż podjęte przez sprawcę działanie lub zaniechanie stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia. Bezpośredni zamiar (chęć) narażenia człowieka na tak określone niebezpieczeństwo raczej nie wchodzi w grę (w takim wypadku bowiem nasuwa się pytanie, czy zamiarem sprawcy objęte jest jedynie niebezpieczeństwo, czy też spowodowanie określonych skutków, tj. w istocie usiłowanie zabójstwa lub spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu konkretnej osoby).

5. Kodeks karny nie zawiera odpowiednika art. 163 k.k. z 1969 r., który penalizował pozostawienie w położeniu bezpośredniego zagrożenia utratą życia lub z ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu osoby, wobec której sprawca miał obowiązek troszczenia się. Ponieważ chodzi tu o sytuację, w której stan zagrożenia nie został bezpośrednio wywołany zachowaniem sprawcy, lecz powstał wcześniej np. w wyniku choroby, klęski żywiołowej itp., można spotkać się z twierdzeniem, że powstała w ten sposób luka w penalizacji (tak V. Konarska-Wrzosek, Uwagi o pozostawieniu człowieka w położeniu grożącym niebezpieczeństwem, PiP 1997, z. 3). Nie jest to jednak uzasadnione, gdyż nieudzielenie pomocy wbrew obowiązkowi (np. lekarza, który odmawia ratowania ciężko chorego, przewodnika, który pozostawia uczestników wycieczki w sytuacji bezpośredniego zagrożenia) powinno być traktowane jako przyczynienie się do bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia, co uzasadnia odpowiedzialność z art. 160 § 2 w zw. z art. 2, a to na podstawie konstrukcji odpowiedzialności gwaranta za zaniechanie znamienne skutkiem, którym w tym wypadku jest bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia (por. uwagi do art. 2).

Trafna jest teza wyroku SA w Krakowie z 7 września 2005 r. (II AKa 162/05, Orz. Prok. i Pr. 2006, nr 4, poz. 27), iż "występek narażenia na niebezpieczeństwo (...) może być popełniony zarówno przez działanie, jak i przez zaniechanie".

6. Lekarz, który uchyla się - wbrew obowiązkowi - od udzielenia pomocy ciężko choremu lub rannemu, naraża go tym samym na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (tak wyrok SN z dnia 29 kwietnia 1994 r., WR 70/94, OSNKW 1994, nr 11-12, poz. 70 oraz wyrok SN z dnia 28 kwietnia 2000 r., V KKN 318/99, Orz. Prok. i Pr. 2000, nr 12, poz. 6). W wypadku zaistnienia skutku w postaci śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu uzasadniona jest kumulatywna kwalifikacja czynu na podstawie art. 160 § 2 w zw. z art. 155 lub 156 § 2.

7. Ustawodawca przyjął zasadę (art. 160 § 5), że nieumyślne narażenie życia lub zdrowia człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo ścigane jest na wniosek pokrzywdzonego, co budzi wątpliwości w wypadku narażenia osoby, wobec której sprawca miał obowiązek opieki (np. własnego dziecka).

8. Nie podlega karze sprawca sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa, który własnym działaniemuchylił zagrożenie (art. 160 § 4). Podobnie jak w innych wypadkach (por. uwagi do art. 176) zachowanie sprawcy musi być "dobrowolne", tzn. być rezultatem decyzji woli podjętej z własnej inicjatywy albo nawet w wyniku namowy osoby trzeciej. Jeżeli działanie okazało się bezskuteczne (tj. nie uchyliło grożącego niebezpieczeństwa), jako przejaw czynnego żalu powinno być podstawą nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 60 § 2 pkt 2).

Autorzy:	Marek Mozgawa (red.), Magdalena Budyn-Kulik, Patrycja Kozłowska-Kalisz, Marek Kulik
Tytuł:	Komentarz do art.160 Kodeksu karnego
Stan prawny:	2010.09.08

 

1. Przedmiotem przestępstwa jest życie i zdrowie. Jak wskazał SN, ochrona życia i zdrowia człowieka rozpoczyna się z momentem wystąpienia skurczów macicy, dających postęp porodu (początek porodu), w wypadku operacyjnego zabiegu cesarskiego cięcia kończącego ciążę, z podjęciem czynności zmierzających do przeprowadzenia tego zabiegu (uchwała SN z 26 października 2006 r., I KZP 18/06, OSNKW 2006, nr 11, poz. 97).

2. Przestępstwo to może zostać popełnione zarówno przez działanie (§ 1), jak i zaniechanie (§ 2 i 3) - należy do grupy niewłaściwych z zaniechania. Jest to przestępstwo materialne. Do jego znamion należy skutek w postaci niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia.

3. Przestępstwo to należy do grupy tzw. przestępstw z narażenia konkretnego. Niebezpieczeństwooznacza sytuację - pewien szczególny układ rzeczy lub zjawisk odrębny od samego czynu, charakteryzujący się dynamicznym rozwojem - która ma właściwość przechodzenia w inny stan (Zoll, Narażenie... (w:) System 1985, s. 467). Bezpośredniość niebezpieczeństwa należy wiązać nie tyle z bliskością czasową skutku mogącego nastąpić w związku z rozwojem sytuacji; chodzi tu o taki stan, gdy nieuchronnym następstwem dalszego rozwoju sytuacji, bez konieczności pojawienia się jakichś nowych czynników "dynamizujących", jest niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia (Zoll, Narażenie... (w:) System 1985, s. 468; także Buchała (w:)Przestępstwa przeciwko..., s. 85).

4. Jest to przestępstwo powszechne w § 1, zaś w § 2 - indywidualne niewłaściwe - popełnić je może tylko gwarant.

5. W § 1 i 2 jest to przestępstwo umyślne. Może zostać popełnione w obu postaciach zamiaru. W § 3 jest to przestępstwo nieumyślne.

6. W § 2 ustawodawca wprowadził typ kwalifikowany. O wyższej karalności decyduje to, że na sprawcy ciąży szczególny prawny obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo.

7. W § 3 ustawodawca wprowadził typ uprzywilejowany. Znamieniem wpływającym na niższe zagrożenie ustawowe jest znamię strony podmiotowej (nieumyślność).

8. Ustawodawca wprowadził klauzulę niekaralności, rodzaj czynnego żalu. Warunkiem umożliwiającym sprawcy skorzystanie z jego dobrodziejstwa jest dobrowolne uchylenie grożącego niebezpieczeństwa. Na temat pojęcia "dobrowolne" por. uwagi do art. 15 k.k.

9. Ściganie sprawców typów umyślnych odbywa się w trybie publicznoskargowym z urzędu, natomiast ściganie sprawców typu nieumyślnego - w trybie publicznoskargowym na wniosek. Jest to przestępstwo bezwzględnie wnioskowe.

10. Przepis art. 160 pozostaje w kumulatywnym zbiegu z art. 155, 156 § 2 oraz art. 157 i 157a.

Autor:	Andrzej Marek
Tytuł:	Komentarz do art.217 Kodeksu karnego
Stan prawny:	2010.03.01

 

1. Artykuł 217 § 1 określa odpowiedzialność karną za przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej człowieka. W jego opisie ustawodawca eksponuje uderzenie, przez co należy rozumieć każde gwałtowne działanie skierowane na ciało człowieka (zadanie ciosu, kopnięcie, szarpanie za włosy itp.), a ponadto wskazuje na naruszenie nietykalności w inny sposób (np. oplucie, oblanie nieczystościami).

2. Omawiane przestępstwo ma charakter materialny, przy czym przez skutek należy rozumieć naruszenie integralności cielesnej, które wiąże się z uczuciem przykrości, bólu, poniżenia (tak również M. Mozgawa,Komentarz, s. 425). Odmiennie ujmuje naruszenie nietykalności A. Zoll, który uważa, że jest to przestępstwo formalne polegające na zademonstrowaniu nieposzanowania dla drugiego człowieka (zob. Komentarz 2, wyd. 1999, s. 673; także J. Raglewski (w:) A. Zoll (red.), Komentarz 2, s. 847).

3. Naruszenie nietykalności może pozostawić nieznaczne ślady na ciele (sińce, zadrapania lub obrzęk). W razie spowodowania uszczerbku na zdrowiu określonego w art. 156 lub 157 (ciężki, średni i lekki uszczerbek), odpowiedzialność za naruszenie nietykalności cielesnej jest wyłączona w myśl zasady konsumpcji. Podobnie w wypadku fizycznego znęcania się (art. 207), które polega na naruszeniu nietykalności pokrzywdzonego.

4. Strona podmiotowa przestępstwa naruszenia nietykalności cielesnej polega na umyślności w obu jej formach, tj. zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego.

5. Podobnie jak przy przestępstwie zniewagi ustawa przewiduje możliwość odstąpienia od wymierzenia kary, jeżeli miała miejsce prowokacja lub retorsja (art. 217 § 2), która obejmuje naruszenie nietykalności cielesnej w odpowiedzi na zniewagę słowną lub na naruszenie nietykalności cielesnej.

6. Określone w art. 217 § 1 naruszenie nietykalności człowieka jest typem powszechnym (podstawowym) tego przestępstwa, ściganym z oskarżenia prywatnego (§ 3). Ustawa przewiduje także typy szczególne naruszenia nietykalności, podlegające ściganiu z urzędu. Dotyczy to funkcjonariusza publicznego (art. 222), a w Części wojskowej k.k. - naruszenia nietykalności podwładnego (art. 351).

Autorzy:	Marek Mozgawa (red.), Magdalena Budyn-Kulik, Patrycja Kozłowska-Kalisz, Marek Kulik
Tytuł:	Komentarz do art.217 Kodeksu karnego
Stan prawny:	2010.09.08

 

1. Dobrem chronionym jest nietykalność cielesna - tzn. swoboda dysponowania ciałem i zagwarantowania człowiekowi wolności od fizycznych oddziaływań na jego ciało oraz wolność od niepożądanych doznań (Mozgawa, Odpowiedzialność..., s. 19). Według Makarewicza naruszenie nietykalności cielesnej to "wkroczenie innej osoby w obręb swobodnej dyspozycji pokrzywdzonego własnym ciałem" (Makarewicz, Kodeks, s. 336).

2. Naruszeniem nietykalności cielesnej zdaje się każde bezprawne dotknięcie innej osoby czy inny krzywdzący kontakt. Wchodzą tu w grę wszelkie kontakty fizyczne, które są obraźliwe, kłopotliwe czy po prostu niepożądane. Naruszenie nietykalności cielesnej nie musi łączyć się z wywołaniem bólu; jednakże musi być ono fizyczne, tzn. atak musi napotkać ciało pokrzywdzonego, z tym że dla dokonania przestępstwa jest rzeczą obojętną, czy sprawca dotyka ofiary fizycznie. Oczywiście zazwyczaj zachowanie sprawcy polega na bezpośrednim działaniu na ciało innej osoby, głównie przez uderzenie (ale także m.in. uszczypnięcie, ukłucie, targanie za włosy, kopnięcie, polanie wodą), jednak możliwe jest również tzw. działanie pośrednie, a mianowicie oddziaływanie środkami psychicznymi, o ile działa się przez to na ciało (np. nastraszenie kogoś, kto cofa się i uderza o ścianę).

3. Jest to powszechne i umyślne (w grę wchodzi zamiar bezpośredni i ewentualny) przestępstwo skutkowe, a skutkiem jest doznanie pokrzywdzonego, że jego nietykalność została naruszona (Mozgawa,Odpowiedzialność..., s. 30; za charakterem skutkowym opowiadają się też m.in. Marek, Komentarz, s. 483; Wojciechowski, Przestępstwa..., s. 69-70; Kunicka-Michalska (w:) Kunicka-Michalska, Wojciechowska,Przestępstwa..., s. 343). Odmiennie Zoll, który, opowiadając się za formalnym charakterem tego przestępstwa, stwierdza, iż "istota tego przestępstwa sprowadza się do zachowania demonstrującego nieposzanowanie drugiego człowieka" (Zoll (w:) Zoll 1999, s. 673; tak też Raglewski (w:) Zoll II, s. 852).

4. Podobnie jak przy zniewadze (art. 216), tu również występują instytucje prowokacji i retorsji. Uwagi poczynione przy art. 216 zachowują więc aktualność. Zwraca uwagę to, że znieważony działający w ramach retorsji może odpowiedzieć naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną (art. 216 § 3), zaś ten, czyją nietykalność cielesną naruszono, może odpowiedzieć tylko naruszeniem nietykalności cielesnej (art. 217 § 2). Takie zróżnicowanie jest całkowicie nieuzasadnione.

5. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego (por. teza 13 do art. 212).

6. Artykuł 217 § 1 pozostaje w zbiegu rzeczywistym niewłaściwym (pomijalnym) z wieloma przepisami. Szczególnie duże znaczenie ma tu zasada konsumpcji. W grę wchodzi między innymi (jako przepis konsumujący): art. 148, 149, 150, 156, 157. Zastosowanie tej zasady (wyłączającej art. 217) wydaje się również zasadne w przypadkach popełnienia przestępstwa, do którego znamion należy użycie przemocy (np.art. 153, 191, 197 § 1, art. 280 § 1), czy też przestępstw polegających na czynnej napaści (np. art. 223, 345). Użyty w art. 207 § 1 k.k. zwrot "znęca się fizycznie" obejmuje z istoty swej i pochłania określone w art. 217 § 1znamię w postaci naruszenia nietykalności cielesnej tej osoby; a w związku z tym między przytoczonymi przepisami zachodzi zbieg pomijalny (por. wyrok SN z 30 kwietnia 1971 r., Rw 438/71, OSNKW 1971, nr 7-8, poz. 121). Zbieg pozorny (zasada specjalności) zachodzi między przepisami art. 217 § 1 i art. 222 § 1(naruszenie nietykalności funkcjonariusza publicznego) i art. 351 (naruszenie nietykalności cielesnej podwładnego).