Charakterystyka państwa
Naród to zjawisko historyczne. Naród to wspólnota etniczna ukształtowana w procesie historycznym.
Składniki tzw. autonomii narodu:
religia
terytorium
język
świadomość narodowa.
Postawy, które wiążą się z narodem (przez które wyraża się tożsamość narodowa):
Patriotyzm – postawa umiłowania i uszanowania ojczyzny, rzetelnego wypełniania obowiązków wynikających z konstytucji.
2. Prawo a inne systemy normatywne
Prawo jest to zespół norm regulujących stosunki społeczne ustanowionych lub uznanych przez państwo i zabezpieczonych aparatem przymusu państwowego.
Normy prawne wydawane są przez poszczególne organy. Normy prawne obowiązują nas wszystkich. Normy poza prawne powstają spontanicznie w społeczności gdy zostaje upowszechniona (zwyczaj).
Rodzaje norm poza prawnych:
- normy etyczne ( dotyczą zawodu );
- normy religijne ( obowiązują wyznawców );
- normy moralne ( odróżniają dobro od zła );(np. wyrzuty sumienia);
Normy prawne są usankcjonowane przymusem państwowym.
3. Podmioty pośredniczące
4. Państwo a jednostka
W państwie demokratycznym relacje miedzy jednostką a organami państwowymi przebiegają w ramach określonych procedur. Prawa obywateli a także zakres ich obowiązków wyznacza konstytucja będąca jednocześnie najważniejsza ustawą w państwie. Współcześnie w krajach demokratycznych w konstytucjach znajdują się zapisy o wolności słowa, sumienia, zrzeszania się oraz zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, narodowość, wyznanie religijne itd. Obok praw i obowiązków obywateli ustawa zasadnicza zawiera zasadę trójpodziału władzy w państwie, wywodzącą się od Monteskiusza (władza wykonawcza - rząd, władza ustawodawcza - parlament i sądownicza - niezawisłe sądy)
5. Istota prawa
Prawem jest zespół norm (wypowiedzi o powinnym zachowaniu) ustanowionych i sankcjonowanych przez państwo, posługujące się środkami przymusu (prawo pozytywne).
6. Norma prawna i przepis prawny
Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.
Norma prawna charakteryzuje się następującymi cechami.
Ma charakter ogólny i nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek. Każdy, kto znajdzie się w sytuacji opisanej przez normę, ma obowiązek zachowywać się tak jak norma nakazuje. Norma prawna ma charakter dwustronny. Z każdej normy wynika dla jednej osoby obowiązek, a dla drugiej prawo, będące korelatem tego obowiązku. Jeśli dłużnik ma obowiązek zwrócenia długu w oznaczonym terminie, to w tym samym terminie wierzyciel ma prawo domagać się zwrotu pożyczonej kwoty. Jedno i drugie wynika z tej samej normy prawnej. Norma prawna jest zagwarantowana przymusem państwowym, stosowanie się do niej nie jest więc zależne od zainteresowanych osób.
Norma prawna zbudowana jest z trzech części.
W jej skład wchodzą:
1) hipoteza, ( każda norma prawna znajduje zastosowanie tylko w pewnej sytuacji ).
2) dyspozycja, ( dyspozycja jest to część normy prawnej, która wskazuje obowiązujący - w danej sytuacji - sposób zachowania. Co należy zrobić, a co jest zabronione - o tym informuje właśnie dyspozycja. Jest ona kluczową częścią normy ).
3) sankcja, ( sankcja jest to ta część normy prawnej, która mówi, jakie ujemne skutki pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji ).
W systemie prawnym występują dwa rodzaje norm prawnych, które róznią się między sobą charakterem i mocą obowiązującą. Są to: a) normy bezwzględnie obowiązujące ( normy imperatywne zawierają niepodważalny nakaz państwa, od wypełnienia którego nie można się uchylić ). b) normy względnie obowiązujące ( normy dyspozytywne mają odmienny charakter. Strony umowy zobowiązane są w trakcie jej wykonania postępować zgodnie z normami dyspozytywnymi tylko wtedy, gdy spraw, których norma dotyczy, nie uregulowały inaczej w umowie).
Przepis prawny, część aktu prawnego, wyodrębniona jako artykuł,paragraf itp.
7. Stosunek prawny
Stosunkiem prawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez prawo.
Osoby lub grupy osób uczestniczące w stosunku prawnym nazywają się podmiotami albo stronami stosunku prawnego. W każdym stosunku uczestniczą przynajmniej dwa podmioty. Istotą stosunku prawnego jest to, że podmiot stosunku prawnego może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób.
W każdym stosunku prawnym występuje 5 elementów:
a) prawo podmiotowe,
b) obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu,
c) podmiot prawa,
d) podmiot obowiązku,
e) przedmiot stosunku prawnego.
8. Źródła prawa-sposoby powstawania prawa
Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierające przepisy prawne. Prawo obowiązuje wówczas gdy jest ono podane na piśmie np: w Dzienniku Ustaw. Źródłami prawa obowiązującymi w Polsce są:
1) konstytucja;
2) ustawy;
3) ratyfikowane umowy międzynarodowe
4) rozporządzenia;
5) akty prawa miejscowego;
Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde ma swoje miejsce. Źrodło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi. Warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenie (np.: w Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim).
9. Akt generalny i indywidualny
AKT INDYWIDUALNY – skierowany jest do oznaczonego podmiotu.
AKT GENERALNY – skierowany jest do nieoznaczonej liczby podmiotów.
10. System prawa i jego gałęzie
- prawo kostytucyjne:
Reguluje ustrój państwa, władzę w państwie, prawa i obowiązki obywateli.
- prawo administracyjne:
Pozwolenia na budowę domu, prowadzenie działalności gospodarczej, dowody i paszporty itd.
- prawo finansowe:
Reguluje tworzenie i podział budżetu, dochody i wydatki (podatki).
- prawo karne:
Reguluje procedury przy ściganiu i karaniu przestępców.
- prawo cywilne:
Reguluje stosunki o charakterze majątkowym, śwadczenie usług, leasing itd.
- prawo rodzinne:
Reguluje szwiązki małżeńskie, stosunki między małżonkami, adopcja.
- prawo pracy:
Reguluje stosunki między pracodawcą a pracownikiem.
- prawo międzynarodowe publiczne:
Reguluje stosunki między państwami.
- prawo międzynarodowe prywatne:
Reguluje i roztrzyga kolizje między różnymi systemami prawa ( mieszne małżeństwa - Polak i Niemka).
11. Unifikacja, inkorporacja i kodyfikacja
unifikacja prawa, ( ujednolicenie prawa na terenie państwa ).
inkoporacja prawa, ( jest to zebranie rozproszonych dotąd przepisów w jeden zbiór, w ramach którego zostają one uszeregowane według określonych zasad ).
kodyfikacja prawa, ( kodyfikacja jest najwyższą formą procesu doskonalenia prawa. Kodyfikacja polega na zebraniu poszczególnych przepisów w jeden nowy akt prawny-kodeks. Poza wprowadzeniem z góry założonej systematyki prace kodyfikacyjne obejmują eliminowanie kolizji między normami. W rezultacie - w oparciu o obowiązujące dotąd przapisy - powstaje nowy, jednolity akt prawny, a dotychczasowe przepisyzostają uchylone. Kodyfikację przeprowadza się w ramach pewnej dziedziny prawa, często całej gałęzi ).
12. Stosowanie i wykładnia prawa
Stosowanie prawa polega na posługiwaniu się przez organy państwowe przepisami prawnymi, które służą do podejmowania decyzji.
Stosowaniem prawa zajmują się tylko organy państwowe.
Rodzaje wykładni ze względu na podmiot:
- wykładnia autentyczna: tłumaczy wątpliwości powstające przy stosowaniu zarządzenia;
- wykładnia legalna : obowiązuje powszechnie;
- wykładnia sądowa: w trakcie postępowania sądowego;
- wykładnia naukowa: przy zmianie przepisów;
Rodzaje wykładni ze względu na metodę:
- wykładnia gramatyczna: znaczenie słów;
- wykładnia celowościowa: do czego ustawodawca zmierzał;
- wykładnia systemowa: bada miejsce normy prawnej w systemie prawa;
- wykładnia historyczna: ustalenie normy prawnej za pomocą materiałów historycznych;
Rodzaje wykładni ze względu na wynik:
- wykładnia rozszerzająca: szersze rozumienie normy;
- wykładnia zwężająca: węższe rozumienie normy;
- wykładnia stwierdzająca: wyniki się pokrywają ;
13. Przestrzeganie prawa i praworządność
Praworządność, zasada legalności, zasada praworządności – działanie przez wszystkie organy państwowe wyłącznie na podstawie przepisów prawa i ściśle według prawa oraz przestrzeganie prawa przez inne podmioty. Pojęcie praworządności, według dominującego stanowiska nauki prawa, dotyczy zarówno organów państwowych jak i zwykłych obywateli czy osób prawnych.
Przestrzeganie prawa - polega na zgodnym z prawem postępowaniu obywateli oraz innych jednostek organizacyjnych .
14. Obowiązywanie prawa
PRZESTRZEŃ:
-prawo obwiązuje na terenie całego (lub jego części) państwa, którego organy je ustanowiły lub sankcjonują; terytorium określane jest za pomocą umów wewnątrzkrajowych lub międzynarodowych
-prawo międzynarodowe ratyfikowane przez uprawniony organ staje się elementem prawa wewnątrzkrajowego;
CZAS:
-istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania normy prawnej;
-prawo obowiązuje od momenty gdy wyznaczy go ustawodawca, jednak nie wcześnie od momentu opublikowania; RP - 14 dni od opublikowania w Dzienniku Ustaw;
-vacatio legis - czas pomiędzy opublikowaniem a wejściem aktu normatywnego w życie;
-retroakcja - działanie prawa wstecz - wyjątek od zasady „lex retro non agit” - stosowanie jest dopuszczalne gdy wiąże się ono z nagrodami lub korzyściami;;
-„lex severior non agit” - zakaz stosowania prawa surowszego wstecz;
OSOBY
15. Funkcje prawa
F. Stabilizująca:
Utrwalenie ładu gospodarczego i społecznego, wytyczone przez prawo normy są egzekwowane przez organy prawne, co gwarantuje skuteczność w reakcji na wszelkiego rodzaju naruszenia porządku i sytuacje konfliktowe. Wiąże się również z koniecznością podejmowania pewnych działań adaptacyjnych , związanych z procesami zmian społecznych.
F. Dynamizująca:
Wprowadzanie zmian w układzie i kształtowaniu nowych stosunków społecznych; zmiany te mogą być wynikiem działań koordynujących działania zbiorowe i przynajmniej w jakiejś mierze oddziaływać na tok dokonywujących się przeobrażeń. Mogą one również mieć charakter planowy, oparty na prognozach naukowych, zgodny z wytyczonym kierunkiem rozwoju społeczeństwa i dostosowanym do niego kierunkiem rozwoju norm i instytucji prawnych .
F. Ochronna:
Ochrona wartości które są ogólnie przyjętych i ważne ze społecznego punktu widzenia.
F. Organizacyjna:
Określa ramy i drogę działania władzy i organizacji publicznych.
F. Represyjna:
Określa wymiar kary za dokonanie przestępstwa, działa odstraszająco na sprawców, a także realizuje zasadę nieuchronności poniesienia kary za dokonane przestępstwo.
F. Wychowawcza:
Kształtuje pozytywne zachowania wobec przepisów prawnych np. wobec przestrzegania przepisów ruchu drogowego, mówimy wówczas o charakterze prewencyjnym. Pełni także funkcję resocjalizacyjną, kiedy zastosowana kara działa tak, że osoba, której dotyczy nie jest skłonna pogwałcić istniejących norm prawnych ponownie.
16. Pozytywizm prawniczy
Koncepcja pozytywistyczna – treść norm prawnych wyznaczana jest wyłącznie przez odpowiednie akty stanowienia czy uznawania ze strony państwa
17. Koncepcje prawno naturalne
Koncepcja prawno-naturalna – zakłada, że obowiązują jakieś normy (normy prawa naturalnego) niezależnie od aktów ustanowienia norm o takiej treści przez władze państwowe. Wartości prawa naturalnego należy szukać w nurtach moralnościowych
18. Realizm prawny
Koncepcja realistyczna – zespół faktów społecznych lub psychicznych związanych z normami prawnymi. Norma będzie uznawana, gdy:
jest dostatecznie prawdopodobne, że normy prawne będą realizowane lub w przypadku ich przekroczenia będą sankcjonowane (koncepcja prognozy, teoria przepowiedni),
adresaci norm prawnych uznają je za obowiązujące choćby w taki sposób, że w większości nie będą skłonni do stawiania oporu, wtedy gdy za przekroczenie danych norm będzie wymierzona sankcja (teoria uznania).
19. System organów publicznych
Państwo jest organizacją, która posiada na różnych poziomach określone organy i urzędy. Realizują one zadania i kompetencje przyznane prawem i są ze sobą powiązane w różny sposób mocą obowiązującego prawa. Organem państwa jest podmiot wyposażony przez prawo w kompetencje do dokonywania różnego typu działań w imieniu państwa. Kompetencje te zawarte są w ustawie.