Polski październik 1956 (odwilż październikowa) - przyczyny i skutki

Geneza

Mianem Polskiego Października określa się ogół wydarzeń, które nastąpiły w Polsce po śmierci Józefa Stalina (1953) i zmianach w Moskwie oraz w innych krajach bloku wschodniego. Prawa ręka Stalina, przywódca NKWD, Ławrientij Beria został aresztowany i stracony.

Wydarzenia

W Polsce w 1954 roku wypuszczono przywódców partii aresztowanych na początku lat 50. za odchylenie „nacjonalistyczno-prawicowe”, między innymi Władysława Gomułkę. W tym czasie za granicę zbiegł pracownik Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, Józef Światło, który w audycjach nadawanych przez Radio Wolna Europa opowiedział o zbrodniach, jakich Urząd Bezpieczeństwa dopuścił się w Polsce. W 1956 roku w Moskwie odbył się XX Zjazd KPZR, na którym Nikita Chruszczow wygłosił tajny referat potępiający Stalina i kult jednostki. Podczas tego zjazdu zmarł w Związku Radzieckim Bolesław Bierut. Jego następcą został Edward Ochab, który w kwietniu podał do publicznej wiadomości uwolnienie Gomułki, a także ogłosił amnestię dla więźniów politycznych, przede wszystkim dla byłych żołnierzy Armii Krajowej, ale także dla duchownych (uwolniono prymasa Wyszyńskiego).

W czerwcu 1956 roku doszło do rozruchów robotników w Poznaniu, protestujących przeciwko podwyżkom cen i domagających się większych swobód politycznych. Manifestacja została krwawo stłumiona przez władze, zginęło około 200 osób a około 1000 zostało rannych. W efekcie tych wydarzeń w PZPR doszło do rozłamu na frakcję „puławską” i „grupę natolińską” (wspieraną przez Chruszczowa). W październiku podczas obrad plenum partyjnego Gomułka został obrany I Sekretarzem PZPR. Jego wybór spotkał się z wielkim entuzjazmem ze strony społeczeństwa polskiego, co znalazło wyraz w wiecu poparcia na Placu Defilad. Widziano w wyborze Gomułki „męczennika” stalinizmu i prawdziwą szansę na liberalizację ustroju.

Znaczenie Polskiego Października

Można powiedzieć, że Polski Październik był jednym z najdonioślejszych wydarzeń całego okresu PRL-u. Od tego momentu zaczęła się stopniowa erozja systemu komunistycznego w Polsce. Oprócz zmian w polityce wewnętrznej państwa, reorganizacji i przesunięć w partii wydarzenia te przełożyły się na rehabilitację żołnierzy AK, powrót obywateli polskich z terytorium ZSRR, wycofanie się rządu z planów całkowitej kolektywizacji rolnictwa czy utworzenie rad robotniczych. Ogromne znaczenie miał również Październik dla polskiej kultury,

nastąpiło bowiem odejście od doktryny socrealizmu w sztuce i istotne złagodzenie cenzury. Pojawiła się kultura studencka, a więc kabarety Bim-Bom w Gdańsku, w Krakowie Piwnica pod Baranami i Klub „Pod Jaszczurami”, teatry studenckie (np. Teatr 38 w Krakowie).

Nastąpiło znaczne odkłamanie historii, wznowiono wydawanie książek z XX-lecia międzywojennego (w „Czytelniku” powstała Biblioteka Dwudziestolecia). Wydano w Polsce dzieła Gombrowicza, dramaty Witkacego, tom opowiadań Brunona Schulza. Rehabilitacja AK wpłynęła na odkłamanie obrazu podziemia w literaturze (np. „Kolumbowie. Rocznik 20.” Romana Bratnego, „Rojsty” Tadeusza Konwickiego) i w filmie („Kanał”, „Popiół i diament” Andrzeja Wajdy, „Eroica” Andrzeja Munka). Ponadto pojawiły się wydania literatury zachodniej, wreszcie dotarły do Polski prądy awangardowe, zwłaszcza awangarda amerykańska (Faulkner, Hemingway). Pojawiły się też nowe czasopisma, jak np. „Zebra”, „Ty i Ja”, „Dookoła świata”.

Odwilż październikowa

Znaczenie polityczne odwilży październikowej. W 1956 roku trwający zaledwie kilka miesięcy okres łagodniejszego kursu politycznego, realizowanego przez nowe kierownictwo partii, na której czele stał Władysław Gomułka. Rolę katalizatora przemian w kraju odegrały strategiczne wydarzenia poznańskie w czerwcu 1956 roku oraz zmiany na stanowisku I sekretarza KC PZPR. Po śmierci Bolesława Bieruta dla wszystkich frakcji w PZPR najlepszym kandydatem na I sekretarza partii był Władysław Gomułka. On też objął to stanowisko po bardzo burzliwym VIII Plenum, podczas którego niespodziewanie przyleciała z Moskwy delegacja KPZR x Nikitą Chruszczowem, a wojska radzieckie przemieszczały się z zachodnich i północnych części kraju w kierunku stolicy. Zmiany w partii, odsunięcie od władzy kilku działaczy konserwatywnych oraz proradzieckich do których należał Konstanty Rokossowski, rozbudziły nadzieje w społeczeństwie, tym bardziej, że Gomułka uznał słuszność protestów robotników w Poznaniu w czerwcu 1956 roku. Na wiecach załogi zakładów pracy i tysiące mieszkańców miast deklarowały  poparcie dla towarzysza Wiesława oraz zachodzących w kraju przemian społeczno-politycznych. Kulminacyjnym momentem październikowych dni był wiec na placu Defilad w Warszawie dwudziestego czwartego października 1956 roku. Manifestacja zgromadziła kilkaset tysięcy ludzi. Wszyscy oczekiwali, że I sekretarz złoży deklarację rozpoczęcia drugiego etapu przemian. Tymczasem Władysław Gomułka swoje przemówienie zakończył wezwaniem do zakończenia wiecowania i manifestacji. Dorobkiem października była jawność i demokratyzacja na pewien czas życia politycznego w kraju. Zelżała cenzura, a w prasie ukazywały się rzetelne informacje. Zwolniono z aresztu domowego prymasa Stefana Wyszyńskiego. Zaniechano przymusowej kolektywizacji, unormowano stosunki z kościołem, powstały kluby inteligencji katolickiej. Już na początku 1957 roku Gomułka zaczął odchodzić od odwilży.

Odwilż gomułkowska

Odwilż gomułkowska, nazywana także polskim październikiem, październikiem 1956 lub odwilżą październikową — zmiana polityki wewnętrznej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w II połowie 1956 roku, połączona ze zmianą na czele władzy i liberalizacją systemu politycznego. Jej efektem było m.in. uwolnienie z więzień i internowań części więźniów politycznych i duchowieństwa, w tym kard. Stefana Wyszyńskiego.

Przyczyny

Odwilż gomułkowska była następstwem śmierci Stalina (marzec 1953) i związanych z tym zmian w ZSRR, ujawnieniem tajnego referatu Chruszczowa wygłoszonego 25 lutego 1956 na XX Zjeździe KPZR, tajemniczej śmierci Bolesława Bieruta w Moskwie (marzec 1956), wydarzeń poznańskich (czerwiec 1956), rozłamu w rządzącej partii PZPR i dojścia do władzy nowej ekipy rządowej pod przywództwem Władysława Gomułki.

Przebieg

Od czasu wydarzeń poznańskich (28 czerwca 1956), utrzymywał się w Polsce stan napięcia. Władze partyjne, zdając sobie sprawę z napięć, do których doprowadził stalinizm, kolektywizacja oraz gospodarka planowa, gorączkowo szukały wyjścia z pogarszającej się sytuacji.

Wydarzenia października związane były z odbywającymi się od 19 października obradami VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR. Dzień przed plenum do Warszawy przyleciał niespodziewanie Nikita Chruszczow. Realną stała się groźba interwencji Armii Czerwonej w Polsce, a jej oddziały zaczęły przemieszczać się w kierunku stolicy pod pretekstem ćwiczeń. Do oporu przygotowywały się polskie Wojska Wewnętrzne podlegające Komitetowi ds. Bezpieczeństwa Publicznego^[1], w odróżnieniu od większości armii podległej Rokossowskiemu.

Kandydatem możliwym do zaakceptowania przez dwie zwalczające się frakcje partyjne — "natolińczyków" i "puławian" był Władysław Gomułka^[2]. 21 października plenum zadecydowało o przywróceniu do władzy Gomułki i wybrano go na stanowisko I sekretarza KC PZPR. Jego kandydatura została zaakceptowana przez delegację radziecką. Wybór Gomułki oraz zapowiedzi reform zostały entuzjastycznie przyjęte przez wielu obywateli, czego świadectwem był liczny wiec 24 października na placu Defilad. Podczas przemówienia na wiecu, Gomułka potępił wówczas stalinizm i zapowiedział reformy, mające na celu demokratyzację ustroju. Bezpośrednio po tych wydarzeniach, z Polski wyjechał marszałek Konstanty Rokossowski oraz wielu innych oficerów radzieckich, służących w Siłach Zbrojnych PRL^[2].

Pełne teksty referatu Gomułki oraz przemówień wygłoszonych na VIII plenum zostały opublikowane w 10 (88) numerze organu KC PZPR - miesięcznika "Nowe drogi".

W dniach 16-18 listopada 1956, odbyły się w Moskwie rozmowy polsko-radzieckie. Na czele polskiej delegacji stał Władysław Gomułka. Umorzono zadłużenie Polski wg stanu z 1 listopada, postanowiono o repatriacji 30 tysięcy Polaków z ZSRR oraz uzgodniono status wojsk radzieckich w Polsce.

W tych samych dniach, dużo silniejszy zryw miał miejsce również na Węgrzech. Tam Armia Radziecka początkowo wycofała się, ale już w dniach 4-10 listopada krwawo stłumiła powstanie węgierskie z użyciem broni pancernej.

Był to czas, w którym Polacy liczyli na liberalizację skostniałego systemu, zwiększenie wolności obyczajowej, a przede wszystkim na zaniechanie terroru ze strony władz. Gomułka był w stanie zrealizować tylko ostatni z tych postulatów. Po październiku 1956, rozpoczęła się w Polsce destalinizacja. Niestety odwilż trwała bardzo krótko. Gomułce nie starczyło odwagi i wyobraźni, aby wprowadzić zapowiedziane reformy. Pierwszym sygnałem zmiany kursu politycznego była likwidacja w roku 1957 tygodnika "Po prostu". W grudniu 1956, po kolejnych demonstracjach w Warszawie, Płocku, Olecku, Bydgoszczy i Szczecinie powołana została nowa formacja milicyjna do zwalczania zamieszek czyli ZOMO^[2]. Nastąpił okres narastającej stagnacji, trwający aż do przejęcia władzy przez Edwarda Gierka w grudniu 1970 r.

Postawa środowisk katolickich

VIII Plenum KC otworzyło możliwość aktywizacji grupy katolików niezależnych z Tygodnika Powszechnego, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz frondystów ze Stowarzyszenia „Pax”. Pisarze i działacze katoliccy wydali oświadczenie, popierające program nowego I sekretarza Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Władysława Gomułki. Odcięli się od antydemokratycznego kursu PAX-u i wyrazili gotowość współuczestniczenia w odnowie życia publicznego w Polsce. Podpisali je: Wacław Auleytner, Paweł Czartoryski, Antoni Gołubiew, Stefan Kisielewski, Zygmunt Kubiak, Zofia Lewinówna, Zbigniew Makarczyk, Hanna Malewska, Tadeusz Mazowiecki, Dominik Morawski, Maria Morstin-Górska, Władysław Seńko, Zygmunt Skórzyński, Zofia Starowieyska-Morstinowa, Stanisław Stomma, Stefan Swieżawski, Jerzy Turowicz, Stefan Wilkanowicz, Jacek Woźniakowski, Janusz Zabłocki, Zbigniew Zaborski, Jerzy Zawieyski. Po powrocie z więzienia prymas Stefan Wyszyński w zasadzie poparł ich program współuczestniczenia w rządzeniu. Na spotkaniu kierownictwa OKPIK z Gomułką 31 października uzgodniono przywrócenie Tygodnika Powszechnego pod dawną redakcją Turowicza, miesięcznika Znak, dopuszczenie pięcioosobowej reprezentacji sejmowej Klubu i powołanie Jerzego Zawieyskiego do Rady Państwa.

11 listopada 1956 roku w Stowarzyszeniu PAX nastąpił rozłam, opuściła je grupa secesjonistów pod przewodnictwem Konstantego Łubieńskiego, Jana Frankowskiego, Andrzeja Micewskiego, Wojciecha Kętrzyńskiego, która utworzyła tygodnik Za i przeciw. ^[3]

Skutki odwilży październikowej

• Stalinogród powrócił do dawnej nazwy Katowice

• Przejściowo zniesiono wydawanie poufnych opinii personalnych

• Zwolniono z więzienia prymasa Stefana Wyszyńskiego i odnowiono umowę Państwo – Kościół

• Odbyły się procesy największych zbrodniarzy z Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (m.in. A. Fejgina, J. Różańskiego, R. Romkowskiego)

• Zlikwidowano sklepy przeznaczone dla elity ubecko-partyjnej, tzw. sklepy za żółtymi firankami

• Zniesiono zakaz posiadania przez obywateli platyny, złota i obcych walut

• Ogłoszono zaprzestanie zagłuszania audycji radiostacji zachodnich w języku polskim

• Odrzucono radzieckie wzorce w Związku Harcerstwa Polskiego

• Powołano Radę Ekonomiczną przy Radzie Ministrów

• Wielu profesorów usuniętych w latach stalinowskich wróciło na wyższe uczelnie

• Wycofano się z planów kolektywizacji rolnictwa

• Nastąpiło częściowe odejście od stalinowskich metod w rządzeniu krajem

• Sejm uchwalił ustawę o radach robotniczych

• Zrehabilitowano ok. 1500 więźniów politycznych

• Wypuszczono na wolność ok. 35 tysięcy niesłusznie osądzonych osób

• Ożywiono partie satelickie

• Do Polski wróciło ok. 29 tysięcy Polaków z ZSRR

• Nastąpiły zmiany kadrowe w wojsku (pozbyto się 32 oficerów sowieckich)

• Wycofano się z planów budowy nowych kopalń w rejonie jastrzębskim i przerwano dalsze szkolenie inżynierów innych specjalności na Wydziale Górniczym Politechniki Śląskiej w Gliwicach i AGH-Kraków

• Odstąpiono od zasad socrealizmu w malarstwie i muzyce.

Mała stabilizacja i obchody milenium chrztu polskiego.

1. Polska po 1956 r.
Lata następujące po październikowym przełomie Tadeusz Różewicz określił mianem "małej stabilizacji". Nazwa ta przyjęła się dość szeroko, gdyż trafnie oddawała istotę tamtych czasów. Społeczeństwo polskie przestało żyć w tak typowym dla okresu stalinowskiego zagrożeniu, co nie znaczy oczywiście, że władza w ogóle zrezygnowała ze stosowania szykan i represji. Mimo systematycznego "przykręcania śruby" co najmniej jednak do połowy lat sześćdziesiątych Polska pozostawała najbardziej liberalnym i otwartym "państwem bloku". Polacy gorzko żartowali, że mieszkają w "najweselszym baraku obozu socjalistycznego". Jakby krytycznie nie oceniać polityki prowadzonej wtedy przez Gomułkę, przyznać trzeba, iż w dziesięcioleciu popaździernikowym w sposób odczuwalny wzrosła stopa życiowa. Oczywiście potrzeby konsumpcyjne społeczeństwa utrzymywane były na relatywnie niskim poziomie. Prywatny samochód osobowy (nawet "Syrena") pozostawał trudnodostępnym artykułem luksusowym. Natomiast popularnym środkiem lokomocji - zwłaszcza na prowincji -stawał się motocykl, przeważnie krajowej produkcji (WFM, WSK, "Junak"). Wyjazdy zagraniczne - teoretycznie możliwe - praktycznie pozostawały udziałem wąskiej grupy osób. Jeszcze w 1964 r. paszporty na indywidualne wyjazdy dla wszystkich obywateli PRL "załatwiane" były w jednym pokoju w Pałacu Mostowskich w Warszawie. Niemniej właśnie po Październiku zaczęto w Polsce nieśmiało rozbudzać aspiracje konsumpcyjne, zwłaszcza wśród lepiej materialnie sytuowanych grup socjalnych. W tym samym czasie znacznemu ograniczeniu uległy też obszary ubóstwa i nędzy społecznej, choć naturalnie w tym zakresie pozostawało jeszcze bardzo wiele do zrobienia. Równocześnie społeczeństwo polskie w stopniu nieporównywalnym z innymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej mogło korzystać z dorobku współczesnej kultury i nauki. Ukazywały się przekłady książek pisarzy do niedawna zakazanych lub przynajmniej nie najlepiej widzianych przez władze. Pojawiły się też nowe interesujące dzieła autorów polskich, rozwijał się polski teatr, prawdziwie "złote lata" przeżywał film. To właśnie wtedy powstała zdecydowana większość dzieł "szkoły polskiej", którą symbolizowały filmy Andrzeja Wajdy, Andrzeja Munka, Jerzego Kawalerowicza czy Wojciecha Hassa. Wielkie triumfy międzynarodowe zaczynali święcić polscy jazzmani, którzy co roku mieli okazję konfrontować swoje umiejętności z czołówką światową występującą na Jazz Jambore. Każdego roku też publiczność kinowa Warszawy mogła w ramach Konfrontacji Filmowych obejrzeć najlepsze, a nierzadko po prostu najgłośniejsze i najbardziej kasowe filmy świata. Wszystko to razem nie pozostawało bez wpływu na ogólny poziom społeczeństwa polskiego, które było coraz lepiej wykształcone.

Sprzyjał też temu z pewnością dynamiczny rozwój telewizji, która w latach sześćdziesiątych w większym zakresie niż później odgrywała rolę edukacyjną i kulturotwórczą. Można by powiedzieć, że po Październiku rządzący zawarli niepisaną umowę zrządzonymi, opartą na zasadzie "my wam dajemy żyć, a wy nam nie przeszkadzajcie w rządzeniu". W myśl tego rozumowania dla władzy najlepsza była bierność polityczna społeczeństwa, które miało być aktywizowane niemal wyłącznie na żądanie PZPR. Sytuacji takiej sprzyjać miała wspomniana liberalizacja i tolerowanie umiarkowanych potrzeb konsumpcyjnych.

2. Walka z "rewizjonizmem"
Po przeprowadzeniu wyborów do Sejmu ze stycznia 1957 r. sprawą najpilniejszą z punktu widzenia kierownictwa partyjnego była pacyfikacja nastrojów społecznych. Gomułka znajdował się pod presją z dwóch stron. Partyjni "dogmatycy", nierzadko będący eksponentami radzieckich interesów w Polsce, zupełnie otwarcie wzywali do zaostrzenia kursu i aktywnego przeciwstawienia się przeciwnikom politycznym. Zdaniem Gomułki i ludzi z jego najbliższego otoczenia to nie "dogmatyzm" jednak, ale "rewizjonizm" był największym zagrożeniem dla PZPR i popaździernikowej Polski. "Rewizjoniści" w PZPR należeli do zdeklarowanych zwolenników przemian październikowych i wiązali z nimi wielkie nadzieje. Co więcej, chcieli te przemiany kontynuować i pogłębiać, podczas gdy w owym czasie Gomułkę irytowali wszyscy, którzy - w sposób mniej czy więcej otwarty - lansowali hasło "drugiego etapu". Obawiał się też podnoszonych haseł antyradzieckich, przy czym określano tak również głosy domagające się wyjaśnienia najbardziej ponurych i zagmatwanych momentów z dziejów stosunków polsko-radzieckich. Prasę należało zmusić do milczenia za wszelką cenę. Kiedy nie pomogły upomnienia, prośby i groźby zdecydowano się na czystkę w środowisku dziennikarskim. Badacze za "koniec Października" na ogół skłonni są uznawać okoliczności towarzyszące likwidacji niezwykle popularnego i nie bez racji powszechnie uważanego za jeden z symboli ówczesnych zmian tygodnika "Po Prostu", który w czerwcu 1957 r. - jak zwykle w sezonie wakacyjnym - zawiesił działalność. Jesienią władze z powodów cenzuralnych nie wyraziły zgody na jego wznowienie. Odpowiedzią były manifestacje protestacyjne i starcia z milicją na ulicach Warszawy w dniach od 3 do 6 października. Warszawiacy w czasie tych zamieszek po raz pierwszy zobaczyli w akcji utworzone w grudniu 1956 r. wyposażone w hełmy i długie pałki Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO). Brutalne akcje sił porządkowych miały miejsce niemal dokładnie w rocznicę Października, a jedną z konsekwencji zaostrzonego kursu antyliberalnego i antyinteligenckiego było cofnięcie zgody na wydawanie miesięcznika literackiego "Europa". Protestując przeciwko temu zakazowi z PZPR wystąpiła grupa znanych pisarzy: Jerzy Andrzejewski, Stanisław Dygat, Paweł Hertz, Mieczysław Jastrun, Jan Kott, Adam Ważyk i Juliusz Żuławski. Na przełomie 1958 i 1959 r. miał miejsce pierwszy w Polsce po Październiku proces polityczny. Oskarżonej zarzucano kolportowanie, a w zasadzie samo posiadanie i "przechowywanie", wydawanego w Paryżu w języku polskim miesięcznika "Kultura" redagowanego przez Jerzego Giedroycia. Została za to skazana na trzy lata więzienia, ale wyszła na wolność po 11. miesiącach, gdy Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Wojewódzkiego. W 1959 r. odsuwano od wpływu na bieg spraw publicznych osoby zaangażowane w demokratyzacyjne przemiany październikowe. Pod naciskiem władz partyjnych dokonano np. zmiany na stanowisku prezesa Związku Literatów Polskich. Piastujący tę godność od 1956 r. Antoni Słonimski ustąpił na rzecz uległego wobec władz politycznych Jarosława Iwaszkiewicza. W początku lat sześćdziesiątych Klub Krzywego Koła dożywał swych dni. W popaździernikowej Warszawie Klub pełnił rolę salonu, w którym "pokazywanie się" - w określonych środowiskach - należało do dobrego tonu. Wśród części warszawskiej inteligencji pojawił się nawet swoisty snobizm na bywanie w Klubie Krzywego Koła, w którym zawsze można było spotkać ciekawych ludzi, porozmawiać, podyskutować, a nawet wymienić najnowsze plotki. Jednocześnie wraz z odchodzeniem przez władze od bardziej liberalnej polityki z okresu Października, Klub Krzywego Koła stawał się jednym z nielicznych miejsc, gdzie można było prowadzić naprawdę swobodne dyskusje. Władze partyjno-policyjne miały już dość jego niezależności i nie chciały tolerować nadal znacznej różnorodności ideowej wśród członków Klubu Krzywego Koła, który w końcowym okresie istnienia liczył blisko 300 członków, l II 1962 r. miało miejsce ostatnie - jak się później okazało - zebranie Klubu, który rozwiązany został na mocy decyzji władz administracyjnych. Począwszy od początku lat sześćdziesiątych coraz większa część społeczeństwa odnosiła się z rosnącym krytycyzmem wobec prowadzonej przez ekipę Gomułki polityki. Zwłaszcza intelektualiści i młodzież akademicka nie chcieli pogodzić się z systematycznym odchodzeniem od bardziej liberalnej polityki z okresu Października. Z wolna narastała więc fala krytycyzmu - zresztą tylko w zupełnie wyjątkowych przypadkach otwarcie uzewnętrzniana.

3. Gospodarka po Październiku
Pogłębiającemu się odczuciu rozczarowania mogła też sprzyjać ekonomiczna stagnacja i powolny wzrost stopy życiowej. Oba te zjawiska, coraz silniej odczuwane przez znaczną część społeczeństwa, były efektem zaniechania istotnych zmian w stylu i sposobie gospodarowania. Gomułka bowiem w sposób równie doktrynerski, w jaki odnosił się do intelektualistów i polityki kulturalnej państwa, traktował kwestie ekonomiczne. O ile w latach 1945-1948 jego udział w polityce gospodarczej kraju był znikomy, o tyle po 1956 r. zajął się nią w stopniu bardzo poważnym (z czasem decydującym), a nie posiadał odpowiedniej wiedzy ekonomicznej. Odrzucając w 1957 r. propozycję poważnej strukturalnej reformy gospodarczej wysuniętą przez Radę Ekonomiczną składającą się z najwybitniejszych polskich ekonomistów (m.in. Czesław Bobrowski, Włodzimierz Brus, Michał Kalecki, Oskar Lange, Edward Lipiński), skazywał się na doraźne manewry i posunięcia mające na celu usprawnienie systemu zarządzania i produkcji. Krokom tym towarzyszyły zwykle podwyżki cen artykułów pierwszej potrzeby. Podporządkowana ideologicznym kanonom RWPG i pozostająca praktycznie poza głównym nurtem światowego handlu gospodarka polska - z woli Gomułki dążąca do samowystarczalności - dławiła się i raz po raz zacinała. Zresztą Polska stosunkowo szybko wytraciła dynamikę rozwoju. Choć w latach 1956-1960 zanotowano szereg osiągnięć na gruncie gospodarki (m.in. płace realne wzrosły o prawie 30%), to jednak nie udało się zrealizować wielu innych ambitnych zamierzeń planu 5-letniego. Ponad plan rosła natomiast globalna produkcja przemysłu, zwłaszcza środków produkcji. W sumie były to jednak osiągnięcia mogące napawać optymizmem.