Temat: Główne doktryny polityczne i prawne XX w.
Literatura:
Heywood A., Politologia, Warszawa 2006
Seidler G., Groszyk H., pieniążek A., Wprowadzenie do nauki o państwie i prawie , Lublin 2010
Szczaniecki M., Powszechna historia państwa i prawa, Warszawa 2009
H. Olszewski, M. Zmierczak, Historia doktryn politycznych i prawnych, Poznań 1983
Uwarunkowania nauk społecznych do I połowy xx wieku:
Konflikty społeczne i ich źródła:
-rewolucja 1905-1906 w Cesarstwie Rosyjskim:
Dotychczasowe mocarstwa europejskie; straty sanitarne i ekonomiczne; fala rewolucji 1917-1919r. jako wyraz konieczności przekształcania stosunków społecznych nierozwiązanych w latach powojennych; głęboki kryzys wolnokapitalistycznego modelu gospodarki; Rosja- realna alternatywa ustrojowa
-kryzys państwa liberalnego, demokratycznego, wzrost atrakcyjności reżimów alternatywnych: komunistycznego i faszystowskiego
-II wojna światowa – brak możliwości systemowego rozwiązania sprzeczności wywodzących się z rozwiniętego systemu gospodarki wielkoprzemysłowej
-konfrontacja dwóch wielkich systemów społeczno-politycznych
b) klimat intelektualny:
-rewolucja naukowo-techniczna zburzyła dotychczasowy, w miarę jednolity obraz świata i człowieka ; .
- okres bujnego rozkwitu filozofii przy jednoczesnej mnogości kierunków i prądów
- niepokój intelektualny znalazł odbicie w literaturze i sztuce ( spektrum kierunków)
WNIOSEK: sprzeczności polityczne i społeczne znalazły odbicie w konfliktach ideologicznych. Po raz pierwszy ideologie kształtowały warunki życia całych społeczeństw.
marksizm- jedna z najważniejszych koncepcji społecznych, wyrosła ze starannej analizy zjawisk obserwowalnych w połowie XIX wieku, wykorzystania dotychczasowego dorobku myśli społecznej i próby ich ekstrapolacji na przyszłość;
Filozoficzna podstawa: materializm dialektyczny
Podstawy teorii społeczeństwa :
-społeczeństwo obywatelskie spajają wyłącznie czynniki ekonomiczne: produkcja i wymiana
-charakter państwa zależy od świadomości jego obywateli- zmiana świadomości = zmiana państwa;
-religia jest wytworem konkretnych warunków społecznych ( można ją zmienić wyłącznie przez zmianę warunków );
Skutek: materializm historyczny
Pojęcia:
-formacje społeczno-ekonomiczne powstałe na gruncie czynników ekonomicznych;
- struktura klasowa : klasy- grupy społeczne różniące się stosunkiem do środków produkcji oraz świadomością przynależności;
-państwo : osobny organizm wyłoniony za społeczeństwa w wyniku podziału pracy, a także aparat panowania jednej klasy nad inną
- świadomość społeczna: wynika z czynników materialnych, nie jest tylko odbiciem bytu społecznego, lecz także aktywnym czynnikiem rozwoju;
- rozwój społeczny : główny czynnik sprawczy – działalność ludzka rozumiana jako postęp techniczny i wpływ sił wytwórczych na całość życia społecznego. Siła napędowa- sposób produkcji;
Zasada naczelna materializmu historycznego: pierwotność bytu społecznego względem świadomości społecznej, zaś strony ekonomicznej nad innymi stronami życia społecznego.
Problem naukowości marksizmu:
- uzasadnienie naukowości ( w odróżnieniu od utopijności ) – F. Engels, Rozwój socjalizmu od utopii do nauki ( 1880r.): socjalizm utopijny starał się na drodze spekulacji odkryć absolutnie słuszne zasady organizowania społeczeństwa. Socjalizm naukowy- na podstawie analizy historycznej procesu ekonomicznego wskazanie sposobów likwidacji podstawowego konfliktu społecznego;
- metoda- sposób ( droga) poznania, metodologia – nauka o metodach poznania. Metoda dialektyczna – rozpatruje wszystkie zjawiska w ciągłym rozwoju i pokonywaniu sprzeczności; sens zjawiska uchwytny jest jedynie przez odniesienie do całości
- zasada metodologiczna: połączenie metody historycznej z metodą logiczną jako niezbędnym wzajemnym uzupełnieniem.
Cechy wyróżniające marksizm:
- system zwarty, jednak w znacznym stopniu oparty na dowolnej interpretacji faktów
- próba utworzenia integralnej nauki o społeczeństwie
-prymat polityki nad ekonomią
-doktryna aktywności i uczestnictwa
-marksizm nie kontestował kapitalizmu; domagał się jego rewolucyjnego zniesienia
-bezpośrednia kontynuacja niemieckiej filozofii klasycznej
Marksizm pozytywistyczny:
- I Międzynarodówka ( Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników 1864-1876) – próba koordynacji działań prowadzących do obrony wspólnych interesów robotników Europy, powszechnej rewolucji i przejścia do socjalizmu
- II Międzynarodówka – 1889-1919- kontynuacja celów I Międzynarodówki podjęta przez partie marksistowskie
-pozytywistyczne tendencje w marksizmie końca XIX wieku:
*stopniowe odchodzenie od heglowskiej dialektyki i uwzględnienie przy formułowaniu praw społecznego rozwoju osiągnięć innych nurtów i ograniczanie dialektyki procesu historycznego oddziaływań do organizmu i środowiska