Roboty ciesielskie

Andrzej Machalski Na elementy konstrukcyjne przeznacza się głównie drewno sosnowe lub świerkowe. Rzadziej stosuje się drewno gatunków: jodła, dąb, brzoza, jesion, olcha, osika, topola. Wyjątkowo spotyka się drewno gatunków egzotycznych: khaja, sapelli. Elementy konstrukcyjne mogą być też wykonane ze sklejki, płyt pilśniowych twardych, płyt wiórowych i paździerzowych. Wilgotność drewna przeznaczonego na konstrukcje nie powinna przekraczać:  23 % dla konstrukcji na otwartym powietrzu,  15-20 % dla konstrukcji chronionych przed zawilgoceniem (np. belek stropowych),  do 15 % dla konstrukcji z drewna klejonego warstwowo. Klasyfikacja wilgotności drewna dla potrzeb handlu jest nieco inna:  tarcica mokra > 25 %,  tarcica zaladowczo-sucha 20-25 %,  tarcica powietrzno-sucha 15-19 %,  tarcica sucha 8-15 %. Sortymenty tarcicy iglastej według PN-75/D-96000 są następujące: deski, bale, listwy, łaty, krawędziaki, belki. Deski obrzynane według tej normy są od 13 x 80 mm do 45 x 100 i więcej, bale obrzynane od 50 x 100 i więcej do do 100 x 200 i więcej, listwy od 13 x 25 do 29 x 70, łaty od 32 x 50 do 76 x 140, krawędziaki od 100 x 100 do 180 x 180, belki od 120 x 200 do 220 x 280. Ważniejsze sortymenty drewna okrągłego iglastego to: dłużyce (iglaste od 9 m, liściaste od 6 m), kłody (iglaste 2,5 do 8,9 m, liściaste 2,5 do 5,9), wyrzynki poniżej 2,5 m. Maksymalna długość handlowa tarcicy wynosi 6,3 m (większe długości na zamówienie), minimalna długość handlowa 2,4 m. Do łączenia elementów drewnianych stosuje się zwykle łączniki mechaniczne z metalu: gwoździe (stosowane do desek i ramiaków okien, też jako specjalne karbowane do łat i do krokwi), niemal powszechnie stosowane wkręty (najczęściej z główką krzyżykową), kołki, pręty wsuwane, rozmaitego typu firmowe złącza ciesielskie z otworami na wkręty (płytki perforowane, wsporniki, stopki itd.). Obliczanie i wykonywanie połączeń mechanicznych i klejowych ujęto w normie PN-81/B-03150.03. Belki stropowe, murlaty i oczepy Więźby (wiązary) dachowe, a niekiedy belki stropu pod poddaszem, opiera się na ścianach nośnych masywnych za pośrednictwem murłat, a na ścianach szkieletowych - za pośrednictwem oczepów. Dla związania murłat trzeba je zakotwić w ścianach nośnych, a oczepy należy zakotwić w głowicach słupów (patrz niżej). Końce belek stropowych w ścianie masywnej (np. murowanej) należy chronić przed zawilgoceniem przez pozostawienie luzów 3 cm z boków, ponad belką i przed jej czołem. Koniec belki powinien spoczywać na zaprawie za pośrednictwem papy na lepika. Górna, boczna i obie boczne strony końca belki powinny być posmarowane impregnatem grzybobójczym (ale nie czoło belki). Belki przebiegające obok przewodu kominowego oraz wymiany powinny być oddalone min. 25 cm od wewnętrznych powierzchni kanału kominowego. Belki stropowe są najczęściej lite o przekroju prostokątnym, dla oszczędności drewna mogą być też dwuteowe lub skrzynkowe. Ścianki belek dwuteowych i skrzynkowych mogą być ze sklejki (w razie potrzeby sklejonej w jedną płytę). Złącze ścianek z pasami wykonuje się na klej wodoodporny lub na gwoździe. Deski i łaty podkładu pod pokrycie dachowe Deski podkładu zazwyczaj są dwuprzęsłowe o długości 1,4-3,0 m i szerokości 8-15 cm. Z reguły są układane w dotyk boczny i stykowane do czoła na przemian na co drugiej podporze (krokwi, płatwi). Przy rozstawie podpór 70-85 cm przyjmuje się grubość desek 19 mm, przy rozstawie 85-100 cm grubość 22 mm, przy rozstawie 100-120 cm grubość 25 mm. Łaty należy mocować do każdej podpory (krokwi, górnego pasa wiązara) jednym gwoździem, najlepiej karbowanym do łat, o długości równej 3 grubościom łaty. Płatwie Przejmują one obciążenie połaci dachowej za pośrednictwem krokwi lub podkładu pokrycia i przekazują je na swe podpory (słupy, zastrzały, wiązary). W przypadku wiązarów płatwiowo-kleszczowych płatwie ustawia się na słupach ścian stolcowych, a przy wiązarach rozporowo-zastrzałowych lub bezkrokwiowych płatwie ustawia się na zastrzałach lub na górnych pasach wiązarów. W dachach z poddaszem użytkowym płatwie często podpiera się dodatkowo ukośnymi mieczami usytuowanymi w płaszczyźnie równoległej do kalenicy. Miecze nie tylko zmniejszają rozpiętość obliczeniową płatwi, lecz także dodatkowo usztywniają konstrukcję dachu. W połaciach dachowych o niewielkim spadku (poniżej 20!) o przewidywanym równomiernym obciążeniu śniegiem (bez "worków" śnieżnych) oraz przy pokryciu papą lub blachą na podkładzie z desek przybijanych do płatwi stosuje się chętnie płatwie przegubowe Gerbera. Przeguby (rys. 1) rozmieszcza się albo w co drugim przęśle albo - dla bezpieczeństwa - w każdym (z wyjątkiem skrajnego przęsła). Wiązary W wiązarach ciesielskich elementy nośne były dawniej łączone na tradycyjne, niestety pracochłonne w wykonaniu wręby różnego rodzaju; choć występowały w nich łączniki metalowe, te ostatnie nie miały charakteru nośnego, tylko pomocniczy. Obecnie stosuje się z reguły specjalnie produkowane złącza metalowe, a wręby i wcięcia są ograniczone do minimum. Ogólnie biorąc, wiązary mogą być tzw. pełne - z krokwiami opartymi na belkach, oraz wiązary tzw. puste - z krokwiami opartymi na murłatach lub oczepach. Najbardziej rozpowszechnione są wiązary krokwiowe, krokwiowo-jętkowe i płatwiowo-kleszczowe. Wiązary krokwiowe Stosuje się je przy rozstawie ścian nośnych do 5 m i w dachach o dużych spadkach (30-50!). Przy rozpiętości 4 m można obniżyć spadek połaci nawet do 20!. W nowoczesny sposób połączenie krokwi z belką stropową można wykonać według rysunku 2. Natomiast jeżeli występują też wiązary puste, to połączenie krokwi z murłatą zaleca się według rysunku 3. Ponieważ krokwie wywierają poziomą siłę rozporu, należy zapewnić ich niezawodne oparcie. Murłaty muszą być zakotwione w murach zewnętrznych, wieńcach żelbetowych itd. co 3-4 m, a oczepy - w głowicach słupów. Słupy pownny być wtedy zabezpieczone przed rozchylaniem się na zewnątrz, za pomocą ściągów lub belek wiążących głowice słupów przeciwległych ścian. Wiązary krokwiowo-jętkowe Nadają się dobrze do budynków z poddaszem użytkowym, na ogół przy dużym spadku dachu (35-67!). Całe obciążenie dachu przenosi się tutaj na ściany nośne. Jętki pełnią funkcję poziomych rozpórek krokwi, a ponadto można je wykorzystać jako belki lekkiego stropu nad poddaszem, dlatego sytuuje się je nie niżej niż 180 cm nad podłogą poddasza. Jętki nie podparte pośrodku ścianą stolcową (krótko zwaną stolcem) nadają się do rozpiętości do 7,5 m (rys. 4), podparte jedną ścianą stolcową do rozpiętości 7,5-9 m (rys. 5), a podparte dwiema ścianami stolcowymi - do rozpiętości 9-11 m. Wiązary krokwiowo-jętkowe, podobnie jak krokwiowe wymagają usztywnienia za pomocą wiatrownic w postaci łat lub wąskich desek przybijanych do spodu krokwi, ale tutaj powyżej i poniżej jętki. Wiatrownice mogą być wykonane ze specjalnych perforowanych taśm stalowych przybijanych z wierzchu połaci. Połączenie miecza ze słupem i podciągiem oraz słupa z podciągiem zaleca się realizować obecnie za pomocą płytek perforowanych (rys. 6). Wiązary płatwiowo-kleszczowe Są one zalecane w przypadku poddaszy niemieszkalnych, gdyż zużywają mniej drewna od wiązarów krokwiowo-jętkowych. Nadają się zarówno do dachów spadzistych, jak i mało nachylonych. Przykładowo pokazano dach spadzisty z dwiema ścianami stolcowymi (rys. 7) nadający się do rozpiętości 11 m. W odróżnieniu od poprzednich zasadniczych typów, większa część ciężaru własnego dachu i jego obciążenia przenosi się na ściany stolcowe, a stamtąd na belki dolne wiązarów. Połączenie płatwi z krokwią można wykonać według rysunku 8, a połączenie słupa z belką według rysunku 9. Przy niedużym spadku dachu 15-20! konstrukcje płatwiowo-kleszczowe stosuje się do rozpiętości 8 m (rys. 10); tutaj wiązary są również usztywnione kleszczami poziomymi, a stolce dźwigają płatew kalenicową; krokwie dolnymi końcami są przymocowane do murłat związanych z murem co 4 m. W tym rozwiązaniu słupy ścian stolcowych powinny opierać się na nośnych ścianach wewnętrznych, słupach lub podciągach. Wykonywanie konstrukcji ciesielskich Na budowie nie wolno wykonywać elementów i konstrukcji z drewna warstwowego (tj. klejonego warstwowo), które pozostawia się wyspecjalizowanym wytwórniom. Drewno na konstrukcje drewniane powinno być na placu budowy posortowane według klas jakości, przekrojów poprzecznych, długości i wilgotności. Należy je składować w suchym, łatwo dostępnym miejscu. Następnie powinno się wytrasować (wyznaczyć) elementy, to jest oznaczyć i wykreślić na sortymentach drzewnych linie ograniczające długość, szerokość i grubość, jak również linie skosów, wrębów itp. Z kolei następuje obróbka wytrasowanych już elementów za pomocą odpowiednich narzędzi. Wskazane jest prowadzanie obróbki grupowo, np. ścięcia końców, nawiercanie otworów. Przy obróbce grupowej zaleca się stosować sprzęt pomocniczy (stojaki, jarzma, zaciski do łączenia sortymentów, prowadnice itd.). Po obróbce następuje próbny montaż. Polega on na dokładnym dopasowaniu elementów przewidzianych do łączenia ze sobą i przy tym na usunięciu zauważonych usterek. Ostatnią czynnością przed właściwym montażem jest znakowanie, tj. zaopatrzenie dopasowanych już zestawów (lub elementów wielkowymiarowych) w znaki liczbowe i literowe, przy równoczesnym ustaleniu ich właściwych miejsc w całej konstrukcji. Przy montażu ważne jest wykonanie tymczasowych usztywnień przeciwwiatrowych w skrajnych polach dachu i w co 5 lub 6 polu między wiązarami. Przepisy bhp Przed rozpoczęciem pracy z narzędziami zmechanizowanymi należy sprawdzić ich zabezpieczenia ochronne (osłony), stan uziemienia korpusu (obudowy) silnika elektrycznego i stan przewodu zasilającego (nie może mieć uszkodzeń na długości, zwłaszcza na złączu z obudową). Trzeba też usunąć przeszkody utrudniające pracę cieśli. Należy też sprawdzić, czy części tnące są prawidłowo i mocno osadzone na wale roboczym. Jeśli występuje konieczność poprowadzenia kabla przez ścieżki lub drogi dojazdowe, należy poprowadzić go górą na prowizorycznych słupach (na dostatecznej wysokości, aby pojazdy o niego nie zawadzały) albo też dołem płytko zakopane w ziemi w rynience z desek itp. Przy przerwie w dopływie prądu należy natychmiast zwolnić nacisk materiału na części tnące maszyny oraz wyłączyć silnik z sieci. Przed ponownym uruchomieniem silnika (po przerwie) trzeba sprawdzić, czy części tnące nie tkwią w drewnie. Silnik wolno uruchomić dopiero wtedy, gdy wał napędowy i części tnące mają zupełną swobodę ruchu. Na placu budowy zaleca się ruch jednokierunkowy, unikając skrzyżowań dróg, zwłaszcza ścieżek dla pieszych z drogami kołowymi. Robotnicy zatrudnieni przy pracach załadowczo-wyładunkowych powinni - dla ochrony przed urazami - nosić hełmy ochronne, buty ochronne z blaszanymi noskami i rękawice robocze. Robotnicy pracujący na wysokości powyżej 3 m powinni być ubezpieczeni specjalnymi pasami lub szelkami ochronnymi przytwierdzonymi do masywnych, nieruchomych części budynku. Literatura OLCZAK S., JcDREJEK W., WIATER W.: Roboty ciesielskie, stolarskie i dekarskie. Arkady, Warszawa 1970. Poradnik kierownika budowy tom 2. Praca zbiorowa. Arkady, Warszawa 1990. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych. Budownictwo ogólne tom I, część 2. Arkady, Warszawa 1990. Katalog złączy do drewna firmy BMF Jutor. PN-81/B-03150.03 Konstrukcje z drewna i materiałów drewnopochodnych. Obliczenia statyczne i projektowanie. Złącza. PN-75/D-96000 Tarcica iglasta ogólnego przeznaczenia. PN-72/D-96002 Tarcica liściasta ogólnego przeznaczenia.