Romantyczne malarstwo i rzeźba

Po epoce oświecenia załamała się wiara w możliwość stworzenia idealnej, uniwersalnej sztuki opartej na rozumie, w związku z czym rosło zainteresowanie przeszłością. W sztuce przejawiło się to doborem tematów i większą dbałością o realia (czasem jednak zdarzało się, że realia te były dość fantazyjne). Romantycy pragnęli przywrócić artyście całkowitą swobodę twórczości: w wyborze tematu, formy, stylu. Cenili głównie oryginalność, natchnienie, wyobraźnię. Artysta dla romantyków miał być autorytetem sam dla siebie i sam ustanawiać własne prawa i reguły. Miał buntować się przeciwko ,,jałowemu” używaniu przez neoklasyków tematów z mitologii i historii starożytnej. Romantycy sięgali po tematy do czasów sobie współczesnych ( problematyka polityczna i społeczna) oraz do przeszłości ( średniowiecze i renesans), popularna była też tematyka orientalna, egzotyczna.

Wychodzili oni z założenia, że sztuka ma być zwierciadłem dawnego i współczesnego życia, dużą wagę przywiązywali więc do prawdy historycznej, ukazania charakterystycznych cech danej epoki, narodu ( nazywali to ,,kolorytem lokalnym”). Zwalczali w sztuce naleciałości antyku ( niektórzy romantycy-zwalczali też akt, bo naruszało to ,,zasadę obowiązującej prawdy i naturalności”). Romantycy chcieli pokazywać naturę taką jaka jest ona rzeczywiście- naturę dziką i pierwotną. Oprócz piękna potrafili ukazać też brzydotę, melancholię czy smutek. W ich ujęciu dzieło powinno więc być efektem studiowania natury oraz odzwierciedleniem wewnętrznych doznań człowieka (najlepiej jak ktoś był buntownikiem , żył w samotności i miał same duchowe rozterki). Ukazywali ludzi którymi miotały wewnątrz ciała emocje, ale którzy jednocześnie starali się je zewnętrznie maskować – z tego założenia wywodzi się charakterystyczny dla sztuki romantycznej DYNAMIZM FORMY. Dla romantyzmu charakterystyczna jest jednocześnie wizja powiązania rzeźby z naturą np. Caspar David Friedrich.

Rzeźba

Tematyka polityczno - patriotyczna

Obrona Saragossy, 1823,Jose Alvarez de Pereira y Cuberto – grupa marmurowa ukazująca młodego, nagiego wojownika walczącego w obronie starca, który klęcząc chowa się za nim i trzyma się jego nogi. Forma rzeźby jest neoklasyczna, ale koncepcja romantyczna. Widoczna jest tutaj żywa reakcja na bieżące wypadki polityczne ( nawiązanie do bohaterskiej obrony Saragossy przed wojskami napoleońskimi ) odzwierciedlenie nastrojów patriotycznych i dążenia do wolności.

Młoda Greczynka u grobu Markosa Botsarisa, 1827, David d’Angers – kompozycja utrzymana w stylu neoklasycystycznym, ale temat romantyczny, ukazana została naga dziewczynka na wpół leżąca na płycie grobowca, wodząca palcem po literach odczytując imię zmarłego bohatera.

Tematyka społeczna

Typowym przedstawicielem tego nurtu był Pierre – Adrien Graillon – samouk , wykonywał żywe scenki rodzajowe, np. Grający w karty 1849 , odtwarzał świat prowincjonalnej biedoty, np. Nędza , Żebrak 1834. Robił swoje rzeźby szybko, raczej szkicował. Jego rzeźby cechowały bezpośredniość i malarskość.

Antoine – Auguste Preault - sprzeciwiał się estetyce akademickiej, komponował układy dynamiczne, pełne energii, dążył do osiągnięcia romantycznej, subiektywnej wizji poprzez posługiwanie się szkicową formą deformację postaci Sięgał po tematykę społeczną, rzeźbę rodzajową, np. obie to płaskorzeźby)Nędza,1833r.- ukazuje dziewczynkę konającą w rękach matki; Agonia poety Gilberta, 1833r.– nawiązuje do legendy artysty, który miał umrzeć w skrajnym ubóstwie. Fascynował go także tematyka średniowieczna, jako fragment tematyki historycznej – w 1836r. stworzył ogromną statuę Karola Wielkiego.

Antoine – Louis Bayre -> patrz też: Rzeźba 2poł. XIX wieku; Przyczynił się w znacznej mierze do odnowienia rzeźby animalistycznej . Pogardliwie mawiano, iż to ,,producent zwierząt gatunku pozbawionego ludzkiej szlachetności”. Jednakże mimo tego co o nim powiadano w doskonały sposób potrafił ukazać indywidualny charakter każdego zwierzęcia i jego piękno. Rzeźbił sceny walki pomiędzy zwierzętami np. Lew walczący z wężem, 1832; Tygrys pożerający młodego jelenia,1835. Animalistyczne kompozycje Barye’ygo z lat 30-tych i 40-tych odznaczają się dużym dynamizmem, dramatyzmem, napięciem i patosem. W latach 50-tych jego rzeźby uzyskują formę bardziej statyczną i syntetyczną, np. Siedzący lew, 1847; widać tu przejście z romantyzmu do realizmu.

Francois Rude

Młody rybak neapolitański bawiący się z żółwiem 1831-33; podważenie w tym dziele szeregu akademickich zasad, brak klasycznej stylizacji i wymogu ponadczasowości, postać chłopca z ludu z uśmiechem na twarzy, realistyczne potraktowanie podstawy: piasek, woda, sieć rybacka.

Marsylianka ( z Łuku Triumfalnego w Paryżu) – 1833-36; uchodzi za sztandarowe dzieło rzeźby romantycznej, przedstawia wymarsz ochotników z 1792 r.; figury wojowników stylizowane są na modłę antyczną, ekspresyjna postać Ojczyzny/ Zwycięstwa nawołująca do walki

Napoleon budzący się do nieśmiertelności; 1845-47, brąz, kult wodza

Francisque- Joseph Duret Młody rybak tańczący tarantelę

David d’Angres , rzeźba z kościoła św. Gertrudy - widnieją tu 3 postaci alegoryczne: wolność, ojczyzna i historii oraz przedstawienia osób zasłużonych dla rozwoju myśli oświeceniowej – zamiarem było połączenie tych dwóch wątków. Pojawiły się kontrowersje do tyczące jednak miejsca gdzie umieszczono tę dekorację rzeźbiarską, gdyż kościół to nie odpowiednie miejsce by prezentować polityczne i to w dodatku antykościelne wątki. Dodatkowo krytykowano pominięcie kwestii równości społecznej i brak ukazania w dziele niższych warstw społecznych.

Wyróżniającą cechą rzeźby romantycznej jest szczególny dobór tematów. Romantyzm w rzeźbie zaczął się w chwili , gdy do głosu doszła tematyka historyczna, w szeroko dość pojętych ramach, gdzie możemy wyróżnić dwa zasadnicze nurty:

Nurt pierwszy – STYL TRUBADUROWY - charakterystyczny gł. dla wczesnego okresu romantyzmu ; odmienił on tematykę, dał nowe możliwości interpretacji tematu , w pewnym stopniu wpłynął i na zmianę formy, która mimo cech idealizacji, poprzez większą niż dotychczas rodzajowość ujęcia stała się bardziej bliska życiu.

Nurt drugi – PATRIOTYCZNY – związany ze wzrostem świadomości narodowej, co doprowadziło do nasycenia sztuki wątkami polityczno – patriotycznymi. Dbano o wierne odtworzenie realiów , zwłaszcza kostiumu – mało to duże znaczenie dla kształtowania się koncepcji realistycznych.

Romantyzm wprowadził do rzeźby tematyką społeczną: ludzie pracy, nędzarze, robotnicy. Nastąpiła popularyzacja rzeźby rodzajowej, narodziło się bardziej realistyczne podejście do tematyki egzotycznej, dostrzegalny jest też rozwój animalistyki i jej artystyczna nobilitacja.

PODSUMOWANIE

Nurtu rzeźby romantycznej nie da się ująć w jedną formułę estetyczną, nie zawsze też można precyzyjnie określić jego przedstawicieli, pełny sąd o rzeźbie romantycznej i uzyskanie jej prawdziwego obrazu jest trudne, gdyż wiele dzieł tego okresu zaginęło, część znajduje się w kolekcjach prywatnych, a pomniki są rozproszone po wielu miejscach.

W rzeźbie tej nie było wielu wielkich mistrzów dłuta. Najlepsi to Bayre i Prѐault.

Same rzeźby , jeśli chodzi o formę, często nie odbiegały zbytnio od rzeźb akademickich twórców neoklasycyzmu , czasem nawet im niedorównywany, ale były jednak czymś nowym i innym – wyrosły z nowej atmosfery i same tę atmosferę tworzyły.

Malarstwo

Obrazy o tematyce romantycznej pojawiały się już w epoce panowania neoklasycyzmu – tu przykładani są płótna z Osjanem. W romantyzmie znaczącymi elementami twórczości malarskiej stają się: KOLOR, UTRATA PRZEJRZYSTOŚCI KOMOZYCJI ( w stosunku do neoklasycyzmu), UKAZYWANIE NASTROJOWOŚCI I STANÓW EMOCONALNYCH, OBRAZ STAJE SIĘ W SWEJ WYMOWIE AMBIWALENTNY, NIEOCZYWISTY.

William Turner ( Jego życie to przykład człowieka romantyzmu- dlatego przytoczę jego szerszy życiorys) żył w latach 1775 -1851. Nie miał określonego wykształcenia, zaczynał jako rysownik –akwarelista tworzący topograficzne widoki. Jako młodzieniec podróżował do Walii, Szkocji i utrwalał tam w akwarelach ( osiągnął niemal mistrzostwo w technice akwareli) motywy krajobrazowe. W pocz. XIX w. wyjechał do Paryża i Szwajcarii i niemal już do końca życia podróżował : samotnie , często na pieszo. Był też w Niemczech i w Italii. Tak szukał natchnienia, to typ romantycznego wędrowca, nie miał uczniów, za to pozyskał możnych mecenasów, uznanie ,pozycje i majątek. Spuścizna po nim obfituje w liczne obrazy i rysunki, które zapisał państwu. Początkowo malował obrazy olejne marynistyczno-batalistyczne, potem prócz krajobrazów poruszał tematykę biblijną , mitologiczną, historyczną i sobie współczesnych zdarzeń. W jego kompozycjach można odnaleźć elementy takie jak : los, przemijanie, przeznaczenie, metaforykę ludzkiego losu. Niezależnie do bogactwa tematycznego ewolucja prac Turnera zmierza do odrealnienia motywów roztapiających się w świetlistej atmosferze jego dzieł. Dominującym elementem kompozycji jest dynamiczna spirala. Poprzez swoja technikę malarską (intensywne barwy, raz cienko raz grubiej, chropowato kładzie farbę) i potrafi nadać obrazom naprawdę zjawiskowy charakter. Możemy w obrazach odnaleźć: wizjonerstwo, nadzwyczajną formę malarską, obfitość wątków symbolicznych, dramatyczne obrazowanie natury a tym samym ludzkiego losu. To wszystko sprawia , że upatruje się w jego twórczości zapowiedź impresjonizmu.

Przykładowe dzieła: Zniszczenie Sodomy, 1805 ; Hannibal przekraczający Alpy, 1812 ; Pożar Parlamentu londyńskiego, 1835 ; Statek niewolników, 1840 ; Szybkość, para i deszcz, 1844 .

Francisco Goya – ( UWAGA!!!! proponuję zajrzeć krótka charakterystyka twórczości + dzieła które pojawiły się na wykładzie: http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3907077/goya-y-lucientes-francisco-jos233.html)

Okropności wojny – 1810-20; jest co cykl 82 kart o wymowie antywojennej, udokumentował w ten sposób wystąpienie Saragossy przeciw Napoleonowi. Celem jest ukazanie krzywdy oraz tragizmu ludzi jaki doświadczają za sprawą działań wojennych, a także skierowanie uwagi widza na wojnę, która sprawia że obie ze stron stają się pełne nienawiści wobec siebie, brutalne, wyzwalają w człowieku najgorsze uczucia.

Egzekucja 3-go maja 1808 ( Rozstrzelanie powstańców madryckich) – 1814; obraz jest romantyczny w swej wymowie poprzez udramatyzowanie sceny, niewidoczne są twarze żołnierzy wykonujących wyrok, anonimowa jest też grupa rozstrzeliwanych jeńców , akcent pada na ofiarę nie będącą już bohaterem, lecz męczennikiem- gest poddańczy, upozowanie na Chrystusa ukrzyżowanego; także krytyka działań wojennych.

Piotr Michałowski – ( z : Encyklopedia Powszechna PWN)

Główny przedstawiciel romantyzmu w malarstwie polskim. Studiował na uniwersytecie w Krakowie (1815-20) i w Getyndze (1821-23) nauki matematyczno-przyrodnicze, ekonomiczne i humanistyczne. 1823-30 kierował organizacją hutnictwa w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu w Warszawie. W czasie powstania listopadowego kierował produkcją broni i amunicji. Do 1832, w okresie twórczości amatorskiej, wykonywał głównie rysunki i akwarele pod wpływem Aleksandra Orłowskiego i C. J. Verneta. 1832-35 w Paryżu, gdzie uczył się w pracowni N. T. Charleta i studiował w muzeach dzieła malarzy hiszpańskich (zwłaszcza Velazqueza), holenderskich i flamandzkich.   W studiach nad anatomią konia widoczny jest wpływ Th. Gericaulta. 1835 w Anglii, następnie wrócił do Krakowa, gdzie (1848-53) był prezesem Rady Administracyjnej. W tym czasie rozwinął w pełni twórczość artystyczną, a podczas częstych podróży zagranicznych - studia muzealne.  Ze szczególnym zamiłowaniem rysował i malował (olejno i akwarelą) konie, zaprzęgi, dyliżanse, bydło domowe. Tworzył pełne dynamiki sceny batalistyczne z wojen napoleońskich (kilka wersji bitwy pod Somosierrą) i z powstania listopadowego. Będąc pod urokiem postaci Napoleona malował wielokrotnie jego portret konny i rzeźbił projekt pomnika. Malował portrety wodzów, np. Stefana Czarnieckiego, Karola Kniaziewicza. Twórca realistycznych, pełnych głębokiego wyrazu, portretów rodziny (zwłaszcza dzieci) i przyjaciół oraz znakomitych studiów głów chłopskich (Seńko, 1946-48); wybitny kolorysta; jego kompozycje odznaczają się świetnym, śmiałym rysunkiem, syntetyczną formą i swobodą techniki malarskiej (operował szerokimi pociągnięciami pędzla). W twórczości Michałowskiego zaznaczyła się siła poetycznego odczucia natury i człowieka, dynamizm i żarliwość patrioty romantyka.

Napoleon na koniu – 1815;

Somosierra z 1837r. – Michałowski w swej twórczości często podejmował wątki odnoszące się do okresu napoleońskiego, rozsławiające chwałę polskiego oręża, wersja z 1837 r. jest chyba najlepiej znaną , a na pewno najlepszą z kilku wersji tego przedstawienia jakie wykonał . Charakterystyczne jest to ,,pęknięcie” , zaznaczający się zygzak ku górze, doskonałe operowanie kolorem, grubo kładzioną farbą, co wzmacnia dynamikę przedst. , dominuje ciemny koloryt , oddanie atmosfery, tumultu szarży .

Seńko – studium do Don Kichota - 1846-48; jedno ze studiów przedstawień chłopa, wspaniale ukazana osobowość i charakterystyka( po części psychologiczna) portretowanego, dominują tony ciemne: brązy, szarości; jest to ukazanie zwykłego człowieka- indywidualności.

Francja

Teodor Gerlicault -(1791-1824) jego życie było dobry przykładem opowieści doby romantyzmu. Pasją jego były konie, często przedstawiał je w swoich dziełach, nawet chodził do rzeźni studiować ich anatomię. Odwiedził Rzym, gdzie studiował dzieła wielkich mistrzów

Tratwa Meduzy – 1819r. – dzieło które niewątpliwie jest najbardziej znaczącym w całej jego karierze, zafascynowany zdarzeniem, które naprawdę miało miejsce, długo przygotowywał się do stworzenia płótna, wykonał mnóstwo szkiców w tym celu i korzystał z relacji światków. Przyniosło to korzyść, bo Obraz ten został zwycięzcą Salonu w 1819r. Artysta ukazał moment w którym rozbitkowie dostrzegają szansę ratunku w nadpływającym statku. Zastygłe gesty postaci wyrażają przerażenie i nadzieję- dynamika, dominują brązy, ponury koloryt . Los bezimiennych , cierpiących ludzi nabrał tu nawet znaczenia filozoficznego i politycznego.

Ostatnim dziełem Gerlicault’a stał się cykl obrazów ukazujący w portretowych ujęciach osoby umysłowo chore. Cykl wykonany na zlecenie dra Georgeta- psychiatry francuskiego.

Kleptoman- 1820; ukazanie psychologicznej strony człowieka, osoby cierpiącej ; ukazanie człowieka nieco odmiennego od innych, ale nie szaleńca pozbawionego ludzkich cech, wydobycie za pomocą koloru i pędzla głogi psychologicznej.

Eugeniusz Delacroix - rozbudowywał temat zbiorowej tragedii, gdyż zafascynowany był twórczością Gerlicault.

Wolność wiodąca lud na barykady- 1830; obraz, który powstał ,,na gorąco”, budził w swoich czasach sprzeczne emocje: z jednej strony opowiadał się za ideą rewolucji, wspólnoty wszystkich klas społecznych, z drugiej kontrowersyjna był postać Marianny na wpół obnażonej, zbyty realistycznej i zanadto dynamicznej, ,,narwanej”, wręcz niebezpiecznej i szalonej- sama postać wolności ma na głowie czapkę frygijską oraz sztandar rewolucji w dłoni, którą unosi ku górze. Dynamiczna kompozycja, atmosfera walki, osoby na obrazie ukazane tak jakby szły ku widzowi.

Śmierć Sardanapala – 1827; dotyczy historii babilońskiego króla, który pokierował się dewizą: ,,Lepiej zginąć niż się poddać”. Ukazana została scena w której giną wszyscy poddani i wszystko co posiadał władca. Artysta połączył tu dwa romantyczne motywy - miłości śmierć. Sam król pokazany został jako leżący spokojnie na łożu i przyglądający się całemu temu nieszczęściu poddanych- poruszenie przez Delacroix’a problemu zaangażowania władcy w sytuację swojego ludu. Kompozycja dynamiczna, ,, duszna”, dominują czerwienie, brązy, żółcienie.

Rzeź na wyspie Chios – 1824; wiąże się z walką Grecji o niepodległość i przedstawia rzeczywiste wydarzenie. Był skrytykowany za to, iż jest zbyt mało przekonywujący w swej wymowie. Podobnie jak Gerlicault przy Tratwie Meduzy, tak Delacroix korzysta l z relacji świadków. Skomplikowane jest ujęcie pierwszego planu, pozy postaci zastygłych jakby w letargu przyćmiły realizm i dramatyczność przedstawienia. Intencją malarza było ukazanie przemocy i cierpienia, ale nie do końca mu to wyszło...

William Blake – 1757-1827, poeta, myśliciel, artysta-wizjoner, tworzył niemal w całkowitej izolacji, na marginesie życia społecznego i artystycznego. Raz w 1809 r. urządzona została jego samodzielna wystawa, ale przeszła nie zauważona przez publiczność i krytykę. Dopiero Podkoniec życia został odkryty przez młodych malarzy. Blake zafascynowany był średniowieczem, sztuką egipską , perską, hinduską. Odrzucał cały porządek świata, miał własną wizję kosmogonii, mitologię i moralność. Pisywał teksty poetyckie, które sam ilustrował, a także ilustracje tworzył do Dantego czy Biblii z których czerpał natchnienie.

Widzenia cór Albionu - 1793

Newton – 1795; ukazuje że Newtona i nauki nie można przeceniać, liczy się nie tylko rozum, kartka którą trzyma postać jest pusta, a kamień ciekawy – interesująca jest struktura jego powierzchni, docenienie znaczenia natury.

W. Blake, Newton, 1795 P. Michałowski ,,Seńko”

(UWAGA !!! uzupełnieniem notatki jest cześć wizualna którą da nam prof. Jakubowska)

Bibliografia:

Kotula, Krakowski ,,Rzeźba XIX wieku”

Sztuka świata tom 8

Notatki z wykładu prof. Agaty Jakubowskiej Encyklopedia PWN (z niej tylko notka o życiu Michałowskiego)