3. TREŚCI KSZTAŁCENIA W ZINTEGROWANEJ EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ

POJĘCIE TREŚCI KSZTAŁCENIA- treści jawne i ukryte

Dokładniejsza definicja treści kształcenia powinna jednak uwzględniać trzy wyznaczniki treści: materiał nauczania, zmiany jakie mają zajść w uczniu, i czynności wykonywane na materiale nauczania, dzięki którym zmiana zajdzie. Po uwzględnieniu tych czynników można powiedzieć, że treść kształcenia jest zbiorem planowanych czynności ucznia wyznaczonych przez materiał nauczania i zaplanowaną zmianę psychiczną.

Wg Kupisiewicza:

Na treść kształcenia składa się całokształt podstawowych umiejętności i wiadomości dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki, praktyki przewidzianego do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole.

 

Wg Bruner'a:

Treść nauczania - to zasób wiedzy ustrukturyzowanej tak, aby wiedza charakteryzowała się właściwością upraszczania informacji, tworzenia nowych twierdzeń oraz rozszerzania operatywności danego zasobu wiedzy ucznia o określonych zdolnościach w określonej sytuacji.

W każdej treści, zespole wiadomości znajdują się takie, których opanowanie pozwoli skuteczniej i w większym zakresie korzystać z myślenia produktywnego. Takie wiadomości należy znajdować i opanować dzięki metodzie problemowej. Wiadomości należy:

- znaleźć

- ustrukturyzować

- opanować

Treści kształcenia to:

• Ogół uporządkowanych wiadomości niezależnych od uczniów, czyli o zobiektywizowanym znaczeniu.

• Ogół sytuacji pedagogicznych nakierowanych na pożądane zmiany w osobowości ucznia, które można określić jako zgodne z celami kształcenia.

• Ogół planowanych doświadczeń ucznia w szkole obejmujących zarówno wiadomości jak i przeżycia.

Treści jawne kształcenia zawarte są w tak zwanych dokumentach usankcjonowanych czyli:

-planach nauczania

-programach nauczania

-podstawach programowych

-podręcznikach

Treści kształcenia to również cała otaczająca nas rzeczywistość. Coraz częściej usytuowane są więc one poza dokumentami.

Te treści, które są zawarte w wyżej wymienionych dokumentach, są ogólnie dostępne i zrozumiałe dla wszystkich, którzy je przeglądają. Efekty kształcenia wywołane za ich pomocą nazywamy „jawnymi treściami kształcenia”

 Treści ukryte- oznaczają poza dydaktyczne lecz wychowawczo ważne konsekwencje uczęszczania do szkoły, które pojawiają się systematycznie, ale nie zawarte są w żadnym zestawie celów i uzasadnieniu działań oświatowych.

„Ukryty program” nauczania i wychowania realizuje się w związku z organizacją codziennej działalności szkoły, obejmuje te elementy życia szkoły, które czynią życie człowieka podporządkowane istniejącym autorytetom, ich racjonalności i ich interesom. Takie elementy „ukrytego programu” jak: układ architektoniczny szkoły, rozkład zajęć czy formy komunikacji, które to elementy opisuję w następnych rozdziałach, sprzyjają kształceniu przyszłych podwładnych uznających przypisywane im role w podziale pracy za „naturalne” i uzasadnione.

UKŁAD TREŚCI KSZTAŁCENIA W EDUKACJI ZINTEGROWANEJ

Układ treści kształcenia dotyczy czynności konstruowania programu, zaś rezultat tych czynności — to program. Pojęcie programu, kształcenia rozumie się najczęściej w dwojakim co najmniej znaczeniu, a mianowicie: węższym i szerszym. Węższe rozumienie — to efekt czynności dobierania i porządkowania określonych treści, zaś szersze — obejmuje nie tylko efekt dobierania i układania określonych treści, ale także metody oraz formy organizacyjne wspomagania aktywności edukacyjnej dzieci.

Podstawowym zatem kryterium w zakresie doboru i układu treści kształcenia jest. zgodnie z przedstawionym założeniem, „kryterium życiowości". Zadaniem szkoły nie jest przekazywanie gotowej wiedzy, lecz organizowanie osobistego doświadczenia uczniów w otaczającym środowisku i wdrażanie ich do stosowania metod naukowych w działaniu. Program powinien określać teren i zakres konkretnych działań uczniów. Ograniczono zatem zakres przyswajanych treści przede wszystkim do zagadnień wiążących się bezpośrednio z życiem uczniów w środowisku. podstawowym warunkiem formułowania sensownych propozycji programowych. Badanie zatem potrzeb dzieci, w najszerszym tego słowa znaczeniu, prowadzi do

formułowania odpowiednich „ofert" programowych, akceptowanych przez dzieci, wyzwalających ich aktywność, oraz do uznawania przez dzieci programu zewnętrznego za program „wewnętrzny", własny. Prowadzi to w efekcie do rozumienia dziecka, jego potrzeb rozwojowych i w tym kontekście formułowania określonych ,,ofert programowych". Humanistyczna ranga edukacji wczesnoszkolnej wymaga nade wszystko

rozumienia dzieci. Zrozumieć dziecko — to osiągnąć sukces edukacyjny.

Kryteria doboru układu treści kształcenia:

• Kryterium funkcjonalności- Propozycje treściowe czy tzw. oferta pedagogiczna muszą z natury rzeczy zaspokajać określone oczekiwania dzieci, muszą być dzieciom

potrzebne, muszą być dlań w różnym zakresie funkcjonalne.

• Kryterium elastyczności- program podlega zmianom, uwarunkowanym rozwojem nauki, a także zmieniającymi się warunkami życia społecznego, potrzebami dzieci itp. Zawiera „części względnie stabilne" i części ,,zmienne", podlegające permanentnym modyfikacjom. Tak więc — w tym rozumiemy— program nie jest do „realizacji", ale stanowi propozycję

s t y m u l a c j i wielokierunkowego rozwoju dzieci. W tej sytuacji program, w ujęciu pedagogicznym, jest wykorzystywany do rozwijania dziecka, a nic jest realizowany ,,obok dziecka".

• Kryterium tzw. heurystyczności- w doborze i układzie treści programu„Heurystyczność" oznacza, ujmując rzecz najogólniej, umiejętność odkrywania nowych związków i zależności, formułowania pytań w kontekście procesu poznawania, formułowania hipotez itp. Treści programu mające „walor heurystyczny" inspirują procesy myślenia krytycznego i twórczego, aktualizują swoisty dysonans poznawczy między dotychczasową wiedzą i doświadczeniem a tym, co program proponuje. Tak więc świadome zestawianie w programie „obok siebie" zagadnień kontrowersyjnych, „pozornie sprzecznych" itp. jest jedną z możliwych form aktualizacji „zasady heurystyczności" w doborze i układzie treści programu.

Układ treści w programie:

Liniowy- ważna jest systematyczność

• Treści są kolejno ułożone i nie pojawiają się ponownie.

• To spotkanie ucznia z treściami tylko raz.

• Części tworzą ciąg, są ze sobą powiązane, są nierozerwalne.

 

Koncentryczny- powracamy do tego samego zagadnienia, ale w rozszerzonym zakresie

• Te same treści powtarzają się co pewien czas.

• Pogłębia się związki, zależności.

• Przerwa może liczyć nawet kilka lat.

 

Spiralny- cały czas poszerzamy wiedzę, ale powracamy do początku

• Uczniowie stopniowo wzbogacają zakres informacji, pogłębiają treść.

• Nie ma przerw kilkuletnich.

• Możliwość powtórnej ekspozycji poszczególnych tematów

PODZIAŁ TREŚCI NA OBSZARY I CHARAKTERYSTYKA TYCH OBSZARÓW

Dlaczego proces dydaktyczny w edukacji wczesnoszkolnej dzielimy na obszary a nie na przedmioty? System ten wynika z próby dostosowania procesu nauczania do naturalnego sposobu postrzegania świata przez dziecko, które spostrzega rzeczywistość całościowo (wyodrębnia poszczególne elementy ale dominuje poznanie całościowe nad częścią), zgodnie z własnym doświadczeniem i z punktu widzenia własnych zainteresowań. System nauczania całościowego znosi podział materiału na przedmioty a koncentruje proces dydaktyczno-wychowawczy wokół pewnych tematów- zagadnień lub sytuacji występujących w życiu dziecka; odpowiadają one jego spontanicznym zainteresowaniom, potrzebom i możliwościom poznawczym na danym etapie rozwoju.

Całość- „ wszystkie części, fragmenty, szczegóły wzięte razem, połączone ze sobą w samodzielną jednostkę”.

1. EDUKACJA POLONISTYCZNA

Główny cel tej edukacji- to nauka komunikatywnego posługiwania się przez dzieci w mowie i w piśmie językiem ojczystym. Dziecko poznaje język mówiony i pisany w kontekście jego kontaktów z otoczeniem społeczno- przyrodniczym.

Edukacja polonistyczna obejmuje trzy „wątki tematyczne”- początkową naukę czytania i pisania, kształcenie językowe i kształcenie literackie. Są to tzw. treści konstytutywne czy podstawowe.

1. Początkowa nauka czytania i pisania- to podstawowy element edukacji polonistycznej. Dziecko najpierw opanowuje umiejętność czytania a później pisania. Umiejętność czytania jest integralnie powiązana z umiejętnością pisania. Język jest systemem znaków, czytanie polega na rozpoznawaniu drukowanych lub pisanych symboli. Dziecko 6-letnie intuicyjnie rozumie że język mówiony można przełożyć na język pisany.

Nauka czytania

Trzy podstawowe elementy umiejętności czytania:

- znajomość znaków języka pisanego

- umiejętność rozszyfrowania lub tłumaczenia znaków

- zdolność ujmowania przy jednorazowym spojrzeniu na tekst napisany coraz większej liczby znaków graficznych, najpierw krótkich wyrazów, później stopniowo- dłuższych, wreszcie zdań lub nawet kilku zdań- zdolność ta umożliwia rozumienie czytanego tekstu.

Czytanie po literze (literowanie) utrudnia proces rozumienia czytanego tekstu. Nie należy także nakłaniać dzieci do szybkiego czytania lecz do czytania ze zrozumieniem.

W tej fazie czytanie jest zadaniem wzrokowym, dlatego wady wzroku mogą mieć negatywny wpływ na naukę czytania i pisania. Obszar skokowy oka określany mianem pola czytania określa liczbę znaków graficznych jaką obejmuje oko podczas jednorazowego „skoku” do przerwy spoczynkowej, w której następuje odczytywanie odpoznawanych wzrokowo znaków graficznych. W zależności od obszaru skokowego oka dziecko czyta „po literze”, sylabami lub wyrazami. Podstawowym zadaniem w zakresie rozwijania umiejętności czytania jest wdrażanie oka dziecka do ujmowania podczas jednego „skoku” coraz większej liczby znaków graficznych.

Cechy dobrego czytania:

- płynność- to czytanie całościowe, bez literowania, głoskowania, wylabowania.

- poprawność- staranne i dokładne wymienianie wszystkich głosek, bez opuszczania, dodawania i przekręcania liter, sylab czy wyrazów.

- biegłość- indywidualne tempo czytania podobne do mowy ustnej, które umożliwia słuchającemu i czytającemu na uchwycenie sensu, z polem czytania takim że można przeczytać następny wyraz zanim się go głośno wypowie.

- wyrazistość- czytanie tekstu w taki sposób aby oddać zawarte w nim myśli i uczucia, świadczy to o zrozumieniu tekstu i jest możliwa kiedy dziecko osiągnie poprawność, płynność i biegłość czytania.

Przy nauce czytania zaangażowane są zmysły wzroku, słuchu i ruchowy aparat mowy. W nauce pisania dominują zmysły wzroku i słuchu.

Metody nauki czytania:

1. Metody syntetyczne- rozpoczynanie nauki czytania od części, składników wyrazów, tj. dźwięków, sylab, liter. Metody szczegółowe: fonetyczne(najpierw uczyło się nazw liter ze słuchu a później poznawało litery graficzne), sylabowe(najpierw poznawały sylaby, z których budowały wyrazy), alfabetyczne(poznawały nazwy liter, a następnie w toku sylabizowania nabywały stopniowo umiejętności czytania).

2. Metody analityczne- proces czytania rozpoczynał się od wyrazów które dziecko poznawało w całości. Metoda ta nie kształtuje umiejętności czytania nowych wyrazów lecz mana celu przede wszystkim utrwalenie wyglądu globalnie poznawanych wyrazów.

3. Metody analityczno-syntetyczne- uwzględniają dwa procesy: analizę (wyodrębnianie z wyrazów liter) i syntezę ( tworzenie nowych wyrazów z poznawanych liter).

W zależności od tego, jakie elementy języka są przedmiotem analizy wyodrębnimy różne odmiany metod analityczno- syntetycznych:

- wyrazowe metody analityczno-syntetyczne o charakterze wzrokowym (wizualnym),

- wyrazowe metody analityczno-syntetyczne o charakterze fonetycznym,

- wyrazowe metody analityczno-syntetyczne o charakterze funkcjonalnym- sugerują, że metodę nauki czytania należy dobierać w zależności od poziomu rozwoju różnych funkcji psychicznych. Metody wzrokowe są szczególnie użyteczne dla dzieci o dobrym rozwoju funkcji wzrokowej, fonetyczne- funkcji słuchowej.

Elementarz Mariana Falskiego (1881- 1974)- Podstawą do analizy jest wyraz napisany literami drukowanymi, obserwowany przez dzieci. W procesie spostrzegania dzieci wyodrębniają elementy składowe wyrazu w postaci poszczególnych liter, a następnie w procesie analizy słuchowej przyporządkowują poszczególnym literom ich odpowiedniki fonetyczne. W procesie syntezy zaś dzieci łączą poznane wzrokowo i słuchowo elementy w wyrazy oraz zdania i tym samym zaczynają samodzielnie czytać określone teksty.

Nauka pisania

Nauka pisania odbywa się na tzw. śladach czytania. Pisanie polega na wykonywaniu określonych ruchów ręki, dzięki którym kreśli się litery połączone w wyrazy.

Trzy zasadnicze Elementy pisania:

- psychologiczny- analiza i synteza słuchowa, wzrokowa oraz ruchowa.

- fizjologiczny- integracja złożonych pobudzeń nerwowych w korze i w aparacie ruchowym ręki

- motoryczny- ruchy ramienia i przedramienia(ruchy większe) i ruchy kiści dłoni i placów(ruchy małe). Wyrobienie koordynacji ruchowej trwa dość długo, gdyż u dzieci 7-9 letnich układ kostno- stawowy nie jest jeszcze dostatecznie rozwinięty.

Na czynność pisania składa się szereg ruchów wykonywanych przez różne części aparatu ruchowego ręki, a sterowanych korą mózgową. Pisanie jest więc aktem psychomotorycznym, na który składają się takie elementy, jak:

- słuchowe wyodrębnienie głoski,

- rozpoznawanie jej literowego odpowiednika,

- rozmieszczenie kolejnych liter w wyrazie, napisanie litery lub wyrazu.

Nauka pisania polega na:

- pokazaniu poprawnego wzoru danej litery,

- analizie jej elementów składowych,

- pokazaniu sposobu kreślenia poszczególnych liter, zespołów liter, wyrazów.

Ćw. Muszą być powadzone systematycznie i w odpowiedniej częstotliwości.

Warunki poprawności pisma:

- czytelność- litery są rozpoznawalne,

- pisemność- właściwe łączenie liter,

- estetyczność- zależy od subiektywnego odczucia, mówimy że pismo jest ładne albo brzydkie.

Najczęściej popełniane błędy:

- błędy konstrukcyjne- litery nie przypominają wzoru danej litery;

- błędy w łączeniu danej litery z innymi literami;

- błędy w proporcjach określonych liter(litery tej samej kategorii mają różną wielkość itp.)

1. Kształcenie językowe- nauka komunikatywnego posługiwania się przez dziecko językiem ojczystym w mowie i w piśmie.

Oznacza to rozwijanie podstawowych funkcji języka- funkcji semantycznych i niesemantycznych.

Funkcje semantyczne- związane są z poznawaną rzeczywistością, mają charakter podstawowy i umożliwiają dziecku percepcję świata.

Funkcje reprezentatywne języka- polega na poznaniu przez dzieci „odpowiedników językowych” dla poszczególnych elementów rzeczywistości.

Funkcje komunikatywne języka- porozumienie z innymi członkami społeczeństwa.

Funkcje niesemantyczne- relacjonują stan wewnętrzny jednostki i jej stosunek do otaczającej rzeczywistości. Wyrażanie siebie!

Funkcje ekspresywne- wyrażanie siebie.

Funkcje impresywne- wyrażanie siebie i odbieranie innych.

Ćwiczenie słownikowe- rozszerzanie aktywnego(czynnego) słownika uczniów o wyrazy samodzielne i niesamodzielne

Ćwiczenia syntaktyczne i frazeologiczne- rozwijanie umiejętności wykorzystywania słownictwa w mowie i w piśmie, komunikowania w kontaktach interpersonalnych.

1. Kształcenie literackie

Głównym celem kształcenia literackiego jest rozumienie czytanego przez dzieci tekstu.

Trzy poziomy rozumienia czytanego tekstu:

1. Dziecko potrafi odtworzyć zapamiętane w procesie czytania fakty i zdarzenia.

2. Dziecko odnajduje w tekście stosunki przyczynowo- skutkowe potrafi odpowiedzieć na pytania: dlaczego? Co by się stało, gdyby…? Co powinno się zdarzyć, aby…?.

3. Dziecko potrafi sformułować morał, puentę tzn. potrafi powiedzieć co autor chciał nam powiedzieć pisząc dany tekst.

Techniki analizy tekstu literackiego: wzorowe czytanie nauczyciela, wyodrębnianie obrazów w czytanym tekście, nadawanie tytułów wyodrębnionym obrazom, plan tekstu, komponowanie fabuły

na podstawie poznanego fragmentu utworu, próby charakterystyki głównej postaci utworu, „sąd" nad bohaterem utworu, opowiadania twórcze, próby pisania recenzji utworu literackiego, czytanie

z podziałem na role, inscenizacyjne sposoby opracowywania tekstu itp.

Inscenizacje, teatrzyki są dobra forma kształtowania coraz wyższego poziomu rozumienia czytanych tekstów, ponieważ następuje odnoszenie tekstu językowego do realnej rzeczywistości.

II. EDUKACJA MATEMATYCZNA

Przedmiotem edukacji matematycznej dzieci są określone pojęcia. Pojęciem jest myślowe ujmowanie istotnych cech określonej klasy obiektów. W klasach początkowych podstawowymi pojęciami matematycznymi są pojęcie liczby i działania arytmetycznego.

Elementy teorii mnogości:

- pojęcie zbioru- to pojęcie pierwotne w stosunku do pojęcia liczby,

- pojęcie relacji między zbiorami- to pojęcie pierwotne w stosunku do pojęcia działania arytmetycznego,

Dzieci nie tylko wyznaczają zbiory (zbiór pusty, jednoelementowy, dwuelementowy, wieloelementowy, rozłączne, nierozłączne, podzbiór) elementów czy przedmiotów ale także dokonują ich odpowiedniej klasyfikacji. Wyróżniamy klasyfikację jakościową (chodzi tu o kształt, wielkość, kolor, grubość itp.) i ilościową, w której chodzi o liczebność danego zbioru.

W procesie poznawania pojęć podstawowych (pojęcia liczby i działania arytmetycznego) rozpoczynamy edukację matematyczną dzieci od czynności wyznaczania określonych zbiorów, ich klasyfikacji jakościowej, a także wskazujemy na określone relacje między zbiorami. Dopiero wówczas, gdy dzieci dobrze operują zbiorami, przechodzimy do klasyfikacji ilościowej zbiorów, wyznaczając zbiory równoliczne i nierównoliczne.

Relację podrzędności i nadrzędności poznają także dzieci w toku wykonywania innych operacji na zbiorach —złączenia zbiorów i różnicy zbiorów. Proces złączenia dwóch zbiorów jest próbą ustalenia relacji podrzędności między dwoma co najmniej zbiorami a zbiorem złączony (nadrzędnym). Tak więc zbiór np. borowików i zbiór maślaków (zbiory podrzędne) należą do złączonego zbioru grzybów. Złączenie zbiorów rozłącznych (złączenie zbiorów, suma zbiorów przygotowuje dzieci do arytmetycznych operacji dodawania, a także podstawowego prawa w tym zakresie — prawa przemienności i łączności dodawania. Wyznaczanie różnicy zbiorów jest operacją przygotowującą dzieci do poznania arytmetycznego działania — odejmowania. Różnicą zbiorów A i B jest bowiem taki zbiór elementów, które należą do zbioru A, a nie należą do zbioru B. Dla przykładu: dzieci grupują figury geometryczne według dwóch własności czy warunków: zbiór trójkątów (A) i zbiór figur małych (B). Małe trójkąty będą częścią wspólną zbiorów A i B. Należą bowiem zarówno d o zbioru A (zbiór trójkątów), jak i do zbioru B (zbiór figur małych). Różnicą zbiorów A i B będzie zbiór dużych trójkątów, gdyż elementy te należą do zbioru A (zbiór trójkątów), a nie należą do zbioru B (zbiór figur małych).

Operowanie ze zrozumieniem liczbą bez jej konkretnych wyobrażeń wymaga umiejętności abstrahowania i uogólniania stosunków ilościowych zachodzących między zbiorami przedmiotów.

To, że liczba 5 oznacza o cztery mniej niż 9, a o 2 więcej niż 3, jest rezultatem myślenia oderwanego, słowno-logicznego. O tym, że ktoś ma pojęcie liczby i działania arytmetycznego, można mówić wtedy, kiedy w operacjach rachunkowych posługuje się nie konkretnymi wyobrażeniami, lecz cyframi i znakami działań z pełnym zrozumieniem ich matematycznego znaczenia. Myślenie matematyczne ma więc charakter symboliczny. Słowa i symbole matematyczne, którymi wyrażamy

nasze myśli, są nazwami i znakami wyabstrahowanych i uogólnionych stosunków ilościowych spostrzeganych uprzednio w działaniu na konkretnych zbiorach przedmiotów. Stosunki ilościowe, będące przedmiotem początkowej edukacji matematycznej dzieci, są z natury swej abstrakcyjne. Są one wytworem myśli ludzkiej, wynikiem wyższych czynności umysłowych, takich jak abstrahowanie i uogólnianie.

III. EDUKACJA ŚRODOWISKOWA

Stanowi, w sensie treściowym, blok zintegrowanych wiadomości rzeczowych, głównie z zakresu przyrody (żywej i martwej), geografii, historii pewnych zjawisk, życia i działalności ludzi w kontekście ich naturalnego środowiska.

Edukacja środowiskowa jest próbą poznawania przez dzieci własnego środowiska, jego zasobu i dorobku, tradycji i perspektyw rozwoju własnej miejscowości. Wiedza ta ujmowana jest w taki sposób, aby dzieci stopniowo, w czasie bezpośredniej obserwacji, doświadczeń i eksperymentów, potrafiły zrozumieć środowisko życia człowieka z uwzględnieniem różnych i wzajemnie ze sobą powiązanych jego komponentów. W zakresie edukacji środowiskowej wchodzi określony zasób

zintegrowanej wiedzy interdyscyplinarnej, a więc elementy geografii, przyrody, fizyki, techniki, wiedzy o pracy ludzkiej, historii, ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i ochrony naturalnego środowiska człowieka. Wiedza zatem nabywana przez dzieci z zakresu różnych dyscyplin naukowych jest funkcjonalnie podporządkowana nadrzędnemu celowi- poznawaniu różnorodnych zjawisk, występujących w otaczającej rzeczywistości i najogólniejszych kierunków jej rozwoju.

Nadrzędną wartością pedagogicznie rozumianej edukacji środowiskowej dzieci jest umiejętność obserwacji faktów i zjawisk społecznych oraz przyrodniczych, najszerzej rzecz ujmując, a także, w tym kontekście, umiejętność formułowania trafnych wniosków czy spostrzeżeń.

Obserwacja należy do podstawowych metod poznawania środowiska społeczno-przyrodniczego. Ma bowiem w edukacji środowiskowej priorytetowe znaczenie. Formą organizacyjną obserwacji uczniowskich są najczęściej wycieczki bliższe lub dalsze. Obserwacje mogą dotyczyć: wyglądu zewnętrznego roślin i zwierząt, ich rozpoznawanie. a także wyodrębnianie cech swoistych; rozwoju roślin w różnych porach roku w ogrodzie szkolnym, w miejscu swojego zamieszkania, w parku, w lesie itp.; ruchu kołowego na drogach; przejawów życia społecznego, pracy w domu i pracy ludzi w rodzinnej miejscowości, zwracanie uwagi na wykonywane czynności, narzędzia pracy, maszyny i wytwory: rzeźby terenu, budynków, zabytków, dróg, mostów, szaty roślinnej i innych elementów krajobrazu rodzinnej miejscowości; pomników i zabytków przeszłości. Wszystko to razem ma charakter obserwacji w naturalnym środowisku. Nauczyciel wspierając czy pomagając dzieciom w celowym spostrzeganiu formułuje propozycje tematyczne obserwacji, pomaga dzieciom w samym procesie obserwacji, a wreszcie pomaga w zarejestrowaniu wyników obserwacji (zebraniu okazów naturalnych, zredagowaniu zapisu, zanotowaniu danych obserwacyjnych czy też wykorzystaniu rysunku dla bardziej wyrazistego wyeksponowania obserwowanego zjawiska czy faktu). Pozaszkolne formy organizacyjne edukacji środowiskowej dzieci są bardzo ważne, wręcz podstawowe. One w zasadzie określają charakter tego rodzaju aktywności edukacyjnej dziecka. Bezpośredni bowiem

kontakt, kontakt obserwacyjny, jest istotą edukacji środowiskowej dziecka w klasach początkowych.

Szkolna aktywność edukacyjna dzieci sprowadza się w istocie rzeczy do następujących rodzajów zajęć: utrwalanie i porządkowanie materiałów i spostrzeżeń uzyskanych w procesie obserwacji środowiska naturalnego; obserwacja środowisk niedostępnych bezpośredniej obserwacji (np. obserwacja krajobrazu nadmorskiego, a szkoła jest oddalona od morza) przy wykorzystaniu środków audiowizualnych (np. film. przezrocza, nagrania magnetofonowe, obrazy drukowane itp.); wreszcie

prowadzenie w klasie eksperymentów laboratoryjnych — obserwacja okazów, zjawisk w sztucznych warunkach.

Trzeba zapytać dzieci, czego chciałyby się dowiedzieć, o czym porozmawiać w kontekście kontaktu ze środowiskiem. Funkcjonalność edukacji środowiskowej i tzw. egzemplaryczność treściowa polega właśnie na zaspokajaniu oczekiwań czy potrzeb poznawczych dzieci. Tak więc istotą edukacji środowiskowej dzieci jest stymulacja potrzeb czy oczekiwań poznawczych, ich rejestrowanie w formie zagadnień czy pytań, a następnie zaspokajanie, jednym słowem — zaspokajanie naturalnej, dziecięcej ciekawości świata. To zaś będzie z kolei źródłem spontanicznej potrzeby obserwowania faktów i zjawisk występujących w otoczeniu dziecka, będzie źródłem potrzeby doświadczania i śledzenia rezultatów tegoż, a zatem dzieci osiągną umiejętność obserwowania tego, co się wokół nas dzieje, formułowania odpowiednich wniosków, a także będą miały wewnętrzną potrzebę poznawania

świata. Są to zaś istotne składniki edukacji środowiskowej dziecka w klasach początkowych.

Co oznacza racjonalizacja kontaktu dziecka ze środowiskiem? Oznacza to nade wszystko wskazywanie dzieciom skutków bezmyślnego działania człowieka niszczącego przyrodę. Tak więc swoista nauka racjonalizacji kontaktu dziecka ze środowiskiem społeczno-przyrodniczym

polega na rozwijaniu wyobraźni dotyczącej skutków własnego działania w środowisku naturalnym.

Tak więc edukacja środowiskowa w pedagogice wczesnoszkolnej zajmuje bardzo ważne miejsce. Wspiera bowiem kontakt poznawczy dziecka ze światem zewnętrznym, a także wspiera rozwój postrzegania, obserwowania, potrzeb poznawczych oraz wrażliwości na problemy naturalnego środowiska życia człowieka. Są to sprawy podstawowe w edukacji wczesnoszkolnej.

IV. EDUKACJA PLASTYCZNA

Dziecko postrzegając bowiem świat ma wewnętrzną potrzebę wyrażania doznań i przeżyć z tym związanych. Ma często trudności precyzyjnego wyrażenia się w języku mówionym, dużo łatwiej czyni to środkami plastycznymi. Okres edukacji przedszkolnej, a także wczesnoszkolnej określa się

umownie okresem sztuki dziecka. Tak więc rozwijanie i doskonalenie języka sztuki dziecka to podstawowa funkcja edukacji plastycznej w klasach początkowych. Dziecko rozpoczynające naukę szkolną wykazuje znaczny rozwój wrażliwości na bodźce otaczającego je świata. Dostrzega piękno

w dziełach plastycznych, muzycznych, literackich, w otaczającym je środowisku i odczuwa potrzebę wyrażania go we własnej twórczości artystycznej. Stąd też wykazuje spontaniczną dążność do poznania języka sztuki, aby za jego pomocą wyrazić swoje doznania i przeżycia. Poznanie tegoż swoistego języka, jakim jest język sztuki, umożliwia dziecku odzwierciedlenie w jego twórczości artystycznej naturalnej w tym wieku potrzeby ekspresji.

Genetycznie najwcześniej pojawiającą się w rozwoju dziecka formą działalności plastycznej jest rysunek. Na progu szkoły dziecko ma już poza sobą okres tzw. bazgrot i wstępnego schematu rysunkowego. Rysunki dziecka zaczynają swoimi konturami upodabniać się do rzeczywistych przedmiotów, zachowują coraz lepsze proporcje, bogacą się o coraz większą liczbę szczegółów, by dojść do schematu możliwie pełnego, rozwiniętego, tzn. zawierającego jak najwięcej cech charakterystycznych dla danego przedmiotu.

Dzieci rozpoczynające naukę szkolną mają zróżnicowany zasób spostrzeżeń i wiedzy. Stąd też i rysunki mają, pod względem kompozycji, liczby uwzględnionych w nich elementów, zastosowanych

barw, zróżnicowany charakter. Niemniej szczególnie postacie ludzkie. początkowo wyrażane w ujęciu frontalnym, są sztywne, statyczne lub też dzieci wyrażają ruch według, sobie właściwej konwencji. Ponadto rysunki dzieci mają bogatą kolorystykę, zawierają szereg ozdób. Dzieci chętnie malują, wykorzystują wiele różnych technik malarskich, wykazują ogromne zaangażowanie zarówno samą czynnością malowania, jak i jej efektem końcowym.

Proces edukacji plastycznej w klasach początkowych jest, jak już powiedziano wcześniej, postrzeganiem przez dzieci rzeczywistości, jej swoiste przeżywanie i wyrażanie własnych doznań za pomocą określonych technik. Wyróżniamy w plastycznej edukacji wczesnoszkolnej

trzy rodzaje ćwiczeń: ćwiczenia plastyczne z wyobraźni, z pamięci i z pokazu.

Techniki plastyczne dziecka w młodszym wieku szkolnym:

- techniki rysunkowe: rysowanie ołówkiem, kredkami świecowymi, patykiem, piórkiem, tusem, pisakiem, węglem, świecą itp.,

- techniki malarskie: malowanie akwarelą, malowanie farbami kryjącymi,

- techniki kompozycyjne: wydzieranki i wycinanki z papieru, wycinanki z tkaniny,

- techniki manualne: lepienie z gliny lub plasteliny, wytwory z masy papierowej, wytwory z papieru.

W procesie malowania posługujemy się przede wszystkim plamą, w przeciwieństwie do rysowania — linią

Tak więc edukacja plastyczna dzieci w klasach początkowych jest ważnym środkiem wspierającym rozwój dziecka, szczególnie emocjonalny.

V. EDUKACJA MUZYCZNA

Treści podstawowe edukacji muzycznej w klasach początkowych sprowadzają się w istocie rzeczy do odtwarzania muzyki przy wykorzystaniu głosu i ruchu oraz do słuchania muzyki. W przypadku odtwarzania muzyki przy wykorzystaniu głosu mamy na myśli przede wszystkim naukę piosenek (śpiew), w przypadku zaś odtwarzania muzyki przy wykorzystaniu ruchu — rytmikę. Słuchanie muzyki jest natomiast formą kontaktu dziecka z określonymi utworami i przeżywanie ich harmonii i piękna. Zagadnienia dotyczące tworzenia muzyki, nauka gry na instrumentach czy też wiadomości z teorii i historii muzyki mają charakter fakultatywny.

W klasach początkowych edukacja muzyczna skorelowana jest z nauką czytania (rytmizacja tekstów,

śpiewanie sylabami itp. ) i pisania (rozwijanie sprawności manualnych), a tematycznie powiązana często z edukacją środowiskową. Przez wprowadzenie ruchu podporządkowanego muzyce przyspieszamy osiągnięcie koordynacji ruchów.

Rytmika — to realizacja ruchowa rytmu muzycznego i innych elementów muzycznych, np. dynamiki, tempa, artykulacji dźwięków. budowy fraz, wyrazu w muzyce.

Solfeż opierał się na rozwijaniu słuchu i studium gam.

VI. EDUKACJA TECHNICZNA

Rozwija kulturę techniczną i kulturę pracy, a także w praktycznym działaniu dziecka urzeczywistnia elementarne zasady dobrej roboty.

Treści podstawowe edukacji technicznej dziecka obejmują w szczególności:

- poznawanie podstawowych urządzeń technicznych w środowisku

dziecka (pralka, lodówka, odkurzacz, radio, magnetofon, telewizor,

kuchenki elektryczne i gazowe, a także pióro, długopis itp.),

- zasad budowy, obsługi oraz podstawowych zasad konserwacji i bezpiecznego

posługiwania się nimi,

- czytelnictwo ze zrozumieniem instrukcji określonych

urządzeń technicznych;

- poznawanie różnych tworzyw i materiałów (papier, karton, drewno, włókna i tworzywa sztuczne, metal itp.), ich właściwości i technologii obróbki;

- rozwijanie zainteresowań technicznych przy wykorzystaniu wycieczek, filmów, lekturę dziecięcych

czasopism technicznych itp.;

- nadrzędnym elementem edukacji technicznej dzieci w klasach początkowych jest rozwijanie kultury

pracy.

Tak więc edukacja techniczna dziecka w klasach początkowych, rozwijająca między innymi kulturę dobrej roboty, ma z jednej strony uczyć projektowania przedmiotu pracy, doboru adekwatnych doń

czynności, materiałów i narzędzi, a z drugiej strony — ma rozwijać zainteresowania techniczne uczniów.

VII. EDUKACJA ZDROWOTNA

Eksponowanymi elementami treści kształcenia w ramach edukacji zdrowotnej są zagadnienia związane z rozwijaniem:

- cech motorycznych dziecka tj. siły, szybkości, wytrzymałości, mocy, zwinności i gibkości,

- zagadnienia czynnego uprawiania wybranych dyscyplin sportowych letnich (biegi, skoki, pływanie itp.) i zimowych (narciarstwo, saneczkarstwo, łyżwiarstwo),

- inspirowanie i udział w zespołowych grach sportowych (mini koszykówka, mini siatkówka, piłka ręczna itp.),

- budzenie zainteresowań sportowych.

Podstawowym założeniem edukacji zdrowotnej w klasach początkowych jest dążenie do zaspokajania ogromnego „głodu ruchu" dziecka, stworzenie warunków do pełniejszego i bardziej harmonijnego jego rozwoju fizycznego i ruchowego.

Treści kształcenia, skoncentrowane wokół rozwoju cech motorycznych i zajęć rekreacyjno-sportowych, mają w zamyśle stymulację motoryczno-zdrowotną. Zmierza ona między innymi do rozwoju fizycznego dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem układu ruchu, krążenia i oddychania; zabezpieczenia i wzmocnienia stanu zdrowia; rozwijania podstawowych cech motorycznych; rozwijania podstawowych umiejętności ruchowych przydatnych w życiu codziennym; wspierania rozwoju prawidłowej postawy ciała, zabezpieczania przed odchyleniami spowodowanymi zmianą warunków (pobytem w szkole, pozycją siedzącą itp.); wytworzenia i utrwalenia podstawowych nawyków zdrowotno-higienicznych (hartowanie ciała, kąpiele, uprawianie ruchu na świeżym powietrzu itp.). Ponadto treści edukacji zdrowotnej obejmują rozwijanie u dzieci aktywności społecznej, połączonej z umiejętnością współżycia i współpracy w zespole; rozwijanie umiejętności poszanowania i respektowania norm zachowania się podczas zabaw ruchowych i gier sportowych; zagadnienia troski o bezpieczeństwo swoje i kolegów podczas zabaw ruchowych i sportowych, a także zagadnienie rozwijania kultury sportowej.

Jest ona czynnikiem sprawczym rozwoju fizycznego i zdrowotnego dziecka. Dotyczy to w szczególności: rozwoju mięśniowego (następuje przyrost roboczy mięśni); układu krwionośnego (wzrasta liczba erytrocytów i hemoglobiny); sercowo-naczyniowego (następuje zwolnienie tętna do 50-40 uderzeń na minutę w spoczynku, zmniejsza się ciśnienie skurczowe krwi, następuje szybkie przystosowanie się organizmu do pracy oraz szybki powrót do stanu równowagi); układu oddechowego (zwiększa się pojemność życiowa płuc, zmniejsza się liczba oddechów na minutę, zwiększa się głębokość oddechu, a także zużycie tlenu).

PROGRAMY I PLANY NAUCZANIA

Plan nauczania- obejmuje całokształt działalności wychowawczej podejmowanej przez nauczyciela oraz wszelkie niezbędne czynności do pomyślnej realizacji zadań.

Funkcje planowania:

- dobór oraz integrowanie zadań i treści zawartych w poszczególnych działach programu,

- konkretyzacja zadań i treści

- samokontrola realizacji zamierzeń wychowawczych

- ciągłość i systematyczność pracy wychowawczej

- koordynacja działań zespołu pracowników placówki