­­­­=--Pojęcie finansów, pojęcie i funkcje pieniądza.

Finanse są częścią nauk ekonomicznych. Finanse oznaczają procesy związane z zarządzaniem pieniądza, ale też są nauka społeczną, bo to co się robi, służy w ostateczności do zaspokajania potrzeb społ. W ekonomii finanse określa się jako stosunki ekonomiczne, polegające na gromadzeniu, podziale oraz wydatkowaniu zasobów pieniężnych. Oznaczają pewne relacje, każdy człowiek żyjąc wchodzi w stosunki gospodarcze.

Finanse można określić tez jako wszelkiego rodzaju zjawiska i procesy pieniężne. Inaczej mówiąc finanse to ta cześć nauk ekonomicznych (stosunków ekonomicznych), w których mamy do czynienia z pieniądzem, wszystko to co związane z gospodarką.

Tym co zajmuje się ekonomia, 4 obszary:
* Produkcja
* Wymiana -> Finanse (transakcje ekwiwalentne/rynkowe)
* Podział -> Finanse( transakcje nieekwiwalentne/ transfery)
* Konsumpcja

Transakcje nieekwiwalentne- przysuwanie środków pieniężnych
Transfer- przepływ pieniądza, głównie finanse publiczne, zasiłki, świadczenia

Transakcje ekwiwalentne Transakcje nieekwiwalentne

Przepływy pieniądza nazywane są strumieniami. Finanse są związane z pieniądzem w ruchu, musi być zainwestowany, zarabiać na właściciela, finanse zajmują się pieniądzem związanym z podejściem aktywnym, ruchowym. Pieniądzem nieaktywnym zajmuje się księgowość lub rachunkowość.

Finanse to nauka, która jest związana też z naukami odległymi, tj. matematyka, ekonometria, socjologia, psychologia,

DEFINICJA FINANSÓW

1. Przedmiotem finansów jest zastosowanie szeregu reguł finansowych i ekonomicznych w celu maksymalizacji bogactwa lub całkowitej wartości firmy. Maksymalizacja bogactwa firmy oznacza dążenie do osiągnięcia najwyższych możliwych zysków przy najniższym ryzyku. Nikt nie wie, kiedy zostaje osiągnięta maksymalna wartość. Choć jest to z założenia podstawowy cel każdej firmy. 1 ze sposobów określenia bogactwa firmy jest pomiar wartości jej akcji zwykłych. Gdy cena akcji rośnie mówi się, ze bogactwo akcjonariuszy wzrasta. Definicja węższa, Twórcy: Groppeli, amerykańska definicja. Finanse wiążą tylko z rynkiem kapitału i przedsiębiorstw.

2. Przez finanse rozumie się ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczna człowieka. W tym szerszym ujęciu przedmiotem finansów są pieniądz, kredyt, papiery wartościowe, podatek, cło itp., a także działalność związana z praktycznym wykorzystaniem tych kategorii. Związek zjawisk pieniężnych ze sferą realną gospodarki stanowi zatem i sens i ekonomiczną treść finansów. Twórcy: Owsiak S. Definicja polska.

Triada 3 elementów będących kwintesencją (elementami) zarządzania finansami:

Ich wartości często ulegają zmianie.

Paradygmat-zespół pojęć, twierdzeń, definicji, co do których ogół naukowców zgadza się; np. im wyższy dochód z pieniądza tym wyższe ryzyko, np. optymalizacji zysku.

PIENIĄDZ

1) Pieniądz to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za nabywane dobra lub spłacamy nasze zobowiązania, np. długi. Pierwsze rodzaje pieniądza to były towary uznawane w społeczności za towary bardzo cenne, wiec służyła jako środek wymiany.

2)Pieniądzem jest każde dobro, powszechnie przyjmowane w roli środka zapłaty. Pieniądzem może być w skrajnych okolicznościach każde specyficzne dobro, np. papierosy w zakładzie karnym.

3) Pieniądzem określa się wszystko co jest powszechnie akceptowane jako środek regulowania zobowiązań. To były psie zęby na pewnej wyspie. Dobro uznawane za jakiś symbol czy prestiżu czy władzy.

4) Pieniądz i jego istota są określane przez 3 funkcje, które musi spełniać pieniądz. Funkcje te stanowią o roli i znaczeniu pieniądza w gospodarce i zaliczamy do nich:
- funkcję środka wymiany i środka płatniczego
- funkcję miernika wartości i jednostki obrachunkowej (f.miernika wartości pozwala przejść od systemu cen relatywnych do absolutnych; jednostka obrachunkowa- jednostka zaakceptowana społecznie, w których wyrażone są ceny , i w których prowadzone są rozliczenia).
- funkcję środka tezauryzacji( z łac. Skarb, oszczędności), czyli środka przechowywania wartości, gromadzenia oszczędności

EWOLUCJA PIENIADZA. Formy ewolucji pieniądza:

1. Pieniądz towarowy( towary konsumpcyjne, kruszce)

2. Pieniądz symboliczny (system pełnej wymienialności, system sztabowo-złoty, system dewizowo-złoty)

3. Pieniądz bezgotówkowy (wkład bankowy, kredyt na rachunku)

4. Pieniądz elektroniczny (plastikowy, wirtualny)

Ad. 1
Funkcje pieniądza towarowego pełniły na początku wybrane towary konsumpcyjne, mające dużą wartość lub były uznawane za oznakę prestiżu w danych społecznościach oraz towary charakteryzujące się niepsuciem szybkim. Te towary to np. zwierzęta, bydło, sól(konserwujące właściwości). Kruszce to pewnego rodzaju towary konsumpcyjne, bo można z nich wytwarzać np. biżuterię. Kruszce dość szybko przyjęły formę środka wymiany, bo złoto i srebro posiadające dobre cechy, np. podzielności, można wytworzyć małe monety, co ułatwia wymianę. Kruszce maja wartość samą w sobie, są uznawane za cenne. Kruszce są towarami niepsującymi się. Te cechy spowodowały, że te towary konsumpcyjne przejęły funkcje środka wymiany.

Ad. 2
System pełnej wymienialności polegał na to, że każdy kto zdepozytował kruszec zgłaszał się z kwitem i mógł go odebrać od bankiera. System ten miał wadę-> coraz więcej krążyło w gospodarce banknotów a coraz mniej kruszców, rozwój towarowy był większy. Wprowadzono pewne ograniczenie tej wymienialności. Wprowadzono zasadę, że nie można było wymienić każdego kwitu depozytowego na kruszce, ale jedynie na sztaby złota, czyli za duże kwoty i dużo kruszców. Było ich coraz mnie i państwa zawieszały wymienialność na kruszce w ogóle, ale by to złagodzić to pozostawiono zasadę, że waluty krajowej nie można wymienić na kruszce, ale można wymienić na walutę, która jeszcze na ten kruszec jest wymienialna. Głównie 2 waluty były przekaźnikami-funt brytyjski na złoto do 1931r idolar amerykański, ale w 1971r zawieszono te wymienialność, bo było mało kruszców. Pieniądz ma charakter symboliczny. Musza istnieć warunki, by sam w sobie bezwartościowy pieniądz mógł być środkiem pieniężnym, utrzymanie tego pieniądza w gospodarce w jego funkcjach:

1. Ograniczenie kręgu podmiotów uprawnionych do emisji pieniądza, głównie Bank Centralny, u nas NBP.

2. Nadanie statusu prawnego środka płatniczego w danym kraju

Ad. 3
Występuje w formie wkładu lub kredytu na rachunku. Pojawił się z uwagi na wygodę, ułatwienie. Pieniądz gotówkowy można wpłacić na rachunek bankowy i dysponować tym pieniądzem za pomocą rozliczeń międzybankowych i bezgotówkowych. Możemy tez nie mieć środków na rachunku, bank może udzielić nam kredytu na rachunku i pojawia się nam pieniądz bezgotówkowy.

Ad. 4
Karty kredytowe itp.

Temat: FORMY PIENIĄDZA ORAZ PIENIĄDZ JAKO ELEMENT AKTYWÓW

Dwie podstawowe formy pieniądza:
1) gotówkowa – bilety Banku Centralnego(banknoty), bilon metalowy(monety)
2) bezgotówkowa – depozyty banków komercyjnych na rachunkach w Banku Centralny, depozyty na rachunkach w innych bankach

W gospodarce o dwustopniowym systemie bankowym krążą dwa rodzaje pieniądza:

1. Pieniądz banku centralnego tzw. baza monetarna (pkt. 1, 2, 3)

2. Pieniądz banków komercyjnych , nazywany pieniądzem bankowym, wkładowym lub depozytowym (pkt. 4)

Ukształtowały się dwie koncepcje w definiowaniu podaży pieniądza:

1. koncepcja transakcyjna (nacisk na funkcje cyrkulacji), węższa, podaż pieniądza w gospodarce jest węższa, mniejsza, bo tu przez pieniądz uważa się pieniądz w funkcji środka wymiany i środka płatniczego( funkcja cyrkulacji)

2. koncepcja płynności (nacisk na funkcję akumulacji)

Współczesne systemy bankowe charakteryzują 2 cechy:
-dwustopniowość -> 1. Stopień bankowość centralna, 2 stopień bankowości to bankowość komercyjna; w każdym systemie bankowym bank centralny spełnia pewną wyjątkową i bardzo ważną rolę. Bank Centralny jest zawsze bankiem wypłacalnym (może dodrukować banknoty puste).
-uniwersalność -> banki są w większości uniwersalne, nie są specjalistyczne, taka jest tendencja bankowości. Wynika to m.in. Z dążenia do obsługi jak najszerszej części klientów, z konkurencji miedzy bankami.

W modelowym ujęciu w toku ewolucji ukształtowały się 2 rodzaje systemów finansowych, co wywarło bezpośredni wpływ na ukształtowanie się 2 rodzajów różnych systemów bankowych:

1. system bankowozorientowany (kontynentalny, niemiecko-japoński). W systemie finansowym największą role maja banki system bankowy, a nie system finansowy. Banki maja charakter uniwersalny. Ten system ukształtował się w Polsce.

2. system opary na rynku finansowym (anglosaski). Duże znaczenie ma rynek papierów wartościowych (giełda, rynek finansowy). Bank inwestycyjny nie dokonuje operacji popularnych, działa na rynku papierów wartościowych. Dopływ kapitału do firm odbywa się przez rynek papierów wartościowych a nie przez system bankowy.

Dla zarówno teoretycznych, jak i praktycznych celów analizy podaży pieniądza, sytuacji sektora bankowego oraz prowadzenia polityki pieniężnej, wykorzystuje się tzw. agregaty pieniężne. Są miarą zasobów pieniężnych w systemie finansowym, oznacza się je literą „M”. Wyróżniamy 5 agregatów:

1. M0 – pieniądz banku centralnego, określany również jako baza monetarna ze względu na jego szczególną rolę, podstawę w kształtowaniu podaży pieniądza. Baza monetarna to tzw. wkłady pierwotne w procesie kreacji pieniądza. Do kategorii tej zaliczamy : pozostające w cyrkulacji banknoty i bilon oraz depozyty banków komercyjnych na rachunkach w banku banków;

2. M1 – jest to pieniądz w ścisłym tego słowa znaczeniu, mogący być bezpośrednio o bez żadnych ograniczeń wykorzystany w funkcji środka płatniczego; Do agregatu tego zaliczamy bazę monetarną oraz środki na rachunkach bankowych płatne na każde żądanie, czyli a’vista

3. M2 – to agregat M1 plus pieniądz „potencjalny”, czyli depozyty krótkoterminowe, środki zgromadzone na książeczkach bankowych, depozyty zwrotne na każde żądanie ale nie podlegające dysponowaniu za pomocą czeków i kart płatniczych

4. M3 – najszerzej określone zasoby pieniądza, zaliczamy do nich agregat M2 oraz różnego rodzaju depozyty długoterminowe i inne nie zaliczone poprzednio do M2

5. M4 – (L) to agregat oznaczający najszerzej pojęte zasoby płynności gospodarki, tzn. agregat M3 oraz aktywa finansowe, zwłaszcza te bardzo płynne, notowane na giełdach papierów wartościowych.

Rentowność to relacja zużytego nakładu do uzyskanego dochodu.

Płynność to zdolność (cecha)umożliwiająca szybko bezproblemową zamianę aktywów na pieniądze.

Aktywa to składniki majątku jednostki gospodarującej.

Biorąc pod uwagę stopień płynności aktywu, można uporządkować je w następujące grupy: (klucz podziału to zwiększający się stopień płynności aktywów):

1. Aktywa trwałe, takie jak maszyny, urządzenia, nieruchomości

2. Aktywa finansowe, czyli akcje, bony pieniężne, skarbowe, obligacje, udziały w spółkach

3. Aktywa quasi-pieniężne(prawie pieniężne), czyli środki na rachunkach terminowych w bankach

4. Aktywa pieniężne, czyli gotówka i środki na rachunkach a’vista

Pieniądz ma różną wartość w czasie. Pieniądz o odroczonym terminie płatności może występować jako:

1. Należność (wierzytelność) Prawo do otrzymania w przyszłości pewnej wartości pieniędzy.

2. Zobowiązanie. Konieczność zapłaty pewnej sumy pieniędzy w przyszłości.

Pieniądz jest przedmiotem obrotu na rynku finansowym. Podstawą wszystkich rynków finansowych jest zasada uzyskiwania dochodu z pieniądza. Pieniądz ma zmienną wartość w czasie a pożyczający kapitał oczekuje dochodu z pieniądza bo:

1. Rezygnuje z bieżącej konsumpcji na rzecz przyszłego zysku

2. Zrezygnował z zainwestowania pieniędzy gdzie indziej

3. Ponosi ryzyko niespłacenia udzielonej pożyczki

4. Ponosi ryzyko spadku realnej wartości pieniądza

Cenę wykorzystania obcego pieniądza określa stopa procentowa. Stopa procentowa może być zdefiniowana jako:

1. Cena pieniądza

2. Cena uzyskanej płynności

3. Cena dysponowania pożyczonym kapitałem

4. Stopa zwrotu funduszy pożyczkowych

5. Relacja odsetek jakie musimy zapłacić za pożyczony kapitał do kwoty kapitału

Fundusz to podstawowa forma organizacyjna umożliwiająca gospodarowanie pieniądzem( istnieje w każdym funduszu czy budżecie strona wydatkowa i dochodowa, różnica tych stron daje nam saldo tego rachunku).

Ze względu na poszczególne kryteria możemy wyróżnić fundusze:

1. Prywatne i publiczne (kryterium własności). Ten podział jest ważny, ze sam sektor gospodarczy dzielimy na sektor prywatny(rynkowy) i publiczny. Finanse również dzieli się na prywatne i publiczne (celem działalności nie jest osiąganie zysków ani dochodów, ma ta działalność niemierzalny, jest trudna i specyficzna)

2. Makro i mikroekonomiczne (kryterium zakresu)

3. Państwa, banków, firm, instytucji (kryterium funkcji ekonomicznych podmiotu).

4. Ogólne i celowe (kryterium przeznaczenia)

5. Sformalizowane i niesformalizowane np. budżet gospodarstwa domowego (kryterium sztywności gospodarki finansowej)

Każdy fundusz i budżet ma 2 strony : dochodową i kierunków wydatków, czyli wydatkowania. Zależność pomiędzy wartością dochodu a wydatków jest określana saldem. Mamy 3 rodzaje sald: równowagi budżetowej, deficyt lub nadwyżka budżetowa.

WARTOŚĆ PIENIĄDZA W CZASIE

Wartość przyszła przy kapitalizacji zwykłej:

FV = PV(1 + n * r)

FV – wartość przyszła pieniądza

PV – wartość obecna pieniądza

n – liczba okresów, rat

r – wysokość stopy procentowej

Wartość przyszła przy kapitalizacji składanej rocznej:

FV = PV(1 + r)^t

Wartość przyszła przy wielokrotnej kapitalizacji w ciągu roku:

$$\text{FV} = PV\left( \ 1 + \frac{r}{m}\ \right)^{n*m}$$

n – liczba rat

r – roczna stopa procentowa

m – ilość równych okresów kapitalizacji w okresie rocznym

Wartość obecna przy rocznej kapitalizacji odsetek:

$$PV = \frac{\text{FV}}{{(1 + d)}^{n}}$$

d – roczna stopa dyskontowa

n – liczba lat

Nominalna i efektywna stopa procentowa jako koszt pieniądza

Nominalna stopa procentowa to stopa określająca koszt kapitału bez uwzględnienia inflacji lub kapitalizacji odsetek.

Stopa nominalna to stopa procentowa dla jednego okresu bazowego, którym często jest 1 rok. Stopa nominalna nie uwzględnia śródokresowej kapitalizacji odsetek.

Efektywna stopa procentowa różni się tym od nominalnej, że uwzględnia w sobie sposób naliczania odsetek w ciągu roku i informuje o ile faktycznie zostanie powiększona kwota lokaty po upływie roku.

Jeżeli kapitalizacja odsetek ma miejsce dokładnie raz na rok to efektywna stopa procentowa równa się nominalnej stopie oprocentowania.

Wzór na odsetki proste:

O = K *$\frac{r}{100}$ * $\frac{t}{360}$ * 100%

O – wartość odsetek

K – kapitał początkowy

r – roczna stopa procentowa

t – liczba dni za które liczone są odsetki

Wzór na efektywną roczną stopę procentową (2):

ESPR = (1 + r)ⁿ – 1

r – stopa procentowa w okresie bazowym

n – liczba okresów bazowych

R_ef = $\left( \ 1 + \frac{r}{m}\ \right)^{m}$ – 1

m – liczba okresów kapitalizacji

r – nominalna stopa procentowa

W finansach ze względu na sposób liczenia odsetek i rentowności wyróżniamy przede wszystkim dwa rodzaje instrumentów finansowych: instrumenty dyskontowe i instrumenty odsetkowe.

Instrumenty odsetkowe to np. lokata bankowa, depozyt bankowy z których liczymy odsetki lub wartość przyszłą.

Instrumenty dyskontowe to takie, które nie przynoszą dochodu w postaci odsetek – dochód z nich wynika z tego, że nabywca może kupić je poniżej wartości nominalnej.

Dochodem nabywcy jest dyskonto:

D= Wn – Ck

D – dyskonto

Wn – wartość nominalna

Ck – Cena kupna

Wzór na stopę dyskontową:

d = $\frac{D}{\text{Wn}}$ * $\frac{360}{t}$ * 100%

Wzór na rentowność instrumentu w stosunku rocznym:

R = $\frac{(Wn - Ck)}{\text{Ck}}$ * $\frac{360}{t}$ * 100%

Wzór na cenę zakupu:

Cz = 100 * (1 – $\frac{d}{100}$ * $\frac{t}{360}$ )

Wzór na rentowność:

$\frac{R}{\text{Wn}}$ = $\frac{d}{\text{Ck}}$ R=$\frac{\text{Wn}*d}{\text{Ck}}$

Przykłady zastosowania:

Przykład 1.

Załóżmy, że ktoś chce sprzedać dom. Zgłosiło się dwóch potencjalnych nabywców. Jeden z nich jest gotów zapłacić natychmiast 500 000 zł. Drugi proponuje 550 000 zł, ale zapłacić może za 3 miesiące. Zakładając wiarygodność drugiego nabywcy, która z ofert jest korzystniejsza dla sprzedającego przy założeniu, że rynkowa stopa procentowa wynosi 3% miesięcznie.

1. FV = 500 tys.(1 + 0.03)³ = 546.36 tys.

2. $PV = \frac{550\ tys.}{{(1 + 0.03)}^{3}}$ = 503.33 tys.

Przykład 2.

Inwestor nabył dwuletnie obligacje skarbowe oprocentowane na bazie stałej stopy procentowej o wysokości 7%. Wartość nominalna zakupionych papierów wynosiła 120 tys. zł. Oblicz odsetki po dwóch latach zakładając:

1. kapitalizację odsetek

FV = 120 tys.(1 + 0.07)² = 137 386 zł. (dochód = 17 383 zł.)

1. scenariusz bez kapitalizacji.

120 tys. * 0.07 = 8 400 zł.

+ 8 400 zł.

(dochód) 16 800 zł.

Przykład 3.

Który z wkładów oszczędnościowych jest bardziej atrakcyjny:

1. oprocentowany w wysokości 22% przy kapitalizacji rocznej,

R_N = R_ef. = 22%

1. oprocentowany w wysokości 20% przy kapitalizacji kwartalnej?

R_ef = ( 1+0.05 )⁴ – 1 = 1.2154 (*100%)

R_ef = 21.54%

Przykład 4.

Ile wynosi efektywne oprocentowanie kredytu jeżeli stopa procentowa wynosi 18% (rocznie) a odsetki należy płacić co kwartał?

R_ef = ( 1+0.045 )⁴ – 1 = 1.1925 (*100%)

R_ef = 19.25%

Efektywny koszt tego kredytu jest wyższy niż wynika to ze stopy nominalnej, gdyż odsetki płacimy co kwartał.

Przykład 5.

Chcesz ulokować 5000 zł w banku na pół roku. Oprocentowanie lokat jest następujące:

1. lokaty trzymiesięczne – 24%

2. lokaty sześciomiesięczne – 25%

Która z lokat jest korzystniejsza?

SPOSÓB I:

ESPR(1) = (1 + 0.06)⁴ – 1 = 0.2625 R_ef = 26.25%

ESPR(2) = (1 + 0.125)² – 1 = 0.2656 R_ef = 26.56%

SPOSÓB II:

1. 5 000 * 0.06 = 300 2. 5 000 * 0.125 = 625

5 300 * 0.06 = 318 5 000 + 625 = 5 625

5 618

Przykład 6.

Inwestor chciałby zainwestować w wolne fundusze. Ma do wyboru kupno bonu skarbowego 13-tygodniowego przy stopie dyskontowej 15% lub 26-tygodniowego przy stopie dyskontowej 17%. Która inwestycja jest dla niego korzystniejsza?

13-tygodniowa, d=15%

Cz = 100 * (1 – $\frac{15}{100}$ * $\frac{91}{360}$ ) = 96.21

R=$\frac{100*0.15}{36.21}$ = 0.15590 (*100%) = 15.58%

26-tygodniowa, d=17%

Cz = 100 * (1 – $\frac{17}{100}$ * $\frac{182}{360}$ ) = 91.41

R=$\frac{100*0.17}{91.41}$ = 0.18597 (*100%) = 18.60%

Klasyfikacja zjawisk finansowych i rachunki strumieni finansowych.

Zjawiska finansowe można analizować w 4 podstawowych ujęciach:

• Podmiotowym, podejście instytucjonalne ( najważniejszy jest podział instytucji finansowych na bankowe i nie bankowe)

• Przedmiotowym ( transakcje ekwiwalentne, transferowe, kredytowe)

• Instrumentalnym(zjawiska finansowe mają zawsze postać instrumentów)

• Funduszowym (podstawową formą organizacyjną, która umożliwia gospodarowanie pieniądzem jest fundusz)

Zjawiska finansowe są najczęściej klasyfikowane według 2 kryteriów: podmiotowego i przedmiotowego.

Biorąc pod uwagę kryterium podmiotowe wyróżniamy:

• Finanse przedsiębiorstw

• Finanse państwa i jednostek samorządu terytorialnego (publiczne)

• Finanse banków i instytucji kredytowych

• Finanse przedsiębiorstw i instytucji ubezpieczeniowych

• Finanse ludności (gospodarstw domowych)

Biorąc pod uwagę kryterium przedmiotowy wyróżniamy:

• Przychody i wydatki pieniężne ekwiwalentne (strumienie ekwiwalentne, rynkowe)

• Przychody i wydatki pieniężne nie ekwiwalentne (strumienie nie ekwiwalentne, tzw. Transfery)

• Przychody i wydatki pieniężne kredytowe (strumienie kredytowe)

Analiza strumieni pieniężnych polega na budowie macierzy przepływów dla całej gospodarki lub poszczególnych sektorów. W najprostszym, najbardziej zagregowanym ujęciu występują 2 sektory:

• Publiczny (SPUB)

• Prywatny (niepubliczny - SN)

Duży stopień agregacji macierzy przesądza o małej wartości poznawczej i informacyjnej przepływów pieniężnych. Macierz bardziej zdezagregowana w rozbiciu na podsektory, dostarcza pełniejszego obrazu.

Macierz 2x2	SPUB	SN
SPUB	X(SBUB, SPUB)	X(SPUB, SN)
SN	X(SN, SPUB)	X(SN, SN)

Ruchy strumieni finansowych najczęściej analizowane są w sześciu sektorach gospodarki, do których należą:

• Sektor przedsiębiorstw (P)

• Sektor gospodarstw domowych ©

• Sektor publiczny (G)

• Sektor inwestycji (I), często zaliczany do sektora (P)

• Sektor bankowo – kapitałowy (B)

• Sektor zagraniczny (Z)

Przepływy finansowe mogą być więc przedstawiane, albo
1.W postaci operacji międzysektorowych w formie macierzy ( w której w wierszach mamy przychody każdego z sektorów otrzymane od innych sektorów, natomiast

Sektorowe przepływy finansowe

Wyszczególnienie	P	G	C	B	Z	Łącznie
P G C B Z	390 164 149 20 135	50 30 230 - -	250 38 - 91 -	33 78 - 5 -	135 - - - -	858 310 379 116 135
Łącznie	858	310	379	116	135	1798

Przykład rachunków strumieni pieniężnych sektora publicznych sektora publicznego w gospodarce narodowej

Wydatki	Kwota	Dochody	Kwota
Zakupy towarów i usług dokonywane przez państwo Transfery dla ludności Transfery dla zagranicy Lokaty	A B C D	Składki na ubezpieczenie społeczne Podatki pośrednie Podatki od zysków spółek Podatek dochodowy od ludności	E F G H
Razem	A+B+C+D	Razem	E+F+G+H

Przykłady rachunku finansowego przedsiębiorstwa: wyniki finansowe

Źródła	Zastosowanie
Sprzedaż na rynku krajowym 690 Sprzedaż eksportowa 135 Odszkodowania z ubezpieczeń 15	Zakup towarów z importu Cło Zużycie materiałów i usług Płace Składki na ubezpieczenia społeczne Podatki Składki na ubezpieczenia majątkowe Amortyzacja Zysk netto
Razem 840	Razem 840

Funkcje finansów

Funkcje finansów mogą mieć charakter bierny bądź czynny. Bierny, jeżeli służą do rejestracji w ujęciu finansowym procesów zachodzących w sferze realnej, np. rejestr przychodów ze sprzedaży. Czynny, jeżeli finanse i instrumenty finansowe wykorzystywane są do aktywnego wpływu na to co dzieje się w gospodarce i systemie finansowym, wykorzystywane do realizacji pewnych celów, choćby politycznych.

W ujęciu makroekonomicznym:

• Rozdzielcza(realizowana metodą budżetową i kredytową) Fn = P – Wr – Wk. ) Fundusz nabywczy = Przychody-Wydatki redystrybucyjne- Wydatki kredytowe

Polega na przesuwaniu za pomocą pieniądza wartości materialnych, dóbr i usług, między różnymi działami gospodarki. Głównie między sektorem publicznym rynkowym. Podstawowym przejawem jest kształtowanie funduszy nabywczych. Fundusz nabywczy to ta część środków nabywczych jakiejś jednostki gospodarującej, którą jednostka może swobodnie dysponować po wywiązaniu się z płatności i charakterze przymusowym, np. podatków i odsetek od kredytów i pożyczek. Wysokość funduszy nabywczych kształtowana jest przez politykę państwa (fiskalną i monetarną). Polityka finansowa polega z jednej strony na kształtowaniu przychodów, a z drugiej wydatków. Metoda budżetowa kształtuje(rozdziela) środki na zasadzie bezzwrotnej, fundusz nabywczy zwiększa się lub zmniejsza w sposób trwały. W metodzie kredytowej zasilenie finansowe ma charakter zwrotny, ponieważ dochody z tytułu kredytu jedynie czasowo zwiększają fundusz nabywczy jednostki gospodarująco.

Metoda budżetowa – środki rozdziela się na zasadzie bezzwrotnej, tzn. kształtuje się w sposób trwały (fiskalna)

Metoda kredytowa -zasilenie finansowe, ma charakter zwrotny tzn, dochody czasowo zwiększają Fn jednostki gospod., w przyszłości trzeba będzie ją zwrócić + podatki (monetarna)

• Kontrolna

Może być wykorzystana zarówno makro jak i mikroekonomicznej. Polega na wykorzystaniu związków ruchu pieniądza z ruchem towarów i usług w celu uzyskania informacji i sygnałów o przebiegu procesów gospodarczych, informacji z przebiegu zjawisk finansowych. Wyróżnia się trzy cechy funkcji kontrolnej: ogólność (informacje o przebiegu zjawisk mają charakter zagregowany, wyrażone są w pieniądzu, w konkretnych kategoriach finansowych) wieloznaczność (ogólne informacje) szybkość i bezpośredniość (informacje otrzymujemy po uruchomieniu strumienia informacji)

• Stymulacyjna

Związana jest z aktywnym wykorzystaniem różnego rodzaju narzędzi finansowych, tj. ulgi inwestycyjne, ulgi podatkowe, subwencje, dotacje, w celu oddziaływania na zachowania i decyzje podmiotów gospodarujących.

• Kredytowa

• Alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna (realizowana przez państwo i władze publiczne

W ujęciu mikroekonomicznym:

• Parametryczna (aspekt rachunku ekonomicznego)

Polega na takiej konstrukcji systemu finansowego, stóp procentowych, doborze wskaźników i norm, które służą podejmowaniu prawidłowych, opartych na rachunku ekonomicznym decyzji finansowych. Przykładem źle dobranego parametru są zbyt niskie stopy procentowe które powodują zbyt częste zadłużanie się przedsiębiorstw.

• Zasileniowa (aspekt zasilania)

Związana z gromadzeniem środków. Mogą pochodzić z własnej aktywności, bądź działalności gospodarczej, z różnego rodzaju transferów, np. zasiłki, renty, emerytury.

• Motywacyjna (aspekt pobudzania)

Polega na wykorzystaniu bodźców materialnych w celu wywołania pożądanej reakcji podmiotów.

W ujęciu systemowym niezmiennie ważna funkcja systemu finansowego, rynku finansowego:

• Funkcja pośrednika (w transformacji kapitału, ryzyka, terminów, w rozliczeniach itp.)

Pojęcie polityki finansowej, jej instrumenty i rodzaje.

Polityka finansowa to zespół działań, które polegają na dokonywaniu wyboru celów, które zamierzamy osiągnąć za pomocą określonych metod, sposobów i narzędzi. Polityka finansowa jest przede wszystkim domeną państwa. Państwo i jego organy określają parametry i instrumenty polityki finansowej, tj. stopy procentowe banku centralnego. W najszerszym ujęciu podstawowym narzędziem polityki finansowej jest pieniądz i instrumenty pieniężne. Polityka finansowa państwa prowadzona jest w obszarze monetarnym i fiskalnym. Polityka finansowa ma charakter dychotomiczny, czyli podwójny, dwuczłonowy.

-Polityka f. polega na dokonywaniu wyboru celów, które mają być osiągnięte w wyniku gospodarowania finansami oraz metod i sposobów osiągania tych celów.

- Polityka f. to działalność podmiotu, który dąży do osiągnięcia określonych celów, skutków i efektów – za pomocą narzędzi pieniężnych i finansowych.

- W najszerszym ujęciu podstawowym narzędziem polityki f. jest pieniądz i instrumenty pieniężne.

- Kwestia dyskusyjna => polityka f. jest domeną państwa, gdyż podmioty inne niż państwo nie mają pełnej suwerenności w kwestiach finansowych (takich jak podatki, stopy procentowe, cła, metody amortyzacji). Podmioty te traktują politykę państwa i jej instrumenty jako czynniki egzogeniczne ( można zgodzić się z tym ew. w skali makroekonomicznej czyli polityki finansowej państwa).

Polityka finansowa państwa prowadzona jest w dwóch obszarach, co oznacza, że ma charakter dychotomiczny, dwuczłonowy:

- w obszarze monetarnym

-w obszarze fiskalnym

=> problemy koordynacji polityki monetarnej i fiskalnej!!!

Elementy różnorodności polityki fiskalnej i monetarnej:

• Odmienne cele operacyjne – bardziej szczegółowe

• Różne rodzaje stosowanych instrumentów polityki finansowej. Monetarna – stopy procentowe BC, fiskalnej – podatki parlamentu i MF

• Wyodrębnienie w ramach instytucji państwa różnych podmiotów odpowiedzialnych za prowadzenie polityki monetarnej i fiskalnej

• Odmienne reakcje podmiotów gospodarczych na narzędzia monetarne i fiskalne

• Zróżnicowana odpowiedzialność podmiotów państwa na prowadzenie jednej i drugiej polityki

W przypadku polityki finansowej mówi się o celach uniwersalnych, czyli:

1. Wzrost gospodarczy, zapewnienie stabilnego przyrostu PKB (przyrost PKB)

2. Stabilizowanie gospodarki, łagodzenie faz cyklu koniunkturalnego

3. Walka z bezrobociem, ograniczanie jego skutków, tworzenie miejsc pracy

4. Zapewnienie stabilnego poziomu cen, walka z inflacją.(zachowanie realnej wartości pieniądza, stabilizowanie cen) (walka z inflacją)

5. Wspieranie konkurencyjności gospodarki

6. Zapewnienie bezpieczeństwa i stabilności systemu finansowego (bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne systemu finansowego)

Polityka monetarna

1. definicja,2. narzędzia,3. podmiot realizujący)

Polega na kształtowaniu relacji pomiędzy podażą pieniądza a popytem na pieniądz przez władze monetarne każdego kraju, czyli Bank Centralny i jego organy(NBP, Rada Polityki Pieniężnej). Szczególną rolę odgrywa stopa procentowa, która wpływa na podaż pieniądza. Podaż wpływa na procesy inflacyjne, koszt kredytu, poziom oszczędności, decyzje inwestorów o inwestycjach, co przekłada się na dynamikę PKB.

• W polityce tej szczególna rolę ogrywa stopa procentowa, która wpływa na podaż pieniądza a ta z kolei na procesy inflacji, koszt kredytu, poziom oszczędności, decyzje inwestorów na rynku finansowym.

Do instrumentów polityki pieniężnej zaliczymy:

• Stopy procentowe BC(referencyjna – średnia ważona rentowności operacji otwartych rynku, lombardowa, redyskontowa, depozytowa)

• Operacje otwartego rynku, polegające na skupie i sprzedaży przez BC krótkoterminowych papierów wartościowych(bony skarbowe, bony pieniężne) w celu finansowania deficytu budżetu państwa. Operacje otwartego rYnku( bezwarunkowe i warunkowe – repo i reverse repo).Operacje warunkowe -> Sprzedanie bonów, i odkupienie po pewnym czasie tych akcji.

• Emisja własnych papierów wartościowych(bony pieniężne)

• Rezerwa obowiązkowa

• Operacje kredytowo – depozytowe

Polityka monetarna to podmiot apolityczny, niezależny, zapewniony przez konstytucję.

1. Narodowy Bank Polski, w szczególności Rada Polityki Pieniężnej

Wśród celów polityki monetarnej można wymienić :

• Cele strategiczne (bezpośrednie) związane z utrzymaniem stabilnego poziomu cen, inne cele o tym charakterze to : wzrost gospodarczy, ograniczanie bezrobocia, równowaga gospodarki

• Cele pośrednie – łatwiejsze do kontrolowania i korygowania polegają na kształtowaniu stóp procentowych w gospodarce, wpływanie na podaż pieniądza ( agregaty pieniężne), wielkość udzielanych kredytów.

• Cele operacyjne – kształtowanie podstawowych stóp procentowych banku centralnego, utrzymanie określonego poziomu bazy monetarnej – agregatu M.

Stopy procentowe NBP

(obowiązuje od 08.11.2012)

• Stopa referencyjna 4.5%

• Stopa lombardowa 6.0%

• Stopa depozytowa 3.0%

• Stopa redyskontowa 4.75%

S. referencyjna – rentowność 7-dniowych bonów pieniężnych NBP

S. Lombardowa – cena po której NBP udziela kredytu bankom komercyjnym pod zastaw określonych papierów wartościowych

S. Depozytowa – stopa oprocentowania 1-dniowych depozytów banków komercyjnym w NBP

S. Redyskontowa (bardziej używane informacyjnie) – cena, koszt kredytu udzielanych przez BC bankom komercyjnym pod zastaw weksli. Cena po jakiej weksle są skupowane przed terminem.

Polityka fiskalna (podatkowa)

1. Definicja 2. Narzędzia 3. Podmiot realizujący)

Działalność państwa polegająca na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych do osiągania określonych celów, tj. korygowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów, zapewnienie wpływów budżetowych do budżetu państwa, walka ze skutkami bezrobocia, inflacji, zapewnienie finansowania działom gospodarki, które z różnych powodów nie są finansowane przez podmioty prywatne.

1. Polityka fiskalna to działalność państwa polegająca na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych (dochodów i wydatków publicznych) do osiągania określonych celów – w ujęciu b. uproszczonym celem tym jest osiąganie dochodów ( niezbyt prawidłowe podejście), w ujęciu szerszym stabilizacja cyklu koniunkturalnego, redystrybucja i korygowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów, walka ze skutkami bezrobocia). Cele polityki fiskalnej można podzielić na cele fiskalne i pozafiskalne.

2. Narzędzia tej polityki : podatki, wydatki publiczne, ulgi i zwolnienia podatkowe, dopłaty do odsetek od kredytów, zasiłki.

3. Władze publiczne (parlament, rząd, Ministerstwo Finansów i jego aparat skarbowy, celny).

Cele polityki fiskalnej:

• Cele fiskalne – zapewnienie popytu państwa na pieniądz. Pozyskanie środków publicznych

• Cele pozafiskalne – społeczne, np. zasiłki, renty, zapomogi, gospodarcze, np. ulgi inwestycyjne w podatkach dochodowych

Kontrowersje polityki fiskalnej:

• Efekt opóźnień czasowych, który jest związany z procesem legislacyjnym

• Paradoks niezrównoważonego budżetu(deficyt).

• (Istota) Mnożnik wydatków publicznych, polegający na tym ze wydatki publiczne mogą być dogodnym narzędziem pobudzania gospodarki. Wzrost wydatków publicznych o 1 punkt procentowy powoduje wzrost PKB o ponad 1%

Polityka fiskalna jest definiowana w dwóch ujęciach:

1. Węższe – polega na tym, że polityką fiskalną definiuje się przede wszystkim w oparciu o instrumenty podatkowe(podatki)

Saldo – deficyt

1. Szerokie – jest działalnością władz publicznych, zmierzająca do pozyskania dochodów publicznych, za pomocą określonych podatków(dochodowe, konsumpcyjne), realizacji określonych wydatków publicznych

Instrumenty polityki fiskalnej:

• Podatki i opłaty publiczno – prawne(przymusowe daniny, które z ekonomicznego punktu widzenia są podatkami, ale z jakiś powodu ustawodawca nie nazywa ich podatkami, aby nie wywołać protestów społecznych)

• Świadczenia parafiskalne, parapodatkowe, np. składki na ubezpieczenia społeczne, na NFZ,

• Wydatki w formie transferów socjalnych, tj. zasiłki, socjalne, zapomogi, stypendia, renty

• Wydatki publiczne promujące restrukturyzację w gospodarce, wspierające sektor MSP, rolnictwo, tworzące nowe miejsca pracy, poręczenia i gwarancje angażujące środki publiczne

• Dług publiczny i deficyt budżetowy i instrumenty ich finansowania

MSP – Małe i średnie przedsiębiorstwa ( sektor)

Fiskalizm to dążenie do osiągnięcia jak najwyższych wpływów z podatków bez liczenia się z konsekwencjami społecznymi i gospodarczymi.

W polityce fiskalnej oraz w finansach publicznych bardzo dużą rolę odgrywają czynniki polityczne, administracyjne, (instytucjonalne). Na ograniczenie wpływu negatywnych czynników politycznych jest wypracowanie i przyjęcie odpowiednich rozwiązań instytucjonalnych w polityce fiskalnej i tzw. Reguły fiskalne. Mówi się wręcz o instytucjonalnym podejściu do polityki fiskalne. Pod pojęciem instytucji fiskalnej (reguła fiskalna) rozumie się wszelkiego rodzaju reguły, zasady, limity, ograniczenia i akty prawne, które mają wpływ na przygotowanie ustawy budżetowej i jej wykonanie. W polityce fiskalnej mamy typową sytuację asymetrii informacji. Asymetria informacji – z jednej strony politycy z drugiej wyborcy, mają nierówny dostęp do informacji. Dla polityków jest bardzo korzystny.

Reguły fiskalne – wiąże się najczęściej z określonymi limitami, które stosuje się w polityce fiskalnej. Kryteria z Maastriacht, polegają na tym ze relacja deficytu do PKB nie wyższa niż 3 %, a dług publiczny 60% PKB.

Kategorie finansowe

1. Przychodowe

Cena, przychód pieniężny, wpływy pieniężne

1. Dochodowe

Dochód, zysk, procent, renta pieniężna

1. Wydatkowo – kosztowe

Wydatek, koszt, amortyzacja

1. Podatkowe

Przychodowe, dochodowe, konsumpcyjne, majątkowe

1. Dłużne

Pożyczka pieniężna, kredyt pieniężny, deficyt, dług

Cena – wyrażona w pieniądzu wartość towaru, usług, czynników wytwórczych. W zjawiskach finansowych podstawowe znaczenie odgrywają mechanizmy kształtowania cen (np. rynkowy, administracyjny) oraz skutki cen w skali makrogospodarczej i dla poszczególnych podmiotów gospodarczych. Funkcje cen: przychodowa, alokacyjna, redystrybucyjna, motywacyjna

Przychód pieniężny – stanowi obiektywny, zewnętrzny, pieniężny wyraz skutków działalności gospodarczej. Realizacja przychodów następuje dzięki cenie. Przychód jest narzędziem weryfikacji działalności podmiotów w warunkach wolnorynkowych, umożliwia pokrywanie kosztów działalności oraz jest źródłem nadwyżki ekonomicznej w postaci dochodu i zysku.

Wpływy pieniężne – pojęcia szersze, obejmujące obok wpływów z działalności wpływy z kredytów, pożyczek, odszkodowań, darowizn.

Dochód – oto nadwyżka ekonomiczna w formie pieniężnej. Dochód może mieć bardzo różne źródła i charakter: dochód pracownika z pracy najemnej, dochód z działalności gospodarczej, dochód z kapitału, dochody państwa, dochody z zasiłku, renty, emerytury.

W systemie podatkowym dochód =suma przychodów – koszty ich uzyskania

Dochód może być różnie definiowany w prawie podatkowym, bilansowym (ustawie o rachunkowości) budżetowym itp.

Zysk – kategoria związana z kategorią ,,dochodu”, ale węższa gdyż związana z działalnością gospodarczą. W finansach wyróżniamy wiele rodzajów zysku: netto, brutto, operacyjny, ekonomiczny, kapitałowy, księgowy.

Procent – dochód osiągany z pożyczonego kapitału, wyrażony procentowo. Dla pożyczkobiorcy jest kosztem, dla pożyczkodawcy dochodem.

Renta pieniężna - jest formą dochodu otrzymywanego w długim okresie najczęściej regularnie z różnych tytułów (ulokowanego kapitału, wydzierżawionej ziemi, środków trwałych). Wyróżniamy dwa rodzaje rent: renty z kapitału i renty społeczne.

Wydatek – w sensie ekonomicznym oznacza nabycie części PKB, w sensie rachunkowym jest to kwota pieniędzy rozdysponowana w związku z różnymi transakcjami gospodarczymi.

Koszt – oznacza wyrażone w pieniądzu zużycie zasobów (czynników wytwórczych) wykorzystywanych w procesie gospodarczym w celu osiągnięcia korzyści, inaczej: wydatek poniesiony w celu uzyskania przychodów. W ekonomii wyróżnia się wiele rodzajów kosztów: alternatywne, krańcowe, całkowite, bezpośrednie, pośrednie, stałe, zmienne.

Amortyzacja – to część kosztów wytworzenia towarów i usług za pomocą majątku trwałego. Jest to rodzaj kosztu, który nie stanowi wydatku pieniężnego: odpisy z tytułu zużycia środków trwałych. Może być wykorzystywana przez państwo w celu wpływania na przebieg procesów gospodarczych, bo państwo określa w przepisach prawa metodę amortyzowania (liniowa, przyspieszona). Amortyzacja może być rodzajem preferencji podatkowej.

Kategorie podatkowe

Podatek to przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne, pieniężne świadczenie pobierane na rzecz budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego na podstawie przepisów prawa, które bardzo dokładnie określają warunki i terminy ich płatności

Rodzaje podatków:

1. Podatki przychodowe

2. Podatki dochodowe

3. Podatki konsumpcyjne

4. Podatki majątkowe

Podatek należy do najstarszych kategorii finansowych. Podatki pełnią 2 podstawowe funkcje:

• Fiskalne

• Pozafiskalne

Spotkać można również podział funkcji na: fiskalne, gospodarcze i społeczne.

Pożyczka pieniężna – oznacza stosunek finansowy polegający na tym, że pożyczkodawca przekazuje na określony czas pożyczkobiorcy środki pieniężne, oczekując najczęściej w zamian wynagrodzenia w postaci odsetek.

Kredyt pieniężny – szczególna forma pozyczki, udzielanej tylko przez banki. Zgodnie z Ustawą Prawo Bankowe ,,Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystywanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu”

Kredyt pełni funkcje: emisyjną, dochodową, alokacyjną.

Deficyt finansowy – jest to ujemne saldo pieniężne jakiegokolwiek bilansu. Oznacza nadwyżkę wydatków nad dochodami. Z ekonomicznego pkt. Widzenia najważniejsze są przyczyny deficytu.

Dług finansowy - to ogół zadłużenia, pieniężne zobowiązanie podmiotu do spłaty długu w określonej wielkości i terminach. Źródłem długu są zaciągane pożyczki i skumulowane deficyty z lat poprzednich.

Koszt zużycia każdego zasobu można obliczyć jako iloczyn fizycznej ilości zużytego zasobu i jego ceny jednostkowej:

Koszt=zużycie zasobu x cena jednostkowa zasobu

W procesie grupowania, kalkulacji i analizy kosztów podstawowe znaczenie mają:
-Obiekty kosztów
-Nośniki kosztów

Obiekty kosztów to dowolny przedmiot odniesienia, grupowania i kalkulacji kosztów, np. wyrób, budynek, projekt badawczy, stanowisko pracy, jednostka organizacyjna, klient. Jeśli występuje bezpośrednia relacja przyczynowo – skutkowa między wykorzystanym zasobem a obiektem kosztów to mówimy o bezpośrednim przyporządkowaniu kosztów do obiektów.

Jeśli nie ma takiej bezpośredniej relacji to pojawia się konieczność wykorzystania klucza rozliczeniowego (nośnika kosztów) umożliwiającego powiązanie kosztów z obiektem. Mówimy wtedy o pośrednim przyporządkowaniu (odniesieniu) kosztów. Nośniki kosztów to parametry pozwalające przypisać koszty zasobów do obiektów kosztowych oraz koszty jednych obiektów do innych. Parametry te służą za klucz do rozliczania kosztów.

W rachunkowości zarządczej podstawowe znaczenie ma rachunek kosztów, który definiujemy jako proces identyfikowania, gromadzenia, przez użytkowników tych informacji. Celem sporządzania rachunku kosztów jest dostarczenie rzetelnej, wiarygodnej informacji o kosztach w sposób umożliwiający sporządzenie sprawozdania finansowego jednostki gospodarującej.

Najwięcej informacji o kosztach zawiera rachunek zysków i strat, który może być prezentowany w wersji porównawczej lub kalkulacyjnej.

Do sporządzenia rachunku zysków i strat w wersji porównawczej niezbędna jest informacja o kosztach według rodzaju (w ewidencji księgowej nie podlega rozłożeniu na prostsze elementy składowe)

Do sporządzenia rachunku zysków i strat w wersji kalkulacyjnej niezbędna jest informacja o:

• Kosztach wytworzenia sprzedanych produktów

• Kosztach sprzedaży

• Kosztach ogólnego zarządu

System finansowy i bankowy

Struktura systemu finansowego w gospodarce

1. Instytucje stricte finansowe i ogniwa systemu finansowego – z punktu widzenia systemu bankowego i podaży pieniądza najważniejszy jest podział instytucji finansowych na bankowe i poza bankowe. W teorii finansów wyróżnia się również grupy podmiotów ze względu na wspólny obszar i specyfikację działalności, tworzące tzw. Ogniwa systemu finansowego; zaliczamy do nich: finanse przedsiębiorstw, finanse publiczne, finanse banków i instytucji kredytowych, system finansowy ubezpieczeń.

2. Instrumenty finansowe – typu własnościowego (udziałowe) lub wierzytelnościowego (dłużne) – krótko, średnio i długoterminowe - oparte na stałej lub zmiennej stopie procentowej (stałym lub zmiennym dochodzie) – bazowe i pochodne (zabezpieczające przez zwiększonym ryzykiem w warunkach gospodarki globalnej). W wąskim znaczeniu – papiery wartościowe.

3. Rynki finansowe – pieniężne i kapitałowe – pierwotne i wtórne – detaliczne i hurtowe – krajowe i zagraniczne (o znaczeniu globalnym)

4. Zasady funkcjonowania – regulujące działalność i funkcjonowanie: instytucji, instrumentów i rynków finansowych – ograniczone do minimum w związku z liberalizacją i deregulacją – w warunkach globalizacji i współczesnych kryzysów finansowych konieczne są wysokie jakościowo normy i zasady funkcjonowania instytucji oraz instrumentów finansowych.

Podział instytucji finansowych:

• Przedsiębiorstwa zajmujące się pośrednictwem finansowym, zaliczamy do nich banki, kasy oszczędnościowo – kredytowe, fundusze inwestycyjne i emerytalne, OFE, towarzystwa ubezpieczeniowe, giełdy, biura maklerskie;

• Instytucje wspomagające działalność przedsiębiorstw finansowych i zmniejszające ryzyko finansowe i techniczne operacji – Krajowa Izba Rozliczeniowa, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, Bankowy Fundusz Gwarancyjny, Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny;

• Instytucje sprawujące nadzór nad określonymi w pewien sposób segmentami rynku finansowego

• Instytucje i indywidualne osoby pracujące na zlecenia przedsiębiorstw i instytucji finansowych (np. agenci, brokerzy, pośrednicy ubezpieczeniowy)

Obecnie nadzór nad całym rynkiem finansowym sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego, działająca na podstawie Ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym z 21.07.2006 r. Nadzór ten zorganizowany w następujących, określonych ustawowo obszarach:

1. Nadzór bankowy

2. Nadzór emerytalny

3. Nadzór ubezpieczeniowy

4. Nadzór nad rynkiem kapitałowym

5. Nadzór nad instytucjami pieniądza elektronicznego

Wśród podstawowych aktów prawnych określające strukturę stystemu finansowego w Polsce wymienićnależy następujące:

• Ustawa z 29.08.1997 r. o Narodowym Banku Polskim

• Ustawa z 29.08.1997 r. Prawo Bankowe

• Ustawa z 21.07.2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym

• Ustawa z 25.05.2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowania obrotu oraz o spółkach publicznych

• Ustawa z 29.07.2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi

• Ustawa z 14.12.1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym

Instrumenty finansowe – pojęcie papierów wartościowych i ich rodzaje:

• Ujęcie prawne

• Ujęcie ekonomiczne

Ujęcie prawne(dokumenty potwierdzającymi posiadanie przez ich właściciela określonych praw), ujęcie ekonomiczne (instrument finansowy, który potwierdza jedną z trzech sytuacji : 1 nabycie prawa do współwłasności firmy(akcje),2 udzielenie kredytu rządowi, firmie, podmiotowi gospodarczemu, papiery o charakterze dłużnym(obligacje, bony, certyfikaty depozytowe, weksle) 3 instrumenty związane z uzyskaniem prawa do otrzymania w przyszłości pewnej wartości (instrumenty pochodne, derywaty)

Papier wartościowy – z prawnego punktu widzenia, jest to dokument potwierdzający posiadanie przez jego właściciela określonych rodzajów praw. Z Punktu widzenia ekonomicznego jest to instrument finansowy, który potwierdza 1 z 3 sytuacji:

1. Nabycie prawa do współwłasności firmy (akcje – papiery wartościowe o charakterze udziałowym lub własnościowym).

2. Udzielenie kredytu jakiemuś podmiotowi, np. przedsiębiorstwu, rządowi, bankowi, władze publiczne, do tej grupy zaliczamy szeroki wachlarz instrumentów – papiery o charakterze dłużnym lub wierzytelnościowe ( weksle, obligacje, bony skarbowe, certyfikaty depozytowe, obligacje korporacyjne… itp.)

3. Uzyskanie prawa do otrzymania w przyszłości pewnej wartości, pewnego korzystnego dla nas rozliczenia (instrumenty pochodne – derywaty, opcje i transakcje futures) Celem transakcji terminowych wszelkich jest zabezpieczenie przed ryzykiem niekorzystnej zmiany cen, stóp procentowych, walut. Kontrakt futues jest to uzgodnienie, umowa zawierana dzisiaj a związana z dostarczeniem w przyszłości towaru lub instrumentu finansowego, po cenie ustalonej dziś.

Podział papierów wartościowych na przedmiot uprawnień inkorporowanych w papierach :

1. Papiery wartościowe opiewające na wierzytelności pienieżnej (weksle, czeki, obligacje).

2. Papiery w których inkorporowane są (akcje)

3. Papiery, które dają uprawnienie do rozporządzania towarem znajdującym się pod pieczą wystawcy dokumentu (konosament morski, dowody składowe)

Sposób regulacji obrotu papierami wartościowymi :

1. Imienne papiery wartościowe

2. Papiery wartościowe na zlecenie – legitymują do praw posiadania papieru, wskazaną na papierze lub wskazaną przez wystawcę.

3. Papiery wartościowe na okaziciela –każda osoba, która przedstawia dokument

Podział papierów biorąc pod uwagę ryzyko inwestycyjne, czyli możliwy lub niemożliwy dochód z papierów :

• Papiery o stałym oprocentowaniu – mają stałą stopę procentową

• Papiery o zmiennym oprocentowaniu – trudna w przyszłości możliwość oszacowania zysku w przyszłości (akcje)

• Papiery indeksowane – dochód zależy, od odpowiednio dobranego indeksu. Wysokość inflacji, rentowność papierów bankowych, stopa banku centralnego, + marża

Rynek finansowy – oznacza wszelkiego rodzaju procesy kupna/sprzedaży pieniądza i instrumentów finansowych, za pewne wynagrodzenie, nazywane procentem. Rynek finansowy w dzisiejszym świecie jest pojęciem abstrakcyjnym – nie oznacza konkretnego miejsca, oznacza ogół transakcji, których przedmiotem jest pieniądz, instrument finansowy…. Nie jest to konkretne miejsce, a ogół transakcji. Rynek finansowy umożliwia przepływ kapitału, z miejsca w którym jest nadwyżka tego kapitału do miejsca gdzie jest zapotrzebowanie na kapitał. Transformacja kapitału .

Biorąc pod uwagę okres zwrotu kapitału a konkretnie czy jest do 1 roku czy powyżej 1 roku, wyróżniamy 2 segmenty rynku finansowego :

Pojęcie rynku finansowego, 2 segmenty rynku:

Rynek pieniężny (To jest ta część obraca się na nim kapitałem i papierami wartościowymi o okresie zwrotu do jednego roku). Rynek pieniądza krótkoterminowego. Sub-segmenty rynku pieniężnego – Rynek papierów wartościowych krótkoterminowych (weksle, czeki, bony skarbowe, transakacje krótkoterminowe), rynek lokat bankowych, lokat międzybankowych, depozytów krótkoterminowych) .

Rynek kapitałowy (To jest rynek pieniądza i instrumentów długoterminowych, depozytów długoterminowych, papierów wartościowych długoterminowych powyżej jednego roku tj. akcje i obligacje , większość transakcji na tym rynku koncentruje się na giełdach papierów wartościowych). Większość transakcji zawieranych na rynku kapitałowym odbywa się na giełdzie papierów wartościowych.

Każdy w pełni rozwinięty rynek finansowy dzieli się na pierwotny i wtórny.

Rynek pierwotny – dochodzi do emisji papieru wartościowego, a przepływ kapitału następuje od inwestorów do emitenta papieru. Umożliwia pozyskanie kapitału i jego zgromadzenie przez emitenta.

Rynek wtórny - dochodzi do handlu/obrotu wcześniej wyemitowanymi papierami. Następuje pomiędzy inwestorami, uczestnikami rynku z pominięciem emitenta. Umożliwia płynność instrumentów finansowych i ich rynkową wycenę.

W toku ewolucji ukształtowały się 2 modele systemu finansowego:

Dwa modele sektora finansowego:

Model anglosaski (oparty na rynku finansowym, system bankowy służy do funkcji płatniczych, rozliczeniowych i kredytowania krótkoterminowego, przedsiębiorstwa są uniezależnione od banków, w sensie pozyskiwania kapitału, gdyż pozyskują go na giełdzie; charakterystyczne są tu pewne instytucje finansowe, wykraczające poza bankowość uniwersalną, są to przede wszystkim banki inwestycyjne, fundusze wspólnego inwestowania, ich działalność koncentruje się wokół usług związanych z rynkiem kapitałowym papierów wartościowych). Charakteryzuje się tym, że oparty jest głównie na rynku finansowym (rynek papierów wartościowych). W modelu tym znaczenie i rola banków komercyjnych jest mniejsza. W modelu tym ma miejsce dosyć wyraźny podział na banku komercyjne i banki inwestycyjne. Banki komercyjne mają znaczenie nieco niższe (są wykorzystywana w celach rozliczeń, krótkoterminowych pożyczeń, zapewniają krótkoterminowy dostęp do pieniądza). W modelu tym duże przedsiębiorstwa i większość średnich podmiotów w gospodarce, uzyskuje kapitał na giełdzie na rynku papierów wartościowych i uzależnione są od banków komercyjnych. W modelu tym wykształciły się banki inwestycyjne – związane są głównie z papierami wartościowymi. Zgodnie z podziałem utarł się podział bankowości na podział. Charakteryzuje się dużą innowacyjnością.

Model niemiecko – japoński (kontynentalny, bankowo zorientowany - dominuje rola systemu bankowego w systemie finansowym; banki mają charakter uniwersalny). Charakteryzuje się dominacją systemu bankowe w sektorze finansowym. Banki w tym modelu prowadzą szeroką działalność(Od długoterminowych pożyczek, aż po działalność kapitału papierów wartościowych ). W działalności banku uniwersalnego nie ma ograniczeń pod względem : klientów, zasięgu.

Bankowość tradycyjna,

Bank wykonuje tradycyjne czynności bankowe, wymienione w ustawie Prawo Bankowe

Bankowość inwestycyjna,

Bankowość uniwersalna – poączenie tradycyjnej i inwestycyjnej

Ze względu na podmiot praw inkorporowanych, wyróżniamy:

papiery opiewające na wierzytelności pieniężne(weksle czeki, obligacje, bony) papiery, w których inkorporowane są prawa udziałowe w spółkach akcyjnych(akcje), papiery zawierające uprawnienia znajdującym się pod pieczą podmiotu, który papier wystawił(konosamenty).

Ze względu na ryzyko:

• Papiery o stałym oprocentowaniu.

• Papiery o zmiennym oprocentowaniu. (wyższe ryzyko inwestycyjne, wyższa dochodowość)

• Papiery indeksowane.

Rynek finansowy oznacza procesy kupna – sprzedaży kapitału instrumentów finansowych w celu uzyskania wynagrodzenia/dochodów. Jest pojęciem abstrakcyjnym. Na rynku finansowym dochodzi do konfrontacji dwóch grup podmiotów:

Charakteryzujące się nadwyżką kapitału, chciałyby kapitał gdzieś atrakcyjnie zainwestować

Charakteryzujące się niedoborem kapitału, szuka kapitału.

Zgodnie z artykułem 5 ustawy Prawo Bankowe czynnościami bankowymi są:

1. Przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów

2. Prowadzenie innych rachunków bankowych

3. Udzielanie kredytów

4. Udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytów

5. Emitowanie bankowych papierów wartościowych

6. Przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego

7. Wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach

8. Wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego

Czynnościami bankowymi są również czynności inne o ile są one wykonywane przez banki: udzielanie pożyczek pieniężnych, operacje czekowe i wekslowe, wydawanie kart płatniczych, nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych, prowadzenie obrotu wartościami dewizowymi.

Bankowość tradycyjna obejmuje: przyjmowanie depozytów, udzielanie kredytów, czynności płatniczo – rozliczeniowe, a więc tzw. Czynności:

• Bierne(Pasywne) – polegają na gromadzeniu wkładów i lokat przez bnki, na emitowaniu własnych papierów wartościowych i wszelkich innych czynności, które zmierzają do pozyskania środków przez bank

• Czynne – środki własne i środki klientów bank lokuje w zyskownych operacjach czynnych; operacje, w których banki angażują uzyskane środki, udzielając kredytów i lokując kapitały w różnych przedsięwzięciach; kredytowanie, zabezpieczanie zwrotności kredytów, udzielanie gwarancji bankowych, poręczeń, operacje lokacyjne;

• Pośredniczące (usługowe) – polegają na wykonywaniu czynności na zlecenie i ryzyko klienta oraz czynności ewidencyjno – rozliczeniowe; prowadzenie rachunków bankowych , przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych gotówkowych, bezgotówkowych, rozliczeń międzybankowych, usługi maklerskie, prowadzenie depozytów i sejfów. Banki nie angażują własnych środków finansowych, tylko na życzenie klienta

Kredyty bankowe klasyfikuje się według następujących kryteriów :

• Przedmiot kredytu

  • Kredyty obrotowe

  • Kredyty inwestycyjne

• Okres kredytowania

  • Kredyty krótkoterminowe

  • Kredyty średnioterminowe

  • Kredyty Długoterminowe

• Forma kredytu

  • Kredyty w rachunku bieżącym

  • Kredyty w rachunku kredytowym

  • Kredyty dyskontowe

  • Kredyty akceptacyjne

  • Kredyty związane ze skupem faktur i innych wierzytelności

  • Szczególne formy kredytu np. leasing

• Prawna forma zabezpieczenia zwrotu kredytu

  • Lombardowe

  • Hipoteczne

• Waluta kredytu

  • Kredyty złotowe

  • Kredyty walutowe

Zakres przedmiotowo bankowości inwestycyjnej obejmuje wszelką działalnością która wykracza poza działalność tradycyjną:

• Przygotowanie emisji papierów wartościowych (działalność na rynku giełdowym)

• Pośrednictwo i aktywność na rynku wtórnym papierów wartościowych

• Underwritting, czyli gwarantowanie emisji papierów wartościowych

• Doradztwo finansowe

• Inżynierię finansowo

Bankowość uniwersalną łączy działalność z zakresu bankowości tradycyjnej i inwestycyjnej.

Systemy bankowe analizowane są również w podziale na bankowość: centralną i komercyjną, co wynika ze szczególnej roli banku centralnego w każdym systemie bankowym

Bank centralny działa jako:

• Bank banków

• Bank emisyjny

• Bank państwa i gospodarki narodowej

Bank centralny działa w stosunku do pozostałych banków w dwojaki sposób:

• Jako jednostka zwierzchnia, upoważniona przez państwo do wydawania nakazów i zakazów o charakterze obligatoryjnym (narzędzia administracyjne) dla wszystkich banków – stopy procentowe NBP, operacje otwartego rynku.

• Jako podmiot gospodarczy, składający propozycje dokonania transakcji na tyle korzystnych aby banki dobrowolne korzystały z tej oferty (narzędzia rynkowe)

Narzędzia administracyjne:

• Stopa rezerw obowiązkowych

• Obowiązek tworzenia rezerw celowych

• Ustalanie limitu wzrostu akcji kredytowej banków komercyjnych

• Dopuszczalna koncentracja kredytów i innych wierzytelności

Narzędzia rynkowe:

• Stopa referencyjna(min. Rentowność 7 dniowych bonów pieniężnych NBP)

• Stopa redyskontowa (kredyt polegający na skupie weksli)

• Stopa lombardowa(kredyt pod zastaw papierów wartościowych)

• Stopa depozytowa (oprocentowanie jednodniowych depozytów BK w BC)

• Operacje otwartego rynku (skup i sprzedaż krótkoterminowych papierów wartościowych)

Kredyty BC związane są z tzw. Refinansowaniem BK, które mogą upłynnić swoje aktywa i w ten sposób pozyskać środki, poprawić swoją płynność.

INWESTYCJE FINANSOWE I TRANSFORMACJA KAPITAŁU

Przesłanki i bariery inwestycji finansowych.

Wzrost i rozwój gospodarki uzależniony jest od inwestowania. Inwestycje dzielimy na:

• Inwestycje finansowe (aktywa finansowe)

• Inwestycje rzeczowe (źródła finansowania inwestycji rzeczowych to finansowanie własne i finansowanie obce)

Inwestycje możliwe są wtedy gdy istnieje ruch kapitału. Inwestor potrzebuje kapitału:

• odpowiedniej wysokości

• Na odpowiedni czas

• Za odpowiednią cenę

Oznacza to konieczność transformacji kapitału, gdyż trudno jest znaleźć inwestora finansowego, który chciałby ulokować swoje oszczędności na takich samych warunkach. Ruch kapitału odbywa się więc na osi :

Inwestor finansowy=>pośrednik=>inwestor rzeczowy

Pośrednik finansowy: bank, fundusz inwestycyjny, towarzystwo ubezpieczeniowe, giełda.

Do transformacji kapitału oprócz pośrednika (instytucji) potrzebne są również narzędzia (instrumenty) finansowe: akcje, obligacje, udziały w funduszach inwestycyjnych, depozyty oszczędnościowe, pożyczki, kredyty bankowe.

Co jest motorem wprawiającym kapitał w ruch?

Jest nim zysk, rządza zysku inwestorów.

Co jest hamulcem ruchu, obrotu kapitałem?

Jest nim starch przed ryzykiem

,,Economics is not about goods and services; it is about human choice and action”

Ludvig Heinrich Edler von Mises (ur. 29.09.1881r. we Lwowie, zm 10.10.1973r. w Nowym Jorku)

Przedstawiciel szkoły austriackiej w ekonomii, w poglądach na gospodarkę reprezentował stanowisko leseferystyczne (laissezfaire – pozwólcie czynić, pogląd filozoficzno – ekonomiczny głoszący wolność jednostki, zwłaszcza w stosunkach społeczno – ekonomicznych). Twierdził, ze niemożliwe jest racjonalne funkcjonowanie gospodarki planowanej. Stanowisko to wywołało w okresie międzywojennym szeroką dyskusję teoretyczną(M.Dobb,O.Lange)

Gospodarkę i rynek finansowy charakteryzuje ścisły związek pomiędzy zyskiem a ryzykiem. W gospodarce jest zawsze ścisły związej między zyskiem a ryzykiem.

Zanim zostanie podjęta decyzja o ulokowaniu środków w jakiś instrument finansowy musi zostać rozstrzygnięty problem optymalnego wyboru 3 relacji, co oznacza ze każda inwestycja finansowa charakteryzuje się 3 cechami:

• Ryzyko (możliwość/prawdopodobieństwo utraty kapitału)

• Rentowność (wysokość dochodu do zaangażowanego kapitału)

• Płynność (możliwość szybkiej i korzystnej wymiany na gotówkę)

Podjęcie decyzji inwestycyjnej polega na wyborze

- instrumentu finansowego

- horyzontu inwestycyjnego

Każda inwestycja finansowa charakteryzuje się 3 cechami:

• Dochodowością (rentownością)

• Płynnością

• Ryzykiem

Ryzyko to niepewność, prawdopodobieństwo, ze założony dochód z zainwestowanego kapitału nie zostanie osiągnięty. Statystyczne miary ryzyka to odchylenie standardowe i wariancja.

Ryzyko jest tą cechą która zarówno w zarządzaniu finansami jak i każdej działalności gospodarczej nabiera coraz większego znaczenia. Można wyróżnić następuje grupa ryzyka:

• Ryzyka niedotrzymania warunków (ryzyko kredytowe)

• Ryzyko rynkowe (ryzyko stopy procentowej, ryzyko kursu walutowego, ryzyko cen i akcji i innych papierów wartościowych, ryzyko płynności, ryzyko cen i surowców i towarów)

• Ryzyko otoczenia finansowego

• Ryzyko otoczenia nie finansowego (ryzyko prawne, polityczne)

• Ryzyko wydarzeń (ryzyko dotyczące pojedynczego instrumentu)

Dywersyfikacja portfela inwestycji polega na podziale kapitału na kilka części i ulokowanie go w różnych instrumentach finansowych. Dywersyfikacja składników portfela inwestycji, czyli ich zróżnicowanie jest podstawową metodą obniżenia ryzyka inwestycyjnego. Poprzez dywersyfikację możemy wyeliminować jedynie część ryzyka którym charakteryzują się aktywa:

• Tzw. Ryzyko nierynkowe, dywersyfikowalne (związane z konkretnym instrumentem finansowym)

Nie jest natomiast możliwe wyeliminowanie części ryzyka którym jest:

• Tzw. Ryzyko rynkowe, nie dywersyfikowalne, systematyczne (związane z sytuacją makroekonomiczną, koniunkturą gospodarczą, szokami zewnętrznymi)

Pojęcie dywersyfikacji inwestycji pojawiło się ok. 60 lat temu w pracy opublikowanej Harry’ego Markowiza – o teorii portfelowej, potem nazywanej teorią Markowiza.

Teoria Markowiza wprowadziło nowy fundamentalny element element do procesu decyzyjnego w zakresie inwestycji finansowych – bezpieczeństwo inwestycji.

Zaprzeczyła ona wcześniejszym praktyką i zasobom inwestowania opartym na maksymalizacji zakładanych zysków. Nowe podejście zalecało poszukiwanie inwestycji nie tylko wysoko dochodowych, ale również takich które zminimalizują ryzyko.

W potocznym dekalogu inwestowania zasadę dywersyfikacji wyraża się obrazowo zaleceniem :

Nie wkładaj wszystkich jajek do jednego koszykabuaha prześmieszne! :D

Zmiana praktyk związana jest ze zmianą paradygmatów w finansach (optymalizacja zysków).

Proporcje udziałów poszczególnych papierów wartościowych w portfelu zależą od bardzo wielu czynników:

• Kwoty inwestycji

• Okresu na jaki inwestujemy

• Celu inwestycyjnego

• Indywidualnej skłonności do ryzyka

• Innych indywidualnych preferencji

• Oceny perspektyw kształtowania się sytuacji makrogospodarczej

• Rodzajów inwestycji i instrumentów finansowych oferowanych przez rynek

• Stopnia płynności rynku finansowego

Relacja między ryzykiem a oczekiwaną stopą zwrotu :

Przy określaniu wartości instrumentów finansowych i porównaniu jej z ceną rynkową mogą wystąpić 3 sytuacje:

1. Skalkulowana wartość jest wyższa niż cena rynkowa, co oznacza że instrument jest niedowartościowany na rynku (sygnał kupna)

2. Wartość jest niższa niż cena rynkowa, co oznacza ze instrument jest na rynku przewartościowany (sygnał sprzedaży)

3. Wartość jest równa cenie rynkowej, co oznacza że instrument jest właściwie wyceniany przez rynek metodą zdyskontowanych przepływów pieniężnych. Jej teza polega na tym, że wartości instrumentu finansowego jest to dzisiejsza wartość dochodów, które instrument przyniesie posiadaczowi w przyszłości

(Wzór) P= $\sum_{\begin{matrix} k = 1 \\ \\ \end{matrix}}^{n}{}$Ct/(1+r)^t

P – bieżąca aktaulna wartość dochodowa

C – dochód uzyskany z instrumentu w okresie t

N – liczba okresów posiadania instrumentu

Obliczoną wartość (cenę bieżącą) instrumentu nazywamy wartością wewnętrzną

PV = FV/(1+r)^t

Dźwignia finansowa :

Dźwignia finansowa występuje w sytuacji w której instytucja posiada większe aktywa finansowe niż wynosi wielkość jej kapitałów. Miara stosowanej dźwigni jest relacja wysokości zaciągniętych pożyczek i kredytów do wielkości posiadanego przez nią kapitału własnego. Wykorzystując dźwignie finansową zwiększa się podejmowane przez daną instytucje ryzyko, ponieważ jest większa wysokość potencjalnych strat w relacji do posiadanego kapitału. Potencjalne straty a wiec i ryzyko zalezą od zmienności stopy zwrotu ( rentowności) oraz od kwoty od której będą liczone zyski lub straty (wielkość dźwigni) => A. Sławiński. Rynki finansowe.

Dźwignia finansowa oznacza zmianę wartości zysku przypadającej na akcję wynikająca ze zmiany zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem (EBIT). Polega na wykorzystaniu instrumentów dłużnych. Ponieważ płacone od obcego kapitału odsetki pomniejszają podstawę opodatkowania większa część zysku operacyjnego trafia do inwestorów. Jednak im wyższy udział zadłużenia w strukturze kapitałowej firmy, tym większe ryzyko finansowe. => A.A.Groppeli, E Nikbakht. Finanse

Dźwignia finansowa występuje wówczas gdy przedsiębiorstwo wykorzystuje kapitał obcy, który wymaga zapłacenia odsetek. Oznacza to wykorzystanie kapitałów obcych w celu podniesienia rentowności kapitału własnego. Równocześnie jest to problem kształtowania struktury kapitałowej przedsiębiorstwa a wiec optymalizacji poziomu zadłużenia => M. Wypych. Finanse Przedsiębiorstwa

Finanse Przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo – to podstawowa forma połączenia i wykorzystania czynników produkcji:
-przedmiotów pracy,
-środków pracy,
-siły roboczej- w celu podjęcia określonej działalności gospodarczej.

Utworzenie przedsiębiorstwa i rozpoczęcie działalności wymaga zgromadzenia funduszy(kapitałów), które wydatkowane są na trwałe i obrotowe składniki majątku.

Każde przedsiębiorstwo działa w określonej formie organizacyjno-prawnej. W Polsce ustawodawca przewidział w następujące formy przedsiębiorstwa:
-przedsiębiorstwo państwowe,
-spółka prawa handlowego,
-spółka prawa cywilnego,
-spółdzielnia,
-prywatna, jednoosobowa działalność gospodarcza,
-inne formy prawne, według szczególnych przepisów.

Ogół zjawisk i procesów pieniężnych zachodzących w przedsiębiorstwie składają się na pojęcie finansów przedsiębiorstw.

Organizacja systemu finansowego- podejmowanie decyzji i sposób zarządzania finansami uzależnione są od głównego celu w przedsiębiorstwie oraz związanej z nimi strategii rozwoju.

Współczesne teorie przedsiębiorstw przyjmują, iż celem wszelkich decyzji podejmowanych w przedsiębiorstwie jest maksymalizacja bogactwa i dochodu jego właścicieli - czyli maksymalizacja korzyści osiąganych przez właścicieli z tytułu zaangażowania w przedsiębiorstwie swojego kapitału. Tak sformułowany cel zależy z jednej strony od wypracowanego przez firmę zysku z drugiej od poziomu jej wartości rynkowej. Cel maksymalizacji bogactw właścicieli można osiągnąć w dwojaki sposób:
-przez wypłatę dywidend z wygospodarowanego zysku od podziału,
-przez wzrost rynkowej wartości przedsiębiorstwa.

Oba cele nie są traktowane alternatywnie, przeciwnie w praktyce poszukuje się ich optymalnej kombinacji sprowadzającej się często do pogodzenia preferencji celów w krótkookresowych(bieżących) oraz długoterminowych(rozwojowych).

• W zależności od formy organizacyjnej przedsiębiorstwa występują różnice w zakresie sporządzanych sprawozdań finansowych. Najpełniejsza wersja jednego, wspólnego opracowania nazwanego „sprawozdaniem finansowym”, zawiera następujące dokumenty:
  -wprowadzenie do Sprawozdania Finansowego,
  -bilans,
  -rachunek zysków i strat,
  -rachunek przepływów pieniężnych (cash flow)

- zestawianie zmian w kapitale własnym

- dodatkowe informacje i objaśnienia

Na sprawozdaniu finansowym opiera się teoria trzech soczewek, która polega na bardzo szerokim spojrzeniu na podmiot gospodarczy przez pryzmat oparty na trzech elementach : ekonomicznym, finansowym, majątkowym.

Aktywa przedsiębiorstwa - to składniki majątku w ujęciu wartościowym, podzielone w bilansie na 2 podstawowe grupy : majątek trwały i majątek obrotowy. Aktywa uszeregowane są według rosnącego stopnia płynności (czasu niezbędnego czasu do ich zmiany na gotówkę poszczególnych składników). Majątek obrotowy tworzą te składniki majątku, które można zamienić na gotówkę w ciągu jednego roku. Nazywa się je również aktywami bieżącymi

• Różnica między aktywami bieżącymi a bieżącymi (krótkoterminowymi) zobowiązaniami nazywana jest tzw. Kapitałem obrotowym (pracującym)

• Kapitałem obrotowym nazywa się również tę część aktywów obrotowych przedsiębiorstwa, która finansowania jest kapitałem własnym i zobowiązaniami długoterminowymi.

Proporcja majątku trwałego i obrotowego mają główny wpływ na zdolność przedsiębiorstwa do regulowania bieżących zobowiązań, czyli decydują o jego płynności finansowej. Związane jest to z podstawową zasadą finansowania mówiącą, że aktywa trwale nie mogą(nie powinny) być finansowe zobowiązaniami krótkoterminowymi (w takiej sytuacji kapitał obrotowy jest ujemny).

Kapitał pracujący jest miarą finansową wykorzystywaną do oceny płynności finansowej przedsiębiorstwa. Kapitał pracujący jest wyznaczany jako różnica między aktywami obrotowymi a zobowiązaniami krótkoterminowymi.

TRWAŁY – decyduje o płynności finansowej.

Pasywa – to źródła finansowania majątku, podzielone w bilansie na kapitał własny i obcy. Obcy – dezagregowany dodatkowo na zobowiązania długoterminowe i krótkoterminowe(których termin płatności przypada w ciągu roku).

Pasywa uporządkowane są w bilansie według rosnącego stopnia wymagalności, czyli pilności terminów ich zwrotu. Proporcje kapitału własnego i zobowiązań świadczą o stopniu zadłużenia przedsiębiorstw. Poziom zadłużenia ma podstawowe znaczenie w ocenie jego wiarygodności kredytowej (i ogólnego poziomu ryzyka finansowego).

Kapitał własny oraz zobowiązania długoterminowe tworzą tzw. Kapitał stały, który jest źródłem finansowania działalności przedsiębiorstwa w dłuższym okresie.

KAPITAŁ STAŁY= KAPITAŁ WŁASNY + ZOBOWIĄZANIA DŁUGOTERMINOWE

Z bilansowej zasady równości aktywów i pasywów wynika także równość.

KAPITAŁ WŁASNY = AKTYWA – ZOBOWIĄZANIA

Rachunek zysków i strat(rachunek wyników) to sprawozdanie finansowe przedstawiające sposób wypracowania w przedsiębiorstwie wyniku finansowego – zysku lub straty - z prowadzonych rodzajów działalnośći. W rachunku zestawia się strumienie przychodów i odpowiadających i kosztów, co pzowala ocenić rentowność działalności. Uwzględniając konstrukcję rachunku zysków i strat, można wyróżnić 3 poziomy tworzenia wyniku finansowego
-operacyjny,
-finansowy,
-nadzwyczajny.

Wyróżniamy 2 sposoby sporządzania rachunku zysków i strat, które różnią się przede wszystkim sposobem ujęcia kosztów operacyjnych:

Wariant kalkulacyjny – (przedstawia koszty według miejsc powstawania , faz produkcji) według poszczególnych produktów czy realizowanych funkcji np. sprzedaży, marketingu, zarządzania.
Wariant porównawczy - przedstawia koszty według rodzaju; stosują go firmy mniejsze ze względu na mniejszą złożoność , ogólne koszty uzyskania przychodów uzyskuje się sumując poszczególne składniki kosztów.

SZEREGOWA FORMA PREZENTACJI RACHUNKU ZYSKÓW I STRAT

WARIANT KALKULACYJNA WARIANT PORÓWNAWCZY

TEORIA TRZECH SOCZEWEK – informuje o efektywności podejmowanej przez przedsiębiorstwo działalności gospodarczej w warunkach rynkowych. W sprawozdaniu finansowym dokumentem odpowiadającym temu aspektowi jest rachunek zysków i strat. Aspekt ten obejmuje bowiem ogół takich zjawisk jak przychody ze sprzedaży, zysk, strata. Szczególne zmaczenie ma kategoria zysku operacyjnego zysku EBIT oraz zysku netto.

-aspekt EKONOMICZNY- związany z takimi kategoriami: zysk, strata, przychód, koszt, stopa zwrotu kapitału. Aspektowi temu odpowiada w sprawozdaniach rachunek zysków i strat (efektywność wykorzystania majątku).

-aspekt FINANSOWY- wyrażony nadwyżką finansową na działalności operacyjnej, odpowiada temu sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych, czyli w kasowym ujęciu, różnica między wpływami pieniężnymi z różnych sfer aktywności, a wydatkami pieniężnymi związanymi z działalnością operacyjną, inwestycyjną i finansową.

Znaczenie aspektu finansowego wynika z konieczności kontroli płynności finansowych. Czasowa lub stała utrata płynności przez przedsiębiorstw oprowadzi najczęściej do jego upadłości.

-aspekt MAJATKOWY- wyrażony bilansem wyodrębnionym:

- skład aktywów i realizację między pozycjami aktywów;

- źródła finansowania majątku i strukturę pasywów, co wpływa na ryzyko finansowe przedsiębiorstw.

ANALIZA WSKAŹNIKOWA - w przedsiębiorstwie uznawana jest za dogodny, syntetyczny sposób podsumowania jego kondycji finansowej.

Wyróżniamy cztery podstawowe obszary analizy wskaźnikowej :

- Analiza PŁYNNOŚCI – która dostarcza informacje na temat źródeł gotówki znajdujących się w przedsiębiorstwie przeznaczonej na regulowanie bieżących zobowiązania.
- Analiza AKTYWNOŚCI – (sprawności działania) – która określa sposób wykorzystywania aktywów będących pod kontrolą przedsiębiorstwa w celu generowania przychodów ze sprzedaży
- Analiza ZADŁUŻENIA – (wypłacalności) , która służy sprawdzeniu struktury kapitału (pasywów) pod kątem zdolności do regulowania zobowiązań, zwłaszcza długoterminowych nie branych pod uwagę w analizie płynności bieżącej,
-Analiza RENTOWNOŚCI – która służy pomiarowi wielkości zysków jakie wypracowuje przedsiębiorstwo w relacji do jej przychodów oraz zainwestowanego kapitału.

Finanse ubezpieczeń

Finanse ubezpieczeń są ogniwem systemu finansowego, którego podstawowym celem jest realizacja funkcji ochrony ubezpieczeniowej, przez eliminowanie finansowych skutków niepożądanych zdarzeń losowych.

Podstawowym źródłem przychodów przedsiębiorstw ubezpieczeniowych są wpływy ze składek. Natomiast do podstawowych wydatków (kosztów) zaliczamy wypłaty odszkodowań oraz świadczeń z tytułu ubezpieczenia.

W ujęciu ekonomicznym ubezpieczenie jest urządzeniem gospodarczym, zapewniającym pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych poszczególnych jednostek poprzez wyróżniające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe, i w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym te same zdarzenia losowe zagrażają.

W życiu społeczno – gospodarczym ubezpieczenia pełnią trzy podstawowe funkcje:

• Odszkodowawczą (kompensacyjną)

• Prewencyjną

• Represyjną

Funkcja odszkodowawcza polega na wypłacie pewnej kwoty w postaci odszkodowania w razie wystąpienia zdarzenia, od którego podmiot był ubezpieczony.

Funkcja prewencyjna polega na zapobieganiu niepożądanym zjawiskom oraz uświadamianiu zagrożeń.

Funkcja represyjna polega na przeciwdziałaniu szkodzie w momencie jej powstania, aby nie dopuścić do jeszcze większych strat.

Ubezpieczenia spełniają także funkcje związane z przynależnością do szeroko rozumianego systemu finansowego państwa. Funkcje ubezpieczeń gospodarczych polegają przede wszystkim na gromadzeniu środków w postaci funduszy i rezerw. Funkcja ubezpieczeń społecznych związane są z kolei z polityką społeczną władz publicznych.

Do funkcji finansowych ubezpieczeń zalicza się funkcje: akumulacyjną kapitału, fiskalną, redystrybucyjną, lokacyjną, interwencyjną, kontrolną.

Biorąc pod uwagę istotę ubezpieczenia, finanse ubezpieczeń oraz podstawy prawne – ubezpieczenia dzieli się na dwie kategorie:

• Ubezpieczenia społeczne

• Ubezpieczenia gospodarcze

Biorąc po uwagę stopień swobody w zakresie nawiązywania stosunku ubezpieczeniowego ubezpieczenia dzielimy na:

• Ubezpieczenia obowiązkowe

• Ubezpieczenia dobrowolne

Ubezpieczenia społeczne zaliczamy do publicznego systemu finansowego. Są one ściśle związane z zatrudnieniem i wykonywaniem pracy przez pracownika. Mają być metodą zabezpieczenia obywateli na wypadek utraty środków do życia. W zdecydowanej większości są to ubezpieczenia obowiązkowe, związane z doktryną państwa dobrobytu: zabezpieczenia społecznego i socjalnego.

Ubezpieczenia gospodarcze związane są z prowadzoną działalnością gospodarczą. Należą do nich ubezpieczenia majątkowe (których przedmiotem są składniki majątku), ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, ubezpieczenia osobowe. Ubezpieczenia gospodarcze są w większości ubezpieczeniami dobrowolnymi, ale jest sporo wyjątków.

System ubezpieczeń społecznych związany jest ściśle z problemem zabezpieczenia społecznego przez które rozumie się całokształt działań i środków za pomocą których instytucje publiczne starają się zabezpieczyć swoich obywateli przed niedostatkiem i ryzykiem braku środków do życia. Zagrożenia zaliczane do grupy ryzyka socjalnego to choroba, starość, wypadek przy pracy, choroba zawodowa, utrata pracy, macierzyństwo, inwalidztwo, zgon żywiciela rodziny.

Wyróżniamy 3 rodzaje technik administracyjno – finansowych zabezpieczenia społecznego:

Technika ubezpieczeniowa podobna jest w swej istocie do ubezpieczeń gospodarczych, polega na tym iż świadczenia udzielane na jej podstawie maja charakter obligatoryjny, a do nabycia uprawnień konieczne jest opłacanie składek. Składki kalkulowane są biorąc pod uwagę wysokość ryzyka i dochodu oraz gromadzone na odrębnym funduszu z którego wypłaca się świadczenia.

Technika zaopatrzeniowa ma podobnie jak technika ubezpieczeniowa charakter roszczeniowy, ale prawo do świadczeń wynika wyłącznie z woli ustawodawcy i obowiązujących przepisów prawnych. Prawo świadczenia nie jest bezpośrednio związane z opłacaniem składek ale wynika z polityki społecznej i opłacane jest z fundusze publicznych.

Technika opiekuńcza początkowo określana była jako dobroczynność publiczna. Udzielana w jej ramach pomoc i świadczenia mają charakter uznaniowy (fakultatywny), bez roszczeniowy, związany wyłącznie z trudną sytuacją socjalną, są niezależne od aktywności zawodowej. Świadczenia przyznawane są indywidualnie, w wyjątkowych, trudnych sytuacjach. Źródłem finansowania mogą być zarówno fundusze publiczne jak i prywatne.

Techniki te różnią się więc metodami finansowania oraz obowiązkami i uprawnieniami podmiotów.

Podział ubezpieczeń w Polsce:

• Gospodarcze:

• Majątkowe (dobrowolne, np. AC, obowiązkowe np. oC

• Osobowe (dobrowolne – życiowe, zdrowotne)

• Społeczne (obowiązkowa skłądka do ZUS lub KRUS – emerytalna, chorobowa, rentowa, wypadkowa)

• Zdrowotne (obowiązkowa składka zdrowotna do NFZ)

Pracowniczy system ubezpieczeń społecznych w Polsce

Zakres ubezpieczeń społecznych w Polsce określa Ustawa z 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Podmiotowy zakres pracowniczego ubezpieczenia społecznego obejmuje nie tylko pracowników najemny, ale wszystkich osiągających przychody z pracy i inne stałe źródła dochodów, takie jak np. stypendia, zasiłki. Ustawę oparto na koncepcji podziału ubezpieczeń na cztery działy według rodzaju chronionego ryzyka na:

• Ubezpieczenie Emerytalne

• Ubezpieczenie Rentowe

• Ubezpieczenie Chorobowe

• Ubezpieczenie Wypadkowe

Są to ubezpieczenia obowiązkowe, prawo do dobrowolnego przystąpienia do ubezpieczeń emerytalnych i rentowych przysługuje np. małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, misjach specjalnych za granicą.

Składki na ubezpieczenia społeczne są często nazywane quasipodatkami, jako swego rodzaju opłata publicznoprawna będąca świadczeniem charakteryzującym się takimi cechami jak:

• Przymusowość

• Odpłatność

• Bezzwrotność

• Celowość

Są to finansowe obciążenia związane z systemem finansów publicznych w danym kraju. W Polsce FUS jest największym państwowym funduszem celowym a dotacje do niego z budżetu państwa są podstawową i bardzo ważną kategorią tzw. wydatków sztywnych.

System emerytalny w Polsce opiera się obecnie na trzech filarach:

Filar I – ZUS

Filar II – OFE

Filar III – PPE

Wysokość obowiązkowej składki na ubezpieczenia emerytalne – 19,52% podstawy wymiaru składki, z tego 12.22% na filar I – ZUS i 7,30%(w 2011 r. składka do OFE zmniejszona do 2,3%) przekazywane jest do OFE wybranego przez pracownika. Pracownicze Programy Emerytalne – ubezpieczające, dobrowolne.

Finanse Ubezpieczeń Gospodarczych

Podstawowe zasady dotyczące wykonywania działalności ubezpieczeniowej są zawarte w ustawie z 22.05.2003r. o działalności ubezpieczeniowej. Należą do nich:

Zasada prowadzenia działalności tylko w dwóch prywatnych formach prawnych: spółki akcyjnej oraz towarzystw ubezpieczeń wzajemnych.

Zasada koncesjonowania działalności ubezpieczeniowej, która może być prowadzona za zezwoleniem organu nadzoru

Zasada rozdziału branż, polegająca na tym, że zakład ubezpieczeń nie może wykonywać jednocześnie działalności w dziale I (ubezpieczenia na życie) i w dziale II(ubezpieczenia pozostałe osobowe i majątkowe)

Zasada ograniczenia pozaubezpieczeniowej działalności ubezpieczycieli

Zasada materialnego (finansowego) nadzoru państwa nad działalnością ubezpieczeniową, polski ustawodawca nakłada obowiązek publikowania przez zakłady ubezpieczeń bilansów i wyników i określa szczegółowe zasady prowadzenia gospodarki finansowej

Zasada ochrony ubezpieczonych i poszkodowanych, polegająca na powołaniu Komisji nadzoru Finansowego, Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego oraz Rzecznika Ubezpieczonych.

Ze względu na podstawowe kryteria ubezpieczenia dzielimy na:

• Majątkowe(mienie, OC) i osobowe(życie, NW) – ze względu na przedmiot ubezpieczenia

• Życiowe (dział I) oraz pozostałe osobowe i majątkowe (dział II) – ze względu na branżę

• Dobrowolne i obowiązkowe – ze względu na swobodę stron

• Bezpośrednie (ubezpieczenie) i pośrednie (reasekuracja) – ze względu na poziom dywersyfikacji ryzyka

• Lądowe (kodeks cywilny) i morskie (kodeks morski) – ze względu na regulację prawną

• Indywidualne lub grupowe (zbiorowe) – ze względu na liczbę ubezpieczonych osób lub przedmiotów

Osobnym problemem jest przymus ubezpieczeniowy (zwłaszcza w ubezpieczeniach gospodarczych), który oznacza nawiązanie stosunku ubezpieczenia z mocy prawa. Przymus ten wynika z pewnych ważnych społecznie przesłanek, takich jak:

• Najszersza ochrona poszkodowanych przed skutkami szkód wywołanych przez inne podmioty, jeśli szkody te zagrażają zdrowiu i życiu, wynikają z działalności szczególnie niebezpiecznej lub specjalistycznych usług.

• Ważny interes ogólnospołeczny, przy jednoczesnej małej świadomości zagrożonych podmiotów – co do celowości, konieczności ubezpieczania się.

W Polsce obowiązkowe ubezpieczenia gospodarcze związane są np. Z ubezpieczeniem odpowiedzialności z tytułu prowadzenia pojazdów mechanicznych, wykonywanie niektórych zawodów, ubezpieczenie budynków w gospodarstwach rolnych.

Finanse publiczne jako ogniwo systemu finansowego.

Różnice pomiędzy finansami publicznymi i prywatnymi

Do podstawowych elementów odróżniających zarówno sektor prywatny i publiczny, jak i finanse prywatne i publiczne, zaliczyć należy:
- charakter i sposób gromadzenia środków finansowych
- cel działalności
- brak mechanizmów wymuszających efektywność oraz niemierzalny charakter efektów działalności w sektorze publicznym
- zasady i mechanizmy kontroli
- skalę zasobów i spełniane przez nie funkcje

Sektor finansów publicznych charakteryzuje przymusowy, administracyjny charakter gromadzenia dochodów, przede wszystkim w drodze nakładania podatków i innych przymusowych, bezzwrotnych, nieekwiwalentnych obciążeń publiczno-prawnych. Sektor ten charakteryzuje się dużym zapotrzebowaniem na środki pieniężne ale sam nie wypracowuje ich, sięga metodą przymusu państwowego do dochodów wypracowanych w sektorze rynkowym.

Celem działalności podmiotów w sektorze publicznym nie jest wypracowywanie nadwyżki ekonomicznej i osiąganie zysków, ale zaspokajanie potrzeb społecznych oraz szerzej potrzeb związanych z funkcjonowaniem państwa jako całości.

W sektorze finansów publicznych trudno jest efektywnie zarządzić finansami oraz wymusić efektywność działalności podmiotów. Ma tu miejsce zerwanie związków między wydatkami (mają charakter mierzalny, pieniężny) a efektami, które mają charakter niemierzalny. Nie działa mechanizm konkurencji. Na szczeblu konkretnej jednostki organizacyjnej w sferze budżetowej, ewidentnie ma miejsce zerwanie związku między wydatkami a osiąganymi dochodami.

Finanse publiczne poddane są kontroli społecznej, par exellence gospodarowanie nimi jest jawne. Mechanizmy kontroli mają charakter demokratyczny. Prawnie zapewnia się dokładnie procedury planowania, realizacji i sprawozdawczości budżetowej.

Publiczne zasoby finansowe są znacząco wyższe niż zasoby, którymi dysponuje przedsiębiorstwo czy osoba fizyczna. Wykorzystywanie są one w skali makro do wpływania na cale procesy społeczno-gospodarcze, do pobudzania i restrukturyzacji wybranych gałęzi gospodarki, do realizacji projektów infrastrukturalnych itp. Finanse publiczne wykorzystuje się do realizacji określonych funkcji państwa, są one instrumentem realizacji polityki finansowej władz publicznych, dotyczą ogółu obywateli lub całych grup społecznych.

Ustawa o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. (Dz.U. z dnia 24 września 2009 r.)

Art.3. Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, w szczególności:

1. Gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

2. Wydatkowanie środków publicznych

3. Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

4. Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

5. Zarządzanie środkami publicznymi

6. Zarządzanie długiem publicznych

7. Rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej

,,Nauka o finansach publicznych bada zarówno przyczyny, dla których tworzy się fundusze publiczne, jak i różnorodne skutki, jakie wywołuje tworzenie funduszy…

Nowoczesna nauka o finansach publicznych nie ogranicza się do badania gospodarki funduszami publicznymi, lecz wyjaśnia treść ekonomiczną i społeczną funduszy publicznych, stara się uchwycić związki przyczynowo – skutkowe pomiędzy gromadzeniem pieniężnych środków publicznych a procesami gospodarowania, procesami społecznymi i procesami politycznymi.”

Finanse publiczne charakteryzują się związkami z dwiema dziedzinami:
- Polityką
- Prawem

Tradycyjne wymienia się 3 funkcje finansów publicznych (państwa):

- Redystrybucyjną
Związana jest z tzw. wtórnym podziałem dochodów. Oparte na podatkowaniu dochodów, przede wszystkim najwyższych. Z tych środków finansuje się różne świadczenia, np. renty, emerytury, zasiłki. Wypłata z środków publicznych pewnych świadczeń, które nie są wynagrodzeniem za pracę.

- Alokacyjną
Na skutek wydatków publicznych i działalności władz publicznych, rozmieszcza się środki, inwestycje, zakupy, pomiędzy sektorem prywatnym a publicznym oraz w ramach tych sektorów.

- Stabilizacyjną
Polega na wykorzystaniu różnego rodzaju dochodów i wydatków publicznych w celu niwelowania negatywnych skutków niekorzystnych w gospodarce, np. bezrobocie, inflacja.

Zakres sektora finansów publicznych w ujęciu podmiotowym. Składa się nań budżet państwa, budżety Jednostek Samorządu Terytorialnego, fundusze celowa, jednostki gospodarki pozabudżetowej, Narodowy Fundusz Zdrowia.

Sektor finansów, według ustawy, tworzą między innymi państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego.

Podstawą gospodarki finansowej w sektorze publicznym powinna być gospodarka budżetowa. Pojęcie budżetu jest tradycyjnie w kilku znaczeniach:

1. Budżet jest to najważniejszy plan finansowy państwa (lub jednostek samorządu terytorialnego) czyli bilans jego dochodów i wydatków. Nadrzędną zasadą przyjętą w prawie budżetowym jest ta, iż dochody stanowią prognozy ich wielkości, natomiast wydatki nieprzekraczalny w danym roku budżetowym limit. Budżet zawsze charakteryzuje się określonym saldem. Możemy mieć do czynienia ze stanem równowagi budżetowej, nadwyżką budżetu lub deficytem budżetowym;

2. Budżet to zasób środków pieniężnych gromadzonych i redystrybuowanych przez państwo w celu realizacji jego funkcji, budżet jest zarówno narzędziem alokacji zasobów w gospodarce jak i narzędziem realizacji polityki społecznej i zasady egalitaryzmu;

3. Budżet państwa to akt prawny, uchwalany przez parlament i dający uprawnienie rządowi do gromadzenia i wydatkowania środków zgodnie z planem, ustawa budżetowa jako akt normatywny publikowana jest w naszym kraju w Dzienniku Ustaw RP

4. Budżet jest również instrumentem realizacji polityki społeczno – gospodarczej władz publicznych.

Art. 5 Środkami publicznymi są:

1. Dochody publiczne,

2. Środki pochodzące z budżetu UE oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)

3. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne nież wymienione w pkt. 2

4. Przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

- ze sprzedaży papierów wartościowych

- z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego

- ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych

- z otrzymanych pożyczek i kredytów

- z innych operacji finansowych

1. Przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

Dochodami publicznymi są:

1. Daniny publiczne, do których zalicza się podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstwa państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, a także inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw;

2. Inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych należne na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych;

3. Wpływ ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych

4. Dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności:

- wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze

- odsetki od środków na rachunkach bankowych

- odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych

- dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych

1. spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych

2. odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych

3. kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu dzielonych poręczeń i gwarancji

4. dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychód. w rozumieniu ust. 1 pkt. 4 lit. A i b.

Sektor finansów publicznych w ujęciu podmiotowym (ujęcie uproszone)

1. budżet państwa

2. budżet JST

3. fundusze celowe

4. jednostki gospodarki pozabudżetowej

5. NFZ

Decentralizacja:
- zasada adekwatności
- zasada subsydiarności

Decentralizacja państwa to układ organizacyjno-finansowy polegający na przekazaniu na szczebel niższy, samorządowy pewnego zakresu zadań publicznych oraz dochodów na ich finansowanie. Adekwatnie do przekazywanych zadań następuje decentralizacja części dochodów i wydatków publicznych. W procesie tym niezbędne jest rozstrzygnięcie wielu kwestii, których podstawą jest pożądany, docelowy zakres i stopień decentralizacji.

Do najważniejszych decyzji zaliczyć należy:
- podział zadań i kompetencji pomiędzy szczebel państwa i samorządu terytorialnego
- przekazywanie władzom samorządowym części majątku publicznego
- podział dochodów podatkowych, określenie zakresu władztwa podatkowego i zasad zewnętrznego zasilania finansowego samorządu terytorialnego
- określenie zasad kontroli i ingerencji państwa w funkcjonowanie i gospodarkę finansową podmiotów komunalnych

Korzyści i wady decentralizacji

• Lepsze rozpoznanie potrzeb społeczności lokalnych pozwala na bardziej optymalną, trafniejszą alokację środków, bardziej racjonalne wydatkowanie środków publicznych

• Władze lokalne są mniej anonimowe, bliższe, bardziej znane wyborcom, co pozwala na lepszą kontrolę decyzji publicznych i kontrolę wydatkowania środków

• Pozwala na większą aktywizację społeczną i wszelkiego rodzaju jej pozytywne efekty, także w zakresie zarządzania finansami

• Władze państwowe przekazując część swoich uprawnień może zwiększyć efektywność swego funkcjonowania koncentrując się na kwestiach strategicznych i ważnych z punktu widzenia państwa jako całości

• Nierównomierne rozłożenie dochodów oraz potrzeb społeczności lokalnych (pionowa i pozioma nierównowaga fiskalna)

• Konieczność budowy skomplikowanych systemów transferów z budżetu państwa

• Demotywujące konsekwencje wyrównania finansowego

• Problem z zarządzaniem całością dochodów i wydatków publicznych w sytuacji dużej niezależności JST (decentralizacja systemu dochodów, wydatków, podział zadłużenia na państwowe i samorządowe)

Konsekwencje decentralizacji w kontekście zarządzania finansami dotyczą wielu obszarów, wśród których do podstawowych należą:

• Kwestie podziału dochodów(problemy nierównowagi pionowej i poziomej)

• Kwestie wydatkowania środków na kilku szczeblach

• Kwestie całości długu publicznego na który składa się zarówno dług państwa jak i Dług JST(PDP- państwowy dług publiczny)

• Jednostki organizacyjne funkcjonujące na szczeblu państwa i samorządu terytorialnego

Pionowy i poziomy podział dochodów publicznych

Pionowy podział dochodów dotyczy przede wszystkim podatków i obciążeń publicznoprawnych i polega na ich odpowiednim rozdzieleniu pomiędzy państwem oraz innymi związkami publicznoprawnymi wyższego i niższego rzędu. Podział ten powinien być ściśle związany z podziałem zadań pomiędzy poszczególne szczeble władz publicznych, a podatki powinny być przypisane poszczególnymi szczeblom zgodnie z ich konstrukcją i konsekwencjami ekonomicznymi.

Poszczególne podatku występuje w danym systemie dochodów powinny być rozdzielone przez państwo, gminy i inne jednostki samorządu terytorialnego występujące w pionowej strukturze organizacyjnej, przy uwzględnianiu przede wszystkim zadań przypisanych poszczególnym wspólnotom. Wszystkie związki publicznoprawne od najniższego do najwyższego powinny mieć swoje dochody własne tzn. dochody przypisane im z mocy prawa, wpływające bezpośrednio do ich budżetu, na których wybrane elementy konstytucji jednostka ma wpływ. Najczęściej są im przydzielane na podstawie konstytucji i ustaw odpowiednie dochody podatkowe, a ponadto dochody w postaci dotacji, subwencji składek, które pochodzą z wpływów podatkowych związku publicznoprawnego wyższego rzędu.

Drugi, uzupełniający, poziomy podział dochodów przeprowadzany jest w obrębie związków publicznoprawnych funkcjonujących na tym samym poziomie terytorialnej organizacji władzy. Redystrybucja taka polegać może na tym, ze bogatsze jednostki samorządu przekazują część własnych dochodów na rzecz innych słabszych finansowo jednostek.

Konsekwencją pionowego podziału dochodów, w szczególności podatkowych jest podział na podatki państwowe i lokalne(samorządowe, gminne).

Rodzaje podatków:

• Podatek dochodowy od osób fizycznych PIT

• Podatek dochodowy od osób prawnych CIT

• Podatek od towarów i usług VAT

• Podatek akcyzowy

• Podatek od gier

• Podatek tonażowy

• Podatek od nieruchomości

• Podatek rolny

• Podatek leśny

• Podatek od środków transportu

• Podatek od spadków i darowizn

• Podatek od czynności cywilno-prawnych

• Podatek zryczałtowany-dochodowy