1. Okres klasyczny Anglia 18w. w 2 połowie 18 w. istniały w Anglii warunki dla gospodarki kapitalistycznej. Zyski z handlu zagranicznego, licznych kolonii i wydajniejszego rolnictwa, przemysłu utrwaliły panowanie kapitalistów. Dzięki kompromisowi między arystokracją ziemską a kapitalistami po okresie walk w czasie rewolucji i obaleniu absolutyzmu ustabilizował się układ sił społecznych. Znaczenia nabrał przedsiębiorca posiadający kapitał, zatrudniał robotników, korzystał z nowej technologii. Chłopstwo stało się tanią siłą roboczą. Anglia rozpoczęła zalewanie rynków zagranicznych nowymi towarami: wyroby włókiennicze i bawełniane. Pojawiły się maszyna parowa, która otworzyła nową epokę w rozwoju cywilizacyjnym całego świata. Rozwijał się przemysł ciężki. W rejonach eksploatacji węgla i rudy żelaza powstały ośrodki przemysłowe. Ludzie zaczęli migrować do miast, a ich ogólna liczba zwiększyła się. Przemiany kulturowo – społeczne także kształtowały charakter epoki. Oświecenie i romantyzm pobudziły myślicieli, twórców i działaczy. Empiryzm przyczynił się do utworzenia podstaw szkoły klasycznej. Wywodzi on poznanie z doświadczenia a nie z rozumu.
W. Petty – wprowadził statystykę (u niego arytmetyka polityczna). Łączył statystykę z opisem państwa i gospodarki kraju nawiązując do organizmu ludzkiego, jego anatomii i zachodzących w nich procesów. Statystyka opisowa pozwala porównać wielkość i potęgę państw z którymi Anglia prowadziła wojny. W jego poglądach centralne miejsce zajmuje teoria bogactwa narodowego. Rola handlu zostaje ograniczona i ustępuje miejsca procesom produkcji. Teoria czynników produkcji – spośród 4ch takich czynników 2 mają znaczenie pierwotne i równorzędne. Ojcem bogactwa jest praca, matką – ziemia. Podrzędne to kwalifikacje zawodowe i różne zasoby czyniące pracę wydajniejszą. Teoria pieniądza – szacunek potrzebnej masy pieniądza powinien uwzględniać szybkość jego obiegu i terminy płatności. Petty był za utworzeniem banku emitującego noty czyli pieniądz papierowy wypełniający luki czasowe w okresie braku monety. Rozwinął koncepcję finansów publicznych i opodatkowania. Głosił potrzebę dotowania najuboższych. Teoria wartości – Petty poszukiwał miernika wartości tworzonej przez pracę i ziemię. Powstały 3 rodzaje mierników: 1. Wartość ziemi daje się zmierzyć wartością pracy potrzebnej do takiej pensji, która utrzyma robotnika i jego rodzinę, 2. Renta naturalna jest dochodem netto z ziemi – po potrąceniu wkładu pracy; odpowiednikiem renty jest produkcja netto z kopalni srebra, 3. Twierdzenie o prostym naturalnym procencie – procent od pożyczki – premia za ryzyko. Stopa % kolejnym możliwym miernikiem wartości. Świeżość koncepcji i sformułowanie spójnej teorii tworzenia bogactwa narodowego opartej na czynnikach produkcji, sformułowanie metody badawczej pozwoliło uznać go za prekursora szkoły klasycznej.
A. Smith – teoria pracy, przedmiotem ekonomii politycznej jest poszukiwanie źródeł, sposobów tworzenia i podziału bogactwa narodów. Za podstawowe źródło uznał pracę produkcyjną. Smith dowodzi wyższości manufaktury nad warsztatem rzemieślniczym. Przyczyną podziału pracy jest ludzka skłonność do zmiany jednej rzeczy na drugą. Rynek wiejski zmusza rolnika do wykonywania wielu zawodów, a miejski potrzebuje licznych zawodów i wąskiej specjalizacji. Podział pracy wykracza poza zakład pracy. Wg Smitha praca produkcyjna daje dobra materialne, a świadczenie usług nie przynosi rezultatów, jest pracą nieprodukcyjną i nie tworzy bogactwa narodowego. Teoria wartości – prezentuje w niej pogląd na wymianę towarów, proces tworzenia i podziału wartości, tworzenia cen i dochodów. Formuje koncepcję ceny rzeczywistej towaru – wysiłek i trud z jakim się ją zdobywa. To 1 sformułowanie teorii wartości opartej na pracy. Wg niego praca jest pierwszą ceną, którą płaciło się za wszelkie przedmioty. Wartość produkcji – wyłożonej pracy. Wartość wymiany mierzy się ilością pracy uprzedmiotowionej, którą można uzyskać podczas wymiany. „dogamt Smitha” to wprowadzenie kapitału i ziemi obok pracy do głównych czynników tworzących wartość. Teoria kapitału – stosuje zamiennie zasoby, kapitał i miesza statystykę z dynamiką. W społeczeństwie regułą jest konsumpcja produktów cudzej pracy nabytych za własny produkt. Oszczędność jest przyczyną wzrostu i powstania kapitału. W zbiorze zasad polityki gospodarczej Smith doceniał handel zagraniczny , ale bardziej wewnętrzny Sprawy obrony państwa nie mogą być wolną grą rynkową, ale działaniami państwa. W gestii państwa pozostaje też administracja publiczna, wydatki władcy i utrzymanie instytucji publicznych. 4 zasady dobrego opodatkowania: 1. Proporcjonalne obciążenie dochodów – konkretny dochód ma stanowić podstawę naliczenia podatku, 2. Usunięcie wad systemów podatkowych, 3. Doskonalenie praktyki ściągania świadczeń, 4. Podatek pobierany w formie wygodnej dla podatnika.
D. Ricardo - jego ekonomia zorientowana była na potrzeby polityki angielskiej. Teoria wartości Ricarda związana jest z poszukiwaniem odpowiedzi co powoduje zmiany w relacjach cen w czasie. Odsunął i wyjaśnił „dogmat Smitha”. Skrytykował pogląd, że wartość towaru zależy od ilości pracy jaką otrzymuje się za niego podczas wymiany. Wg niego wartość towaru to ilość jakiegoś innego towaru, który można otrzymać w zamian, zależy od względnej ilości pracy niezbędnej do jego wytworzenia, nie zaś od większego czy mniejszego wynagrodzenia, które zapłacono za tę pracę. Przyczyny zmian relacji cenowych to zmiany w nakładach pracy wymienianych towarów. Ricardo odrzucił pieniądz jako miernik wartości – pieniądz szybko zmienia wartość pod wpływem wahań w polityce finansowej. Stwierdził ostatecznie, że żaden towar nie może być doskonałym miernikiem wartości. Musiałby angażować te same ilości pracy, być wytwarzany przez kapitał o składzie ograniczonym. Miernik zbliżony do ideału wg Ricarda- złoto. Teoria podziału i kosztów komparatywnych – obejmuje 3 powiązane teorie: renty, pracy i zysku. Teoria renty stała za sformułowaniem prawa malejącej wydajności czynników produkcji – jeśli 1 z czynników produkcji rośnie podczas gdy pozostałych jest stały to stopa wzrostu produktu globalnego będzie się zmniejszać. Opiera się na 2 przesłankach: ogromnej ilości urodzajnych gleb i zasadniczo malejącej wydajności. Renta różniczkowa – różnica między urodzajnością poszczególnych działek wydzierżawionej ziemi dostarcza dochodów posiadaczom gruntów. Teoria pracy roboczej – praca jest towarem, płacą cena, rynek pracy grą popytu i podaży odchylającą płace od ceny naturalnej. Teoria zysku – zysk jest potrąceniem z produktu wytworzonego przez robotnika. Teoria kosztów komparatywnych – kraj może osiągać korzyści w wymianie handlowej nie tylko wtedy, gdy swoje towary wytwarza taniej niż inne kraje w ujęciu bezwzględnym, ale także wówczas, gdy wytwarza bezwzględnie drożej, ale różnice kosztów wytwarzania różnych towarów w porównaniu z innymi krajami są zróżnicowane. Ricardo istotne znaczenie przypisywał 3 obszarom polityki ekonomicznej. Polityka opodatkowania – podatki są częścią produktu ziemi i pracy oddawaną do dyspozycji rządu. Wydatki rządowe nie służą produkcji, więc zasadne jest ich ograniczenia. Polityka obronna – o potędze obronnej kraju przesądza wielkość jego dochodu netto. Klasa robotnicza nie może świadczyć na rzecz obrony dysponując dochodem równym minimum kosztów utrzymania. Liberalna polityka ekonomiczna – rząd nie powinien ingerować w decyzje kapitalistów w stosunki świata kapitału ze światem pracy. Prawa ekonomiczne są najlepszym regulatorem, a rząd powinien usuwać przeszkody w handlu zagranicznym.
T. R. Malthus – twórca prawa ludności. Żywność jest niezbędna dla istnienia człowieka i pociąg płciowy jest czymś koniecznym i niezmiennym. Prawdziwą przyczyną nędzy mas jest brak środków utrzymania dla rosnącej liczby ludności. Równowagę przywraca sama nędza hamując rozrodczość. Żelazne prawo pracy – ograniczenie wielkości funduszu płacy robotniczej do minimum kosztów utrzymania.
J. B. Say – w ujęciu Saya ekonomia polityczna jest nauką o sposobach i zasadach tworzenia podziału i konsumpcji bogactwa zaspokajającego potrzeby społeczeństwa. Teoria wytwarzania bogactwa opiera się na analizie procesu, w którym występują przedsiębiorcy i narzędzia. Przemysłem jest wszelka działalność sił fizycznych i umysłowych człowieka związana z wytwarzaniem użyteczności. Teoria czynników produkcji – rozwinął ją. Pracę, kapitał i naturę łączy w procesie wytwarzania użyteczności we wzajemne świadczenie usług, które uzasadniają otrzymywanie w zamian dochodów. Prawo rynków – podstawą jest teza, że podaż stwarza własny popyt. Nie może być nadprodukcji prowadzącej do kryzysu. Odrzucił pogląd o konieczności utrzymania popytu efektywnego jako warunku pełnej realizacji wytworzonego produktu. Dowodził, że rynek rozszerza się wraz z produkcją.
J. S. Mill – kapitalista i robotnik są współwłaścicielami produktu, ale ten 2 otrzymuje płacę jeszcze przed wytworzeniem i sprzedażą tego produktu, a więc jest kredytowany. Wprowadził pojęcia „statyka i dynamika”.
J. Sismondi – twórca koncepcji społecznie niezbędnego czasu pracy i konsumpcyjnej teorii wartości. Niedostateczny popyt jest źródłem kryzysów i sformułował pojęcie podkonsumpcji, czyli niedostateczny popyt na towary. Robotnicy ubożeją na skutek wyzysku przez zatrudniającego ich właściciela.

2. Ekonomia Marksa, socjalizm utapijny, Ch. Fourier.
Ekonomiczna teoria Marksa Do zbudowania swojej teorii Marks wykorzystał i rozwinął teorię wartości opartą na pracy w ujęciu D. Ricarda. Pojęcie pracy abstrakcyjnej jako rozwiązanie problemu mierzenia wartości towaru – praca którą można kupować i sprzedawać. Definicja towaru – siła robocza a nie praca. Kapitał rzeczowy (nakłady kapitału rzeczowego w ścisłym znaczeniu np. budynki, maszyny) i kapitał zmienny (pieniądz wydany na zakup siły roboczej). Teoria wartości dodatkowej Szczególną cechą siły roboczej jako towaru jest to, że w procesie produkcji jest ona w stanie wytworzyć większą wartość w porównaniu z tą, jaką otrzymuje w formie wynagrodzenia. Ta nadwyżka wartości wytworzonej nad wartością należną robotnikowi stanowi wartość dodatkową. Problem transformacji, zwany także jako problem wartości i stopy zysku. Niektóre gałęzie przemysłu są pracochłonne a inne kapitałochłonne. Marks twierdził, iż ceny są wprost proporcjonalne do czasu pracy, z czego wynika że sektory kapitałochłonne są mniej zyskowne niż sektory pracochłonne. Teoria ceny produkcji Składa się ona z przeciętnych kosztów wytwarzania w poszczególnych gałęziach produkcji powiększonych o przeciętną stopę zysku. Cena produkcji = koszt własny + zysk przeciętny. Teoria akumulacji kapitału Akumulacja kapitału i postęp techniczny stają się dla kapitalistów koniecznością życiową. Konsekwencją akumulacji kapitału jest koncentracja i centralizacja kapitału oraz uspołecznienie czynników produkcji. Wywołuje to sprzeczności pomiędzy społecznym charakterem produkcji a prywatnym przywłaszczeniem. Socjalizm utopijny XIX w. W pierwszej połowie XIX w. w reakcji na niesprawiedliwy podział bogactwa zrodziły się utopie szukające szczęścia wszystkich ludzi żyjących wspólnie według reguł zapewniających ogólną harmonię i sprawiedliwość. Utopia - miejsce, czyli miejsce, którego nie ma. Podłoże społeczno-ekonomiczne socjalizmu utopijnego Warunki pracy w fabrykach: 1. brutalny sposób traktowania dzieci, 2. maszyny wypierające pracę ludzkich rąk.
Ch. Fourier rozczarował się do wszystkich instytucji ówczesnego społeczeństwa. Stworzył spójny system ideologiczny i dał wizję przebudowy ustroju opartego na wspólnocie produkcyjno – konsumpcyjnej. Światopogląd opierał na filozofii idealistycznej i przekonaniu o podobieństwie wszechświata do jego stwórcy. Prawo przyciągania namiętności – namiętność to wg niego zmysły, popędy i pasje człowieka, które przyciągają ludzi i ułatwiają tworzenie różnych wspólnot, dopiero w okresie cywilizacji pojawiła się możliwość powstania harmonii w stosunkach społecznych.

3. Marginalizm Kierunek subiektywno-marginalny, rozwinął się w myśli zachodniej po 1870 roku. Przedstawiciele skupili uwagę na subiektywnym stosunku uczestników wymiany (producentów-konsumentów) do sprzedawanych i kupowanych dóbr.

Wszystkie szkoły należące do kierunku subiektywno – marginalistycznego przyjmują jako przedmiot badań ekonomicznych zagadnienie racjonalnego gospodarowania dobrami rzadkimi, a więc stosunek człowieka do rzeczy, często indywidualizując i subiektywizując ten stosunek. Kierunek ten koncentruje więc badania ekonomiczne wokół zachowań jednostek gospodarczych i zależności występujących w produkcji lub stosunkach rynkowych przy założeniu doskonałej konkurencji. Założenia metodologiczne kierunku: Mikroekonomiczny punkt widzenia, Subiektywizm, Uznanie prymatu konsumpcji, Zastosowanie rachunku marginalnego, Analiza funkcyjna

Rewolucja marginalistyczna

Szkoła austriacka Główny punkt doktryny to próba wyjaśnienia wartości i cen na podstawie czynników kształtujących popyt, który zależy od czysto subiektywnego wartościowania dóbr przez jednostki konsumujące. Pojęcie wartości zostało przeniesione ze sfery przymiotów danego przedmiotu do sfery naszej psychiki.

Teoria potrzeb - wg Mengera potrzeby to: „… podstawa podstaw, znaczenie jakie ich zaspokojenie ma dla nas, jest ostatecznie miarą spraw, a zabezpieczenie ich zaspokojenia stanowi cel ostateczny całej ludzkiej gospodarki.” Teoria dóbr – Menger rozpatruje prosty stosunek: człowiek – rzecz. Subiektywna teoria wartości – konsument dążąc do wyrównania zadowolenia z posiadania różnych dóbr, prowadzi proces wymiany, który trwa do momentu aż wszystkie dobra posiadane przez konsumenta będą posiadały równe użyteczności krańcowe w jego odczuciu. W sposób modelowy została ona przedstawiona w tzw. Trójkącie Mengera. Teoria kapitału – „kapitał” w danym okresie to podporządkowanie zasobu dóbr dalszych rzędów, które w przyszłości zapewnią uzyskanie dóbr bliższego rzędu. Teoria komputacji – wartość dóbr dalszego rzędu jest następstwem przeniesienia na te dobra subiektywnych wartości dóbr pierwszego rzędu.

Friedrich Wieser użył pojęcia użyteczności krańcowej. Wieser rozwija myśl o nasycalności potrzeb człowieka i dowodzi, że w warunkach ograniczoności dostępnych zasobów trzeba przerwać proces zaspokojenia potrzeb nie w punkcie pełnego nasycenia, ale po zużyciu ostatniego dostępnego dobra i uzyskaniu ostatniej porcji użyteczności. Teoria imputacji – o wartości dobra produkcyjnego decyduje wartość najmniej użytecznego dobra konsumpcyjnego; Teoria kosztu alternatywnego – wartość dobra określana przez użyteczność krańcową;

Eugen von Böhm-Bawerk wartość zapasu dóbr to suma użyteczności wszystkich dóbr tego zapasu; wyznaczenie stopy procentowej przez krańcową produkcyjność, wydłużania przeciętnego czasu pracy; koncepcja „agio” czyli nadwyżka wartości dóbr posiadanych dziś nad użytecznością tych dóbr w przyszłości; preferowanie dóbr teraźniejszych z przyczyn psychicznych (skończoność życia), ekonomicznych (niedostatek) i ze względu na pozytywne efekty wydłużonej produkcji. Teoria procentu - istnieją dwa elementarne czynniki produkcji, czyli ziemia i praca; kapitał to czynnik pochodny, wiążący czynniki elementarne i umożliwiający realizację wydłużonych w czasie procesów produkcji; procent pierwotny uzyskany w procesie produkcji, dzieli się na procent surowy, stanowiący wynagrodzenie za ryzyko, poniesione koszty i amortyzację, oraz na procent czysty – wynagrodzenie z tytułu prawa własności, który jest podstawą tzw. pozytywnej teorii procentu, opierającej się na twierdzeniu, że ludzie wyżej cenią dobra teraźniejsze niż dobra przyszłe; procent pochodny, czyli pożyczka;

Ferdinando Galiani. W swoich rozprawach rozważał na temat wartości towarów. Zajął się rozwikłaniem paradoksu – dlaczego chleb mimo wysokiej „użyteczności” uzyskuje niższą wartość wymienną w porównaniu mniej użytecznym diamentem. Wprowadził dwa pojęcia: „użyteczności”, związanej z subiektywnym stanem przyjemności lub zadowolenia, oraz „rzadkości” czyli obiektywnej relacji między istniejącą ilością danej rzeczy a ilością możliwych jej zastosowań.

Szkoła lozańska- matematyczna rozwinęła koncepcję sformalizowania nauki ekonomii. Wszystkie procesy gospodarcze powinny być wzajemnie powiązane i wzajemnie się określać. Zakładano, że poszczególne zjawiska są ze sobą sprzężone na zasadzie funkcji matematycznych. Podejmuje próbę stworzenia ekonomii czystej, czyli teorii hipotetycznej, oderwanej od warunków społeczno – gospodarczych, wyjaśniającej formalne i idealne warunki osiągania równowagi ogólnej, do której zmierza system gospodarczy pod wpływem mechanizmu rynkowego w warunkach doskonałej konkurencji. Przedmiotem ekonomii czystej jest mechanizm kształtowania się cen w warunkach doskonałej konkurencji. Przyjmuje ona, że takie wielkości ekonomiczne jak popyt, podaż i ceny dóbr konsumpcyjnych i kapitałowych oraz czynników wytwórczych są współzależne. Natomiast czynniki pozaekonomiczne nie ulegają zmianie, są stałe, nazywane są danymi.

Leon Walras Teoria równowagi ogólnej obejmuje system zależności funkcyjnych wyrażających taki stan gospodarki wymiennej, w której wszystkie gałęzie są jednocześnie zrównoważone wewnętrznie oraz znajdują się w równowadze między sobą. Ceteris paribus – przy pozostałych czynnikach niezmienionych. Walras ukazuje wszechzwiązki między równowagą producenta i konsumenta i stosuje nową metodę badania zależności – dynamiczną – a to oznacza, że musi zarzucić i skrytykować metodę ceteris paribus (nie dotyczy to tzw. dat). Przy analizie dynamicznej bazuje na zasadach współzależności.

Pareto Optimum Pareto to określenie sytuacji, w której każda akcja mająca na celu poprawę położenia jednostki, jego zadowolenia czy użyteczności, nie może nastąpić bez pogorszenia położenia innego podmiotu. Rozróżnienie użyteczności kardynalnej (zwykły pomiar, w którym określa się ile razy coś jest większe od pewnego wzorca) oraz użyteczności ordynalnej (in. porządkowej, pomiar w którym nadajemy pewien wskaźnik aby odpowiedzieć, że coś jest większe lub mniejsze).

Antoine Augustin Cournot Sformułował tezy: ekonomia polityczna zajmuje się zjawiskami ilościowymi, dlatego może być nauką ścisłą; prawo popytu – popyt wzrasta, kiedy cena spada. Rozważania na modelu przedsiębiorstwa, badając relacje między popytem, podażą i ceną w warunkach monopolu duopolu i konkurencji doskonałej prowadzi do ujęcia decyzji przedsiębiorcy w kategoriach rachunku różniczkowego. Prekursor teorii duopolu, objaśniającej współzależność konkurentów w procesie wyznaczania ceny.

Szkoła anglo – amerykańska Jevons twierdził, że ekonomia powinna w sposób wymierny i precyzyjny pokazywać związki między poszczególnymi zmiennymi ekonomicznymi. Uważał za konieczne wprowadzenie narzędzi matematycznych do analizy zachowań gospodarczych jednostek ekonomicznych. Jedna z pierwszych neoklasycznych teorii cyklu koniunkturalnego – Teoria plam na słońcu Jevonsa. Zakłada, iż okresowe pojawianie się większej liczby plam na słońcu powoduje okresy nieurodzaju. Okresowe zmiany w produkcji rolnej wywołują z kolei zmiany w produkcji przemysłowej. Mamy, zatem do czynienia z cyklem koniunkturalnym, który wynika z oddziaływania praw przyrody na procesy gospodarcze. 3 prawa Jevonsa: 1. stopień użyteczności zmienia się wraz z ilością towaru i ostatecznie spada, w miarę jak ilość rośnie; 2. krańcowe użyteczności porcji dobra podzielonego między różne zastosowania muszą być sobie równe; 3. w warunkach wolnej konkurencji nie mogą występować dwie ceny na ten sam towar. Koszty produkcji według Jevonsa to niezbędne przykrości wynikające z powstrzymania się od zużycia. Wyznaczają one podaż, która z kolei określa krańcowy stopień użyteczności, a ten wartość wymienną. Teoria równowagi konsumenta oparta na zasadach rachunku hedonistycznego, tzn. porównywania subiektywnych odczuć przyjemności i przykrości. Użyteczność całkowita to suma zadowolenia płynąca z gromadzenia nabywanych dóbr. W miarę wzrostu ilości nabywanych dóbr ich użyteczność krańcowa maleje, rośnie natomiast przykrość wynikająca z wyzbywania się pieniądza.

Alfred Marshall Marshall nie uważał, aby ekonomika była nauką ścisłą, jednak ograniczał jej aspiracje do pomiaru wielkości ekonomicznych za pomocą pieniądza. Odszedł on od podejścia makroekonomicznego kierując się w stronę mikropodejścia, gdzie obiektem jego zainteresowania stał się człowiek wraz z otaczająca go codziennością. Marshall definiował ekonomikę jako „naukę, o tym jak żyją ludzie, działają i myślą w codziennym życiu gospodarczym”. A. Marshall wskazuje na współzależność popytu, podaży i ceny. Zarówno popyt jak i podaż oddziałują na cenę, a cena określa wielkość podaży i popytu. Pojęcie użyteczności wyraził wprost w cenie popytu. Uznał, iż użyteczność jest maksymalną ceną, którą konsument może zapłacić za dane dobro, czyli nabywca jest skłonny zapłacić za dane dobro tyle ile ma ono dla niego wartości. Pojęcie krańcowej ceny popytu. Oznacza to, że każdy konsument posiada świadomość krańcowej ceny popytu, do poziomu której gotów jest kontynuować swoje zakupy danego dobra. Cena ta maleje wraz ze zmniejszającą się użytecznością dobra, aż do punktu zrównania się z tzw. Ceną rynkową. W teorii Marshalla rolę odgrywała także cena podaży, określana czynnikami podażowymi. W jego rozumieniu cena podaży wynikała z kosztów produkcji, które traktował jako wynagrodzenie czynników produkcji: pracy, kapitału i ziemi, ale także jako wynagrodzenie specjalnego czynnika – organizacji produkcji czy przedsiębiorczości. Był pierwszym ekonomistą, który uznawał istnienie czterech czynników wartościotwórczych. W związku z badaniem zależności pomiędzy ceną a popytem wprowadził do ekonomii ważne pojęcie elastyczności cenowej popytu i elastyczności dochodowej popytu. Miara ta miała służyć do oceny wpływu zmiany ceny i dochodu na popyt. Elastyczność cenowa popytu to stosunek zmiany popytu do zmian ceny. Elastyczność dochodowa popytu to zaś stosunek zmiany popytu do zmiany dochodu. Renty konsumenta. W przekonaniu twórcy konsument czerpie korzyści w warunkach wolnego rynku. Bieżącą cenę rynkową wyznacza konsument, jeżeli więc inny nabywca jest skłonny zapłacić cenę wyższą, to ta nadwyżka ceny przynosi mu szczególną rentę. ma ona charakter subiektywny. wysokość renty zależy od wielkości dochodu konsumenta. Te same ceny, mimo tych samych użyteczności krańcowych, nie odpowiadają tym samym wielkościom zadowolenia. Podchodząc do problematyki czynnika czasu, Marshall wyróżnił cztery okresy. Pierwszy to okres rynkowy (market period) - tak krótki, że podaż nie może zareagować na zmienię ceny. Drugi (short run) nieco dłuższy, który pozwala firmie zmienić produkcję i podaż, ale nie daje możliwości zmiany rozmiaru zakładu produkcyjnego. Trzeci okres określany jako długi (long run) pozwala firmom w pełni przystosować się do zmian rynkowych, zmienić strukturę kosztów i rozbudować moce produkcyjne. Ostatni okres zwany sekularnym (secular period), odpowiada procesom najdłuższym, w których ma miejsce wymiana całej technologii oraz ludności. Równowaga cząstkowa – pojęcie w ekonomii wykorzystywane przy analizie pojedynczego rynku. Równowaga cząstkowa ma miejsce, gdy pojedynczy rynek znajduje się w stanie równowagi rynkowej. W szczególności w analizie ekonomicznej z wykorzystaniem równowagi cząstkowej zakłada się, że wszystkie zmienne nie związane z danym rynkiem, takie jak dochód konsumentów czy ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych, są niezmienne. Teoria kapitału ludzkiego: „najbardziej wartościowym ze wszystkich kapitałów jest ten zainwestowany w istoty ludzkie”. Jest autorem I syntezy neoklasycznej. W swojej Szkole z Cambridge dokonał połączenia założeń trzech szkół klasycznych.

Pigou zapisał się przede wszystkim jako pionier ekonomiki dobrobytu i obrońca neoklasycznej ekonomii, atakowanej przez Keynesa. Nawiązał do koncepcji renty konsumenta, opracowanej przez swego mistrza, ale rozwinął problem do skali makrospołecznej, postulując zmiany w polityce liberalnej. Pigou wprowadził kategorię „dobrobyt społeczny", w ramach której wyodrębnił pojęcie „dywidenda narodowa", bliskie dzisiejszemu pojęciu dochodu narodowego. Dobrobyt społeczny jest związany i uzależniony od wielkości, stabilności i struktury podziału dywidendy narodowej. Umiarkowana interwencja państwa jest niezbędna w tych przypadkach, kiedy zawodzi wolna konkurencja. Polityka fiskalna i świadczenie pomocy biedniejszym warstwom ludności dają pozytywny efekt społeczny i likwidują konflikty. Wskazywał na: konieczność wykrywania sprzeczności między prywatnym a społecznym produktem netto; pozycję osób i instytucji korzystających z dóbr publicznych bez ponoszenia nakładów; szkody społeczne wyrządzane przez prywatne przedsiębiorstwa, które rabunkowo eksploatują bogactwa naturalne. Pigou może być traktowany jako jeden z twórców ekonomiki ochrony środowiska. Rozwija się także ekonomika dobrobytu.

4. Keynesizm - szkoła makroekonomiczna, której twórcą był amerykański ekonomista John Maynard Keynes, działający w okresie Wielkiego Kryzysu, jeden z głównych twórców "nowego ładu" (new deal). Wielki Kryzys skłoniły Keynesa do odrzucenie teorii o samoregulacji rynku, oraz próbę uzyskania równowagi makroekonomicznej poprzez oddziaływanie na popyt. stwierdził, że przyczyną braku samoregulacji rynku jest krańcowa skłonność do konsumpcji, a więc sytuacja, w której gospodarstwa domowe rozkładają dodatkowe środki na konsumpcję i oszczędności. Może więc wzrastać dochód, ale bez działań nie przełoży się on na wzrost konsumpcji, która zwiększałaby dochód przedsiębiorstw i napędzała gospodarkę. Szkoła Keynesa analizowała globalny, zagregowany popyt, którego zwiększenie możliwe było dzięki użyciu przez państwo narzędzi polityki fiskalnej. Propozycje Keynesa dotyczyły wprowadzenia progresji podatkowej, czyli większego obciążenia ludzi i przedsiębiorstw bogatych, przy jednoczesnym zmniejszeniu podatków jednostek uboższych i rozpoczynających działalność. Kolejnym krokiem miało być wsparcie państwa dla prywatnej działalności inwestycyjnej, przede wszystkim w formie tanich kredytów i ulg podatkowych. Państwo również miało zapewniać koniunkturę poprzez sterowania wydatkami rządowymi, w formie robót publicznych i inwestycji w infrastrukturę. Keynes zakładał, że w okresie złej koniunktury państwo musi podjąć wymienione działania, nie zwracając uwagi na deficyt budżetowy, który zostanie wyrównany w okresie koniunktury lepszej. Podobnie szkoła Keynesa rozumiała bezrobocie- jako skutek zbyt małego popytu globalnego. Keynes wyróżniał interwencjonizm pośredni (kontrolowane zwiększanie ilości pieniądza w obiegu, progresja podatkowa, przekazywanie uzyskanych środków na zasiłki dal bezrobotnych), oraz pośredni (inwestycje i roboty publiczne, jednak nie wywołujące szybkiego wzrostu podaży dóbr i usług, pracochłonne, takie jak inwestycje w infrastrukturę).

5. Monetaryzm Friedmana- Zgodnie z teoria Friedmana inflacja jest zjawiskiem czysto pieniężnym i zależy jedynie od polityki podaży pieniądza realizowanej przez bank centralny. Bezrobocie nie ma żadnego bezpośredniego związku z inflacją. Jest to zjawisko naturalne, towarzyszące zawsze gospodarce rynkowej. Friedman zauważył, że „stagflacja” – równoczesne występowanie bezrobocia i inflacji – w ostatnich latach ustępuje „slumpflacji”, równoczesnemu występowaniu rosnącego bezrobocia i rosnących stóp inflacji. A więc slumpflacja, stan gospodarki, w którym załamaniu się procesów gospodarczych, wyrażającemu się spadkiem produkcji i dochodu narodowego w ujęciu bezwzględnym (kryzys), towarzyszy szybki wzrost bezrobocia i wysoki (rosnący) poziom inflacji.Friedman opowiada się zdecydowanie za koncepcją państwa minimalnego i formułuje dwie ogólne zasady dotyczące działania państwa: Zakres działania rządu musi być ograniczony. Głównym zadaniem rządu jest ochrona wolności przed wrogami zewnętrznymi i przed innymi obywatelami. Ponadto państwo umożliwia wspólne przedsięwzięcia, które byłyby zbyt trudne bądź zbyt kosztowne dla jednostki. Władza powinna być zdecentralizowana, raczej na poziomie okręgu, a nie stanu, czy całego kraju.
Jego zdaniem, niedoskonałości rynku wynikają z ingerencji państwa w życie gospodarcze kraju, a także z monopolistycznej pozycji związków zawodowych. Nieuzasadnione są wszelkie wydatki na poprawę koniunktury, jak również na ochronę socjalną najuboższych grup społecznych. W polemice z keynesistami podkreślał, że polityka pieniężna banku centralnego jest ważniejsza i bardziej skuteczna niż polityka fiskalna państwa. Friedman uznał podaż pieniądza za główny czynnik wpływający na poziom produktu narodowego brutto, inflacji przypisując jedynie rolę zjawiska pieniężnego; zalecał zwiększanie podaży pieniądza w tempie odpowiadającym wzrostowi produktu narodowego brutto, co miało zapewnić stabilizację gospodarczą.

6. Szkoła neoaustriacka ( Hayek ) postuluje, aby państwo koncentrowało uwagę na ochronie własności prywatnej i konkurencji oraz wspomaganiu systemu obiegu informacji ekonomicznej. Wolny rynek jest najlepszym mechanizmem alokacji zasobów i zarazem najlepszym źródłem prawdziwej informacji. Aby przeciwdziałać inflacji trzeba osłabić pozycję związków zawodowych i pozbawić bank centralny monopolu na kontrolę podaży pieniądza. Państwo powinno wspomagać sferę usług i świadczeń publicznych (służba zdrowia, oświata, kultura). Wolność w ujęciu F. A. von Hayeka- rozgraniczył dwa rodzaje wolności: indywidualno-osobistą oraz społeczno-polityczną. Ponad to wyodrębnił dwie formy wolności: pozytywna i negatywną. Wolność negatywna jest koniecznym warunkiem wolności pozytywnej. Według Hayeka przeszkody zewnętrzne ograniczają wolność jednostki tylko wtedy, gdy maja charakter społeczny i formę arbitralnego przymusu. Wolność negatywna oznacza brak przymusu ze strony innych ludzi społeczno-ekonomicznych instytucji. Wolność pozytywna oznacza sposobność wyboru jednej z możliwości. Chociaż sformułowanie takiej wolności jest "negatywne", to jej rola społeczna uznana została za pozytywną. Zdaniem Hayeka Państwo powinno pełnić następujące funkcję: udostępniać informacje niezbędne dla jednostek gospodarujących, regulować kwestie związane z istnieniem kosztów zewnętrznych, zapewniać społeczeństwu możliwość korzystania z dóbr publicznych. Państwo nie może wszak zastąpić konkurencji rynkowej. Państwo powinno wykonywać zadania czysto usługowe tam, gdzie mechanizmy rynkowe zawodzą. Nie może jednak zmierzać do monopolu, podatki nie mogą spełniać funkcji redystrybucji dochodów, muszą natomiast zaspokajać potrzeby ogółu, a nie poszczególnych grup. Hayek był zwolennikiem tzw "sprawiedliwości komutatywnej", dokonującej się na rynku w sposób spontaniczny, bez politycznych uwarunkowań. Uważał, iż wolny rynek kształtuje ceny, które motywują ludzi do robienia rzeczy pożądanych społecznie, bez nacisku ze strony władzy. Hayek nie wierzył w możliwość realizacji sprawiedliwości dystrybutywnej, zmierzającej do materialnej równości społeczeństwa.. Hayek akceptował jednak pewne założenia polityki socjalnej. Państwo miało obowiązek chronić ludzi słabszych i chorych, jednak nie mogło mieć monopolu w rozwiązywaniu problemów socjalnych. Państwo ma zapewnić najuboższym minimalny poziom dobrobytu. Z rozważań Hayeka można wywnioskować 4 fundamentalne błędy rozumowania Keynesa: brak oparcia Keynesa na teorii kapitału. Hayek zakłada, że rynek jest siecią milionów firm, które koordynują się wzajemnie i uzupełniają, tworząc niezwykle złożoną strukturę produkcji. Keynes struktury pomijał. Według Hayeka brak teorii kapitału w Ogólnej teorii czas nie jest uznawany za istotną zmienną. kolejnym zarzutem skierowanym w stronę Keynesa przez Hayeka jest pominięcie rzeczywistego procesu, a skupienie się na powierzchni monetarnej procesu rynkowego. Według Hayeka, Keynes traktuje rynek wyłącznie jako zestaw przepływów pieniężnych, a więc wyjaśnia wszystko poprzez pryzmat zmienności wydatków pieniężnych. To, według Hayeka, uniemożliwia zrozumienie procesów rynkowych. kolejnym błędem popełnianym przez Keynesa jest podejście do problemu z punktu makroekonomicznego. Tym samym ukrywa on przed ekonomistą podstawowe mechanizmy rynku. Model ten zakłada analizę gospodarki z punktu widzenia zaangażowanych w nią przedmiotów, pomijając istotę cen względnych oraz strukturę inwestycji. kolejnym zarzutem skierowanym w stronę Keynesa było pominięcie analizy długookresowej. Zdaniem Hayeka tylko przedsiębiorcy skupiają się na analizie krótkookresowej, natomiast ekonomiści mają przywilej oraz obowiązek, by analizować średnio i długookresowe skutki polityki ekonomicznej. Hayek uważał, że gospodarka socjalistyczna jest niemożliwa w sensie technicznym, tzn. proponuje ona rozwiązanie, które nie są rozwiązaniem. Socjalizm zakłada, że cała dostępna wiedza ma być użyta przez jedną władzę centralną. Wychodzi więc na to, że nowoczesne społeczeństwo , które przewyższa percepcję każdej jednostki, bazuje na użytkowaniu szeroko dysponowanej wiedzy.

7. Ekonomika strony podażowej- Przedstawiciele tej szkoły są zdania, że wysokie podatki oddziałują bardzo negatywnie na życie gospodarcze, zniechęcając obywateli do pracy, w związku, z czym spada wydajność, ograniczają skłonność do oszczędzania oraz zmniejszają chęć do inwestowania. Z kolei niskie podatki wywołują reakcje dokładnie odwrotne: zachęcają do pracy, oszczędności i inwestowania. Działania takie mogą przynieść gospodarce większe efekty podażowe niż pobudzanie produkcji poprzez wzrost popytu typu keynesowskiego. Podażowcy właśnie w obniżce podatków widzą czynnik prowadzący do wzrostu dochodu narodowego, efektywnego popytu oraz pełnego wykorzystania posiadanych zdolności produkcyjnych gospodarki. Klin podatkowy to różnica między kosztami ponoszonymi przez pracodawcę w związku z zatrudnieniem pracownika a wynagrodzeniem, które pracownik otrzymuje na rękę. Państwo zabiera tę różnicę w formie podatków i składek za pracę na pełnym etacie. Krzywa Laffera – koncepcja teoretyczna, która za pomocą krzywej ilustruje zależność między stawką opodatkowania dochodów a dochodami budżetowymi państwa z tytułu podatków. Umiarkowany wzrost stóp opodatkowania zwiększa sumę wpływów podatkowych ale do pewnego poziomu. Jest to tak zwany punkt nasycenia, odpowiadający stawce maksymalizującej przychody podatkowe.

8.Teoria wyboru publicznego bada metody zbiorowego podejmowania decyzji w wyniku głosowania członków grupy oraz sposoby dokonywania społecznego wyboru lub społecznej oceny rozwiązań, których konsekwencje są różne dla poszczególnych głosujących. Główne tezy: Indywidualizm metodologiczny -Zgodnie z tą koncepcją, sposób i efekt działania grup społecznych i organizacji należy rozpatrywać przez pryzmat preferencji i działań jednostek wchodzących w skład tych grup czy organizacji. Analiza złożonych organizmów ekonomicznych czy społecznych powinna przyjąć za punkt wyjścia zachowanie jednostek, traktowanie jako "jednostki ekonomiczne" (homo economicus). To podejście wyraziście przedstawia j. Buchanan: Wynik zbiorowy wyłania się poprzez maksymalizację użyteczności zachowania wielu osób działających w różnorodnych rolach. Wyniki te nie są niezależne ani nawet rozłączne od indywidualnej działalności, nawet jeśli poszczególne osoby w niewielkim stopniu zdają sobie sprawę z tego, że swoim zachowaniem wpływają na wyboru dla społeczności".
Koncepcja optimum społecznego-Koncepcja ta zakłada, że optymalny stan to taki, w którym niemożliwe jest poprawienie sytuacji jednostki bez jednoczesnego pogorszenia sytuacji drugiej jednostki. Koncepcja optimum społecznego oparta została na znanej w ekonomii koncepcji wyboru publicznego. Koncepcja równowagi systemu - zakłada, że równowaga jest realizowana, kiedy nikt nie może jednostronnie poprawić swojej sytuacji ze względu na brak bodźców do zmiany działania. Sytuacja taka występuje nawet wtedy, kiedy dany stan nie jest optymalny. W stanie równowagi systemu żadna jednostka działająca indywidualnie nie jest w stanie poprawić swojej sytuacji. Koncepcja kapitału społecznego-. Kapitał społeczny można definiować jako ogół norm, sieci wzajemnego zaufania, lojalności, poziomych sieci zależności w danej grupie. Kapitał społeczny oznaczać może również umiejętność współpracy międzyludzkich w odrębnie grup i organizacji w celu realizacji własnych interesów.

9. Nowa Ekonomia Klasyczna Podmioty zachowują się optymalnie, a ceny i płace są doskonale elastyczne. Podstawą NEK jest uznanie jednocześnie trzech głównych hipotez: hipotezy łącznej podaży, hipotezy o ciągłości opróżniania się rynków, hipotezy racjonalnych oczekiwań. Hipoteza łącznej podaży: O podaży pracy i produktów decydują racjonalne działania gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Podmioty gospodarcze, dążąc do maksymalizacji użyteczności, podejmują decyzje na podstawie względnych cen. Tracą znaczenie zmiany nominalnych płac i ogólnego poziomu cen, ważne staja się zmiany płac realnych i struktury cen. przyjmuje dwa założenia: 1) Racjonalne decyzje podejmowane przez robotników i przedsiębiorstwa odzwierciedlają ich optymalizację zachowania. 2)Podaż siły roboczej/ produkty ze strony robotników/przedsiębiorstw zależą od względnych cen. Według hipotezy o ciągłości opróżniania się rynków wszystkie rynki w gospodarce opróżniają się w sposób ciągły. Gospodarka znajduje się w ciągłym stanie (krótko-, długookresowej) równowagi. Ceny są zatem na tyle wolne, iż mogą dostosowywać się natychmiast, żeby opróżniać rynki. Istnieją dwie interpretację „racjonalnych oczekiwań” jako twierdzeń dotyczących rzeczywistości gospodarczej: słaba i mocna. Według interpretacji słabej ludzie wykorzystują posiadane przez siebie informacje najlepiej, jak umieją. Inaczej mówiąc uczą się na swoich błędach i starają się ich nie powtarzać. Silna wersja: ludzie znają strukturę modelu poprawnie opisującego rzeczywistość i na tej podstawie kształtują swe oczekiwania. W wariancie tym można zakładać, że nawet prości ludzie przeprowadzają skomplikowane obliczenia, według których podejmują decyzję. Teoria racjonalnych oczekiwań głosi, że podmioty gospodarcze podejmują swoje decyzje w oparciu o wszystkie dostępne informacje o aktualnych uwarunkowaniach ekonomicznych oraz o potencjalnych skutkach tych decyzji. Posiadają również umiejętność wyciągania wniosków ze zdarzeń w przeszłości, co pozwala im przewidywać możliwe scenariusze wydarzeń w przyszłości. Teoria racjonalnych oczekiwań podaje w wątpliwość skuteczność angażowania się polityki gospodarczej w dynamizowanie wzrostu gospodarczego, gdyż państwo nie ma wpływu na trwały wzrost zatrudnienia lub produktu. Twórcy tej teorii posuwają się w swoich poglądach jeszcze dalej – uważają, że przeciwdziałanie recesji i bezrobociu poprzez stosowanie aktywnej polityki finansowej nie przynosi efektów, a pojawienie się bezrobocia nie wynika z niedostatecznego popytu. Szkoła racjonalnych oczekiwań sugeruje, że państwo powinno dążyć do utrzymania stabilności cen oraz działać po podażowej stronie gospodarki, jednocześnie zastrzegając, że nie powinno to zachodzić przy użyciu bezpośrednich decyzji podmiotów rządowych, lecz dzięki wypracowanym regułom, do których podmioty gospodarcze będą miały zaufanie.