Zator
Historia
We wczesnym średniowieczu ziemie, na których obecnie leży Zator były zamieszkiwane przez plemię Wiślan. Z chwilą powstania państwa Piastów ziemie te znalazły się w piastowskiej monarchii. W 1179 roku zatorszczyzna została przekazana przez króla polskiego Kazimierza Sprawiedliwego księciu opolskiemu - Mieszkowi Plątonogiemu. Wtedy granica między księstwem opolskim a dzielnicą krakowską ustalona została na Skawie. Pierwsza wzmianka o wsi Zator pochodzi z roku 1228. W 1281 roku Zator wszedł w skład nowo utworzonego księstwa cieszyńskiego. W latach 1312-1317 z księstwa cieszyńskiego wyodrębniło się księstwo oświęcimskie, w którego skład wchodził Zator. W 1445 roku dalszy podział księstwa oświęcimskiego doprowadził do powstania księstwa zatorskiego. W XIV wieku Zator wraz z całą ziemią oświęcimską znalazł się w granicach monarchii czeskiej, jednak w 1456 roku księstwo zatorskie zostało zhołdowane Polsce. Prawna inkorporacja księstwa zatorskiego do Polski nastąpiła w roku 1513. Mimo to zatorszczyzna zatrzymała tytuł księstwa i pewne odrębności ustrojowe. Okres wojen szwedzkich przyniósł miastu zniszczenia i upadek gospodarczy. W kolejnych latach Zator był nękany przez przemarsze obcych wojsk, połączone z grabieżami i rozbojami. Po I rozbiorze Polski zatorszczyzna została częścią Galicji. W XIX wieku miasto było w posiadaniu licznych rodów, w tym: Duninów, Poniatowskich, Tyszkiewiczów, Wąsowiczów i Potockich. W tym okresie w Zatorze zaczęło rozwijać się rzemiosło, głównie plecionkarstwo i wikliniarstwo. W latach II wojny światowej zatorszczyzna została włączona do Rzeszy Niemieckiej. Obecnie miasto pełni funkcję lokalnego ośrodka usługowo-administracyjnego.
Zabytki
Kościół pw. Św. Wojciecha i Jerzego
Kościół z 1393 roku, stoi w miejscu dawniejszej świątyni romańskiej. Gotycki, z elementami neogotyku, oszkarpowany. Prezbiterium gotyckie, ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Wewnątrz znajduje się wiele zabytków: spiżowa chrzcielnica z XV wieku, dzwony z XV i XVI wieku, klasycystyczny fotel dla celebransa z połowy XIX wieku, epitafia z XVIII i XIX wieku.
Pałac
Zbudowany w XV wieku jako siedziba książąt zatorskich. W 1836 roku nastąpiła przebudowa zamku na polecenie rodziny Potockich. Zamek zyskał formę rezydencji w stylu romantycznego neogotyku. W latach 1964 - 1973 został gruntownie odrestaurowany. Bogato zdobione sale na parterze są udostępniane do zwiedzania.
Relikty fortyfikacji miejskich
Fragmenty średniowiecznych obwarowań w zachodniej części miasta.
Park pałacowy
Wzmiankowany już w XVI wieku jako ogród ozdobny.
Grobowiec obok kościoła
Pochodzi z przełomu XVIII/XIX wieku, spoczywa w nim księżna Apolonia Poniatowska.
Cmentarz katolicki
Został założony w 1784 roku.
Mury otaczające pałac i oficyna
Zostały zbudowane w 1836 roku.
Folwark Podlipki
Ma średniowieczną genezę, pierwotnie należał do książąt. Obecny budynek pochodzi z połowy XIX wieku.
Dworzec kolejowy
Wybudowany w 1884 roku, gdy otwarto linię kolejową Skawina - Oświęcim.
Figury i krzyże przydrożne
Figury św. Rocha, św. Jana Kantego, św. Jana Nepomucena z XIX wieku.
Dawny zajazd
Później został przekształcony w stajnie pałacowe, pochodzi z XIX wieku.
Szpitalka
Dom ubogich starców, wzmiankowany już w XVI wieku, obecny budynek z przełomu XIX/XX wieku.