Myślenice
Miasto powiatowe w dolinie Raby siedziba gminy Myślenice. Położone w kotlinie pomiędzy wzniesieniami Beskidu Myślenickiego a Pogórza Wielickiego. Nad miastem górują szczyty Dalinu, Chełmu i Uklejny. Administracyjnie w skład gminy Myślenice wchodzi 17 sołectw. Miasto dzieli się na 6 dzielnic: Centrum, Dolne Przedmieście, Górne Przedmieście, Osiedle Tysiąclecia , Zarębie oraz Chełm. Na uwagę zasługuje dzielnica turystyczna Zarębie oddzielona od reszty miasta rzeką Rabą. Atrakcją turystyczną jest góra Chełm z jednym z najdłuższych w Polsce wyciągiem krzesełkowym.
Historia miasta
Początki osady sięgają czasów pogańskich. Początkowo znajdowała się na na wschodnim zboczu Plebańskiej Góry nad korytem Bysinki. Według legend znajdowała się tam pogańska świątynia. Pierwszą pisemną wzmiankę o Myśleniach datuje się na lata 1253-1258. Opisano w niej umocnienia obronne zwane „broną myślenicką” . Miasto było ważnym punktem obronnym strzegącą znajdujący się około 30km na północ Kraków. Najważniejszą częscią umocnień była baszta strażnicza u podnóża góry Uklejny zwana Zamczyskiem. Razem z innymi okolicznymi warowniami stanowiła zabezpieczenie szlaku handlowego przebiegającego z Krakowa na Węgry.
Nazwa miasta Myślenice pochodzi od popularnego w średniowieczu imienia Myślimir prawdopodobnie jednego z założycieli osady myślenickiej.
Przywilej lokacyjny został nadany w 1342r przez Kazimierza Wielkiego. Miasto zostało sprzedane dwóm mieszczanom z Wieliczki. Nastąpił dynamiczny rozwój miasta aż do roku 1557. Całkiem dobrze rozwijała się warstwa społeczna zwana mieszczaństwem. Prężnie działały cechy krawców, szewców, kowali, garncarzy, sukienników, rzeźników i piekarzy.
W 1457r miasto zostało zajęte przez zbuntowanych żołnierzy zaciężnych grasujących wtenczas w Małopolsce po wojnie z zakonem krzyżackim . Zdemoralizowane wojsko, które nie otrzymało żołdu za udział w wojnie urządzało z Myślenic wyprawy łupieżcze. Pospolite ruszenie zwołane przez Kazimierz Jagiellończyka pomimo przewagi liczebnej nie zdołało odbić miasta. Myślenice nie posiadały murów obronnych a jedynie obwałowania ziemne. Do wzmocnienia umocnień użyto kamieni z Myślenickiego Kościoła. Po odejściu wojska z rozkazu króla wysadzono basztę na zboczach góry Uklejny. W dziejach Myślenic szczególnie zasłużył się Spytek Jordan, który to zbudował w Myślenicach dwór obronny, nazywany „Nowym Zamkiem”.
W 1557r Myślenice zostały przekazane kasztelani krakowskiej. Wskutek niegospodarności zarządców miasto zaczęło podupadać. Kolejne dzieje losu skutkowały jego dalszą degradacją. Po pożarze w 1626r liczba mieszkańców spadła do około 500-set. W czasie potopu Szwedzkiego w 1655r miasto zostało spacyfikowane przez najeźdźców. Liczbę mieszkańców w roku 1673 szacuje się już tylko na 410 obywateli. W latach 1768-1771 na terenach Myślenic operowały oddziały konfederacji Barskiej.
Po pierwszym rozbiorze Polski Myślenice weszły w skład zaboru austriackiego. Stały się one miastem cyrkularnym. Aż do roku 1819, kiedy jego rolę przejęły Wadowice. W roku 1777 Austriacy wystawili miasto na licytację, nową właścicielką została księżna Franciszka Krasińska , żona Karola, syna króla Augusta III Sasa. Aby uniezależnić miasto i zapewnić mu rozwój Austriacy odkupili je od Franciszki Krasińskiej w roku 1788.
W 1914 roku armia carska prowadziła ofensywę zbliżając się do Myślenic. Miasto zostało ostrzelane jednak nie zostało zajęte. Dzięki kontrofensywie wojsk austrowęgierskich i pruskich oddziały Rosjan odrzucone zostały na linię Dunajca. W bitwie udział brały dowodzone przez Józefa Piłsudskiego oddziały legionowe.
W czasie XX lecia międzywojennego nastąpił rozwój turystyki letniskowej. W 1921r wybudowano na Rabie jar wodny. Dzielnica Zarębie stała się popularnym ośrodkiem wypoczynkowym dla pobliskiego Krakowa i okolic. W 1935 roku oddano do użytku drogę Myślenice - Kraków co przyczyniło się do zwiększenia ruchu turystycznego. Myślenice stały się ważnym ośrodkiem handlu bydłem i rzemiosłem.
Nasilanie się jednak konfliktów społecznych doprowadziło w nocy z 22 na 23 czerwca 1936 roku do słynnego „Marszu na Myślenice” . Grupa członków Stronnictwa Narodowego z Krakowa z Adamem Doboszyńskim na czele rozbroiła posterunek policji. W znajdujących się na rynku sklepach żydowskich stłuczono szyby wystawowe, a znajdujące się w nich towary zostały zniesione na rynek i podpalone. Próbowano podpalić synagogę oraz publicznie wychłostać władze miasta. Obyło się bez ofiar w ludności. Bojówkarzy schwytano a Adam Doboszyński sam oddał się w ręce policji.
Nieistniejący już Zamek Myślenicki gościł w swych murach znaczących gości. Tutaj właśnie Mikołaj Rej kończył trzecią księgę „Żywotu człowieka poczciwego”. Wielokrotnie w mieście przebywał król Władysław Jagiełło i królowa Jadwiga a także cesarz niemiecki Zygmunt Luksemburczyk, królowie Węgier i Danii oraz liczni książęta.
Daty do zapamiętania:
1253 Pierwsza wzmianka
1324 Lokacja miasta na Prawie Magdeburskim
1457 Zajęcie miasta przez zbuntowane wojska
1557 Przekazane miasta pod rządy kasztelani krakowskiej
1629 Pożar Myślenic
1655 Splądrowanie i spalenie miasta przez Szwedów
1768-1771 Konfederacja Barska na terenach Myślenic
1914 Walki na terenie Myślenic, ostrzał artyleryjski miasta
1928 Wybudowanie jazu na Rabie oraz elektrowni wodnej
1929 Przyłączenie Górnej Wsi Dolnej Wsi oraz Chełmu
1935 Droga Myślenice - Kraków (Zakopianka)
1936 22/23 VI „Marsz na Myślenice”
1988 Wybudowanie wyciągu na górę Chełm
Zabytki:
Zamczysko
Ruiny starej baszty obronnej z XIII wieku znajdujące się na prawym brzegu Raby. Baszta miała kształt cylindra o średnicy zewnętrznej 10,2m, wewnętrznej 2,5m. W skład systemu obronnego wchodził majdan o wymiarach 11m na 17m otoczony rowem i umocniony ostrokołem drewnianym. Całość stanowiła ważny punkt obronny na Węgierskim trakcie handlowym. Stanowiła część „brony myślenickiej” zabezpieczającej od południa ówczesny Kraków. W 1457r baszta została wysadzona ładunkiem prochowym.
Kościół Cmentarny na Stradomiu
Pierwotnie kościół parafialny wybudowany pomiędzy 1470r a 1490) r. w obrębie wcześniejszego układu urbanistycznego. Zdewastowany przez Szwedów w 1655 r. został szybko wyremontowany. W latach 1800-10 został zamieniony przez Austriaków na magazyn wojskowy, a także przeznaczony do rozbiórki i wystawiony na licytację. W obecnej postaci jest to budowla jednonawowa o typowym układzie dla swojego okresu powstania. Złożona jest z niewielkiego prezbiterium zamkniętego trójbocznie i prostokątnej nawy nakrytej stropem. Od północy do kościoła przylega zakrystia z przedsionkiem, wybudowana w 1895 r. Na zewnątrz kościoła są szkarpy (inaczej przypory). Z dawnego gotyckiego detalu w kościele zachował się ostrołukowy portal wiodący do nawy od północy, a także laskowanie z manswerkiem, wypełniające okno w południowo-wschodniej ścianie zamknięcia prezbiterium. Przy wschodniej ścianie prezbiterium znajduje się kapliczka, a w niej fresk Głowa Chrystusa z XVII w., poniżej zaś jest drewniany barokowy krucyfiks z XVII w. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem namalowany przez Jana Jerzyczka (1814) w/g dawnego zniszczonego. W kościółku znajdują się dwie późnobarokowe ławy, barokowe posągi i krucyfiks oraz kilka stromych epitafiów mieszczańskich.
Kościółek otoczony jest cmentarzem otoczony ciosowy murem (cios- prostopadłościenny blok kamienny). Na jego terenie znaleźć można również barokową bramkę i neogotycką, trójarkadową dzwonnicę oraz grób nieznanego żołnierza.
Kościól parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Miejsce kultu i cel wielu pielgrzymek, zyskał miano sanktuarium. Wybudowany w XIV wieku według legendy w miejscu starej świątyni pogańskiej. W 1465r. Przebudowany na kościół murowany. Wielokrotnie rozbudowywany. W 1543r dobudowano wieżę. Część gotycką stanowi wydłużone prezbiterium i prostokątna czteroprzęsłowa nawa oraz dobrze zachowana więźba dachowa. W 1900r pokryta została neogotyckim hełmem projektu S. Odrzywolskiego. Wewnątrz znaleźć można barokowe wyposażenie oraz późnobarokowe ołtarze. Główny ołtarz narodzenia NMP pochodzi z 1829r . Dodatkowo znaleźć można dwa boczne ołtarze: Serca Jezusa oraz MB Różańcowej. Zabytkiem jest portal z główką aniołka z 1666r przy wejściu z prezbiterium do zakrystii. W okolicy kościoła znaleźć można barokowe ogrodzenie oraz zbiorowe nagrobki z 1779r i 1787r.
Przy kościele znajduje się kaplica Matki Boskiej ufundowana z fundacji Stanisława Koniecpolskiego (1642-1646) w podzięce za uzdrowienie jego niewidomego od urodzenia syna. Jest to budowla wczesnobarokowa, wzniesiona z kamienia z charakterystyczną kopułą zakończoną latarnią. Wnętrze kaplicy podzielone jest pilastrami i lizenami. W kaplicy znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, Uznany w XVII w. za cudowny.
Druga kaplica Pana Jezusa wybudowana w 1773-1774.
Zespół rynkowy
Zachowany rynek z dobrze widocznym średniowiecznym układem urbanistycznym. Układ rynku bazuje na założeniach lokacyjnych zgodnych z prawem Magdeburskim: prostokątny rynek z prostopadle odchodzącymi ulicami. Rynek na środku był zagospodarowany przez budynki miejskie. W 1597 r. wzmiankowany jest ratusz , w którym mieściła się też waga i postrzygalnia. W r. 1623 stał browar dworski, z kuźnią zniszczony ok. 1750, a w jego miejsce wybudowano zajazd, przy którym stała studnia z żurawiem.
W chwili obecnej na rynku znaleźć można kamienice mieszczańskie z przełomu XVIII / XIX. Na uwagę zasługuje budynek nr 8 zaprojektowany przez znanego architekta - Jana Sas-Zubrzyckiego. W szczycie budynku 8 znaleźć można czteropolowę tarczę herbową - herb skuty, a w szczycie budynku 9 zegar i tarczę z herbem Myślenic.
Po I rozbiorze polski przez Myślenice poprowadzono trakt Trakt wytyczonym w latach 1784-1788, który stanowił połączenie Wiednia z Lwowem. W ten sposób w rynku skrzyżowały się dwa najważniejsze trakty komunikacyjne, stary średniowieczny trakt "królewski" prowadzący z Krakowa na Węgry oraz nowopowstały trakt ,,cesarski" wpisane w charakterystyczny dla epoki „józefińskiej” schemat komunikacyjny oparty o literę „T”. Zaowocowało to dalszym rozwojem miasta; powstał szereg budynków poczty, karczm i zajazdów.
W r. 1892 założono wodociągi, sprowadzając wodę ze wzgórza nad kapliczką zwaną "studzienką", w pd. części miasta.Wzwiązku z tym zbudowano w r. 1893 w północnej części rynku części rynku studnię wykonaną z miejscowego piaskowca w postaci sadzawki, którą ozdobiono sprowadzonym z Wiednia żeliwnym odlewem figury kobiecej.
Od 1776r. Na rynku stoi kapliczka z figurą św. Floriana jako patrona od pożaru, którą rajcy miejscy ufundowali po licznych pożogach i grabieżach miasta przez obce wojska. Jest ona wykonana przez rzeźbiarzy z Borzęty z miejscowego piaskowca i wielokrotnie polichromowana.
W r. 1928 otworzono stałe połączenie autobusowe z Krakowem, autobusy odjeżdżały z rynku, gdzie w części pd. miały swój postój. Po spaleniu się w r. 1926 części pierzei zachodniej rynku powstały na miejsce spalonych trzy domy modernistyczne wg projektu miejscowego architekta Jana Hołuja jun. Rok 1926 zapisał się również wprowadzeniem oświatlenia elektrycznego W okresie powojennym w pierzei zachodniej po wyburzeniu domów parterowych wzniesiono Dom Książki i Dom Rzemiosła. W r. 1977 zlikwidowano w rynku dworzec autobusowy, a także towarzyszące mu kioski oraz stacje benzynową. Po modernizacji w latach 80 XX wieku rynek uzyskał dzisiejszą postać.
Dom Grecki
Umiejscowiony w pobliżu rynku , dawny zajazd miejski z XVIII w., budynek z czterospadowym dachem z mansardą, obecnie Muzeum Regionalne. Wewnątrz znaleźć można ekspozycję przedstawiająca kulturę krakowiaków i górali myślenickich, czyli Kliszczaków. W obecnej postaci "Dom Grecki", to budynek z facjatami i podziałami pilastrowo-ramowymi, z częścią przyziemną nakrytą sklepieniami żoglastymi na gurtach (gurt- inaczej łuk sklepienny). Całość nakryta jest dachem łamanym. Elewacja frontowa zaakcentowana jest ryzalitem złączonym z facjatą, tył budynku podpierają dwie przypory. "Dom Grecki" był własnością prywatną rodziny Gorączków do 1969 r., kiedy to został wykupiony przez Urząd Miejski. Na przestrzeni lat zmieniła się funkcja budynku pełniącego pierwotnie rolę zajazdu na trakcie cesarskim. Był on domem mieszkalnym dla kolejnych właścicieli, siedzibą ZNP, mieściła się tutaj klasa Szkoły podstawowej , sklep mięsny, zakład ślusarski, zakład szklarski, magazyn "Domu Książki", a w czasie II wojny światowej w "Domu Greckim" czynny był magiel do prasowania bielizny.
Cmentarz żydowski
Założony w 1874r. Do czasów obecnych zachowało się 8 nagrobków. Z pozostałych zniszczonych fragmentów wybudowano lapidarium
Dwór dolnowiejski
Wzniesiony w końcu XVIII wieku w stylu klasycystycznym. Pierwotnie Wybudowany został jako budynek o dwu izbach, które istnieją do dzisiaj. Dobudowano do niego też od przodu drewnianą werandę rozebraną w czasie II wojny światowej. Budynek w czasie przebudowy nakryto czterospadowym dachem z nadbitkami. Dwór dolnowiejski był własnością księżnej Lubomirskiej, która sprawowała nad nim opiekę poprzez dzierżawców. Po II wojnie światowej we dworze zamieszkali lokatorzy. Obecnie jest on siedzibą Biblioteki Pedagogicznej.
Budynek ul. Mikołaja Reja 13
Budynek zbudowany w latach 80-tych XVIII wieku na terenie dawnego wójtostwa myślenickiego i zespołu dworskiego, przy trakcie cesarskim . Wybudowany został przy użyciu materiałów pochodzących z rozebranego dworu Spytka Jordana, jako budynek administracyjny, przeznaczony dla zarządców majątków dworskich. Budynek wzniesiony został w stylu późnobarokowym na rzucie prostokąta. Elewacja budynku zwieńczona jest gzymsem podokapowym. Portale wejść są kamienne późnobarokowe z arkadami o łuku koszowym z kluczem. Parterowe partie budynku mają sklepienia kolebkowe z lunetami, w narożach budynku znajdują się masywne szkarpy nakryte daszkami namiotowymi.
Na przełomie XIX/XX w. na parterze mieściła się pierwsza poczta. Piętro budynku do 1945r. przeznaczone było na prywatne mieszkania zajmowane przez starostów myślenickich. W latach 50-tych XX w. budynek stał się siedzibą Komitetu PZPR. W 1981 roku parter przekazano w użytkowanie Bibliotece Pedagogicznej a w chwili obecnej rezyduje tu Starostwo Myślenickie.
Studzienka
Kapliczka Matki Boskiej Śnieżnej z XVIII w. Zbudowana na miejscu źródła . Według opowiadań, powstała dzięki temu, że tryskające stamtąd źródło miało moc uzdrawiającą . Kapliczka wzniesiona na planie kwadratu 3,5 x 3,5 z absydą: otynkowana, zwieńczona sygnaturką o charakterze barokowym, fasada zwieńczona białym tymparonem z polichromią.Ściany wnętrza kaplicy są malowidłami malarza myślenickiego Sebastiana Stolarskiego (1860). Wyobrażają one scenę przeniesienia Cudownego Obrazu Matki Boskiej Myślenickiej do kościoła farnego w Myślenicach (8 maja 1633) oraz chorych i kaleki, którzy zostali cudownie uleczeni wodą "Studzienki".
Kapliczka Chrystusa Frasobliwego
Jest to jedna z najcenniejszych figur przydrożnych w skali ogólnopolskiej. Usytuowana dokładnie na historycznej, średniowiecznej granicy Myślenic i Górnej Wsi, przy ulicy Daszyńskiego. Wzniesiona w r. 1600, restaurowana w 1826 r. renesansowa z kamienia miejscowego łamanego, regularnie układanego i ciosu, Wybudowana w formie słupa o kwadratowym przekroju, słup zwężający się ku górze. Zwieńczony latarnią, nakrytą dwuspadowym daszkiem z wnęką, w której jest rzeźba Chrystusa Frasobliwego.
Myślenicka Tereska
Na rynku w Myślenicach znajduje się fontanna. W 1891 roku miasto otrzymało pierwszy wodociąg. Dwa lata później w miejscu starej sadzawki wybudowano studnię na kształt i podobieństwo fontanny. Obiekt zwieńczono posągiem antycznej greczynki osadzonej na żeliwnym postumencie. Greczynka szybko ochrzczona została imieniem „Tereska” . Ciekawostką jest, że na początku lat 80 miasto wizytowali bułgarscy turyści i rozpoznali w niej swoją „greczynke”. Jak się okazao identyczny posąg stoi w miejscowości Razgrad w Bułgarii. Oba posągi pochodzą z tej samej wiedeńskiej odlewni.
Myślenicka Lipka
Jedną z wizytówek Myślenic jest samotnie stojąca na Plebańskiej Górze - lipa. Została zasadzona przez Austriaków około roku 1830 i stanowi zabytek przyrody. Lipa stanowi symbol miasta. Na herbie widnieje samotne drzewo na pagórku. Sam herb powstał znacznie wcześniej, jednak symbolika Lipy wpasowała się w dziedzictwo Myślenic.
Pozostałe cenne zabytki na terenie miasta:
-Budynek sądu z XX wiku
-Budynek Gimnazjum nr 1 z 1877r
-Budynek straży z 1911r
-Budynek młyna wodnego zbożowego z 1855r
-Wille drewniane z lat 20 i 30 XX wieku za Zarębiu
Pozostałe cenne zabytki na terenie gminy:
- Kościół drewniany z 1910 r. w Droginii, rozebrany w 1986 r. i przeniesiony z terenu zalewu dobczyckiego, odtworzony w latach 1989-1992
- Lamus podworski z końca XVIII w. w Głogoczowie
- Murowany dwór z XIX w. w Głogoczowie, obecnie restauracja Nowina
- Kościół pod wezwaniem św. Klemensa w Trzemeśni - drewniany, konstrukcji zrębowej z 1780 roku. W głównym ołtarzu obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, dzieło renesansowe.
- Pozostałość parku dworskiego oraz murowana obora z XVIII w, obecnie w parku znajduje się hotel "Pod Dębami"
- Cmentarz z I wojny światowej w Drogini-Banowicach. Ułożony jest tarasowo na stoku wzgórza porośniętego brzozami i sosnami. Projektował go Gustaw Ludwig. Pochowani tu żołnierze zginęli na początku grudnia 1914 r. Spoczywa tam 141 żołnierzy austriackich, 46 rosyjskich i czterech pruskich.
- Cmentarzyk Armii Krajowej pod Łysiną . Znaleźć można mogiły żołnierzy Obwodu Myślenickiego AK "Murawa", poległych podczas bitwy 12-18 września 1944 r.