Wilamowice

Gmina Wilamowice położona jest w powiecie bielskim, w południowej części Kotliny Oświęcimskiej, która pomiędzy rzeką Białą i Sołą zwana jest również Podgórzem Wilamowickim. Od 2000 r. jest częścią Euroregionu BESKIDY i ma doskonale walory turystyczne i krajobrazowe. W skład gminy wchodzi miasto Wilamowice oraz wsie: Pisarzowice, Dankowice, Hecznarowice, Stara Wieś i Zasole Bielańskie. Miasto zamieszkuje ok 2 800 osób.

Historia

Miasto Wilamowice ma niezwykle ciekawą historię, która wyróżnia je na tle innych miejscowości regionu. Po najazdach tatarskich, jakie miały miejsce w XIII wieku, książęta śląscy zaczęli sprowadzać na swe ziemie osadników z Europy Zachodniej. Około 1250 r. jeden z przywódców grupy przybyłych- Wilhelm lub Wiliam założył osadę Stara Wieś, a kilka lat później ulokował swoich ludzi na terenie dzisiejszych Wilamowic. Wedle tradycji osadnicy ci pochodzili z Fryzji i Flandrii oraz Szkocji, być może byli to uciekinierzy przed wielkimi powodziami nawiedzającymi ówczesną Europę Zachodnią. Przywieźli oni ze sobą swoją kulturę, język, tradycje, które zmieszały się z rdzennymi elementami tworząc ciekawą kulturową enklawę, jedyną w swoim rodzaju, istniejącą w Wilamowicach aż do czasów II wojny światowej. Przybysze bardzo szybko zadomowili się na tych ziemiach, czego świadectwem jest zbudowanie już w 1300 r. pierwszej drewnianej świątyni pod wezwaniem św. Stanisława.

Wilamowice, jak i ościenne ziemie, od XIII wieku znalazły się pod zwierzchnictwem praskich królów, a politycznie związane były ze Śląskiem Cieszyńskim, dzieląc z nim koleje losu. W 1550 r. właściciel ziem Jan z Gierałtowic wprowadził kalwinizm, który był religią przewodnią aż do 1626 r., kiedy to Krzysztof Koryciński przywrócił na te tereny wiarę katolicką.

W 1656 r. okolice przeżyły najazd Szwedów, a w 1770 r. Wilamowice stały się jednym z ośrodków konfederacji barskiej. Dwa lata później włączono miejscowość do zaboru austriackiego, obwód zatorski (potem myślenicki).

Przedsiębiorczy Wilamowiczanie wykupili się z poddaństwa 3 kwietnia 1808 r., a w 1818 Wilamowice otrzymały prawa miejskie i zezwolenie na organizowanie targów. Wytyczono teren pod rynek i ratusz, ukończenie rynku datuje się na rok 1870. W 1918 r. miasto powróciło do Polski, by w 1939 zostać wcielone do III Rzeszy na okres II wojny światowej. Armia Czerwona wkroczyła na teren miasta 29 stycznia 1945 r.

Trochę o specyfice wilamowickiej kultury

Język wilamowicki według językoznawcy prof. Mariana Szyrockiego jest zlepkiem starogermańskiego, francuskiego, celtyckiego, galijskiego i retroromańskiego. Pozostałością po szkockich wpływach jest powszechność nazwiska Fox (pisane Foks) i szkocka krata w strojach wilamowickich. Przez wieki ludność posługiwała się w życiu codziennym swoim językiem, jedynie w kościele i urzędach mówiono po niemiecku, a po 1847 roku po polsku. Po II wojnie światowej polskie władze komunistyczne zakazały używania tego języka oraz strojów ludowych, dopatrując się w tym manifestacji przynależności do kultury niemieckiej. Obecnie językiem posługuje się kilkadziesiąt osób w podeszłym wieku, na szczęście tradycje podtrzymują miejscowe stowarzyszenia i zespoły regionalne.

Tradycyjny strój wilamowicki ma kilka obliczy w zależności od okazji. Znajdujemy w nim motywy zarówno szkockie jak i tureckie. Ciekawostką jest kolor biały w żałobnym stroju , do dziś kultywowany.

Najbardziej charakterystycznym tańcem, propagowanym obecnie przez Regionalny Zespół Pieśni i Tańca, jest „fil”. Składa się on z kilku części, poszczególne fragmenty polegają na naśladowaniu czynności wykonywanych przez kowala, szewca, prządkę i kosiarza przy pracy.

Najbardziej znaną imprezą kulturalną są Wilamowickie Śmiergusty- obchodzone w noc z Niedzieli Wielkanocnej na Poniedziałek Wielkanocny, kończące się tradycyjnym polewaniem wody.

Znani ludzie

Florian Biesik - autor jedynego dzieła w języku wilamowickim pod tytułem „Of jer wełt” („Na tamtym świecie”), napisanego na wzór Boskiej Komedii, autor znany jest jako Dante z Wilamowic, XIX w.

Józef Bilczewski - arcybiskup, metropolita lwowski, rektor Uniwersytetu we Lwowie, kanonizowany przez Jana Pawła II w 2005 r. XIX/XX w.

Józef Latosiński - autor Monografii Miasteczka Wilamowice (1905), kierownik tutejszej szkoły

Kazimierz Danek- artysta ludowy, rzeźbiarz, jego dzieła można podziwiać we wnętrzach kościoła wilamowickiego, m.in. tryptyk w ołtarzu głównym, ołtarze boczne, stacje Drogi Krzyżowej

Zabytki

Kościół pw Trójcy Przenajświętszej - jest to czwarty kościół na terenie parafii, wcześniejsze strawiły pożary. Budowę świątyni rozpoczęto w 1923 roku, jednakże lata Wielkiego Kryzysu okresu międzywojennego wstrzymały prace, a następnie wybuch II wojny światowej. Budowę wznowiono w 1957 roku, kiedy to spłonął zabytkowy kościółek z początku XVIII wieku. Obecna świątynia w stylu neogotyckim jest wzorowana na katedrze św. Stefana w Wiedniu. Prace związane z jej powstaniem zakończono w latach osiemdziesiątych XX w. postawieniem wieży o wysokości 72 m, górującej nad całą miejscowością.

Cmentarz żydowski - w 1891 roku został otwarty w Wilamowicach cmentarz żydowski dla gminy w Skoczowie. Najstarszy nagrobek pochodzi z grobu Perel Zabarski, zmarłej w 1891 r. Nekropolia była używana do wybuchu II wojny światowej, pochowanych tam zostało ok. 300 osób. Nagrobki posiadają bogatą symbolikę związaną z tradycją żydowską oraz napisy w języku hebrajskim.

Na cmentarzu komunalnym znajduje się pomnik wraz z 8 zbiorowymi mogiłami wojennymi żołnierzy Armii Czerwonej, którzy polegli w walkach o wyzwolenie Wilamowic w styczniu 1945 r.

Rynek - drewniane i murowane domy powstały w latach 1870-1915 r. według zamysłu miejscowego architekta Józefa Nikla, najstarszy budynek, stojący za kościołem, pochodzi z 1827 r. oprócz budynków mamy też dwie stodoły neoromańskie (lata 70-te XIX wieku) również projektu Józef Nikla.

Przy Rynku 8 budynek ochronki , założonej w 1908 r. przez błogosławionego Józefa Bilczewskiego, prowadzonej przez Zgromadzenie Sióstr Służebniczek NMP.

Ratusz z 1869 roku, obecnie pozbawiony zdobień i wieży z dzwonem, jaką posiadał przed II wojna światową.

W Wilamowicach znajduje się Starobielska Fabryka Kos. Wyroby pochodzące z niej cieszą się ogromnym powodzeniem w Afryce , Rumunii i na Ukrainie. Oprócz kos, eksportuje również maczety do Ameryki.

Okolice

Kościół w Starej Wsi pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego, zbudowany w 1522 r., gruntownie przebudowany w XVII wieku. Wystrój wnętrza barokowy. Obok kościoła dawna szkoła parafialna z 1787 r. - obecnie mieszcząca Izbę Regionalną.

www.wilamowice.pl

www.parafia.wilamowice.pl

http://www.tygodnik.com.pl/numer/276325/palyga.html

http://www.wymysojer.jzn.pl strona poświęcona językowi wilamowickiemu

http://olszowka.most.org.pl/wilamo.htm

http://www.kirkuty.xip.pl/wilamowice.htm

J. Latosiński Monografia miasteczka Wilamowic, Kraków 1909 r.

---